장음표시 사용
291쪽
cianus lege 8. f. i. Qiatia, Gure, ex quibus proinde totus ei p. ordo pendet. Itaque optimi , c. sapientis Principis est non solum civitatem sanctissimis legibus ornare , sed in primis idoneos magistratus ei praeficere. Pertinet huc Platonis illud vulgatissimum, felices Respublicae , in quibus aut Philosophi regnant, aut Reges philosephantur . Philosophos autem dixit non eos , qui in iterili contemplatione versantur, sed qui versantur in mundo hominum , quique didicerunt& hominum mores in quae civitatibus utilia, quae Noxia sint , quique ipsi viri boni sint o destin iniure dicendo incorrupti, exprompti, sortes, aditu sa-ciles, win rebus gerendis multae patientiae . Itaque
in magistratibus amplissima cognitio is momm g neros pectus Mnesi magnus animus ac fortis
f. II. Primum igitur ossicium magistratus est , ut legum scientiam habeat , ita ut in eo legum ignora tio sit semper culpabilis . nimadvertendum autem compendiolis discitur, quae sunt hodie Legum lolitiacae studia ferme omnia, sed necessariam esse omniigenam
Ludentiam civilem, politicam, quae sive ex natura ipsa
auritur , sive ex doctorum hominum ommentariis,sve ex historia nationum, sive ex legibus. QmOribus propriae gentis . Alterum officium est , utor dentiam , solertiam , vigilantiam, maximamque animi attentionem adhibeant in hominum actionibus expendendis ad praescripta legum exigendis . Tertium est , ut se liberos contineant ab omni affectu amoris , irae , odii , avaritiae , metus , c. nequ enim bene iudicare potest corruptus iudex . Quartum ossicium est , subditorum saluti consulere , eamque pro viribus curare, tum Religioni verae patrocinando, tum pacem tranquillitatem civilem conservando
tum Principi suppeditando sapientissimas leges,
292쪽
aso DE OF ICIPs.cundum eas prudenter, fortiter in incorrupte ius dicendo. Plura sunt super ea re a Iuriscontuitis Romanis egregie tradita , quae Tribonianus collegit in primo diis gestorum libro a titulo IX. ad ultimum , quae si ut Iectu dignissima sunt leguntur a pluribus, ita opere ipso exigerentur, nae eae felices Resp. quibus huiusmodi praeessent mortales. f. III is dotibus , Qvirtutibus a suerint destituti ad Rempublicam gerendam accedere sine gravissimo crimine non possunt . Quid enim est aIiud eam personam velle gerere , quam nescias Quid autem Reip. illudere ' Quid aliud Deum, Whomines contemnere Nam non idem est magistratum gerere , atque vilissimas quasque artes mecnanicas in quibus sive excellas , sive sis mediocris , aut ineptus, haud magno publico fit males est enim nobilissimam Reip. partem manu tenere is , si nescias totam pessumdare P f. IV. Ossicia populorum erga magistratus sunt primum , iis obedire in omnibus , quae conscientiam non laedunt e nam iees Principum gerunt , quibus ex iure naturae obedientia debetur. Secundum, timere , revereri , honorare velut administros Dei in re gimine politae . Diserte id docet Paulus Apostolus in saepe laudata Epiliola ad Rom. cap. 3. Tertium est , iis resistere , si aut Religioni Christianae quidquam adversum iubeant , cum oporteat obedire Deo magis , quam hominibus aut leges eip. sundamentales improbo conatu evertere moliantur e ratio est, quia tunc magistratus non sunt , sed Reip. hostes clandestini , eoque noeentiores . Non est autem difficile , eliqua capita omiorum nostrorum adversus
magistratus ex his paucis principiis derivare
293쪽
AD STUDIA LITERARUM, Habita in Neap. L ce , in solemni Studiorum instauratione
I Ui hodie ad literarum studia adi
grediuntur , a vereor ne eorum
quoque plerique , qui longius sunt
orogressi, de humanitatis Diseipli. ni ita vulgo disserunt, ut habere illas videantur quasi distractas humanae rationis particulas , ut natura Qeonstitutione diversas ita offlaiciis fine discrepantes , a domicilio tantum , non secus atque plantas , quae comumunimio committuntur , cognatas. Quam late haec opinio pervagata sit , hinc licet scire quod ex tanta hominum copia, oui litteris animum applicant vix unum aut alterum reperi mus , qui tota earum spatia percurrat , quique se tum demum in singulis profecisse agnoscat quum omnes uno veluti vinculo is , qua sunt a Natura factae , concatenatione conjunxerit Reliqua turba hilosophorum plebes id sibi pensi datum credunt , ut ceterarum incuriosi partem quampiam decerpant , atque in eam nusi de eommuni earum fine, officio sollieiti, utcumque se exercea tri suae , ut pecora utili-
294쪽
tati addicti , generis humani publicae obliti Accedit altera , ut masis quoque falsa cita pestilentio , non discentium modo , sed quorundam etiam Doctorum persuasio , litteras ita menti acuendae , augendae , informandae natas, ut contra earum sit officium, aut animum quoque attingue , ac ad honestatem componere . aut in Civitatem descendere , artes instituta humana persecturas . Itaque rite , ac sancte
quoque , si Diis placet , tradi illas , aut discietiam in summa morum pravitate arbitrantur atque nonnulli sunt, qui tum perbelle sibi lauis dunt , tanquam egregie profecerint , quum impudentiores in criminando , in lacessendo audaciores , in humanis divinisque rebus miscendis promtiores evaserunt . in Scientiarum distractio , discidium , vasticies venit : hinc tot in litteraria republica seditiones,, singulorum adversus singulos machinationes et hinc Doctrina. rum quarur a primum contemtus, mox etiam aversatio, Wodium . hinc alii super alios com
gesti ad stupendas moles libri , partim inepti , perridiculi , partim avitae religionis , aut
antiquorum morum turbatores, ut ad veram sapientiam contendentibus non solum periculi plenum verum etiam implicitum' undequaisque obsessum iter esse videatur : hinc tandem tot monstro errores , quibus a fine suo revocatae litterae, saepe in publicam perniciem sunt conversae . Atque unde , quaeso vos , Audit aes . plurimorum animis haec nuper incessit suspicio , plusne utilitatis , an damni . generia non litterae afferant Unde quidam ut ne coolerent
295쪽
larent absterriti . non pauci abalienati , ne tu rentur irantelligo nunc , Auditores , praeclare
sapiente majores nostros egisse , qui sanctissimis legibus constituerunt , nemini ad summos honores in Scientiarum Academiis aditum pate re posse, qui supra morum probitatem, primum per universum litterarum curriculum non fuisset ipse manductus, tum singulas earum partes alios cum laude docuisset . Scilicet experimento didicerant is inutiles esse Disciplinas , nisi humanitatem , honestatem , justitiam importentis unum esse Scientiarum omnium quasi corpus, ut nisi partes eius omnes sibi mutuo opem praestent , ac omcia reciprocent , continuo alias ab aliis praecisas distrahiis dissipari , atque a fine suo longissime aberrare . Quamobrem hanc ego sapientum praecipuam esse debere diligentiam censeo, ut in id operam ponant omnem , quo opi niones illae ex vulgarium Philosophorum animis tandem aliquando eradicentur. Sublata enim Corum malorum , quae vulgo litteris tribui solant , causa , ecquis praeterea laue adeo futurus est iniquus , ut litteras , ac litterarum studiosos homines criminetur Nam earum in rem publicam non solum utilitatem , sed necessitatem quoque satis demonstrane is Rationis humanae natura in natura Legum ac Imperiorum,
di necessitas atque utilitas Artium . Sed quoniam ea nunc de re mihi dicendum est , ut nobiles adolescentes , qui huc frequentes conue nerunt , intelligant , nulla in re se utilius operam suam collocare posse , quam in ea , qu
una sibi , patriaeque cari vivant , vos oro , at
296쪽
que obtestor sapientes , publicaeque elicitatis amantissimi vir , ut quando ego tantae causae dicenda nee ingenii viribus , nec eloquentia uulo modo par elle possum, ipsi judicio ac favo,
te vestro quasi succenturiati adsitis. , IL Rationem in communem generis humani utilitatem nobis a Deo esse datam , eo minus dubitari potest , quo majorem illarae ampliorem finem spectat , quam euusque est privata uti. litas . Nam quid nobis adtinuisse , tam lon. ge lateque vagantem tribuere , nec praesentia modo comprehendentem . sedis remotissima prospicientem antecedentia eum consequentibus connectentem communes causas a fines indagantem, si privatae cujusque utilutatiis abdomini tribueretur meque enim De supervacua machinatur . Certe in brutis , quae neque in societate omnium ad omnia a Natura ineundae dotes ullas habent , tam late cognitio patet , quam sensus tam vero late sensus , quam finis , idest suus cujusque venter . Niula apud ea generalis communium causarum, finium , nulla reciproc rum ossiciorum , eorumque regulaein mensurae, arulla abstracta AE ab omni corporearum rerum
ambitu segregata cognitio humi prona fingit
Natura is ventri obedientia , ut neeessarium non sit vitae agendae ciuendae instrumenta hauhere patentiora raristoteles vir in primis acutus& doctus hominem ad communitatem generari se colligio, quod inter tot animantium generais tantum praeditus sit sermones, quo animi se
se distinguere possit, notare is cum aliis com
297쪽
municare . Quorsum haec nisi coetum Q ci tatem spectarent λ At idem , ac magis etiam necessario , ex ratione , cujus sermo apud alios interpres est , colligere potuisset . Nam aliorum intellectus ergo loquimur is continuo conticeis stimus, ubi id esse supervacaneum sentimus Accedit, quod ubi nulla etiam nostri utilitas agitur , siniui tamen aliquid , vel audire velimus . Quae ollicitudo .curiositas , quae in iis animantubus , quae ad secietatem non sunt sacta , nulla esse deprehenditur , satis , ut opinor , perspicuum argumentum est , rationem 4 umanam non ad nostri tantum, privatam utilitatem , sed ad generis humani publicam pertinere . Quo modo
si oculi dissereres possent . illi intelligerent
profecto se non sui tantum , sed totius corporis causa in eo esse constructos e neque enim nisi ita esse , tam late ae longe intueri opo teret , nec in eo esse positos loco , unde totum corpus modico flexu moderari possent . Ex quo illud effcerent , tum rite se videndi munere e fungi , quum toti corpori vident , ac videndo toti consulunt . Conficio , si quid cerno in rationem communitatis ergo nobis datam is vinxecte, sapienter ea nos ut , quum non nobis tantum scimus , sed parentibus , patriae , amicis , toti denique hominum generi , quocum naturali quadam cognatione & amicitia contionemur . Qua in re sic ego iudico , Auditores,
eos omnes, qui non hoc sibi rationis munus proinponunt , ratione abuti , atque Naturae ipsi vehementer adversari. -
III. Sed quae erit via recte ratione utendi,
298쪽
ut ne ea extra munus suum evagetur ρ nem pe aut nulla omnino , aut solae litterae , dirisciplina nimirum, institutio sapientiae . Est
enim ratio sermanda , est augenda , est instruenda arteis regulis . Formatur autem, instrui. tu praeceptis is habitu ratiocinandi ' augetur rerum notionibus mas velut materiem rationis 'illam artem dicere possiimus . Nempe Natura simplicem nobis is nudam sentiendi , cogitandi , intelligendi facultatem tribuit ' materiem studio, industria comparandam praecipitri a tem exercitio contrahendam Iam quae Artium aut Scientiarum est , quae in rationem aut in stituendamis formandam , aut augendam non aliquid conserat Nam inveniendi ratiocinanis di , tum disserendiis docendi facultatem Logirica , Rhetorica , Poetica efficiunt occuratius etiam, ubtilius demonstrandi, concludendi Geometri WAlgebra Materiem suppeditat a. turae, hominum historia e hanc in artem L
fingunt Physica , Ethica , Theologi , Iurit pruin
dentia raedis necessarium est rationi formanis daeis augendae ut cum aliis communicemus
quae didicimus is ab aliis vicissim sua accipiamus . ut ita ex omnium mentium humanain xum velut confluentibus rivulis sapientia coalescat . Eo comparata sunt Grammatica, inino guarum studia . Quae quum sint , quam cie tiarum , quam Litterarum partem contemnemus, quum nulla sit , a qua humana ratio non exincolatur , informetur , augeatur ut potius ouum nihil aliud sint Scientiae omnes , nisi una
Iormato adulta ratio , qui illas aut negliga
299쪽
mus , aut oderimus, qui non tot tantum hominum generi , sed nobis iratiis insensi simus Est enim , per Deum immortalem , qui pejussbi conciliatus esse videatur , qui vehementius utilitati. selicitati suae adversetur, quique sollemnius insania , quam qui intellectum, ra. tionem communis, privatae visae instrumenta, sibi invideates Quamobrem, Auditores, nisi poenitet , noet non belluas , sed homines , idest ea. tionales' sociabiles anima me esse natos, intelligamus, naturalis esse ossisti . summis studii, litteras percoleret , sine quibus ut vix rationis participes , ita ne humine quidem, sociales
IV. Non sum autem nescius , esse qui es mant , aliis iratis homini rationem esse hutam i quae non modo nullam utilitatem nota his asserat , sed summas inducat calamitates Quid D milli ne si nati esse vestent an stipitesti ruti an constante Winfinita rerum coma prehecisione praediti an potius eum ea . quagignuntur . ratione , sed ab iis malis Oi' dipravus rationis usus haud dubium peperit plurima, Immune. Detur optio. Est quisquam, qui diud tiberindum hi, ire minime perplexa arbitretur ZNeque enim eo insaniae 'adere nos posse uinto aut nulli , aut stipites ac bruti aue Dii nati esse velimus . Nam Qui non simus st& ut Dii simus, idest undequaque persecti atque
absoluti, cum tota pugnat rerum natura , quip P extra genitarum rerum conditionem : itaque
ut nonniamete , visi stulte . ita supre ii deis.
300쪽
netri accusare isti videntur recte adhibueri. mus , sed rationis abusum quum maximae sint di in singulos homines is in totam societaotem rationis utilitates . Quis autem ignorat, tum esse maximos rationis abusus , ac tum maximas hominum ab hominibus calamitates existere quum neglecta ratio brutescit Necesse est enim, ut , inculta ratione sensusis adfectus domMnentur , ex quorum imperio cuncta , quae patimur , mala derivantur . Nam sic natura como
paratum est is Piquum adpetitus ni vehementes praeter racionem , aut contra rati nem animi ommotione , tum imperent, quum
ratio parit , pariant , ubi illa imperat . Aequemadmodum generosus e rus imperat , nisi parit. ita nisi ratio a sensibus sese extricat 3 se sibi vindieat , ne alteram hominis parin Ie regere possit , fieri nequit qui in vital ervitium a libidine rapiatur . Una ergo via , una ars est hujusmodi mala aver candi rati nem excolere , atque loco' dignitati suae re Ricitere . Et vero ad rationem perficiendam , x adfectus intra suos cancellos u reendos dactae sunt lege , non tantum antiquiores illa , quae naturales dicuntur quibus sunt et inae aut expressae , aut conrivatae , sed illae
etiam populosum tam multipli es v*riam quae civiles appellantur , Sed quid quaei VOS. Auditores , sunt leges , nisi scita sep htum em bearum finis , nisi u rationi 'praesidio sint N3mmuum in omni lege Dee - si id Samctio I illo mens emeitur is informaturi, ratio; hac, hae vesta staeno, coni scit id, diras .