Aldi Manutii Pii Romani Grammaticarum institutionum libri 4

11쪽

erat in principio, & nune, & semper, & in saecula saeculorum. Κyrie eleison,Christe eleison,Κyrie eleison. Pater noster. Et ne nos inducas in tentationem, sed libera nos a malo. Amen. Benedic domine nos & tua dona,quq de tua largitate sumus sumpturi per CR Rrs T vM dominum nostrum. Amen. Iube domine benedicere. Mensae caelestis particeps faciat nos rex artem . nae gloriae. Amen. Deus caritas est: & qui manet in cari tate, in Deo manet, & Deus in eo. Tu autem domine miserere nostri. Deo gratias. 'Confiteantur tibi domine omnia opera tua, & sancti tui benedicant tibi. Gloria patri. Sicut erat. Agimus tibi gratias omnipotens Deus pro uniuersis beneficiis tuis, qui uiuis & regnas in saecula saeculorum. Amen.

Ante cenam,

Benedicite,Benedicite. Edent pauperes, & saturabuntur, & laudabunt dominum qui requirunt eum, uiuent corda eorum in saeculum saeculi. Gloria patri, &filio, & spiritui sancto, sicu terat in principio,& nunc, re semper,& in saecula saeculoru Amen. Xyrie eleison, Christe eleison,Κyrie elei son. Pater noster. Et ne nos

inducas in tentationem, sed libera nos a malo. Benedic domine. & regiqua, ut supra in principio prandii.

Post cenam Tu autem domine miserere nostri. Deo gratias. Memoria fecit mirabilium suorum misericors, & miserator dominus, escam dedit timentibus se. Gloria patri , & filio, & spiritui sancto, sicut erat in principio ,& nunc, & semper, & in saecula saeculorum . Amen . Benedictus dominus in donis suis, & sanctus in omnibus operibus suis. Qui uiuit,& regnat in secula seculoru. Amen. Psal. Laudate dominu omnes gentes, laudate eu omnes populi. Quonia co firmata est super nos misericordia eius, & ueritas domini manet in aeternu .

Gloria patri. Sicut erat. A me. Κyrie elei Q, Chri fleeleison,Κyrie eleison. Pater noster,&c. ut in fine prandii Non

12쪽

Non mihi per scopulos, aut deuia paruus Iulus

Ducitur, Aonias ebibiturus aquaS. Est uia per placidos colles, per florea rura: Hac iter ad musas perbreve carpe puer .

De Grammatica, & eius partibus.

v I D EsT Grammatice 3 Ars & prolatasio, quae usu ratione, atque auctoritate con 'stat, quaeq. cum breuisti me in duas partes diuidatur, recte loquendi scientiam, & auctorum enarrationem, plus habet in recem su(ut Quinctilianus ait) quam fronte promittat . est enim necessaria pueris, iucunda senibus, dulcis secretorum comes , & quae uel sola omni studiorum gene re plus habet operis, quam ostentationis. Vnde dicta est Grammatice mure Tet ri Ilaerent, hoc est, a litteris . Latine , litteratura, Quinctiliano

teste, dici potest, quia a litteras incipit. nam litterae in syllabas coguntur, syllabae dictiones efficiunt, ex dictionibus oratio constat, ex quibus disciplina Grammatices constituitur.

Quot sunt partes Grammatices Duae, Methodice, & Historice. Quae est Methodice 3 Finitiua Grammatice, quae

praecepta, rationemq. loquendi breui quadam uia de monstrat. haec etiam horistice dicitur. Quae est Historice 3 Enarratiua Grammatice, quae auctores enarrat, atque exponit, quare & tibi timaevalio nomine appellatur. Methodicae, seu Historicae Grammatices quot sunt partes Quattuor, Littera, ut v : Syllaba,vtve: Dictio, ut veritas: Oratio, ut Veritas odium parit. Quid est littera 3 Minima pars uocis articulatae. Quid est uox Aer ictus auribus accidens. Quotuplex est uox Duplex, Articulata, quae ab aliquo

13쪽

DE LITTERIS. 6

quo sese metis proficiscitur. Inarticulata, quq a nullo. Quot uplex est articulata uox 3 Duplex , Littera ta, quae scribi potest, ut Cicero, Socrates , Plato, Illitterata , quae scribi non potest, ut sibili, & gemitus hominum.

Quot uplex est uox inarticulata Duplex, Litterata, ut Cra. Illiterata, ut sibili serpentum, mugitus boum ,& similia. Vnde dicta est littera A lituris, quas patitur, uel quia veteres in ceratis tabulis scribere, & postea delere consueuerunt, sicut a libro, id est cortice, in quo etiam antiqui scribebant, appellatus est liber. Quid interest inter litteram , & elementum p Elementum est ipsa pronuntiatio. Littera autem, elementi nota. sed abusue alterum pro altero ponitur. Quot accidunt litterae 3Tria, nomen, figura,& potestas, propter quam & litterae saetae sunt,& elementa. Quot sunt litterae, quibus utimur Tres & viginti.a,b, d, e,s,g, i vocali S,i consonans, i,m,n, P, p, ,r, sit, u vocalis, u consonans,x,y, E. Litterae uero apud Graecos sunt quattuor & viginti. α, β, , O, g, c, d, d, i, p, e, o, π, p, et, T, υ, p, ω .

Quare H & Κ non numerasti inter litteras 3 Quia H, non est littera, sed signum aspirationis. X uero, Graeca est, pro qua c, utimur, atque ideo superuacua. nisi ( ut Terentianus ait tunc in usu est, cum Κalendas adnotamus,& caput .

Quare i,& u bis conumerasti inter litteras Quia l6ge aliae litterae sui in Iuno &Venus, qua in ibo & urna. In quot partes diuiduntur tres & viginti litterae In duas, in uocales, & consonantes. Quot sunt vocales h Sex , quinque Latinae, a,e, i, o, ut & una Graeca yohob, qua utimur duntaxat in dictionibus Graecis, ut Hippolytus, Hieronymus . Uocales autem apud Graecos, septem, et, E, n, ι, υ , o, M.

In quot partes diuiduntur vocales 3 In duas, in praeposi-

14쪽

praepositi uas, & subiuncti uas. Quot sunt pNepositiuae 3 Duae, a, e. Subiunctivae p.

Quare dicuntur praepositi uar Quia praepositae subiunctivis diphthongos faciunt. Ex uocalibus quot fiunt diphthongi Quinque,ae,

Ce,au,eu,ri, ut aestimo, coepi, aula, Eurus, Orphei: sed H Graca est, que apud antiquos in frequentisiimo usu

fuit, nunc autem paene exoleuit.

Quot scribuntur, & proferuntur 3 Duae, u, & eu:

audio, euge. Quot scribuntur,& no proseruntur Tres, at, Chri ut Caesar, Phoebus, omne s. quaqua mihi no ita uidetur. Do enim ita pronutiasse antiquos credimus: sed de

his dicemus in fragmetis nostris gramaticis. Diphthogi uero propriae apud Graecos sex, oi, ovis Quot sunt consonantes p Septendecim, b, c,d, i, g,l, m, n, p, q, r, si r, X, Z, i & u non uocales. In quot partes diuiduntur consonantes In duas,in

semivocales,& mutas. Quot sunt semivocales Septem,t,m,n,r, LX,E

In quot partes diuiduntur semivocales In duas, in quattuor liquidas, i,m,n,r: & duas duplices, x,Z. Quot sunt mutae 3 octo,b,c,d,sig, p,q,t. Quare dicuntur uocales uia per te uocem saciunt Consonantes 3 Quia simul cum uocalibus sonant. Semivocales Quia sunt imperfectae uocales. (bet Mutae Quia respectu bene sonat tu exigua uoce ha- Quare dicuntur liquidae Quia fluunt, & quasi intereunt post mutas positae in eadem syllaba: & propterea Graeci υ pec etiam appellant, no stri uero udas . Quare dicuntur duplices quia ponuntur pro duabus litteris. x enim ponitur pro c & si Z uero pro duplici C. Quaestiones de litteris . A in dictione aes quae pars est 3 Littera. uae littera uocatis. Quae uocalis praepositiva. Quare eit littera

quia

15쪽

DE NOMINE. T

quia est minima pars huius uocis articulatae aes. Quare uocalis 3 quia per se uocem facit. Quare praepostiua quia praeposita subiunctivis e & u, ae & au diphthongos tacit. L quae pars est Grammatices littera. Quae littera consonans. Quae consonans semivocalis . Quae semivocalis 3 liquida . Quare est littera quia est minima pars dictionis, ubi polita est. Quare consonans pquia simul cum uocali, cui adiungitur, sonat. Quare semivocalis 3 quia non quantum uocalis sonat. Semis enim in compositione, imperfectionem significat, ut semivir, semiplenus, id est imperfectus uir, imperfecte plenus . interdum etiam dimidiam partem, ut seministis, dimidiatus assis. Quare est liquida quia liquescit, & fluit post mutas posita in eadem syllaba.

Quid est syllaba 3 Coprehensio litteraria, ut ba, tra. sed abusive ex sola uocali fieri sellaba potest, ut eoo.

Vnde dicitur syllaba Pro Tob crura coeptar Tet pel Arent, hoc est a coceptione litterarii. Syllabae quot accidunt Quattuor, tenor, spiritus,tempus,& numerus. Quotiunt tenores syllabarum Tres, acutus, grauis,& circunflexus, ut aliquibus, coram, Bassianas. Quot sunt spiritus syllabarum Duo,asper,& lenis, . ut trux,lana. Quot sunt tepora syllabarum Quinque, unum, unum semis: duo, duo semis et tria, tria semis. Quot sunt numeri syllabarum Duo, singularis, utar pluralis , ut tra. Quare numerus accidit syllabae 3 Quia constare potest ex una ad septe litteras, ut,a,ab, abs, marS, scobs,

scrobs, stirps , strans, striglx apud Victruvium. Quaestiones de syllabis . Li,in aliquibus quae pars est Syllaba. Quare Z quia

est comprehensio duarum litterarum l, & i. Cuius tenoris p acuti. Cuius spiritus 3 lenis. Quot temporum unius. Cuius numeri pluralis.

16쪽

LIB. I.

Quid est dictio3 Vox atticulata cum aliqua significatione, ex qua instruitur oratio,& in qua resoluitur. Unde dicta est dictio 3 A dicendo, quod dicat ali- quid ,hoc est significet. Quaestiones dedictione. Poeta quae uox est Articulata. Quare3Quia ab aliquo sensu mentis proficiscitur. Quae articulata uox est poeta Litterata. Quare q uia scribi potest. Poeta, quae pars est Grammatices Dictio. QD-re 3 Quia dicit aliquid, hoc e st lignificat. Cra,quae uox est Inarticulata. Quare Quia a nullo sensu mentis proficiscitur. Quae inarticulata uox est cra p Litterata. mare Quia litteris coprehedi potest. Sibilus hominum, quae uox est 3 Articulata. Quare Quia ab aliquo sensu mentis proficiscitur. Quae articulata Illitterata. Quare quia scribi non potest. Munitus boum,quae uox est 3 Inarticulata. Quae inarticulata Illitterata. DE ORATIONE.

Quid est Oratio 3 Congrua dictionum ordinatio ad aliquid significandum. In quot partes diuiditur oratio 3 In duas, in orationem perfectam,& imperfecta. Quae est persecta Quae

perfectum habet sensum, ut Veritas odium parit. Quae est imperfecta Quae non habet perfectum sensum, uerae amare Deum, & Cum uenissem in Cumanum. Orationis perfectae in angustissima diuisione quot sunt species uinque. Interrogativa, ut Et quae tanta fuit Romam tibi caussa uidendi Imperativa, ut Accipe nunc Danaum insidias. Optativa, ut N unc uti nam surdis auribus esse uelim. Vocativa, ut Huc adeso Meliboee. Enuntiativa, ut Nauigat Aeneas. Quaestiones de Oratione . Amo Deum, quae pars est Grammatices Oratio.

Quare p Quia est congrua dictionum ordinatio ad aliquid significandum. Quae oratio est Perfecta. Quare

17쪽

DE.)NOMINE. 8 re Quia perfectum habet sensum. Cuius speciei orationis persectae 3 Enuntiatiuae. Quare 3 Quia amorem meum erga Deum enuntiat .

Quot sunt partes Orationis 3 octo, Nomen,Pronomen, Verbum, Ad verbium, Participium, Praepolitio,Coniunctio,& Interiectio. Quot sunt principales Orationis partes Duae, Nomen, & verbum. Quot sunt partes Orationis declinabiles 3 Quat tuor , Nomen, Pronomen, Verbum, Participium. Quot sunt indeclinabiles 3 Quattuor, Adverbium, Praepositio. Coniunctio,& Interiectio. Quot sunt casuales Tres, Nomen, Pronomen, Participium

D E NOMINE.

Quid est nomen Pars orationis corpus, aut rem proprie, communiter ue significans: proprie, ut Roma, Tyberis: communiter, ut urbs, flumen.

Unde dictum est nomen A Graeco quod est op et: sero Toυνέ p, quod est tribuere, derivatum. In quot partes diuiditur nomen pIn duas, in sub-ctantivum , & adiectivum. Quod est nomen substantiuum 3 Quod habet unum articulum, ut hic poeta: uel duos ad summum, ut hic & haec aduena. Quod est nomen adiectiuum 3 Quod habens tres articulos , ut hic & haec & hoc selix , uel tres uoces,

ut bonus bona bonum, adiicitur nominibus substanti uis ad eorum qualitatem, uel quantitatem declarandam , ut altum mare, caelum profundum, rotundum, volubile, nix alba, niger coruus.

Quot sunt pronomina pro articulis posita in generum, castiumq. discretione Tria(caremus enim articulis hic hale hoc. hic enim est discrimen masculini, haec feminini, hoc neutri, hic & haec communis duum

generum, hic st haec & hoc omnis uel communis

trium

18쪽

L I B. I. trium generum, hic uel haec, incerti. In quot partes diuiditur substantivum nomen 3 In duas, in proprium & appellati utina. Quod est nomen proprium Quod uni tantum conuenit, ut Socrates , Plato, Virgilius. Quod est nomen appellatiuum 3 Quod est commune multis, ut arbor, homo, lapis. Nomini quot accidunt 3 Quinque. Quae 3 Species , Genus, Numerus, Figura, & Casus. Quot sunt species nominum tam substativis,quam

adiectivis communes 3 Duae, primitiva, ut Iulius.bo-- nus: derivativa, ut Iulius, bellus. Quot sunt species propriorum nominum tantum' Quattuor, Nonae, Praenome, Agnonae,& Cognomenis

Quod est nomen 3 Quod proprie uniuscuiusquestum est, ut Cato , Caesar. Quod est pronomen 3 Quod praeponitur nomini disserentiae caussa, ut M. Cato, C. Caesar. Quod est cognomen p Quod ab euentu aliquo imponitur, ut Africanus, Sallustius. Cui cognomen postea Africano ex uirtute suit. Quod est agnomen 3 Quod est agnationis commune , ut Portius .

Quot sunt species appellativorum nominum tantum Decem & septem, Ad aliquid dictum, Quasi ad aliquid dictum, Gentile, Patrium, Interrogatiuum, Infinitum , Relatiuum, Collectivum , Diuiduum, Facticium, Generale, Speciale , Ordinale, Numerale , Absolutum, Temporale, Locale. Quid est, ad aliquid dictum p Quod sine intelle- fu eius , ad quod dictum est, proferri non potest , ut Pater , filii pater : filius, patris filius. Quid est, quasi ad aliquid dictum Quod, quamuis habet aliquod cotrarium,& quasi semper adhaeres,tamen

19쪽

DE NOMINE. y

meii non significat ipso nomine etiam illud, neque ex illo accipit nominationem, ut nox, dies.

Quod est gentile Quod gentem significat, ut Graecus, Latinus.

Quod est patrium 3 Quod a patria sumitur, ut

Quod est interrogatiuum Quod cum interrogatione profertur, ut quis qualis cum accentu in penultima. Quod est infinitum p Quod est interrogatiuo contrarium, ut quis qualis cum graui accentu. Quod est relatiuum Quod refert antecedens, hoe est dicit iterum, ut qui, quae, quod, qualis. Quod est collectivum Quod in singulari numero multitudinem significat, ut populus, plebs, gens, turba, uulgus Quod est diuiduum 3 Quod a duobus, uel amplioribus ad si ngulos habet relationem, uel ad plures innumeros pares distributos, ut uterque, alteruter, tuisque, singuli, bini, terni, centeni. Quod est factitium 3 Quod a sonorum proprietatefactum est,ut fringilla,auis,turtur, scrota, taratantara. Quod est genarale Quod in diuersas species potest diuidi, ut animal, arbos. . Quod est speciale uod a genere trahitur, ut homo, equus, laurus, oliva. Quod est ordinale Quod ordinem significat, ut primus, secundus. Quod est numerate 3 Quod numerum demonstrat,

ut unus, duo, tres

Quod est absolutum 3 Quod per se intelligitur, ut

Quod est temporale 3 Quod tempus ostendit, ut hora, dies, mensis, annus. Quod est locale 3 Quod locum significat, ut propinquus, longinquus, proximus.

20쪽

L I B. I. De speciebus tam propriorum, quam appella liuorum nominum.

Quot sunt species nominum tam propriis, quam appellativis communes sex, Primitiva propria, ut Iulus. primitiva appellativa, ut mons. Derivativa propria. ut Iulius. derivativa appellativa, ut monticulus. Corporalis propria, ut Cato. corporalis appellativa, ut homo. Incorporalis propria, ut Virtus dea, & Pudicitia Penelopes,uel ipsa dea. incorporalis appellativa, ut uirtus. Homonymos propria, ut Pyrrhus, filius Achillis,& Pyrrhus rex Epirotarum. homonymos appellativa, ut nepos, filius filii, & nepos luxuriosus . Synonymos propria, ut Publius,Cornelius: Scipio, Africanus: Quinctus, Mucius: Augur, Scaeuola. synonymos appellativa, ut terra, humus, ensis, mucro, gladius , spatha, machaera Quod est nomen primitiuum Quod a nullo deriuatur, ut Iulus, mons. Quod est nomen derivativum e Quod derivatur ab aliquo, ut Iulius, montanus. Quod est nomen corporale Quod corpus significat, ut Cato, homo.Quod est nomen incorporale Quod non signi si-cat corpus, ut uirtus, angelus.

Quod est nomen homonymum Quod una uoce signincat diuersa, ut Canis, Nepos. Quod est nomen synonynaum Quod cum alio nomine idem significat, ut ensis, mucro, gladius, spa

tha, machaera

De speciebus derivativorum nominum. Quod sunt species derivativorum nominum tantum e Nouem, Patronyinicum, Comparativum, Superlatiuum, Possessivum, Diminutivum, De nominatiuum, Verbale, Participiale, Ad verbiale. Quod est nomen comparatiuum Quod cum intellectu positivi, uel cum aliquo participrum sensu positivi, . magis