Descriptio pestis quae anno MDCCLXX in Jassia, et MDCCLXXI in Mosca grassata est

231쪽

in quibus anxietates statim ad minimum subleuantur, quando naturae oppressae, quoad eXpulsionem materiae, ventriculum & praecordia aggravantis, suppetiae feruntur. Linguae siccitas ct sitis ilia modica, non nisi sequelae anxietatum sunt, uti insensibilitas ventriculi, etiam fortiss-1Dis remediis aegre auscultans, ct debilitas plerumque summa , nunet jam ab initio, nune sub sinem vitae solum inuadens, cum pulsu exili, criteria indubia, atoniae eius jam longe prouectae, di virulentiae mi-asmatis maXimae, praebent.

XVI.

Quae itaque remedia , ventriculum ab onere opprimente libe

rare, tonum eius amisium restaurare, ct materiam peecantem versius contextum cellulosum eXternum amandare valent, in hac Ecutissima conducent.

Eadem fere, ad in peste acuta, etiam h1c indicatione; obtinent; hoc tamen cum discrimine lumnae in Oinentoso, quod, miseris infectis, certissimis hisce mortis candidatis, quam promptissime, remediis appropriatis & essicacissimis subuenire necesse sit; nam status eorum periculosissimus moram vix satitur. Praesertim anxietati, tanquam symptomati maxime urgenti, & acutissimae huius indiuiduo comiti, quanto. cytis fieri potest, occurrendum est. Hoc vero aliter neutiquam emci potest, quam quod cauisa eam immediate producens, quam in ventriculi praeternaturali relaXatione, & a noxiis contentis disiensione, positam csse, in cons clario praecedente euincere conatus sum, citissime removeatur. Hinc, si vomitus sumetiens sponte non succedit qusd rarissia me sit ), vomitorium conueniens illico propinandum, I si prima dos spost breue temporis spatium effectum haud produx rit, iteratum imo rei teratum, summam curationis partem ab loluit, ct quidem eo cert; us, si patiens breui ante insultum, inulta & varia, praeprimis fermentationisi e a obnoxia

232쪽

2 et o CONSECTARI Λ obnoxia ingesierit, ct vires vitae adhuc sat constantes suerint. E contra non solum inutile, sed maxime noxium foret , in extrema iam debilitate, naturam frustra lacessere, aut si evacuatio jam sufficiens contigerit,

remedium hoc violens sine neccssitate repetere; nam in utroque casu, tonus ventriculi cert iii me magis adhuc infirmaretur, ct affluxus humo . rum eorumque decubitus adaugeretur. Maxima itaque ratio ventriculi

habenda , ad cuius robur, quantum possibile redintegrandum, principalem suam curam intendere debet medens, ct hoc demum siue cenpulsus eleuatione, viribus vitae adauctis de reliquis signis sacile digno l-cendo qualitercunque obtento, emeticum saltem lenius, quando vomitus nondum praecesserit, pῖrrigi pol est. Quia vero tonus tam ventriculi, quam contextus cellulosi interni, luc vehementer admodum fractus, vix ac ne vix quidem tam cito increscit, ut natura materiam pestilentem peccantem, sine adiumento , sola expellere valeat, quin noua eius accumulat o , ct in farctus, etiam post optime purgatum ventriculum pertimescenda erunt; hanc ob caussam, di pruesertim quia materia haec in malo tam recenti adhuc mobilis est, sudorifera, ct quidem fortiora, sed & ipsa vi roborante insimul praedira, sine procrastinatione ingere n.

da, & sudor salutaris, modo sub exper. XVII. descripto, eliciendus 4st. Et sit quandoque euenit, quod post primam sudationem, symptomata

nondum penitus evanescerent, horis circiter XII. praeterlapsis, reliquiae jam in cellulosa externa intricatae, iisdem remediis tutore per dele eliminari possunt. Imo rudimenta bubonum , subinde sub ipla prima sudatione prosilientia I sat dolorifica, nunc simplici f. mento aceti, vel emplatico quodam et e soluente, proximis diebus insequontibus felicii et dissipantur; nec aliis amplius remediis opus ell, dum tonus tam ventri culi quam contextus cepulos, plus in in usue laesus, pristinam integritatem, nonnunquam subito quas, plerumque tam cit paullatim, recuperet.

XVII.

233쪽

XVII. 22ISuppuratio bubonum & carbunculorum, effectum suum salu- berrimum, hoc praecipue modo praestare videtur: quod partes emortuas ct induratus, a vivis S simpliciter obstructis separando, ct materiae peccanti pestilenti opportu,

nam collectionem, in pus transformationem S euacuationem parando, vim vitalem totius contextus cellulosi, infirmatam, restauret. Quia in peste lenta, ct acuta ad ultiore, nulla alia crisis salutaris locum babet, quam quae per suppia ationem, in peripheria bubonum

ec carbunculorum, ita perfecta consequitur, ut maturatione vix peracta, febris cum tota caterua symptomatum, actutum celset, & pestiferi ovadis emergant: haud abs re erit, conditiones genuinas, ex Obseruatis inter se collatis, inuestigare, quibus datis, exoptatissimum hoc naturae negotium aut promoueatur aut impediatur. Omnium optime succedere u i ta est suppuratio, in acine pestis acutae, quando sc bris & eius sym-s tornata miti Ora; calor su perficiei corporis sulficiens ad minimum naturalis ; tumor bubonum modicus parum rubens, ct carbunculorum peripheria, circulo non vltra modum inflauamsto, circumcincla, sepa

rationem a natura intentatam praenunciarent. Nec maturatio tu Iaz

mu tum negotii facessebat, quin saepe sponte, aut ad rumento mediorum externorum, emollientium, modice stimulantium, S motum intestinum producentium, ex optato consequebatur. E contra dissicillime, dc plerumque vix ac ne vix quidem in peste lenta, procei Ct, quando omnia hisce contraria obtinebant, bubones mobile; restabant, haud multume euibantur, & contextus cellulosus eos dc carbunculos ambiens, mollis, tu ridiusculus, pallidus, imo liuescens euasit. Quod eadem ratione etiam in peste acuta evenit, si congestiones versus loca affecta vehemen-

234쪽

tiore , intumescentias justo maiores excitarent; quamobrem in hoc casu, ex fomentis, cataplasmatis, emplastris & unguentis emollientibus, oleo- sis vel mucilaginosis, praeprimis calide applicatis, perraro essetius exoptatos, sed saepissime irritos imo funestos manifeste vidi; rependuli en. tia vero & adstringentia perbelle profuerunt. Totus rei cardo, in eo inprimis verti videbatur, ut tonus integumentorum communium in locis N ectis saltem aliqualis, I ad operationem hanc peragendam suta tens, supersit, vel si jam infirmatui fuerit, medelis conuenientibus quanto cyus restaurari possit. Quia vero periculum hic si ullibi a mora suminum, si e maturatio tantopere expetita, semper a natura sola, vel remediis quamuis selecti stimis, in tanta angustia temporis, & indole luis premente exspectari poterat: ad separationem hanc citius ' certius obtinendam, essicacissimum demum auxilium, ex profundis, in peripheria carbunculorum nam in bubonibus ob viciniam magnorum vasorum institui haBd audebantur , scarificationibus, ct immediata applicatione, acri. una, roborantium & balsamicorum, petebatur. Nec frustra; nam plerumque, nisi omnis energia naturae quoad tonum restituendum suffocata fuerit aut aliae circumstantiae periculosae ccs r. cIper. XVIII ), obieest uelit stabiles posuerint, jam in altera deligatione, vulnusculorum in lictorum laete rubescentium, in quovis puncto sensibilitas ' ; affluxustium orum, in tabum vnis Orme purulentum satiscentium, copiosus; tu.

mor Physiologi moderni, tunicam adip0 m, qua talem, insensibilem adstruunt; quod in statu sano verum esse potest, in morboso vero, certe non ita. Nam illa collulosa, quam in vulnere recenti, albicantem & vnctuosam, sine ulla doloris sensatione, pro lubitu rescin tere poteras, ja in poli patieissimas horas, praesertim si aeris accelliis haud inhibitus fuerit, tubicula. da, intumefacta, si edior, ct in quo uia puncto su in me sensibilis fit. Mu. tationes hae, in vulneribus abdominis cum protrulb omento, maxime nothbiles esse solent. Cars luXurians in ulceribus, ad quamuis vel levissimam irritationem tota quanta doletis, tunicae omnino adiposae pro- Auctio est. In αrie, sensus ossi illia exquisitus ex iisdem forte caussem, pro dueitur, δ

235쪽

mor oedematosus, si qui in peripheria aderat, subsidens , ct synapio-naatum i paxime urgenti uiu remissio, imo subitanea interdum iublatio,

succestum exoptati unum operationis huius leui densis ') significabant; ita ut, quando pestiferus nondum penitus conclamatus, carbunculis adissetis, aut ut saepe contigit, etiam bubone superaddito, adduces et ur, de restitutione eius haud dubitarem ; suppuratione enim in carbunculi impetrata, etiam in bubone immediate p0st insequebatur. Quod inflammationes carbundulorum praecursores, ex selo mento aceti fortioris figidiusculo, loco carbonis, in abccessum simpΓ-cein subinde mutarentur: hoe itidem robori contextus cellulosi restaurato, ad cribi debere, credideίim. Omnia itaque hucusque tradita exactius pensitata, nullum dubium relinquere videntur: sedem materiae pestit cutis appropria tam , i 1

contextu celluloso, praesertim externo vnice quaerendam ; oc quamprimum eius, in locum suppuratum derivatio, collectio Ec euacuatio OP portune accidat, vim t lae cellulosae vitalem, iterum reuiuiscentem, convalescentiae integrae, caussam proximam & conditionem sine qua non, genuinam reputandam, esse ' . ,

XVIII.

) Peste prouecta decumbentes, sensationem valde obtusam, imo sere nullam habent obs. X. & experim. I.); hinc operatio haec scarifieationis,

utpote vix dolo rosa, minime, tanquam crudelis, reformidanda; econtra ob utilitatem euidentissimam, summe nece aria mihi videtur. Non possum, quin obseruationem sequenteiri apprime memorabilem, &mox dicta illustrantem, interseram. Sub finem anni MDCCLX l. adducebatur in Noso eomium militare, quod in oppido Reinerit Z, Comitatus Glaetiae instructum erat, miles, post dias rhoeam habitualem jam hydropicus faetus. Inopinato, huic, inflammatio in parte anteriore superiore cruris, re quidem praecise in ea regione, ubi bubones erurales pestile in tes pro pullulare solent, oborta, in spha celum abiit. Suppuratione vero in peripheria stabilita, ct crusta emortua remota, illuuies insignis lymphae ct puris continuo exstillauit. Mox tumor abdominis S cedematosus totius corporis Paullathii sublidet; vires vitae quouis dic augmenti' m

236쪽

XVIII. Quod venae siectiones S purgantia, in peste tam euidenter nocuerint exper. XXV l. hoc, derivationi materiae pestilentis ex contextu cellulosio externo, versus internum, ex utraque caussa, efficiendae, adscribendum erit.

Si verum est, quod intasma pestilens, in corpora, robusto AO-macho, gaudentium, nullam potentiam exerceat; vel saltem in contextu capiebant, & ulcus balsami eis tractatum, pus optimae notae sundens, ad consolidationem properauit, ita ut post quatuor septiman As sanitat mintegram nancisceretur. Successus hie insperatus permovit me, periculum facere, anne sanatio haec inexspectata a na iura procurata, alte chir urgica imitari possit. Elegi itaque tres aegrotos, a drirrhoea adhue continuante periculose decumbentes, & par. in jam anas area laborantes, quibas in eidem regione cruris se tacea traduxi, quae bis de die, via guento digestiuo, cum sale a in muniaeo & myrrha, acuto, illinita, mure solito, in qua uis deligatione protrahebantur; diaeta & remediis roborantibus insimul haud neglectis. Euelalus voto tam feliciter respondit, ut suppuratione obtenta, di arrhoea de die in diem minueretur; habitus corporis leueophlegmaticus in fanum permutaretur, S conualescentiae jam proximi eisent patientes , dum ex mandato mino , Nuso contio valedicere debui. Aestate sequente, anni MDCCLXII. Noso comi , mili ari Regio montano inseruiens eadem experimenta, eodemque cum emolumento repetii, & iri super a quibusdam Collegis meis, qui methodum bane primo intuitu paradoxam, ex persuasione tamen mea hine inde tentarunt, non sine oblectatione animi, pollea res civi, eam Optime sue cessisIL. Pax , bello huic destructorio finem imponens, illum experimentorum abrupit, nee postiliodum opportianitas talis mitti sese obtulit. Nonne curationes illae singulares , per radicem hellebori vel vera. tri, in medio te more, salia incision , applidaiam, a luimograpbis etiam aut DPtis tantopere celebra ae, quamuis plerumque ab agyrtis in usum trariae, as ortione ni quam mihi probandam proposui, confirmant Z Quod nempe suppuratio in cellulosa externa profundiore & loco conum lente

quomodocunque prodiicta, crisis pellis adultae perfecta, prompta, di ut mihi summe probabile videtur unica, reputari debeat. Nec alia ratio reddi posse videtur, cur fontieuli, scopo pracseruatius, tam belle proficiam.

237쪽

textu celluloso externo, saepe per insigne temporis spatium, nidulari, eumque, sine valde notabili a sanitate recessii quouique tonus viscerum nobiliorum, quomodocunque perflat ) sat luculenter assicere pos-st cfr. exper. XVI. XVII. I consecto. VI.); porro , quod natura expulsione in contagii intus suscepti, versus exteriora, summo semper nisu assectet, ct symptomata nunc leniora, nunc gr Uiora, tunc demum ingruant, quando conamina haec salutaria ex quacunque caussa frustrentur vel obices dissi iliores iis ponantur consect. XU.): luce meridiana, nisi omnia mi fallunt, clarius elucescit, summam omnium indicationum tam pro phylacticarum, quam therapeuticarum, in eo consistere, ut tonus conteritus cellulosi, praecipue interni, omni studio & opera data, conseruetur; debilitas vero fors inducta, quantocyus sieri potest, emendetur, Omnesque occasiones illam producentes, angue & cane peius fugiantiar. In hoc certe puncto, Omnia ex Obseruatis enascentia corollaria, perfecte collineant, adeo ut nullum de hac re dubium restare possit. Omnes itaque euacuation os, quae massam humorum laudabilium minuere; vires vitae frangere 3 circulationem in vasis minimis perimere; a Uuxum humorum ad primas vias copiosum excitare, ct quod caput rei est,t uium contextus cellulosi interni, debilitando, aut prorsus destruendo, materiam p rspirabilem, mi asmate pestilenti imbutam, ex peripheria versus centrum, h. e ex contextu celluloso externo versus internum, derivare aptae natae sunt, tantum abest, ut vel minimam utilitatem in peste pronaittant, quia detrimenta lethalia procreare debeant. Assertionis hujus veritatem, ex principiis pitysiologicis S pathologicis facillimo negotio probandam, experientia constantillima, in Omnibus pestibus, aequali modo stabilita, sat superque confirmat. Quamuis Vtraque euacuatio, venaesectiones nempe & laxantia , sequelas fere consimiles inducat; citior tamen a prioribus semper noxa post debilitatem plerumque repentinam, mors valde praecox obseruata fuit. Qui tamen ex naribus subinde, aut incisionibus tam bubonum quam carbunculorum, lentissime

238쪽

siillat sanguis valde dissolutus exper. XIX. , ncm semper lethalem euentum praesagit; sed plerumque naturam jam victricem factam, &circulationem in vasis contextus cellulosi externi, rediuiuam, indigitat; uti dissolutio eius fere aquosa, hypothesin, de necessaria, adipis cum sanguine per venas ad cor reduci, admixtione; lue vero, ex miasmatis pestilentis in tunicam adiposam actione nociva, turbata, illustrare & c Or- roborare potest. Cur vero eccoprotica conuenientia, in periodo insectionis, non tantum innoxia, sed quandoque utilia visa fuerint c exper. XVII.); ratio in eo posita esse videtur, quod materia peccans, tunc adhuc mobilis, tono primarum viarum haud multum infirmato, S lenissimo licc stimulo vix labefactando, per viam hanc succedaneam, salutari effectu, euacuari potuerit. Aliter vero se res habet, quando atonia longius processerit, ct materia illa jam viscosa, inseret, , vixque loco mouenda euaserit; tunc violentior quaecunque a medicamento purgante irrit3ti O, non tantum sequelas supra indigitatas actutum producet; sed hoc prae sertim nomine, quod assiuxum humorum e toto corpore, eorumque inter duplicaturas periton ei accumulationem accelerando, ni sui naturae expultrici, qui semper versus exteriora directus est e diametro opposita erit. Hinc porro liquet, cur non omnia promiscue vomitoria, sed praesertim, quae vi roborante insimul praedita sunt, proficua; vehementiora vero intempestiue propinata, aut sine necessitate re iterata, noxia animaduersa fuerint cfr. exper. XXI. ct conscet. XVI. .

XIX. Delectus esculentorum S potulentorum, tam in praecauenda, quam in curanda peste, maximi momenti est, ct ex hoc praesertim principio determinandus esse videtur: ut omnia, quae sermentationem ct acrimoniam acidam in

primis

239쪽

primis viis , excitare potis sunt, summo studio vitentur, non nisi eupepta, nutrientia, refocillantia, acida persecta & roborantia in usum trahuntur.

Quanta ratio prianarum viarum & praepriinis ventriculi habenda sit, sit in auersione vel curatione pestis proficere velimus, non solum ex iis, quae in conlectariis praecedentibus in medium attuli, sed etiam ex obseruatis numero sis, sub experientiis passim traditis, abunde liquet. Diuer sima conditio ventriculi sani S robusti, qui menstruis suis naturalibus instructus, omnia fere ingesta , in chylum laudabilem & viii. formem digerere valet, ab illa in statu morboso, ubi vis c oncoctrix jam

vitiata, vel proPsus sublata est, ct menstrua debita quoque deficiunt,

maximam certe reflexionem exposcit. Ventriculus parum tantum infirmatus, saltem alimenta saciliora quomodocunque subigit; a tonus veros actus , fere tanquam d gestorium considerari potest, in quo mutationes

ex i ge naturae consuetae rebus ei inditis, subeundae erunt. Quamvis haud asseuerare velim, mutationes hasce, eodem plane modo, in stomacho a tono, ae in vase chemico, obtinere, in quo posteriore, ingesta varia vegetabilia & partim quoque animalia, fermentationes, pro indole eorum, varias successive patiuntur, dum multae circumstantiae in priore concurrentes proces us liosce diuersimode inuertere possunt; l16e tamen in dubium est, fermentationem acidae ad minimum snalcis gam, in ventriculo, a quacunque caussa debilitato & nominatim in peste, locum habere. Ructus nidorosi ct acidi; seda; ardores urinae; appetitus saepe immoderatus, acidi esurini copiam tu Xuriantem in digitans ;tonacitas humorum; flatu lentia & segnities alui, jam in periodo infectionis occurrentes; uti quoque motus subinde manifeste fermentans &odor nidorosus saburrae vomitu rei defae, non nisi esseclus immediati, sermentationis, ct ab illa productae acrimoniae acidae , tonum ventri-

240쪽

euli peruertentis, reputari posJUnt. Quid itaque consultius fieri poterit δ quam ut medens quisque cordatus, in delectu ingerendorum, summa circumspectione utatur; quia successus exoptatus, tam in pro playlaxi ordinanda, quam curatione rationali instituenda, ex hoc potissimum

fonte promanat.

Nihil vulgarius est, quam ut in febribus continuis, praesertim se dictis putridis, S consequenter in pelle, utpote putri dissima habita,

non solum acida quaecunque tam vegetabilia quam mineralia perfecta, sed etiam cruda ct acescentia varia, dummodo e regno vegetabili petita fuerint, prona sue in usu in vocentur, ct summa fiducia, ad putredinem debellandam , in illa collo retur. Ecquis vero non videt y diser, men maximum, diuersas hasce conditiones, acidorum & acescentium, intercedere. Illa, praesertim mineralia, nullae amplius su biecta muta tioni, tuto propinari possunt; laaec vero, in ventriculo instrua ato, mens huis suis naturalibus orbato, fermentatione in subibunt, ct necessario summum detrimentum aegrotis asserent i nam certissim uin est, quod omnis in ventriculo excitata sermentatio, dc eius producit una acr monia adicia, illum debilitet, flatibus expandat, pituitosum reddat & sic porro. Haud obscure itaque intelligi potestt, cur, praeter acida mineralia, ctiam acidum quodcunque vegetabilQ perfectum, tam praeclara con 'ra pestem virtute polleat, quarta uiri essicaciam suam vix aciditate qua tali, sed vi excitante, roborante, I fibras modice ad shingente eaeerceat cfr. constet. I. . Ad acetum vini Jc eius praeparata genuina, quoad salubritatem proxime accedunt, frustus acidi bene maturi, in quibus adidum jam sussicienter ex cruda austeritate extricatum suerit. Hinc baccae oxycoccos, quae per hyemein sub nive tenerrimae sectae, p imo vere colliguntur, quamuis gustu acidissimae, sentiantur, nuti m tamen amplius acrimoniam acidam prouocant, ct optimo cum emolumento usu se Pari