장음표시 사용
761쪽
Horum relatorum proprietates quatuor ab Aristotele tra duntur.Primo suscipiunt contrarietatem. contraria namque sunt exempli gratia virtus & vitium,necnon scieti a x ignoratia a. Hςe proprietas no couenit duplo, di infidio multisque alijs relatis Q immo ei quod vere ac re ipsa iii relatorum numero est,seu relato quatenus est relatum, nihil potest esse contrarium CPraeterea non conuenit solis relatis, sed etiam alijs rebus,ut qualitati x quati: psta sanitati & morbo, ne non sano & qgroto .ctem actioni x passioni,ut calefactioni
Secundo contenduntur S rc mittuntur: ut silmile vel disti mile magis & min is dicitura. Haec proprietas neque omni bus relatis conuenit,siquidem non dicitur magis vel mirrus duplum,uel dimidiuna,&id genus cetora b neque solis rei tis,sed citam aliis Categoriis,ut qualitati x quali c, x acti O- .
ni&p. 1ssionia'. a Categor. cap. 7. pari. P. b Eoae capta tis. 8.-c Categor. cap. 8. partu. 26. d Categor. cap. 9. partis. I. ct 3.
Tertio rc runtur ad ea quae reciprocantur: id est, quae in uicem reseruntur vel in codem casia,ut dominus dicitur sc ut dominus & seruus dicitur domini seruus, vel in diuersis casibus,ut scientia dicitur , scibilis scientia,S scibile dici tur scientia scibile. Categor. p. 7. partic'.
Sed ut reciprocationi locus sit,uerum correlatiuum sum re Oportet.vt ala est alati ala,& alatum est ala alatum. nam si dicatur ala esse auis ala, non reciprocabitur.
Quod igitur est verum correlatiuu Id. quo posito etiam Ceteris demptis,relatio ponitur:sublato,etiam ceteris positis, relatio tollitur.verbi gratia, idem cst homo, albus, musicus, dominus: scrui autem ad eum relatio consistet,si ponatur cilci dominus,licci nec homo,nec albus, nec musicus esse Pona' tur:
762쪽
. De Relatis. τύitu eadem relatio tolletur,si ponatur non esse dominus, qua-uis ponatur esse homo dc albus δc musicus. ergo serui correlatiuum non est homo,vel albus et musicus,sed dominus. Eo cap. 7 earnc. l .l S.
Quid si correlatiuum nomine careatὶ Fingendum nomen erit, ita Vt a relationis fundamento correlatiuum denomin tur: utputa tento est temonati temo.nam si dicatur temo nauigij temo, non reciprocabitur. Eo ap. 7. parti .H.L2. X V I I i. o Non tamen sola relata reciprocantur: quandoquidem reciprocantur etiam definitio cum definito, oc proprium cum specie cuius est proprium. Porph . . .partis. 6. 92Topi lib.I. c. cap .part. .ctbά6X. .
Quarto sunt simul natura a. Haec proprietas non conuenit omnibus secundum dici relatis: nam scientia est prior scibili,&sensus est prior sensibili b. Praeterea non conuenit solis rotatis, sed etiam iis quae in generis diuisione sibi inuicem
Relata secundum esse definiuntur, Quprum essentia nihil aliud cst,quam ad aliquid modo quoplam esse affectum.
Horum relatorum duas proprietates Aristoteles declarat. Primo id ipsum quod sunt aliorum esse dicutitur Atqui hςc est definitio relatorum secundum dici. Sed ia monuimus,ca quae sunt relata secundum esse, etia referri secundum dici b. a Eo ap.7 partic. 2S. b Sup. the. Io.
Secundd, Non potest alterum relatum sine altero liquido ac definith cognosci nam quicumque liquidli ac definito certaque scientia nouit exempli causa esse duplum, eodem modo nouit cuius sit duplum.
763쪽
ACtio est, secundum quam agens in id quod subiicitu
agere dicitur.ut secans agit in lignum, quod siccat:&ignis in aquam,qua in calefacit. G pertub Porretanus c. a.
Diuiditur in actionem spccialiter acceptam S effectio nem: quarum illa non relinquit post se opus aliquod,ut actio securidon virtut i haec post se opus relinquit,ut aedificatio domum. Ethicor. 6.c . . ct S
Rursus diuiditur in immanentem M transeuntem. Immanens est,quae non transiit in caeternam materiam,Vt contemplatio.Transiens,qui; ab agente in externam materiam transit , ut calefactio ab igne calefaciente transit in aquam quae calcfit. XXVI. Praeterea alia est simplex emanatio sine motu,ut illuminatio acris a Solo,oc creatio mundi ex nihilo: alia est cum motu,ut aedificatio,scissio,& pleraeque aliae.
Proprietates actionis hae sunt. primi, suscipit contrarietatem,ut calefactio & refrigeratio.Secundo contenditur S remittiturivtputa calefaciens magis vel miniis calefacit a.Tc tio inseri passionem .exempli causa si ignis calefacit, necesse est aliquid caleficri b. Hec propri.tas soli M omni actioni ,reliquae etiam aliis conueniunt si a Categor .c.9. arti . I.9 3. 'b Giger. Porreta cap. i. c Vt qualit
PAsso a Gilberto definitur Effectus illatioque actionis. Nos ita definire malumus Passio est, secundum qua subiectum ab agente dicitur pati. Muc madmodum enim actio est in agete, ita passio est in pati cic, quod agctis actu suscipit.' Cap. 3. XX I X. Proprietates passionis hae sunt. Primi susci x. 'atrvictatem. nam calefieri dc refrigerari sunt contraria. Secundo cO- ecditur dc remittitutivtputa magis vel minus calcfit aliquid,
764쪽
aut restigeratur a. Tertio infert actionem. Verbi gratia, non potest aliquid calefieri nisi aliquid calefaciat. Ex his proprie talibus sola vitiina soli M omni passioni conuenit b. a Categor. . 'par I .cta. b Vide sup the.26.
SItus est partium corporis positio , secundum quam certo modo vel a natura, vel ex accidenti sivit constitutae. Ex- cmpli causa, natura partes animalium ita disposuit, ut caput supremo loco esset,pedes insimo: sed ex accidenti variae sunt politiones,ut recubatio,sessio,&c.
Situs neque contrarietatem admittit, neque contenditur, aut remittitur. Maxime autem proprium eius cst ordinare partes corporis . Gilbercap. 6.
Vando est,iccundum quod res dicitur esse in tempore:
ut heri, nudiustertius,cras, perendie.
Conuenit igitur solis rebus ortui dc interitui obnoxiis,non aetcrnis,quae non in tempore, sed in aeuo esse dicuntur. Di fert autem aeuum a tempore, ut res indiuidua dc permanensa re diuidua S stuente. XXXIV. Haec Categoria neque contrarietalcm recipit, neque contentionem aut remissionem ' .sed maxime proprium eius est significare quo tempore res sit. ' Giger. cap. .
VBi est,secundu quod res dicitur cile in loco .vci,ut Girubertus definita, circumscriptio corporis a circumscriptione loci prouei es. Na quod per se in loco est, corpus est La Giger. . b PH lib. .w.6.parti 2 .ct CT .partis .
Vbi nec cotrariu quicqua habet, nec cotenditivi aut remi titur' Maxime aut propriu eius est explicare quo loco res sit.' Gιser.dicio c. I. Ddddd i
765쪽
ΗΑbitus est vocabulum homonymum, quod modo su
mitur pro specie quadam qualitatis a , modo pro relationc seu reipς bi quodam b, modo pro una ex decem Cate
In hac postrema ignificatione Habitus definitur Corpo rum Sc corum quae circa corpus sunt adiacentia. Gigerae.7.
Ac vel rescrtur ad totum corpus , ut indutum esse: vel ad partem, ut habere anulum in digito. Categae viteartu. . o s.
Contrarietatem non recipit.nam nudus vestito,& inermis armato opponitur ut priuatio habitui,non Vt contrariu contrario. Intenditur autem dc remittitur: quoniam alius est alio magis vel minus indutus, aut armatus '. Sed maxime proprium huius Categoriae est,ordinare duo corpora sibi inuice cxterna,id cst, quod habet,& quod habetur. ' Gilber. dcap.7.
Dis p VT ATIO SEPTIMA.D E H I S V AE CATEGORIIS
AT E G O RII s accidunt, oppositio, esse prius vel posterius vel simul, motus,dc habere.
Oppost nis genera quatuor sunt, relatio, contrarictas, priuatio Ac habitus,contradictio.
766쪽
Relatio est relatorum oppositio. Relata id ipsum quod sui, aliorum esse dicuntur, ut scientia dc scibile. & quae omnino sunt relata, non tantum aliorum esse dicuntur, sed etiam in relatione ad alia suam essentiam constitutam habent, veluti duplum de dimidiumae ut supra dictum fuit b.
Contrarietas est contrariorum oppositio. Contraria sunt,quq in eodem genere posita,plurimum inter se distant: ut aliabum dc nigrum. Categor. p. 6 istuc. 2 .
Contrariorum alia medio carent, quorum alterutrum necesse est in subiecto ad recipiendum apto inesse, ut sanitas vel morbus in animali, par vel impar in numero a: alia medium habent, quorum utrumque potest abesse a subiecto, ut corpus potest esse nec album nec nigrum, sed rubcum, aut viride b: nisi unum tantum in subiecto recipi possit, ut ignis semper est calidus,& nix semper est alba c
Medium contrariis interlicitur Vel per participationem extremorum,ut me dij colores constant ex albo de nigro: vel per negationem extremorum, Ut quod est iusto de iniusto, seu bono de malo intcriectum. Illud solet habere nomen, virubeum, Viride : hoc plerumque nomine caret:idc6que ne gatione extremorum circumscribi solet: ut quod nec est iu stum nec iniustum a. Interdum tamen facilioris doctrinae Causa nomina finguntur, vel ab alia significatione ad hanc transferuntumui cum αδδε in quod simile significat ei trubuitur quod bono de malo est interiectum ca Eod cap. I9.partu.9ao. b Rhetorώ. IXV. Ia.c GeEius lib.2.c.7. VII. Rursus contraria vel sunt simplicia,ut album 3c nigrum,iustum M iniustum' vel connexa,ut omnis homo est iustus, nullus homo est iustus, item,Socrates valet,Socrates aegrotat. Dicto c. Iolanis. 22.2M v I I I.
Privatio de habitus in eodem subiccto spectantur.Vt enim .
767쪽
aliquid dicatur priuatum esse, tria requiruntur. Primo opu cst,subiectum sit aptum ad recipiendum habitur qua ratione homo dicitur caecus,lapis no dicitur caecus. Secundo, priuatio debct esse in ea parte,in qua habit' inesse potest. proinde homo dicitur caecus, si oculis captus sit, non eo quod Pe dibus non videt. Tertio, tunc temporis dicitur csse priuatum, cum potest esse habitu praeditum : ut catulus demum post nonum diem caecus dici potest.
Ab habitu ad priuationem ita demum est trantitus, ii subiectum tam priuationis quam habitus sit capax.ut homo potest cx vidente fieri caecus, id ex dentato edentulus. coelum autem semper mouetur, nec potest quiescere.
A priuatione ad habitum negat Aristotcles a regressum esse. Nos cum Toleto b hanc regulam admittimus c,Vbi prinuatio tam potentiam quam actuna, non ubi solum actum tollit. Nam caluus comam non recipit,& cdentulus dentes non emittit: sed oblitus potest scientiam recipere, M aer lumen ac tenebras vicissim rccipit. a Categor. apa O. partic.2o. b Tolet.in quaectione,Num a priuatione ad habitum posit esse rcgressi, ad Categoriarum caput de oppositis.c In digressone commenLadub. 3.de anima ap. 6lan.vit.
Contradictio cst oppositio inter assirmationem & nega tionem eiusdem attributi de eo de subiccto: ut Socrates cur rit, Socrates non currit. De interpretae. 6.parm. .ct S.
Proprium huius oppositionis est, ut semper altera pars sit vera,altera falsa:vt,omnis homo est iustus, non omnis homo cst iustus:Socrates cst iustus,Socrates non cst iustus .Excipiu-tur enunciationes indefinitae,quae possunt esse simul verς: Vt, homo est albus,homo non est albusa Sed de his posterius La De interprop.7. b Dissutarionesequenti.
RFgulae cotrariorum hae sunt.Prim b, Quicquid est bono
contrarium, est malum: ut morbus, qui est contrarius ianitati:
768쪽
De Regulis contrariorum. γε sanitati: δί iniustitia,quae est contraria iustitia .
' Secundo Quod malo est cotrarium,vel est bonum,uel ina turm ut iniustitiae,quae est mala,a opponitur iustitia, quae est bona: dc auaritiae,quae est mala,opponitur profusio,quae simi liter est mala sed plerumque cst malum.
TCrtio, Vnum contrarium sinc altero cci potest: ut bona Socratis valetudo est sine morbo Socratis. Eod partis. 3. . X V I. Quarto,Contrariorum subiectum vcl est idem genere, vel specie.Verbi gratia albor,& nigror sunt in corpore, quod est genus nustitia auic dc iniustitia sui in hδmino,qui cst species. Eod cap. II. parti . .
Quinto, Contraria vel continentur sub eodem genere, Ut album Sc nigrum sub colore:vel sub contrariis generibus, Ut iustitia sub virtute, iniustitia sub vitio: vel sunt contraria ge-
PRius dicitur tribus modis. Prim tempore:Vt bellu Troianum cst prius Carthaginesi,dc Romulus prior Caesare.
Secundb,natura Dicitur autem natura prius et quod non reciprocatur secundum existendi consecutioncm : ut duo sunt priora irribus: quia si sunt tria, necesse est duo esse : non contra si duo sunt, necesse est tria esse a. vel quod est melius de praestantius, cur rectum est prius obliquo, dc virtus vitio. bhac ratione genus cst prius specie,puta animal homine: quia si est homo necesse est ut sit animali non contra, fi sit animal, necesse est ut sit homo , cum possit esse equus , aut bos c) vel quod est causa alterius: ut Veritas rei est prior Veritate orationis.Verbi gratia,haec orati O,Socrates cst philosophus,ideo est vera quia re ipsa Socrates est philosophus: ergo Socratem cl- se philosophum,prius cst,quam veritas illius orationis dicentis Socratem esse philosophum ae
769쪽
SImul esse aliqua dicuntur duobus modis:Primb,tempore,
id est,quae eodem tempore orta sunt. egor. p.II partic IJ. XXII. Secundo, natura: nempe quae cum reciprocentur secundum existendi consecutionem, neutrum est causa altorius: ut duplum Sc dimidium a de quae in cadem generis alicuius di uisione ponuntur: ut rationale d irrationale, quibus animal diuiditur b. a Eo captariis. 2. b Eo capsarti . . I.
Motus cst, secundum quem res mobilis a mouente mo ueri dicitur. P s.fb. mp. I sarti .7.8.2.9 cap. 9
Est autem vel in substatia,vel in qualitate,vel in qualitate, vel in Categoria ubi a. In substatia sunt ortus dc interitus: in qualitate auctio id deminutio: in qualitate variatio: in v bido .ci mutatios . Ex hi ortus dc interitus, n5 diculur proprie motus,sed mutationcs: reliqui proprie motus appellantur si a P fusi v.llanic. . b P f. lib. ap. 3 partis. II.I2.IM Cat gor.cap. I pari. I. C P sib. v. .
Ortus est mutatio in substantia non esse a. contra interitus est mutatio in substantia ab esse ad non esse λa Ph lib. scap. 3 partis. 3. b Eo V.,partis. .
Auctio est motus , minori quantitate ad maiorem. Conindeminutio est motus a maiori quantitute ad minorem.
770쪽
Variatio est motus in qualitate, id est a qualitate aliqua in contrariam qualitatem. iic dealbatio est motus a nigrore ad alborem: N denigratio est motus ab albore ad nigrorem.
Loci mutatio, quae ab Aristotcle vocatur latio a , cst motus a loco ad locum ut adicensus est motus a loco infero ad superum: descensus autem est motus a loco supero ad inferub. a P fib. I cap.3.partica . b Categ.ca partis. 6.
Motui opponitur priuatiue quies: contrarie motus Contra rius:vt ortui interitus,auctioni deminutio,dealbationi denia gratio,adscensui descensus. Categor. . Flart. 6. .P f. s.I. VI
ΗAbere pertinet ad diuersas Categorias,nam vel dicitus
aliquid habere Substantiam, ut animam: vel quantit tem,ut magnitudinem duorum triumve cubitorum: vel quain litatem,ut Virtutem, aut scientiam: et relatum,ut maritum, Uxorem,seatrem: Vel hoc verbum,Habere, pertinci ad Cate goriam ubi,ut cum vas dicitur habere aquam: vel ad Qu3ndo,ut habere opportunitatem,siue occasionem:vcl ad acti
nem, ut habere Comitia, delectum, honorem : vel ad passionem,ut necesse habere, ut habere, id est percussum este, illo Terentii loco, plus est,habe sicut Donatus exponit: vel de nique ad ipsam Categoriam Habere, v habere vestimen