De ridiculi doctrina rhetorica

21쪽

lisum oratoris AS compoSitos, contra tractatum Coistinianum do comoedia scriptum es Se Minime pritur miruin est, quamquam doctrina eadem est, in catalogo Coistiniano alia inesse quam in disputationibus rhetori eis. Tamen ne in his quidem rebus desunt similitudinees; immo oratorum genera in rebus

posita ex his comoediae generibu orta S Se putandum St. Nam hae πραγ l ατα neque εργα Sunt neque rhetorum πράγματα, Sed utrumque complectuntur in Senena enim non modo

gestues, Sed etiam facta cum verbi coniungi olent, at orator otiam in iocis e rebus ductis semper fere Solis verbi utitur. Novem igitur genera τοὐν πραγμάτων enumerantur intractatu Cois liniano, duo prior tantum ntque ea quidem Ordine inverso in Zelgae excerpto, euiu auctor Plurn De Ovisse quidem videtur, cum te in Cipiat: ε δε των πραγμάτων κατα τροπον duo. Quam rem non melius explicaverunt viri docti quam ita ut dioerent ex erptorem ignavum eter Omisisse'). Ego facilius rem explicare posse mihi viSu Sum; sed quae primo certa esse putavi, nune dubitanter profero. Cum enim

apud Ciceronem de orat. I 240 - 43 duo genera in re posita

a ceteris egregari viderem r), quae Xeerptorum generibus similia sunt, casu hane congruentiam factum S Se ogavi.

Generum Ciceronianorum prius fabella vel narratio ficta)mihi cognatum visum est ἀπάτη illi catalogi nam quamquam non ignoro haec verba diversa esse, tamen etiam fabella genus quoddam sallaciae est, a quoniam saetis orator audientes decipere non potest, s bellum appellavi ἀπάτην oratoriam. Similiter alterum g0nus Cicoronianum imitationem depravatam' diuo ortum esse putavi e homoeos catalogi, quod rectum

QSSe nunc quoque ei SuaSum habeo. Itaque Statuendum esse putavi iam in excerptorum contio uni sonte ut apud Ciceronem genera brevis spatii separata fuisse ab iis quae latius paterent: qua re factum esse, ut in Zelgae Xcerptis priora tantum genera servarentur, in tractatu Coistiniano omnia quidem ser-

Born sius i. c. p. 180. aibolius, die Protogg. Il. . . 6.' 243 orgo hase duo onera sunt ius ridiculi, quod in re Ositum ost, quae sunt propria orpotuarum facetiarurn eqs. f. quae infra o Ciceronis partitione dicemus.

22쪽

varentur Sed, quoniam omnia in re erant, Sub unum On- Spectum redigerentur. Haec si cui minus probabiliter exposita esse videntur refugiat ad ignaviam XcerptoriS.Cotorum de vi a notione singulorum enorum Ceii- ratius agere non pu est. neque dubium S Se puto, qua ratione oratorum genera ex his comoediae generibus orta

sitit. Ad ἀπανην referri potest et narratio fiet et simulatio, ad iioiωσιν set imitatio depravata et similitudines ἐκ rotiadi ναιον ducitur hyperbole, ad νακολουθiαν fortasse redeunt subabsurda Romanorum, εκ ου παρὰ Aroοσδοκiαν praet 'rexspectationem plerique ioci trahuntur. Quintum genus tib Aristotelo etiam in rhetoricis afferri vidimus. Cetera autem gener eum Senonae propria sint, ad artem rhetoricam vi pertinent quae ubi tractabantur comoediae subsidia mitti non poterant, ' nobis, quonini de risu oratorio agimuS, neglegi OSSunt. Hunc igitur catalogum, quem ex Aristotelis dicendi usu explicare conati sumus, ceteris reliquiis doctrinae Aristotelieae addimus. De indole autem illius περ γελοioi disputationis, quae arti poeticae inSerta erat, certum indicium proferre ViXlicet paucis tamen verbi comprehendamus quae eoniecturae olligi possunt. In naturam risus De Aristoteles quidem a CCU- ratius inquisivisse videtur. Materiam ridiculi esse vitilii quoddam et turpitudinem discimus e artis poeticae capitet; quod utrum fusius expositum argumentisque oonfirmatum fuerit necne, nescimus. Cortum autem St Aristotelem egissedo usu ridiculi et de iocandi generibus, quorum ειρωνελ imagis placebat quam βωμολοχ ire. Praeter homines ridiculos iotiam facta et tota ridicula tractasse videtur non tamen ita, ut faeta a dictis separaret, Sed ut ea, quae in Solis VerbiSpoSita Sunt, Oearet πο νῆς λέξεως. ea quae e Sententia gestu facto ridiculis nascuntur, ἀπο τ ῶν ποαγμώτων nam in sedibus quidem ridiculi, otiamsi in Meteris alius circum-

23쪽

ApoXit, solius Comoedine rationem habuisse videtur singula g0nora etiani ab Aristotele exempli illustrata esse ori sinatio est l. uno omnia retraetata et aucta sunt ab Aristotelis dis et puliS.

Demetrii de elocutione libellus quid contii ea de ridiculo.

Graecis proprios libros compositos esse do ridiculo

testantur Cieero de orat. I li ut Quintilianus V 3,lli Xos scimus o Diogenis Laertii catalogo librorum Thoophrasti

V, 48 et ex Athenaeo VIII p. 348 a Thoophrasto

libi uni de ridie ut scriptum osse sed non modo inter Theophrasti sed etiani inter Demetrii Phalerei scripta enumeratur libor νερ γελoios inseriptus Libri ipsi noti servati sunt- tamen quid ontinuerint aliquatenus conicor liuet. Nam primum Aristotelis vestigia pressisse Theophrastum onStat, Aristotelis do 'trinam eum retractasse et auxisse probabile est Cetera o posteriorum scriptorum libris colligere debemus, ut in Plutaret, quaesti no eonvivali prima alterius libri, quani infra comparabimus, do utrina ei ipatetica inesse videtur. Sod ab unius librum doctrina Peripatetica repletum, fui iniuria Demetrio Phaleroo ntur in quo non alien Orum quae Poripui tiei veteros do ridiculo docuerunt, insunt. Ille enim

seriptor inde 28, ubi de locutionis enor florido ingendum erat, aperte uberiorem quendam libriini Xuerpit, qui erat 7περ χαριι0c, id quod iamdudum viri do et viderunt una nutum doctrinam Peripateticam proferat, vi dubium est quin Theophrasti vel Demetrii Phalore libro usus sit

quorum utrum Sequatur Sane diiudicari nequit; nam uterque scripsit non solum Περ γελ0isi', Sed etiam Irερ χύρινος.

24쪽

Quamquam ri Hus non de induStria tra intur a Demetrio tamen ridiculi doctrii iam saei te reperiemus. Non modo in eo ipso capite quod dixi in Sunt quae ad nostram materiam pertineant. Sed etiam in iis quae antecedunt. ubi agitur de genere frigido, quod opponitur μὴ μεγαλοποεπεῖ χαρακι θρι. Vocabulum 'υχρο ipsum ab Aristotelo ad perso- , M natum Demetrium pervenisso apertum est traditum ei est per Theophrastum, cuius definitionem adfert 114. Do indosententiae frigida eXemphim profertur hyperbole quaedam. quae cum trahatur εκ ον δυνώ rovi). ut ridiculi genus extractatu Coistiniano nobis nota est et etiam ab Aristotele Diore ἀστείοις affertur Sequitur Xeerptum ex Aristotelis illo apito si hol. III id quo Supra eginius, foede id quidem mutilatum. 20 refutantur ii qui necesse esse contendunt parvaesre Rugere, ac repetitur e sententia quam apud Aristotelo mi dentidoni inveni nius in iovis id permissum esse quod severant orationem non de Cent. Denique 124 hyperbole accuratius Paetatur. unldi inter onera ridicula habendum esse et testes sunt veteres rhetore et ipsa res fert praeterea seriptor ipse huius rei nos admonet Di 26) διὰ Ουι δε μὰλ σεα rei o κωμωδorroio χρῶνται αυτ l, of εκ ου ἀδυναιον ἐνελκονται τὰ γελοῖον. Simul autem frigida est hyperbole, quin etiam frigidissima. qua re iterum discimus 10 φυχρον et το γελοῖον cognata esse in Praetere optime illustratur, quo cognationis vinculor χαριεν et o γελοῖον inter Se cohaereant; nam etiam VenuStati, si recte adhibetur, potest servire hyperbole id quod docet exemplum Sapphus 12 T). Videmus non modo risum duci εκ ου ἀδυνάτου, sed etiam χάριν, atque faellis transitus est ad ipSa χαριτας. divisione materiae initium capit scriptor robi M

25쪽

Quam divisionem sapere doctrinam Peripateticam dicere non opus sest. Quia ili Siti Ari Stoteli veri, in mentem revocet, quibus discernit poesin in duas partesii. Observatur haec divisio per totam disputationem. Sed ita ut ridiculum saepius neglegatur, paene HS quam Solum tractetur; qua e re iureo noludas fontem huius Xerpti non esse librum περ - γελoios, sed rε γ χαρι hoc Scriptum Librum de ridiculo compositum a nostr scriptore omnino non adhibitum esse puto nam ut in disputationibus de risu ompositis gratia Severior in comparationem vocari Solebat sic in libro περ χαρι hoc consuripto ridiculino neglegi non poterat. Inter Se Verum enim, quod est proprium tragoediae, et ridiculum, quod proprium est comoediae, venustum genus medium tenet locum ita ut utrumque non Diodo attingat, Sed etiam utriusque particeps sit. Sod inspiciamus ipsain disputationem, quae quomodo composita sit cir nostra interest e Singulis rebus en tantum attingemus, quae proprie ad risum pertinent.

132 33 altera priori subiungitur divisio, ae primo

obtutu cogn0 Seere nobis videmur eam divisionem, quam in omnibus continentationibus de ridiculo QOn Scriptis invenimus nos primu ui in traetatu Coi Atiniano vivimus, πραγμα α et λεξιν risi, δε α irai ἐν tor Ἀραὶ At ασι χάριτε ια δε rei λ λεξι ποιεῖ πιχαρμο ερα, ne re Vern Seriptori illii quam novimus divisio iam hic ante Oculo vel Satur. Sed longe alio sensu vocabullam Πραγμα hic Surpatur: ιονιγρι ναῖοι κοποι, μενσιοι, ερ-εc si17 7 απφου oiησιc.

IIραγμα ergo hoe loco nihil aliud est nisi λ', qua vocere Citii eandem rem scriptor signis eat g 163. Host b, eo domateria tantum agendum erat, quae Compartitur Cum elocutione, cuius vi non modo Pnt in materiae augetur sed etiam in- 'nuStae re venustae redduntur 133-l3b).

26쪽

l36 Aeriptor transit ad numerando S OUOS, IUOS statim in on Ionern discernit is uno iam novimus: σαν δε ἐμῖι αἱ μεν εν ῆ λεβει, α δ εν οις πρήγμασιν ii Deinde quamquam in ceteri charaetoribus deseribendis a rebus χ incipere solet, hi eum sequitur rdinem, quem vidimus in tractatu Coistiniano, infra reperionius apud Ciceronem et Quintilianum. Loei igitur colliguntur e quibus trahitur venustaS, Odetrimodo quo sedes ridiculi ossi guntur ae non Solum eodem modo instituti erant libri de venostulato scripti, sed etiam loci paene idem erant. Non tamen omnia genera pariter ad risum movendum apta Sunt, ut Statim in primis locis σοι tot ire

1 3T, ιαξις 39 ridiculum plane neglegitur. N in figuris quidem, quae tractantur l40 4l, ridie ulum commemoratur:

tamen non obliviscendum est hoc genus in tractatu Coistiniano osse inter locos ridiculi. Hic autem vis vocabuli jχῆ tuc iam proprium habet Sensum rhetoricum, qui apud Aristoteleni non erat Oustitutus quem tamen secundum Aristo totis die endi usum facile tinnutSei Oterni In iis quae secuntur alium tignoscimus tractatus Cois liniani locum; nam ea genera quue enumerantur μεταφορ 142, noli α συι γειον καὶ διθDραμβικόν 143, νομα ἰδιωτικόν.πεAr0ιθμενον 44, 7 αρα ι ν θεσιν ) 1 45 omnia species sunt HXallage Aristotelicae λ). Tropos posteriorum rhetorum hieenumerari, O abulum ipsum non adhiberi re et monet ter-Sius β), qui est e re ooncludit huius seriptoris temporibuS non Sitatum fuisse vocabulum ροπος ae re vera librum Seriptum AS a Phalereo. Nos autius fonti hoc attribuemus atque ea ipsa re confirmari putabimus nostram sententiam

fontem esse librum Theophrasti se Demetrii Phaleret.' Quumquam in parto qua sequitur re vera colu munem adhibet division0m, amon am indicasso sibi vi dolvi iam g 132 ubi sensus di-

' Mono, Dometrium promiscuo ad eandom rom Sigui fandam uti

vocabulis διανοια ot πρῆγμα, ut illo 38 115, 187 236 hoc b, 90.240, 302.

Significatur καταχρχησις quaedam. cf. p. 11 12.

27쪽

Tropos autem etiam in rem ridiculam quadrare pronuntiatur 143 α μώλισι α , κωμωδικὰ παiri u scit καὶ Ιαι - ρικά i) ae similiter g 14 de abusionis exemplo dicitur ε -

Pri in par locorum clauditur g 145 secuntur inde a 14 ea genera quae quamquam ut priora elocutioni subiunguntur, tumen non in solis verbis, Sed in sententia magis

Παραβολῆc, quod est primum genus, Xemplum alterum petitur a poetria Leesbi ea ulterum a Sophrono tiam Secundum eam divisio nona, quae in initio faeta est, χἄρι σεμνοτερα pud illam invenitur 7παιδιὰ apud hunc. Similitor proximi μεταβολή 148 49 generi eXemptu in altorum Sapphicum est, alterum magi ridiculum. Sequitur Παρ6'dici, quamquam haec o non adhibetur, atque Xemplum petitum est ex Aristophano Nub. 400 , gratia sollemni oris Xemplum deoSt On Sine onuSn: nam parodiam Semper ridiculam esse apparet. Iam ab Aristotele rhet. III 11, p. 141 2 a 29 hoc schema inter faeotias habitum esse supra vidimus. Ut apud Aristotelem inter species d0eoptae opinioni erat' , ita etiam apud Dona trium cum hoc genere Oniunctum remansit; nam perte ad deni decipiendi genus pertinet ἀλληγου ire l51), suum 3Xeipit Ictore LooGoO-κicti χώρι lb2 Allegoria ut ueterorum nonnulla gera ei a in duas parteS dividitur; nam priori exempli , quod Severiori poetae OnVenit, opponuntur duo exempla e Sophrone sumpta et ad ridi uluinpertinentin κα μιμικωτερα οὐ τοιαι ι σι ι αἰσχρ δ). Vocabulum κληγορια ab Aristotele non Surpatur, qui tamen eius vim circumscribit eo loco quo in σι stoi illud genus tractat p. 412 a l), ubi allegoriam posteriorum Criptorum intellegi et verba ipsa demonstrant et exemplum allatum, quod allegoria est apud inuti Demoti iuni 99 et 243.' Sic corrigondum cum Gali' pro σατυρια. ' Quam ob rem non mirum est in tractatu Coistiniano oosso hoeg0nu et proximum, qua continentur genero ampliore παρα προσδοκίαν). Meminoris volim Aristotoli ro γελοῖον Moριον QSSO ον αἰοχρον.

28쪽

Proximum genus quod in tractatu Coistiniano est inter ridie illa cirro tῶν πραγμαι- quodque ab Aristotele προρε δοξοι voeatur et iniser ne etiaria in genera profertur p. 14l2, 253. rursus duobus illustratur Xemplis, quorum priu e Homero, alterum X Aristophane originem trahit. Hoc altero exemplo duo simul genera illustrantur praeter reo δοξον etiam να- - 2 i,c κολοι i ire, quae γρῖφ0c Oeatur 'Ἀνακολουθ i autem etiam intractatu Coistiniano eum illo priore genere coniuncta invenitur, nisi quod ibi antecedit. ProXimum genus κωλα μοι 154 venustum quidem est, sed rarius fortasse ridiculum tamen ridiculum ipsum eXemplum est quo ὁ βασιλεν ὀ ριεγας et ὁ χειμων ὀ μεγαcinio Se opponuntur. Melius me iudice eum figuris verboruni

hoc genu coniunXisset Seriptor et e Xemplum allatum Suspicionem movet falsa tantum eius Xphoatione eum adductum esse, ut κωλα μοια te tractaret: nam mihi venustas

potius in eo videtur esse, quod dissimiles res ab Aristotele quasi similes sint conferuntur. Praeterea ultimum genus και γορici ἀπ0κεκρνμφιεναι 5b). quo videtur signifieari μνὰ Ἀ- Species unodam ), infelieitser dirimitur ab ante odentibus eum luibus cognatum St. Ut coniungitur eum allegoria a Quintiliano VI 3, 69 Iam venimus ad ea χ ρινας, quae in rebus positae

Sunt, a non ea re traetantur, quae Oeabantur πραγμα α

132, sed eae, quae se eundum communem doetrinam rationi gratiam praeben r). Quod maxime efficiunt dii Dcio et παροι - ire δ). quae eum illo coniungi solo utpote ab sella brevior ) μνθoc autem in duas species dividitur, fabulam traditam ibi

His adnectitur Iogo αλλασσόμενος 159 . quod genu ad' es. Quintil. I 2 64.

29쪽

Similitudines seinde secuntur 60 quus ridiculo ad-hil ori posse perspicuum est ridicula etiam Xempin Sunt. Similitudinem iam ab Aristotele inter fauetiarum Oenera ulla tam sese Supra Vidimus, atque equidem Otiam eum homo cisi tractatus Coistiniani eam conferre auserim. Quamquam enim non ignoro ea genera inter se differre tamen alterum homoeosin scaenicam, alterum homo eo Sin oratoriam appellaverim. enon modo apud Ciceronem ut in Zelgae )Xcerpto duo genera a ceteris egregantur fit, Sed etiam apud hune emotrium eandem fabulam eandemque similitudinem n eteris secerni videmuS; qua re augetur u Spicio hae liola RSU Coti ruere. Id tamen interest, quod apud Ciceronem etiam et Orn genern, quae hie cero την ἐρμθνείαν Vocantur, in reliu sunt.

Similitudini auton adiungitur hyperbole l6li quam

iam ab Aristotele coniungi eum similitudino ita ut utraque sit speeio metaphora diXimus ceterum repetuntur X inplae 125 127, ubi hyperbolen tractari Suprn vidimus.

Hucusque pertinet enumerntio locorum, e quibuΗ Pn-hunturis: χαριζεc atque omnes fero oui paritor severioris

et levioris venustatis id est ridie uti sunt. Nobis igitur hie catalogus, quoniam integram de ridiculo disputationem in

Graecis litteris non habemus. Atilis magnam ne unam XPlet. Ex omnibus enim ridie uti generibus ea tantum desunt quae ut minus venusta in oratione venusta Spernebrentur, quae frigida appelli intur etiam ab iis, qui ea tractant. Ambignum vel αδολεσχίαν vel Irctooνομαωαν hi minime QSideramus ne dicam de iis generibus tractatus Cois liniani quae propria sunt actionis Scaenicae. Sed nondum totam disputatio noua περ χαρι hoc institutam pertractaVimuS; tum enim Scriptor exponit, quid intersit inter venustum et ridiculum, viva in sedibus Moseribendis mon

30쪽

sooemiobrentui . Quinque autem Sunt quo disserunt prinium

materia si i λη 63 . Venusti materia ea est, quae iam

telo protulit quamque iam hic Ciceronis verbis comprehendero ideat de rat. II 36ὶ loeus autem et regio luasi rididuli turpitudine et d0formitate quadam continetur.' Dein do locutione disserunt eum in venusto maiore diligentia exquiranaus vocabula in ridiculo vitioribus utamur: quae e Sapphus carminibus illustratur 164 16Ti. Tum consilio et os eiu disserunt, cum ii delectatio illic risus

petatur et consequutur. Denique etiam Sede disserunt non illis quidem locis, qui supra enumerabantur, Sed poeSQOS generibus, in quibus adhibentur: nam in comoedia et satyro et venustum et ridiculum locum habent, in tragoedia venustum quidem non deest, sed ridiculum ab ea alienum est. Etiam de usu ridiculi praeceptum Servatum St: XPO-nitur enim etiam severiores viros interdum iocum decere ut diebus festis vel in conviviis. Praeterea iocos inter se differre

viri liboralis ot illi boralis; 00 nim inest in lilii 2,

ne profecto eadem S Sontentia, quam apud Aristotelem D venimues et apud Romano reperiemus non omnia ridicula esse faceta itaque urbanos inlatum iocos adhibendos, eteros

dire videntur, ne ei tu dignissimum est nomen Theopli rasti hic iterum asserri ut eum ad ridicula haec vi pertineant, a nobis neglegi OSSunt. lam do in dolo librorum Peripateticorum quibuS USUM esse Demetrium statuimus, disserendum nobis esset. Si quid coniectura X pediri posset. Sed num plus diei potest quam de materin usu sedibus venusti et ridiculi illos egisse ne sedes in universitan ita dispositus fuisse ut apud Demetriuii sunt Hoc unum addo: nisi ii aderent et περι ψριι ocet περ γελοioi libros ab illis scriptos esse equid Oni putarem