장음표시 사용
61쪽
Nam equidem te iam ρquor quintum hune annum
Amas, pol, misera id tuos scatet animus a.
Certo is quidem nihili est, qui nihil amat; quid ei homini opus vita sta
Humanam sententiam, quantum potest esse, im muliebrem dixerim. M0 et quoque animum pietas erga adolescentulas habita ab anu Giddenem cum illis olim in servitium abducta motanda sunt quae prima Verba expromit, hero conspecto:
Tua pietas nobis plane auxilio fuit, Quom huc advenisti hodie in ipso tempore. Namque hodie earum mutarentur nomina, Facerentque indignum genere quaestum corpore .
At ceteris multo praestant quae in honesta familia locum habenι. Quotcumque mala in domos per lasciviam maritorum, luxum et suspiciones uxorum irruerint, quaedam veterum mansit imago et forma morum. Ancillae illae plurimae textrices scilicet et sarcinatrices, balneariae et cinerariae et Vestispicae, aliaeque a tes, quae ad mundum muliebrem pertinent, lactitantes tantum apud lactiosas et dapsiles seminas inveniuntur. Plurimae paucioribus ancillis utuntur, et cavent ne habitu vestituque pedisequarum famam sibi minuant. Audi potius in Mercatore Demiphonem cum filio colloquentem et de forma ancillae, quam con*enit haberedisserentem:
Neque illa matrem satis honesta tuam sequi poterit comes, Neque sinam. Qui vero' unia illa larma matremfamilias Flagitium sit, si sequatur, quando incedat per vias .
Licet nonnunquam male habitae et flagellis sectae, ut miserae
Persarii, i 5. - Id. id. id. s. - Id. id. d. l. - Poenul V, 3, 18. . Mereat. II, 3, 69.
62쪽
- 50 quae Artemona in Asinaria famulantur, exemplum habent ancillae ante oculos domesticarum virtutum. Ad secum, coram oculis herae, educatae, easdem artes atque illa edoctae , anisi ci , et aliis curis ejusdemmodi transigunt tempus' et si herae vitiorum partem capiant, nihilominus religio est laris familiaris, consuetudo bonarum rerum, propter quas necessitudine quadam devinciuntur Amorem in eam domum, ubi filium aut filiam aluerunt, transserunt. Earum Vitia plerumque non procacitatis haud illepidae et astutiae elegantis sine transgrediuntur. Exempli causa, Pardalisca duaeque ancillae, quae loquentes inducuntur in Casina, nasutae sunt et dicaculae. Illa, dum ultioni quam exercet hera in Stalinonem et illicum Olympionem dat operam, calliditatem et solertiam selinam ostendit, in qua certe scriptor curam maximam et Studium Summum posuit, quamque indit illi nomine praenuntiat. Quam lepida est illa scena, in qua delirare et urere Casinam salso declarat, seque animo linqui fingit Quantam sollicitudinem injicit misero malinoni,n0 immani viro, licet scortari cupiat:
Contine pectus, fac ventulum, amabo, Pallio obtine aureis, amabo t.
Quam improba laetitia , postquam ei dixit Casinam occidere velle
eum qui hac nocte secum cubuerit, exclamante Stalinone
An quidpiam ad te adtinet ' Quid cum ea negoti Tibi 'sta
At Pardalisca procacior est quam pejor Servit in honesta domo. Stasinonis lascivia videri potest ille adjuvenilia reditus, qui saepius in quietos et placidos homines cadit. Certe in Cleostrata, a qua
Casina, prolog. 45 Mereavior, III, 78. Cf. T. L. I, 57. Id. III, 5 M et sqq. - Id. id.
63쪽
dolus omnis praeparatur, quaedam reprehendi possunt, non autem sunt vitia pessima maritum ulciscitur , et id quidem libenter ipsa non altissimi animi est. At si rem penitus inspexeris, non tibi prava neque corrupta esse videbitur. Ei grati
sissima inter ancillas Pardalisca est eius spei consiliorumque particeps est, at nihil omnino turpe ac damnandum agii. Eodem modo Crocotium in Sticho ' ad id tantum apparet, ut lasimum parasitum derideat. ullius rei infamis aut turpis est
Staphylam, inter proprias aerumnas, semper angunt calamitas Phaedrae, necessitasque miseri illius casus dissimulandi Ea est i ter gravissimas aniculae curas. Ipsi malum impendet illa re a tem acerbissime pungitur, nec dubitat, quo tardius omnia fiant palam, immanis avari irae se opponere . Syra et Bromia herarum suarum utilitati consulunt Bromiae minime in dubio est Alcumenae castitas. Audivit, lateor, Ferba a Iove de caelo missa; sed antea nulla suspicio debuit ejus animum invadere Innocentiam uxoris coram Amphitruone asserit ea side, quae responsionem non patiatur, quaque sibi rem indubitatam videri denuntiet.
At ego faciam, tu idem ut aliter praedices, Amphitruo, piam et pudicam esse tuam uxorem ut scias4.
Syrae indoles copiosius est definita Misella paulo asperius ara mina habetur.
Quin is ocius - Nequeo mecastor, tantum hoc oneri si quod sem. Quid oneris Annos octoginta et quatuor; Et eodem adcedit servitus, sudor, sitis h.
Illius tamen fortunam, quum eam insidiose tractari videt amplectitur, nec astutia ancillari ut facit Pardalisca, sed insita probitate et quadam communitate muliebri Quam ironia plenum
Pardalisca conseranda est cum Lisetta in Amatoriis Insaniis nostratis p ue. Cf. notam edit. Naud. Vol. I, p. 623,. Biblioth Lematre. - Sιieh. I, 3. ΑυωL II, 3, 5. - Amphit V, 1, 33. - uereat. IV, 1, 5.
64쪽
est illud bellissum cognomen doloso marito inditum Anudii mirum in modum ad Iunonis et Alcumena sabulam his versibus:
Phac mecum ut videas simul. Tuam Alcumenam pellicem, Iuno mea .
Amare queritur de conditionis virilis muliebrisque iniquitate:
Ecastor, lege dura vivont mulieres, Multoque iniquiore miserae quam ill
0uum vero rursum Venit in praesentiam adolescentis heri quem aluit, domus cura praecipue tenetur Tua mater rure rediit, inquit, vi quidem salute et familio maaeime. Iamdudum in herorum domo versatae, quanquam infima con ditione, Staphyla Syraque ejus quodam modo pars lactae sunt, neque id eas fugit. Durius appellantur, cum illis asperius agitur. Νon autem metuunt ne supplicio assiciantur, aut venumdentur soras. Itaque earum sensus non equidem elati sunt, at formam peculiarem induunt. Abaxa sunt illarum ancillarum, quibus apud Molerium saepissime impinguntur colaphi, quibusque i tentantur minae, quarum ero sermones serunt patresfamilias, quae sere semper domesticis in rebus jus habent suffragii quarumque sententia nonnunquam pollet plurimum. V. QUI DE ULIERIBUS AETATIS SUAE Os DOCEAT PLAUTUS.Issae sunt mulierum omnis generis personae quas complectuntur Plauti sabulast. Iam saepius eas Romanarum ad imaginem esse compositas subjeci. Sed caVendum est ne obstet exceptio, et nequis omnino neget quidquam in illis esse Plauto peculiare Constat enim eum , ceterorum Latinorum Comicorum more, ab las e Graeca lingua ertisse, aut saltem de proximo imitatum
iisereat. IV, 1, 22, et IV, 5, 10. - M. id. id. 23. - Id. id. 6, 1.
65쪽
esse poetas oxae comoediae. Nec desunt indicia Plautus enim ipse in Prologis id latetur iactum esse. Porro, qui contulerunt cum ejus sabulis fragmenta Veterum Comicorum censuerunt posse illis tribui archetypum consilium nonnullarum ex illis, quarum exemplar poeta noster non declarat quod sit. Sic igitur multi in eo consentiunt, ut credant Amphitruone reserrisormam Epicharmi fabulae cujusdam , et ad id alludere notum Horatii carmen
Ρlautus ad exemplar Siculi properare Epicharmi
Fuere alioquin plurimae de tali re comoediae, inter quas satis erit, si iudicavero opus Platonis Comici, cui titulus inscriptus
erat Nυξ μακρα et του Aα ριτρυου Archippi. Ait Plautus ipse Asinariae nomen esse Graece Onagon, Demophilum scripsisse, Ma cum id est, se vortisse barbare'. Sunt Graecae plurima sabulae de Avaro , de Thesauris delassis , ut Θησαυρος et Φιλάργυρος Di0'xippi, iaἁργυρο Diphili et Theogneli, δρi Menandri Cap-teiVi nescio an sint ex Αἰχμοὶ eia lexidis descripti ' Qui quid id est, Casina versa est e Κληρου ubi Diphili Vocatur quoque latine Sortienteis. Verisimile est Cistellariam Menaudro
deberi ρ Mercator est , Heιρο Philemonis; Plautus id ipse prosite tur . Sunt quoque Bacchides aiθεξαπαeQ, Menandri'; M0Stellaria, Φασμα Theognetiy. Poenulus graece vocatur Carchedoni cujus Vero sit, non addit Plautus' fit exstat titulus ejusmodi iniurMenandri fabulas. 0rsan Pseudolus acceptus est ab Axionicho; nomen enim famosi Bassionis in uno eius Dagmenio memoratur inudens, ut opinor, Diphili δυδέα est ' Trinummus On-
docti censuerunt. - . Casin prolog. 32. - Vide supra Ceterum Menandro apprime conveniunt illius sensus et moros. si versat. I. 1, 10. - Fragmenta poet. Omis. 9rine ed. Didot, . ω, col. 2. Bitschelius, Parem Plautin I, p. 405 sqq. - Frasm poei. Omio. 9rseo ed. Didot, p. 704, col. 2. - Poenul prol. 53. - Fragm. poet. Omio. sec. p. 586, col. 1.3 Hanc opinionem, etsi nondum usquam viderim, in animo est nonnuliis argumentis sustentare. Vir quidem doctissimus, fere homonymus, cujus praele0-
66쪽
- ι versus est e Θησαυρω Philemonis . Miles Gloriosus est Αλαρω, ':hic autem , ut in Poenulo, nihil, nisi titulus, denuntiatum est. Certe, plures etiam apparerent sabulae, unde argumenta de sumpta sunt a Plauto, si totum Graecorum theatrum exstaret
Num vero Plautus nihil suit nisi Graecorum interpres ad e bum 'hii Odolaidus Mulier ' etsi cibum Atticum Romanis pal
tis aptavisset, et sapore quodam acriori imbuisset, eum cibum Atticum tamen suisse Censeo MVeriorem erga Plautum oste dere se criticum illustrissimum. Iam mihi videtur illa ipsa comversione operi Plautino proprium quiddam esse inditum. Quod se aecis comicis excerpsit, non Terentiano scribendi generisimile est. Si et ceteri comici latini superessent, sane causationes olim audivi, Car. Benon, in libro de Comoedia graeca, propter quem praemium ab Instituto accepit, excogitavit titulum hunc : Σποίvια, tanquam ea esset fabula Diphili, a quo Plautus Budentis materiam est mutuatus. Est enim in Prologo, 32, carmen hoc Primumdum huis esse nomen urbi Diphilus -- renas soluit. At inter titulos Diphili comoediarum nulla exstant χο ιυ ια. Exstat contra Σχεδια, oujus unus versus ad nos traditus est Θαττο πλέκειvaeSλευε πυρκω πυκνοτέρους Fram poti comis graec. d. Didot, P. με, col. i. Ita convertit Bothius orius densiora ratia ιini j s. Quid vero maxima est similitudo cum illo R--tis versu, acl. IV, c. 3, mus mans f Ouid mansam' Dum han tibi, quam trahis, Rudentem οπιὰο Ilio rudens nauticus funis esse debet qua retinebatur rete, dum raderetur imum mare Forsan post πυκvοτερους erat in altero versu, qui desideratur, καλως, et ita sensus plenus esset Nemo infitiabitur quin simili de re agatur. Si quis objjiciet tertiam personam in graeco exemplari adesse, eam quae satur κελευε, quid in eo mirum Saepe tormam scenas mutaverunt, dum opera verterentegraecis latini comici, et accidisse potest, ut exempli causa, herus Trachalionis
adesset in comoedia Diphili, quam rem Plautus immutavit, quo lapidior esset utriusque servi disputatio. Nunc vero quid est Σχεδια quid viud, quam scapha, de qua tam multa mentio est in Prologo, et in actus Im scen. - snaui timidos deauuere in seupham Prol. 5). Diphilus ulvium indidit fabulae
e scapha vel σχεδία, qua mulieres utuntur ad enatandum, Plautus e denis, quem animadvertit Trachalio, ita ut vidulum a piscatore receptum videat. Non desunt exempla, quibus sim laetus Casina, ut vidimus, vocatur Κληρούμεvοι in exemplari; ὁ Λισεξαπαet si Bacchidibus mutatur. Licet certe mihi, quam proposui, conjecturam dueere eodem jure quo tot alii qui de titulo huiusue comoediae disputarunt, teste Bitschelio Parem Plautin Ι 166 et lo in ceterum nonnisi pro conjectura eam alere cupio. Trinumm. Prolog 18, 19. - πιι Glor. II, 1, 8. - mst Litterat. 9ra c. cap. XXIX, in versione italica professoris Ferrai Senensis, T. II, p. 56.
67쪽
- 55 nobis esset cur alias dissimilitudines notaremus cuique pr prium esset aliquid. Imitatur Plautus Graecos, ut illo tempore mos erat imitandi Fabulae Graecae, quorum exemplaria habebat in manibus, quas etiam actas videre potuit in urbibus ejus Italiae regionis, quae Magna Graecia vocabatur, ei sui operis
sundamentum, argumentum, subtemen, ut ita dicam, sussci bant. Ex eis nodum, casuum varietatem , appendiculas rei pra cipuae, primam adumbrationem sabulae, 0res etiam excerpebat . Quae omnia latino sermone, pro ingenio, pro Spes' talarum, quorum plausus optabat, studio, estiebati Nonne hinc
aliquid proprium oritur ' Et apud nos est exemplum notabile hujusce imitandi rationis Molerius, qui suum jus , ubicumque reperiret, repetebat, quam multa debet Graecis Latinis, Italicis veteribus apud Gallos ocorum actoribus Si quem juvabit scire quo modo Latini cimici e Graeco in patrium sermonem surta sua,
quum fragmentum etiam totum transferretur, converterent, li
cebit id discere evolventi Aulum Gellium Menandri Caeciliique
sinem de re genus dicendi comparantem'. misso judicio, quod habet de utroque poeta, nec notata infirmitate, qua con incit Latinum, id tamen superest nobis animadvertendum, argumentum stilicet sabulae nihil aliud esse nisi materiam, quam variarent imitatores, ut circa idem canticum multimodis flexionibus hi modulationibus utuntur musici Quod ad Plautum ipsum attinet non ex iis scriptoribus quos imitatus est, tam longa fragmenta relicta sunt, ut ejusdemmodi collatio haberi possit. Sunt vero testi monia non dubia expeditae facilitatis quam adhibuit in imitando. Terentius enim, in Adelphorum prologo ' ait ab eo, quum
verteretis Diphili Συυαποθυησκουσι Commorienteis, tres personaSi ostendit eruditissimo commentario hujus facultatis professor amplissimus Patin hac ipsa morum alienorum expositione delectari plebem Romanam. At nihil inde nimium inferendum est, ita ut credamus mores Plautini theatri omnino graecos esse. Speciem graecorum morum, potius quam graecos mores ille effinxit. Nonne oleri verbum his Afranii verbis explanatum videtur: FRteor, sumpsi non ab illo modo, Sed ut quisque habuit, conveniret quod mihi, Quod me non posse melius facere credidi tiam a Latino Afran. 25 et sqq. Otioni eis. Fragm. Comie latin et attio II, 23. - o et sqq.
68쪽
- 56 omissas esse, quae tamen in dramatis contextu plurimum valere videantur. Scio equidem illam sabulam Plauto ademptam fuisse, ut Aquillio tribueretur cur vero censeremus Plautum non idem, quum se osserret occasio secisse, neque usum esse eadem libertate qua Aquillius usus est, qua Terentius, qui ex duobus sabulis, Andria et Perinthia, unam composuit'. Fabulas commiscere plurimas, aut in frusta concidere solitus est. At quae immisit in tantam conturbationem rerum, docue sententiae idelicet, imagines vivide expressae, assectus callide notati, etsi decerpserit
a Graecis, nonne illa omnia ei gloriae vertenda sunt 'Nisi illorum Vim ac sensum intellexisset, esset et inanimata apud illum viderentur. Unde gratiam petierunt, nisi ab ingenio poetae a quo nobis tradita sunt 'Imitatione mirabili illa sui juris secit et si quis instabit acrius , quod delectum tantum Plautus rerum quas in Jucem edidit habuerit, certe respondendum erit, usu pato Gallici scriptoris verbo , delectum quoddam genus in en-ilonis esse , et eamdem veniam nostro quam cuilibet alii dandam esse, si, quae imitatus est, sua ipsius dicendi et scribendi facultate commendaverit Romanam indolem alioquin ejus abuta
sapiunt. Memorantur perpetuo mores, leges, usus Romanorum .
Ne sinibus materiae, quam mihi principio proposui, egrediar, licet nominibus graecis mulieres ab eo personatae Vocentur, Semper jus romanum crepant. Audi Alcumenam de prosectione sua loquentem Verba sunt ipsius divortii formulae:
Valeas sibi habeas ros tuas; reddas meas.
Repudium, ut a Romanis sancitum erat, metuit Myrrhina Secundum Romanum morem parentes appellant uxor Menaechmi et
Dorippa Dinalis servus, de quo mentio sit in Asinaria, omnino Romanus est Quid dicam de meretricibus Tribus Viris subjectis, aut nomen coram aedile mutantibus. Quid vero' poeta comicus,
A. Gell. Mel Atlio III, 3. - Terent Andr prolog. - Cf. argumenta a Boisiae allata , Durua generia de Instruetio publique, si mai 185s cf. quoque cludem illesim uomodo Pιaut ara tuleri Groseos 1857 'Dubies, in Praefat. Quid fuerit familia Romana tempore ιauti, 1859.
69쪽
- praesertim qui lavorem popularem captat, nec tantum lectissimis spectatoribus placere cupit, oportet ineluctabili necessitatem res suorum aequalium suis sabulis intermisceat. Sin aliter, in periculum veniret, ne non intelligeretur. Pars major audientium neque rebus actis, neque effictis ingeniis moxetur, nisi earum re rum quae videre consuevit imaginem reserant. Forsan, quod illud neglexerat, quodque non satis aequalium suorum mores re diderat, cladem haud semel Terentius tulit. Quod accidisse Plauto nunquam accepimus. Consideremus ergo mulieres quae in fabulis ejus apparent. Aut Romanae sunt, aut saltem sunt Romae ab eo Visae pleraeque Matronae inducta in scenam sane disserunt a mulieribus graecis. Non lege et consuetudine Romanae mulieres intra gJnaeceum conclusae sedebant, ut Graecae in convivium ducebantur, ubi sedentes coenitabant ' primum locum tenebant aedium atque in celebritate versabantur'. n ramentis quae nunc exstant Mediae Novaeque Comoediae apud Graecos nulla matronalis persona in scenis agitur et si licet ex Terentio, Graecorum imitatore certiore, aliquid conjectare, quae loquuntur non interiorem partem domus identur linquere. Non, ut Artemona, Phanostrata, Cleostrata prodeunt in publicum se hominibus omnis generis intermiscentes. Si contra quae sint in Prisca Comediam lieres inspicies, Romanas longe praestare moribus apud Pla
tum agnosces. Nulla sit mentio de illis libidinibus saepius ab Ari
iophane nominatis, nulla de vinolentia vel matronis liberis exprobrata . Procacissimum servum audi in Cistellaria de dominat uentem :
Si mihi Alia mulier istoc pacto dicat, dieam esse ebriam .
Nonne tali verbo s0brietatem illius testatur Attamen unus fere hic locus est in quo alludatur ad rem istiusmodi Ceterum ex tra controversiam est matronarum in Venereis voluptatibus tem
Val. ax. II, 1, 2. - 2 Cornel. ep. praelat. - Τemeto abstinebant mulieres romanae Val. Max. II, , 5; lin. XIV, 15 - 4 Cisteιι. IV, 2, 15. Adde tamen in Casina quod do utraque domina dicit Pardalisca LGnovi illas ambas ostrices, etc. Casin. IV, 1, 18.
70쪽
- 58 perantia, quarum crimina carpuntur in scena, ut occasio se praebet . Illarum alia vitia arguit Plautus, morositatem, nimiam mariti negotiorum indagationem, garrulitatem, profusam investimenta luxuriam. Perspicimus quodam modo quam contu bationem in semineos mores intulerit virorum in dies increbro scens corruptela et graecatio. Adhuc assuetae domum tueri, matresfamilias jam colum et lanificium deserere coeperunt stimulantur enim maritorum perfidia graecarum meretricum lepor bus captorum Asiae, ut Artemona, non dubitant ipsum lupanar invadere ut jura sua vindicent; aliae multis modis reversos viros vexant, sui ulciscendi causa ea est Cleostrata ratio. uaedam ad legitimam actionem, ut Dorippa et uxor Menaechmi, recumrunt, in ea re a parentibus minus adjutae Pleraeque et ipsa lasciviunt novis artibus in civitatem introductis, et munditiis meretricum aemulantur. Facile apparet tempus illud circum ce
tamina de lege Oppia et senatusconsultum de Bacchanalibus transigi. Quam longa est in Aulularia semineae supellectilis enumeratio Quam si meretricii sumptus descriptioni, qualis est in
Epidico conseres, illam huic parum cedere invenies. Matronae certe, ut meretrices, fundis Mornato incedebant per vias . Matrona, de qua mentio est in Truculento', quae non dubitat puerum filiae suae tradere meretrici, forsan iniam illam Campanam novit, quae ritus Bacchanalium ad ultimam licentiam protulit . Nonnullae, ut Myrrhina , timidi tolerabant quodcumque accideret, et in somno, insulsa loquacitate nonnunquam inte misso vitam agebant Paucissimae, natura optima et sortissima ossicium deserendum nullo modo arbitrabantur. Quaedam, ut Eunomia et Phanostrata, reserunt nobis imagines illarum anuum tanta erecundia dignarum, quarum nomina dat Livius, ut Ebutia et Sulpicia sunt Forsan Pinacium, quae tantam constantiam
ov. rist. II, 40 et sqq. In quibus assidue cultus procedit adulter, Verbaque dat stulto callida nupta viro. Quumque fefellit amans aliqua novitate maritum, Plauditur ei magno palma favore datur. Nihil contra illa inferendum esse puto de argumento Militis in quo de adulterio tentato agitur. Τ. L. XXXIV o. Epidie II, 2, 2. - eul IV, 3, M. T. L. XXXIX, 13. - Casina II, 2, 4; etc. Indulge filio Eunomia, et Ebutia filio fratris. Vide quoque quos assectus