De triumphi romani : origine, permissu, apparatu, via

51쪽

Caesar vero ornatu triumphali omnibus sustis diobus, corona laurea calvitii causa Semper Se Ornavit. Praeter omnem consuetudinem donique ovenit Duilio qui primus Romanorum cla88e Vicerat, ut, quoties a coena reVertebatur funale tibicine canente ei praeferretur, et Luc. Cornificio, qui Caesari gratiosus erat, ut quum soris coenaverat, elephanto revehi ei liceret.' )Jam vero tota reipublicae sorma ab Augusto immutata proprie nemo nisi Caesares ipsi triumphum eX spectare poterat. Nam quum ii tantum, qui suis auspiciis rem gesserant, triumphare possent, Caesares, qui Summum militum imperium, summa igitur etiam auspicia sibi reservabant, soli etiam triumphos agere poterant. Itaque novum eXstitit praemi0rum genus. Triumphi quidum decernebantur ducibus ab senatu, non tamen ab iis agebantur; ' sed tamquam s0latium ii. insignia triumphi praebebantur, paullo alia jam significatione ornamenta triumphalia nominata. 'q)Primus ea accepit Secundum Dionem, Agrippa, clarissimus

cavit, nequo Rabus rius verba bono explicavit, sed orrorem illius suo auXit. is Constat , inquit pag. 5.), seduces Roman0rum repraeclare gesta non statim triumphasse, sed littoras lauroatas Romam misisse, quibus res gestas exponerent, quae si Senatui

D) Liv. opit. XVII. Valer. Max. III. 7. 4. Fl0r. II. 2. Dio Cass. IX. 7. Rabus, de ornamentis triumphalibus. Progr. gymn. Augu8tan. Vindelic. 1850. Borghosii commentationem e brevi tantum Marquarditi commemoratione sHandb. III. 2. p. 452.) cognoVi. ') Dio, LIV. 24. Sed jam ante Agrippam simile quid tradit de Marco Vinicio, cui quum triumphum sibi decretum non accepisset, Praeter arcum in Alpibus positum concessum sit ut Calendis Januariis corona et Veste triumphali uteretur: LIII. 26.

52쪽

dignae vi lorentur, tum domum cum decretum esse γ) Quum igitur Agrippa nullas publice misisset litteras, quibus triumphi honorem poteret, qui non solebat concedi nisi petenti, Augustus non triumphum, sed tantum triumphalia

ornamenta ei concessit. Primum confusam istam do potonditriumphi ratione confutare, non opus erit. Deinde non possum quidem non concedere, Octavianum, quum jam antea Domitio

Calvino spag. 19.) triumphum dedisset, justum Agrippae triumphum non religioni habuisse, sed omnino Caesaris majestatum seo minui putasse. Quod vero ad causam attinet, qua Augustus addonogandum honorem uSus Sit ουτε γειρ Θρ 'εν κ. r. λ.), Dio Sibi ipse repugnat. Triumphum enim opinatur ab Agrippa non aetum osse, quia litteras laureatas ad Senatum non miserit. Quid vero γNonne supplicatio atque triumphus ipse ui ab senatu deerota orant 2 Num igiIur credibile est, aut Alo ippam ob littoras tantum laureatas quae fortasse ne Senatui quidem sed Caesari, imperatori suo mittendae suissent) nimis religi0sum triumphi honorem ropudiasse, aut Augustum eamdem ob causam qua ne ipse quidem sod unicus senatus offendi p0tuisset) triumphum ab senatu deero- tum non permisisse γ Minime vero. Immo quamvis salsam rei causam attulerit, nullo tamen Verbo Dio Cassius triumphum ab Augusto donegatum esse ait; Sed ab Agrippa non acceptum 'oo οὐκ Nam vir ille praestantissimus otmodestissimus, a puero cum Augusto familiaritate conjunctus omniumque ejus consili0rum particeps, '') quum facile Augusti sun tentiam perspiceret, honorem ipse deposuit. Quamobrem in haero majoroni etiam Di0ni fidem tribu0, quam Suetonio, qui Tiberium seprimum, ut quidam putant, triumphalibus ornamuntis hi,

noratum, nOVO nec antea cuiquam tributo genero hon0ris didit

Tib. 9.). Itaque ut hoc o Di inis Verbis colligamus licet, primo

tempore 'triumphos ipsos ab senatu decretos osse, pro quibus triumphalia tantum ornamenta assumebantur; sed jam Augusti tempore minore cum honore statim ab senatu insignia sola decer-

ηὶ Tiberio sane ab senatu decernitur, ab Augusto non permittitur: Dio LIV. Al.

53쪽

nobantur - id quod mihi olucot o Suetonii verbis, quae leg. Octav. 38.: Super triginta ducibus justos triumphos otaliquanto pluribus triumphalia Ornamenta decernenda

curavit. Ceterum postero etiam tempore quamvis non consulto convocato tamen senatu a Caesaribus ornamenta dabantur.' λ)Deinde si quaenam fuerint ornamenta triumphalia Caesarum aetate quaerimus, Rabus cum multis aliis in eo maxime errasse mihi videtur, quod haec Caesarum tempora cum Superioribus Confundens omnia triumphi justi insignia, his viris triumphalibus ascripsit. Neque enim locis scriptorum ad reipublicae tempora pertinentibus ad demonstranda ornamenta triumphalia uti possumus, neque nimis nummis considere, quibus saepissimo quidem triumphi insignia impressa sunt, sed tamquam Signa tantum

se Symb0le ) gl0riae bello partito et triumphi ueti, ut etiam militaria signa, VeXilla, spolia. Imprimis nummus ille Augusti sapud Golg. tab. XXXIX. Eckhol VI. p. ll 3.) quem Rabus. p. l0.)ot Marquarditus p. 452. not. 270 J.) commemorant, nequaquam

huc reserendus est. Etenim quum praeter togam pictam et scipionem et coronam lauream, quadri juges quoque equos et quadrigam marmoream in eo conspiciamus, quid obstat, quin quadrigam etiam hominibus ornamentis tr. praeditis positam esse putemus γCertissima autem sunt ea, quae jam ante Augustum hominibus triumphalibus concessa erant; laureae usus et statuae laureatae honor, quae, quum Saepissime Commemorentur, nunc locorum nuctoritato confirmare non opus erit. Sine dubio etiam sella curuli in ludis Cire sensibus utebantur. Scipio Vero eburneus, quamquam set triumphantibus et thensam ducentibus et consulibus posterioribus munus ineuntibus' in) in manibus erat, ab nullo tamen auctore ornamentis triumphalibus annumeratur. EX eo enim, quod regibus eXteris, ut Porsennae, Masinissae, Ptolemaeo una 'q) Taeit. XV. 72.

'Τ) Cassio d. Var. VI. 1. Vopisc. Aurelian. 13. Minime vero ad hunc, processum consularem attinere velim Juvenalis versus. X. 35. Marquardi. p. 454. not. 1724.) quibus aperte praetor vel consul doscribitur thensas in Circum. v. 37 in pulvere Circi ) dueens itaque coronam Etruscum serens, quam Cassiodorus et Vopiscus quamvis singula quaeque ornamenta eOI Sulum enumerent, non commemorant. CD. Mulier, Etr. I. 374. not. 67.

54쪽

cum ceteris insignibus missus sest, 'g) non sequitur, ut a Caesaribus duces eo donati sint, nisi sorte coronam quoque aureum histribuimus. Quin etiam vestium triumphalium usus angustis paucorum dierum terminis continebatur. Ne in triumphis quidem aliorum semper vestibus pictis viros triumphales usos esse o Suetonio

discimus, qui Claudii triumphum describens c. 17.): isTriumphavit, inquit, rimaXimo apparatu. Secuti et triumphalia ornamenta eodem bello adepti, sed ceteri pedibus et in praetoXta, Crassus Frugi equo phalerato et investo palmata quod eum honorem iteraverat. Fortasse honorem suum minui Caesares existimabant, si quis pari habitu ornatus ipsos sequeretur. Simili ratione duos alios Suetonii locos mihi χxplico, qui inter se cohaerentes valde vexarunt interpretes. Primum Tib. 9.) jam attigimus: hQuas ob res Tiberius et ovans ot curru urbem ingressus est, primus, ut quidam putant triumphalibus ornamentis honoratus; alter legitur c. 19. hQuas ob res triumphus ei de crotus est multique et magni honoros. Triumphum ipse distulit, moesta civitate clade Variana. Nihilominus urbem praeteXtatus et laurea coronatus intravit positumque in septis tribunal senatu adstanto conscendit ac medius inter duos consules cum Augusto sedit, unde populo consalutante circum tompla deductus est. ' ) Ad illum locum quod attinet, neque ad Hovans neque ad ,,curru verba seprimus - honoratus sero, sed pro consuso Suetonii more dicendi tortium iis honorem signis eari arbitror, ita ut hoc sit intolligendum: postquam triumphalia ornamenta accepit, ot ovationem habuit et justum triumphum, id quod cum Dionis historia c0ngruit.' ) Consecto autem' ) Rabus, P. 10. N) Vello. II. 96. -Hujus victoriae compos Nero ovans triumphavit.

In singulorum vero triumphorum ordine a Suetonio discrepat. Narrat onim, Tiberium Agrippa mortuo Pannoniae causa triumphalia orna- monta accepisse; LIV. .3I.; deinde Oadem terra et Dalmatia victis ovantem equo urbsem ingressum esse: LV. 2.; tum e Gormania triumphasse: LV. 6. et 8.; Denique e Pannonia rediisse et in septis populum consulutasse, quo facto τα τε ἄλλti τα προς ηκοι Me ἐaὲ τοις roιoDrως ς iosi σε κε ὶ θέεις ἐaινικίους δια τιὼν Datir υν: LVI. 1. Quae si vera sunt, Suetonium hunc

55쪽

Pannonido bello quum ornamenta triumphalia haberet, laurea et praetexta ornatus in urbem introiit, ovantis igitur habitu. Id cerie contra majorum morem fuit, quia patres ei ovationem non decreverant. Sed multo major Tiberii insolontia fit Rabi intor-pretatione, qui non togam praetextam sed pietam intelligendam

esse censet.

Mox autem ornamentorum triumphalium et causa ot vis in oblivionem venit, ita ut cum insignibus, quae nunc Horden Vocantur, c0mparari possint. Nam neque ob res bono gestas sed qualibot alia do causa dabantur, neque iis tantum qui magistratus gesserant, Sed etiam senatoribus, equitibus, delatoribus, atque adeo pueris.' q) Denique a Traiani tempore videntur Consulibus tantum omnibus festis diebus iitenda esse data,'') itaque pri0rem significationem prorsus amisisse. Statuarum tantummodo triumphalium honor remansit, saepius tamen m0iquis contigit, quam vivis. 'η)Numero deniquo triumphorum si animum advertimus, CCCXX. usque ad Vespasianum aet0s osse Orosius VII. 9.) memoriae tradidit, quibus XXX. postoa ducti adjici solent. Clausu voro imperatorum triumphantium seriem Diocletianus a. u. 302. '')ultimum introitum prima ejus ovati0ne confudisse apparet. Ceterum, se- eundum Dionem cladis Varianae nuticius post ultimum Tiberii reditum Romam venit, qua re Suetonii error duplicatur.' Sueton. Nero 15. Dio Cass. LX. 23. Tacit. ann. XV. 72. 'q) CD. Marquardi. p. 452. E Trajani tempore duas inscriptiones Borghesius nominat apud Marquarditum p. 453. not. 2720. ' ) Dio Cass. LXIX. 6. Hadrianus) εἰκονας πολλοις jun/ αποθανο οπιν ἶς την ἀγοoαν εGrri σε, πολλοις δε κει ψωσιν. LXIX. 18. LXXI. 3. LXXII. 11.

56쪽

IV. Be via triumphali.

Si ante 0mnia locum quaserimus, quo exoretius cum imperatoribus senatus decretum exspectabant, quo militos ipsa triti mphi die ordinabantur, unde igitur pompa0 quoque agi solebant, semper in Campo Martio ea saeta sessu legimus. Attamon quaseritur, humserto intordum imperatoros ab alia regione urbem ingressi sint. Tamquam vestigia enim triumphorum videntur restitisso arcus illi triumphalos, quos si sempor in triumphali via erectos esse cogitamus, quid est - ut hoc uno sexemplo utar - quod Appia via per Capenam portam triumphos duetos esse negemus, quoniam inter Appiam poriam Aureliani et Capenam tres arcus: Drusi,

phales non solum ad exornandum triumphum ab senatu vol ab imporat0ribus ipsis dostinatos osse, sed otiam interdum ne ullo quidum triumpho habito, ut tros Steri inii sortii des in foro Boario ot Cireo Maximo, g) n0nnunquam in honorem imporatorum mortuorum, ut idem Drusi arcus ad poriculi Appiam, saeponumero multiplicos divorsis Urbis locis ab uno Casesuro ut a Domitiano' positog osse. Etiam Trajani nonnulli arcus exstiterunt, ) quorum alter in ipsius soro, alter extra poriam Capenam corio nulli uinquam triumpho transitum dederunt. Nihilo tamen minus semel

) Dio LXVIII, 29.

57쪽

p0mpa triumphalis Appia Via per Caponam portam videtur ur- boni iniisse, deridendam dico illam Neronis δειρον ου. Duo scriptores eam rem narrant, Suetonius et Dio Cassius, q) ut ii qui dom- id quod Bochorus rectissimo vidit - si muri demoliti0nem consideramus, alio quisque mod0. Aperte enim Dio ipsorum moenium et liortae partem dirutam esse dicit, Suetonius autem post introitum sis dehinc μ) arcum Circi a Nerone disjectum. Bun- sonius igitur portuo et Circi mentiones inter se conjungons, ut inde

porta sua trium lilialis nasceretur, procul dubio erravit. Nequeo vero etiam Bochoro ipsi assentiri, qui, quum Suetonius Neronem ab Albano venientem per Circum M. et Velabrum ad forum usque vectum esse dicat, non sine aliqua veri specie inde concludit, Caesarem insanum Capena porta urbem, postico arcu Circum

intr0isse indoque per magnam Circi januam in Volabrum perrexisse: λ) Quid enim ex eo sequitur, quod Nero Appia via ad urbem appropinquavit γ Omnes imperatores qui OX Oriente vel ex

Italia inferiore triumphaturi erant, ab hac regione venientes oXercitum prauior urbem in Campum Martium circumducebant. Cur autem Volabri causa Neronem consuetudine inversa Circum intrasse putemus 3 Potuitne,' sicuti Circensis, Neronis pompa ubi magnam Circi januam intr0iit, circum spinam duci et arcu dirut0 in forum Boarium et Velabrum pergere 3 Praeterea omnibus justi triumphi insignibus urbem invehontem incredibile paene est, porta

triumphali non usum CSSe.

Itaque quum nullum aliud imperatoris de solita triumphi via decedentis Oxemplum n0tum sit, n0n licet nobis Ner0uis gratia,' Suet. Nero. 25. Itoversus e Graecia Neapolim, quod in ea primum artem protulerat, albis equis introiit, disjecta parte muri, ut mos hioronicarum ost. Simili m0do Antium, inde Albanum, iude Romam. - - Dehine diruto Ciret M. arcu per Velabrum Forumque Palatium et Apollinem petiit. Dio Cass. LXIII. m. 'I H ουν ἐς H P Ουην του

Prelloro quoque videtur de ea re persuasisse, qui dicit soRegion. d. Stadt Itom. p. 118.): isDie guleteti genaniaten Bogeu Areus Veri, Tra-jani, Drusi) standen jedentalis aus der Via Appia, Wobet guberner hen, das s die Triumphetu ge aucti bis cilen von die ser Se ite in die Stadi rite kten; s. Suet. Ner. 25.

58쪽

qui no verum quidem triumphum ogit, aliis aliam viam con

cedere.

Revortamur igitur in Campum Martium. Fide satis dignum est, quod Beckerus et Prellerus contendunt; impuratores ipsos propo Septa in Villa Publica ante triumphum deversatos esse. Eo enim aedificio, quod jam a. u. 43l. exstitit, simili modo magistratus etiam utebantur ad delectum et censum habendum otad legatos externos collocandos; neque alio l0co Videtur Vespa- Sianus pernoctasse, quum juXta Isidis templum, qu0d a J0sepho nominatur, Septa fuisse notum sit.') Inde pompa pr0gredi coepit exercitu ordinato et sacris ab imperatore ad portam triumphalem tactis. Ut autem certo ejus sinum scimus, ita incerti sunt paene primi gradus. Nam quamquam saepe per Flaminium circum, antequam pomoerium urbis transgrederentur, triumph0sductos osse, Vespasiani ot Aoni. Paulli et Luculli exempla docent, nullo tamen modo accurate viam triumphalem persequi p08- sumus, priusquam portae Triumphalis situs definitus est. Jam vero compluribus divorsis locis a viris doctis ea locatur, ab Italis inter Capitolium et Tiborim, a Bunsenio in Circo IIaximo, a Beckero et Prellero extra urbem inter Campum Martium et Campum Flaminium, quorum prioribus nunc omissis Statim sententiam ab adversariis Bochori dosonsam considerabo. Bunsonius igitur et Urlielisius ipsum Circi Max. ostium Triumphalem illam portam suisse V0lunt, quo sactum ost, ut totum Tulliani muri inter Capitolium et Aventinum tractum mutare coacti sint. Quam opinionem optimo jure miram appellasse Beckerus mihi videtur, nequo esset, cur firmissimis ejus argumentis quidquam adderetur, nisi Urlichsius ii in Beckero qiudum, sed omnibus fere rius rationibus respondere dedignatus osset. Itaque, ut primariam Statim

Bunsenti causam examinemus, loeus ost illo Plinii hist. III. 5. 9. de portis sequae sunt h0die numero trigintii, tua ut duodecim somel numerentu scis. Jul. Obsequ. 130. et Notit. reg. XI.).') Cic. ad. Attie. IV. 16. Liv. IV. 22. Joseph. de bell. Jud. VII. 5. Juvenal. VI. 528. A Meroe portabit aquas ut spargat in aedem Isidis, antiquo quae pr0xima surgit ovili.

59쪽

Nam duodecim portae, quae in N0titia juxta Portam Trigeminam nominantur nihil aliud ei sunt nisi carcerum Circi aditus, Triumphalis alitem porta inter medias duodecim tertia decima. Non habeo in animo, totam controversiam de hac re ortam novamque Beckeri conjecturam, qui Aquae Appiae duodecim arcubus portarum nomen indidit, denuo persequi. Primum enim inde apparet, minime certum esse carcerum n0men, deinde duodecim portarum omnium mentio n0n ante Vespasiani temp0ra est sacta. Quid autem c0lligi licet e nomine antea non audito, si eo tempore memoratur, quo ne vestigia quidem m00nium Tullian0rum

facito reperiri p0terant - id quod jam septuaginta annis ante Di0nysius IV. 3.) fatetur - quo igitur omnis portarum utilitas evanuerat γ Quid obstat denique, quominus duodecim illas p0rtas

revera carcerum januas fuisse concedamus, urbis portas fuisse negemus 3 Satis n0tum est, etiam intra urbis moenia porias fuisse, quarum luculenta eXempla: Stercorariam, Libitinensem, Fenestellam, Romanam, Beckerus De muris et p0ri p. 103.) attulit.

Eodem modo duodecim quoque januas carcerum portas appellatas esse dicerem, nisi prorsus incredibile esset, ostia Circi min0racum interjacente magna porta veri numeri nomine caruisse. Sod haec de Vespasiani tempore, quo murus erat res urbi Supervacanea. Si antiqui temporis respectum habemus, plane impru-dontis hominis fuisse puto, brevissimo spatio moenia tredecim portis perfodere, quae in omnibus urbibus munitis rarae ad necessarium tantum usum Statuuntur. At video, eX antiquo etiam temporo Urlielisium ad comprobandam Bunsenti opinionem, tamquam testum magni momenti sibi vindicasse Varronem, qui d. l. l. V. 32. g. 153. : HIn Circo , inquit, seprimo unde mittuntur equi, nune dicuntur carceres. NneViuS Oppidum appellat. - Quod a muri parte cum pinnis turribusque carceres 0lim fuerunt, Scripsit poeta:

Diei utor ubi currum insidit, Pervehitur usque ad oppidum.

Mitto praetor Fulvii Ursini emendationem: isa Murcis partus , a Beckero c0mprobatam otiam Mulieri lectionem: Had muri speciem. Non opus esse mihi videtur manu critica, si a Bunsenio

60쪽

dissontire volimus, qui cum Uri tulisio locum ita oXplicat, quasi careeros Circi ad moenia urbis adjunctos suisse, inde elucent. Nam persuasum mihi est, Varronem pro more Suo etymologiconoque originum Verbi is oppidum respoXisse, neque priscam significationem, Sod, praesertim quum murum Circi anticum olim turriculis et pinnis ornatum suisse legerit, ob hanc urbis speciem et similitudinem careeros isoppidum a Naevio dici putasse. At si verbum dissolvimus in syllabas, quas primitivas grammatici Vocant: hol, - ped -- uin,') manifestam ei cognationem esse cum verbis: impedire, cet. negari non potest. Nirino ergo mirabitur, quod Naevii tempore Romani quemlibet loeum

septum et clausum, ut carceres etiam et cancellos, Oppidum nominaverunt. Translatum inde est verbum in castra set loca munita: Caes. do boli. Gall. V. 2 l. hoppidum autem Britanni v0cant, quum silvas impeditas vallo atque s issa munierunt, quo incursionis hostium vitandae causa convenire consuerunt. Itaque Naevius totum careorum spatium nominat neque l0quitur de solo muro antico, tamquam urbis termino. Nequo vero etiam Varro, quamvis Naevii verba male interpretatus sit, urbis murum designat. Circi enim partem anticam, quae cuneis et foris vacabat ismurum ab eo dici potuisse nemo negabit. Praeterea urbis murus corte haud parva erat altitudino; quomod0 igitur carceres cum moenibus conjuncti cum pinnis ot turribus suisse dicantur γAn illa equorum stabula muri urbani altitudinem attigisse putemus 3 Cotorum ista de Varronis loco sententia cum errore cohaereta nocti ero jam correcto. Dictatorem nempe Naevii, cui in ipsa urbe equo uti non licuerit, Urlichsius putaverat ex urbe in bellum

tam ei praestolante. Sed etiamsi dictatorum jam exeuntem ple-