장음표시 사용
751쪽
Vt alterum altero dicatur magis tale,opus est ut utrumque definitionem talis rei ius cipiat, non tamen aequaliter,sed alterii magis,alterii minus Quocirca nec homo est magis homo quam Equus,cu cquo no coueniat hominis definitio: nec homo magis quam equus,est animal; quoniam uterque ani
malis definitioncm aeque participat: nix autem est cadidior homine: quia magis dissipat aspectu: pto inde candoris definitio, id est color dissipans aspectum, magis ei conuenit, quam homini.
Sexto omnis de sola substantia potest,una Sc eadem num ro permanens, mutari dc contraria suscipere, ut calcfieri de refrigerari,vel dealbari δί refrigerari. Categor. cap. Sparti 2 I sequentibus.
cusque de Categoria substantiae: sequuntur Categoiae accidentium. Accidentia duobus modis cosiderari positini: nempe vel in abstracto, id est seiuncta a subiecto , ut' albor:vel in concrcto,id est, prout connot i subiectum,ut album. Vtrouis autem modo spectentur, ad eandem Catego riam referuntur: eadem namquc Categoria est quantitatis Mquati,necnon qualitatis,& qualis,ite relationis & rclatorum. Hac ratione Aractoteles Categor.Ω7. simul agit de qualitate o quali, tamquam de una Categoria, itaque nos quoque permixtum agemus tam de accidentibuου abiunctu,quam de Us quaede clantur m Iubiecto. , Omnia accidentia cx substantia, tamquam ex primo en te,ortum ducunt: sed alia ex sola iubstantia, alia ex substatia dc accidente:adeo ut accidentium alia priora,alia posteriora merito vocari possint. X X X. 'Cum enim in Categoria substantiae posuerimus eam quae compo=ta cst ex materia dc forma: ex substantiae materia o ritur Quantitas: ex forma, Qualitas: ex utriusque partis m tua collatione dc respectu,Relatio.
752쪽
Deinde ex substantia cum tribus illis accidentibus iuncta nascuntur reliquae sex Categoriae,nimirum ex singulis coniunctionibus binae. Nam substantia cum quantitate producit Categorias Vbi Quado: videlicet illam cum loco,hanc cum tempore,quae sunt species quantitatis. Rursos substantia cum qualitate parit Categorias Agere & Pati: quia subitantia per qualitatem agit,& patitur: ut per colorem ignis calefacit, aqua calcsit. Demquc substantia cum relatione gignit duas Categorias,Si tum csse,NI Habere: quarum illa ex relatione partium corporis inter sis,haec.ex relatione corporis ad cor
Cur non addimus undecimam Categoriam Haberi, quae distinguatur a Calcgoria Habere, quemadmodum Passionem distinximus ab Act nci' Quoniam Haberi continetur in Categoria situs. cum enim homo habet i exempli causa clucum xlypeus haberi dicitur,quia certo modo positus est. A- his o S in Categor. . lan .2.
Resondente rvernero Ca slioneo Basiliensi
est de accidentibus in uniuersum: nunc singulas eorum Categorias distinctius cxaminemus: dc primo Quantitatem,quae a materia subctantiae ortum
Quantum dicitur, quod est diuiduum in ea quae insunt, quorum Vtrumque volsingula natura apta sunt esse unum quidpiam & hoc aliquid '. vel breuius, Quantum est accidens, quod per se in partes intcsrantes diuiditur.
753쪽
Diuiditur autem primo in discretum Sc continuum:secundo in id quod constat ex partibus positionem inter se habentibus,, id cuius partes hac positione carent.
Discretum est,cuius partes communi termino non copulantur:ut numerus,oc scrino. Eo .part. I. 2.3. .
Numerus est multitudo ex unitatibus constans a. Vnitas autem,cum fit indiuidua,non est per se in hac Categoria,sed reductive b, quatenus est principium numeri, dc in numero
a Euclides G.7 . Elementor. b diuomodo disserenti retulimus ad Categoriam substanti dissut. . the. 9.Sermonis appellatione hoc loco latclligimus tam simplices dictiones,ut nomina ic Verba,quam orationes. Sed cum alius sit sermo ἰνδ εjζ,alius ampορι- ,id est, alius in mente, alius prolatus a: nunc loquimur de sermone voce prolato. hic enim est quanti species , ctan cum sultabalonga dc breui nacti a muri& cst discretus,quia partes eius,idest syllabae, nul
lo communi termino connectuntur b. a Galanitis orationis siuasoriae ad artes. Ammo. in Categor .cap.6 .part. . b Dicto cap. 6 laync. . v I I. Continuum cst,cuius partes communi termino copulan tur:Vt linea, superficies,corpus, locus.& tempuS a. Nam Punctum non est in hac Categoria, nisi reductiuu , ut de unita supra diximus b. a Eoae. para. i. b Thess.
Linea cst quantitas continua, quae longitudincm habet sine latitudine & altitudine a. Huius partes puncto copulantur. b. a Euclides lib.I.Element. breuius pesinit napuens lineam esse μῆκος λα me, longitud)nem latitudiae carentem. b Categor. cap. 6. pari. s. Pristi . cap xylarci ,
754쪽
Superficies est quantitas continua longitudine latitudine praedita,altitudinis expers in Huius partes linea coniugit a.Eucliaelib. i. Elem nureulus iurati, lineam ese inquiens, ο - , coc6 χλα c 3 in C UIuia tantum longitudinem o latiturinem haberib Categor. p. 6 partis. 6.
Corpus,prout hic accipitura,est qualitas continua, quae triplici dimensione praedita est, nimirum longitudine, latitudine,& altitudine.Eius partes linea,vel superficie nectuntur b. a Aliter sumitur,cum in subisan, Categoria cosiocatur. b Categor.
ca 6.parti T. X I. Locus est receptaculum a,quo corpus locatum cotinetur Constat igitur locum continenteua,esse continuu: quia cor pus, quod continctur, continuum est C a P f.lib. .c.2. pari. 6. b Ead. lib.c. 6. partis. 2. C Eo . 6. partic'.
Tempus ab Aristotele a definitur num crus motus secunduprius de posterius b. Est autem continuum c: quia partes eius, praeteritum Sc futurum,nectuntur instanti in quod instas non cit pars tempori se,quemadmodum putamina non est pars lineae s led principium temporis,Vt punctum lineae nec est in Categoria quantitatis per se, sed reductiue h. a P sib. paseitc. i . b Id est a sectio isti motus,per quam partes motus nΠmerantur, o priores a pineriorabis seiunguntur. C Categor.cap. 6. pari. I. P s. lib. . cap. Ig. 'art. l. d Categor. aec. 6lart. 8.P0 lib. .cap. I'. part l .c P0 4. . cap. l .part . f P0 ib. . .I p. pari. 6. 7. o libr. 6. . t.' ΠΩ l. 2. g P f. m. .cap. IT .part. . li Eadem rarione,qua itu o punctam.
Positionem partes illς quantorum habere dicuntur,quq licubi sitae sunt, atque ibi permanent, δί communi termino copulantur:vt partes lineae,superficiei,corporis,loci. Categor. c.6. pari. H. I 2. I . X I V. Positionem non habent partes numeri:quia nec sunt continuae,nec alicubi sitae. Eoaeclari. I . '
Nec partes teporis,licet continuae sint,quia ad permanent, siquidem tempus in continuo quota fluxu consistit. Ibidem. Ccccc .
755쪽
Nec parus sermonis:quia nec permanenta, nec sunt continuae b. a Eoaec. εἱ-IICIS. b Ecd. cap. 6.part. . sesupra the. 6.
Praeter septem quanti species commemoratas a, si quae a lia videntur quanta, sciendum est ea non dici quanta per se, sed per accidens, id est merito alicuius ex dictis speciebus. vlputa tantum est album,quanta est superficies:& tam longa actio, quam longum est tempus quo res fit La To. . . b Dicto cap. 6. partis. I 8.
Gratie Sc leue secundu essentiam non sunt quanta, sed q' Ita a. ad quata autem per se dicta refcrutur,quatenus sunt corum astectiones quaedam b. a Simpli d. c. 6. b Metaph.bb. . c. I S.
Similis ratioe est magni & parui, nec non multi & pauci. nam secundum essentiam non sunt quanta,sed relataa: qua torum autem assectiones quaedam sunt La Categor.c. 6lan.2o. b Me f. lib. .cap. I 3.
Non probamus igitur diuisionem illam Architae a Simpli
Quynti proprietates haec sunt. Primb nihil habet contrarium a. Haec proprietas etsi no soli tamen omni quanto c&nenit.Nam magnum & paruum, Vel multum & paucum,neque sunt quanta sineque inter se contrari adsimiliter in loco non est contrarietas, ut in loco supero & insero. Atqui haec maxime inter se distant: ac contraria definiuntur, Que, cum' sint in eodem genere, plurimum inter se distant e. Sed alia est loci,alia cur trariorum distantias a Categor .c. 6.partis. b diuta conuenit etiam subaantia, ut d Pum e v. dis ivtypMLχ . c. Eodem cap. 6 3art. 2O.2I.d Eo .6 par 22.2H. e Eodsislan.2 . f Contrariar, me D in aucem propinqua ,siue in locis remotis tostasint, aeque sunt contrainia.
756쪽
nam contraria propter quatitatu, non propter loci durantiam dicuntur
Secundo quantum non contenditur, nec remittitur. Haec proprietas conuenit omni a, non tamen soli quato,sed etiamsi bstantiae b. a Dicto cap. 6.part. 2S. b Categae. pari. I8.
Tertiis omne &solum quantum dicitur aequale, vel ina quale. Qualia vero non dicuntur aequalia x inaequalia,sed Gmilia vel dissimilia. Categoriae Ioc 6.part. 26.
γ valitas est,1 qua dicuntur qualia a,vel paronymωs, Vt , 'grammatica gramaticus b: vel homonymωs, ut a grammatica arte grammatica mulier Q vel alio modo quando que enim qualitati, T qua dicitur quale, non cstromen im positam,ut naturali facultati, a qua dicitur palaestricus e: interdum cum ci facultati nomen politum est, tamen quale a liunde accipit appellationem: ut ο- ου ος si rem Dectes, di
prorsus idem si non potes e separonymia,sed potius 6no mia. d Dia
Qualitatis species quatuor sunt a. Prima est haritus &affectio,a qua dicuntur qualia esse habitu praedita,vel esse ce to modo assecta. Eadem enim species qualitatis,ut scientia si facile interire possit saluo subiecto, vocatur Hectio, siue ut vulgo i dispositio, Graecc δυωιζ: si verb firmiter in subiccto inhaercat,ut vel nullo modo,vel non facile subiectum ea priuari possit,habitus nominatur b.
Omnis igitur habitus est affectio quaedam: sed non contra omnis affectio est habitus. Eodem capI.part. 6.
Haec qualitas est aduentitia,& animantium propria. Ac vesost in corpore, ut sanitas: vcl in anima,ut scientia. Z daressa in tabulis Logicis. Ccccc Σ
757쪽
Disputatio V. Vm impotentiam. viseeah nil μ 'm yxl'ςςxur, natura
758쪽
De Relatis. 7 7 aut miride albo ct nigro rio habent contrarium per se, Categor. ε.8 partapalioquin plura essent uni contraria contra axioma Armotelicum,Vnumum es contrarium. aliqua tamen ratio e , sua nus ex contrariis constant, vel contraria participant, contrartum habere duuntur ut viariae, qualemu aliquid agi iube habet, nigro quatenus aliquid nigra continet,albo contrarium est. viri P sic. G. yc. l. ct Ethisib. 2. c. s. o
Secundo si contrariorum alterum sit in hac Categoria, ut iustu: ncccsse est, alterum quoque in cado rcperiri, ret iniustu.
Tertio huic Categoriae conuenit contentio &remisso: vicum dicitur magis vel minus album a. Haec proprietas magis conuenit quali, quam qualioli: neque enim dicitur esse magis vel minus grammatica, vel iustitia: 't dicitur magis Vel miniis grammaticus,vel iustus b Nec tamen omni quali convcnit: siquidem magis & minus circulus, vel magis δύ minus triangulum dici nequit c.
Quarit, huius Categoriae propria est similitudo de dissimi litudo. nam ratione solius qualitatis dicitur aliquid simile vel dissimile. Eo cap. partis. Q.
Resondente Paulo Pontano Adobrege.
VEMADMODvM quantitas oc quantum, Vel qualitas & quale: ita etiam relatio & relata sunt in eadem Categoria. Nam relatio est mutuus relatorum respectus relata vero sunt termini, inter quos cst relatio. relata namque dicimus, quae a
759쪽
Horum terminorum, is, a quo relatio incipit, fundamvntum relationis appellatur:ester in quo relatio desinit, corre latiuum nominatur. Veluti clini pater dicitur fili j pater: tunc pater est fundamcntum, filius est correlativum. contra cum filius dicitur patris filius: tunc filius cst fundamentum, pater est correlativum. I I I. Ex dictis colligitur,accides non ratione subiecti in quo ii est, alioquin omnia accidetia in hac Categoria collocarentur sed ratione termini ad que resertur,inter relata conum rari. Vtputa pater in relatorum numero eli,non quatenus homini attribuituri siue in homine inest, sed quatenus ad filium refertur.
Interdum vituta est relatorum nomen: ut socius est socii socius,5c cognatus cst cognati cognatus.quandoque duo sutnomina:vt pater est filij pater,& dominus est serui dominus.
Relatio modb Nnsi a relatis nonae accipit,vt sociis dicitur societas,1 cognatis cognatio: modo duo nomina,vt a domi no S seruo dominiit de scrinit' 'appellatur: modo per se nomehabet, no relatis ductu, ut matrimoniti est relatio inter Vi- . rum & Uxorem: modo nomine caret, ut inter patrem S filiv. sed nostri philosophica libertate nomina, ubi desiderantur, fingere solent ut, paternitatem x filiatione nominantes.
His generaliter pr0positis,qub magis appareat quςnam ad . hanc Categoriam referantur, vel ab ea cxcludantur, notan'dae sunt quaedam relationis x relatorum distinctiones.
Primis relatio vel est realis, quae re ipsa extra intellectum consistit,ut inter patrem &. filium:vel rationis, quae latum in intellectu consistit, ut inter genus Sc speciem a. sed in Cate'gOria ponitur tallim realis relatio quoniam Ens, quod in decem Categotias diuiditur,n5 est ens rationis,sed ens reale b. a Metaph.bb.II .contex..I9. er ibi Auerro . b LMe h. M., 2.
secun db duplex est relatio: altera unius rationis,qua Ammonius Oh uin,scholastici squiparatiae relatione appel
760쪽
latat societas alia multiplicis rationis, a ille hi dis qui parantiae relationem vocant, ut dominium M seruiatus. Harum utraque ad hanc Categoriam pertineti
Tertio quaedam per se dicuntur ad aliqui ut pater x filius:
nonnulla ratione corum a quibus suscipiuntur,oc quae ab eis denominantur', ut societas dicitur ad aliquid, quia socius ad socium refertur,& dominium dicitur ad aliquid,quia do minus ad seruum refertur: alia,ratione generis.Vt grammatica quae est species scientiae, dicitur ad aliquid referri, quia diacitur e se alicuius scientia:reliqua,per accidens, ut album d citur ad aliquid, quatenus cum alio comparatur, cuius dicitur exempli causa esse duplum et triplum a. Ex his quatus relatorum generibus, primum M secundum omnino ad hanc Categoriam roducuntur b: tertium aliquo modo Q quartum minime d. a Meraphiis lib. b Sup. M. I. c Categor.
Quinti, relata considerantur vel secundum dici,vel secundiim esse. quae hoc modo sunt relata, etiam illo modo rese runtur.sed non reciprocatur: sunt enim quaedam relata tantum secundum dici: atque haec primo & per se sunt in alia Categoria:deinde, quatenus cum aliis conferuntur, aliquomodo relatis accenscntur: ut scientia per se considerata, est species qualitatis: sed quatenus cum scibili consertur , & sci bilis rei scientia dicitur, aliquo modo in relatis numeratur. Immo & pars secundae substantiae hoc modo ad aliquid re fertur: ut caput dicitur alicuius caput,& manus dicitur alia
Relata secundum dici definiuntur , Quaecumque id quod
sent,aliorum esse dicuntur,vel quocumque alio modo ad a liud referuntur a. id est,uel xcferuntur in patrio casu,ut sciet tia est rei scibilis scientia b: vel in dandi casu,ut aequale est quali aequalς:vel in Wcusandi casu,ut diligens dilectum diligit:vexin sexto casu sine praepositione, ut maius est minore maius e vel in sexto casu cum praepositione, ut verberatus 1 Verberante verberatur: vel in nullo casu, ut magnum dicitur cespectu parui c. Ccccc