R. DesCartes Opuscula posthuma, physica et mathematica

11쪽

PRAEFATIO.

quam tamen non tam ipsum Cartesum , quam quemdam ex ejus amicis auctorem agnoscere ex stimat. Quin & meminit cujusdam operis, quod jam satis excreverat, cujusque amplum admodum fragmentum restat, titulo Studii bona mentis, id que alicui ex amicis, qui sub nomine Musaei la tet, dicatum erat. Verum illa omnia vel aliqua ex iis repertum iri non adfirmare, sed sperare no bis licet. Vale B. L. , dc Laboribus nostris sa vere perge.

12쪽

MUNDUS,

SIUE

Dissertatio de

LUMINE.

Aliis Sensuum Objectis Primariis.

14쪽

M LECTOREM.

Os interpositam plurium annorum in ram, tandem Latino induta habitu publica luce fruitur haec Nobili lini Cartesii de Lumine dissertatio, cui jure meritoque inter Celeberrimi Viri scripta haud in mus debetur locus I cum totius Musdem Philosophiae. Naturalis complectatur fundamenta , prodromus, ejusque sit compendium. In cujus mersione huic praeprimis operam dedit interpres , ut non minus Autiloris sententiae, quam Gallico satisfaceret te tui , habita non minus ratione sensius, quam Temborum. Et quo magis Famigeratissimi Auctoris constaret mens , adscripta sunt in margine parati tela loca, aliaque, ad illustrationem , melioremque sententia Auctoris perceptionem , facientia. Frustra foret ad hujus scripti commendationem multis prafari, cum eo eti*amus seculo, in quo emtra Cartesium sapere multis piaculum habetur, ad commendationem librorum , quandoque vix bona frugis aliquid complectentium, hoc unicum pus scere videatur , quod celeberrimi illius Viri nomine tituli fulgeant, ejusdemque principiis contenta inniti dicantur. Est tamen quod praeteriri nequit , hanc puta Dissertationem supplendis aliis imserzire aptam esse natam , cum haud pauca con-- Σ tineat

15쪽

Ad LECTOREM.

tineae quae vel alibi non extant , aut obiter tan

tum re perfunctorie in aliis modo tradita sunt; utque plurimum luminis hic de Lumine Tractatus ex aliis Clarisini Cartesii scriptis faeneratur, ita quoque plurimum confert, ad facilius, Auctorisque menti convenienter intelligenda multa ab Emdem prodita. Tractatum hunc progenuino Cartesii fetu , quamvis imperfecto utcunque , cuique multa desunt, habendum esse , praeter Seripeoris stilum evincit mentio ejus, quam non uno in loco

injicit ipse Cartesius in Philosophia seu a Principiis, Dissertatione de Methodo , ac Epistolis. Monendus Lector, ne discultatem pariat , aut diaetersir conceptibus e formandis occasionem prabeatetocabulorum variatio , in hoc Discursis frequenti fime coeli nomine etenire , quod alibi , prorimis in Principiis , vortex appellatur, utque huic D ccurreretur dissicultati in hac versione , nonnumquam caeli vocem exponi vorticis appellatione, illa

parenthesi inclusa.

16쪽

De aliis sensuum objectis primariis.

CAPUT PRIMUM.

De disserenita pensivum , ω rerum eos escientium. Jm m animum induxerim hie de Lumine agere, in antecessum monitum velim, differentiam o, tervari posse inter perceptionem sensus, quae in nobis datur, hoc est inter ideam , quae interv nientibus oculis in nostra imaginatione forma tur . di inter id quod est in objecto , hanc sensus perceptionem in nobis essiciente, sive quod in flamma , aut Sole Lumen dici solet. Quamvis enim unusquis que sibi vulgo persuadeat , quas in mente nostra habemus ideas per omnia esse similes objectis 1 quibus proveniunt , nullam tamen omnino rationem video, quae veritatem ejus evincat: sed multae contrario experimenta occurrunt, quae nos hac de re dubios reddunt. Notum est verba , nullam cum rebus significatis similitudinem Mid. f. ..h bentia, earum in nobis perceptionem eficere, etiam frequenter Priης. ubi ad vocabulorum sonum , aut illorum syllabas minime attendi- i ΙΤ'mus: adeo ut evenire queat, ut audito Viscursu , cujus sensumi. i. Crexquisite satis percepimus, referre nequeamus qua suerit lingua D ut . prolatus. Cum itaque verba , nil nisi ex hominum instituto snDiuitiam by Cooste

17쪽

a TRACTAT Us

nificantia , valeant essicere ut percipiamus res, nullatenus ipsissimiles : quid ni aeque natura potuit instituere signum Luminissensum in nobis effciens, etiamsi nihil sensui huic simile in se habeat ξ Nonne risum & lachrymas natura instituit, quo ila gaudium & tristitiam in hominum secie quasi lcgendam praebet et 8

Diceretur fortasse aures nostras nullum revera sensum in nobis emcere , praeterquam soni vocabulorum , & oculos nostros non nisi sensum vultus ridentis aut plorantis 3 sed mentem esse nostram, quae, cum memoria servaverit quid ea significent vocabula, aut vultus constitutio, illa nobis eodem tempore repraesentet. Cui reponere possem , mentem quoque nostram esse, quae ideam Luminis exhibeat nobis, quotiescunqire actio quae eam sigilsiaet nostros serit oculos. Sed ne disceptando temporis fiat dispendium aliud citare exemplum satius erit. Putasne , etiam cum ad vocabulorum significationem non attendimus , & illorum modo sonum audimus , hujus soni ideam quae in cogitarione nostra efformatur , aliquid simile esse objecto, quod illius ideae causa existit aperit homo , linguam movet, eXpellit halitum , in quibus omnibus actionibus nihil video quod non sit valde diversum ab idea soni. cujuq imaginationem in nobis producunt. Philosophorum quoque plurimi asseveram, sonum nihil aliud esse quam tremulum quendam deris motum, aures nostras serientem. Adeo ut, si sensus auditus cogitationi nostrae genuinam objecti sui imaginem offerret, loco perceptionis soni, deberet in

nobis producere perceptionem motus particularum aerearum , au res nostras eo tempore serientium. Ast cum omnes fortean dictis

Philosophorum non sint adhibituri fidem , aliud desuper exemplum

adducam.

Nullus sensuum minus sallax est , magisque fidem mereri censetur quam tactus e si itaque evicero tactum ipsum essicere , ut mulistas concipiamus ideas . quae nullam prorsias similitudinem habent cum objectis a quibus oriuntur , non putem absurdum haberi posse si dixero simile quid in visu posse essici. Nemo est quinnorit ideas titillationis di doloris, quae in mente nostra efformantur occasione Corporum externorum nos assicientium , nullam cum iis convenientiam habere. Plumula infantuli dormientis labio leniter admota titillationem sentit. Putatne quis titillationis quam habet ideam,

utcunque similem esse ei, quod in hac datur plumulat E praelio

18쪽

's DE LUMINE. 3

redit miles r servore conflictus durante potuisset vulnerari, quamvis non perciperet; postea vero ubi tellus imminuitur animi dolorem sentit, se vulneratum credite advocatur Chirurgus, at mat ram exuunt, ipsum visitant , experiuntur tandem nihil aliud fuisse quod sentit, quam fibulam aut lorum armaturae implicitum quod stringebat, & incommodum ipsi creabat. Si tactus, quo interveniente lorum sentiebat, hujus imaginem menti impressisset, haud opus suisset Chirurgo, qui exponeret quidnam id esset quod sem

tiret.

Nullam itaque video rationem , quae nos obliget ut credamus, illud quod est in objecto , luminis sensum in nobis producente, magis sensui huic conforme esse , quam actiones plumulae, aut lori alicujus, cum titillatione , aut dolore. Nihilominus tamen, ea non Citavi exempla ad certo evincendum, Lumen aliud quid esse in objectis , quam in oculis nostras , sed tantum ut in dubium vocaretur , di cavendo ab oppositi persuasione , melius deinceps examinari mecum posset quid statuendum sit.

CAPUT. II. uid in igne siti Urero , Calefacere , Lueere.

DUO tantum novi corporum genera, in quibus lumen reperitur puta Sidera dc Flammam , sive Ignem. Cumque Sidera dubio procul a cognitione humana magis remota videantur, primo C nabor loco explicare quae Flammam spectant. Quotiescunque ignum, aliamve huic similem materiam eomburit, oculis cernere licet, ipsam ligni particulas movere, eas ab invicem separare, atque hoc modo subtilissimas in ignem , aerem , & Ω-mum convertere, Crassiores vero reliquias eineribus relinquere.

Alius itaque , si velit , in hoc ligno concipiat formam iMis, qualitatem caloris, & actionem qua urit, veluti res omnino diversias, me quod attinet, qui vereor ne decipiar, si amplius quid in illo supponerem , quam necessario inesse debere perspicio , sumit

mihi partium in ipso concipere motum. Incendatur enim lignum, introducatur calor , di quamdiu visum fuerit ardeat, ni si desuper supponatur quasdam ejusdem particulas in motu constitutas esse,

19쪽

aut mutationem ullam subiturum. Et contra, auseratur ignis removeatur calor, impediatur ne ardeat, dummodo mihi concedatur aliquam ipsi vim inesse , quae subtilissimas ejus particulas valide moveat, easque a crassioribus separet, video hoc unicum sesescere ad omnes easdem mutationes ipsi conciliandas, quas experimur cum ardet.

Quum itaque impossibile videatur percipere, quod unum corpus moveat alterum, nisi di hoc ipsum moveatur. hinc concludo molem flammae vim suam in lignum exercentis, conflatam esse cx particulis , quarum singulae scor sim motu velocissimo , & maximc vio. lento agitantur , quaeque ejusmodi motu delatae obviorum corporum partes nimiam ipsis resistentiam non inserentes impellunt, di secum abripiunt. Partes ejus singulas seorsim moveri dico: quamvis enim plures frequenter concurrant, simulque conspirent ad eundem effectum produeendum , videmus tamen unamquam que earum peculiariter agere in corpora illa quae contingunt. Dico insuper earum motum esse velocissimum, & imaximu violentum, Cum enim usque adeo sint exiles , ut ne visu quidem discerni queant , lassicientes non haberent vires , uti habent, ad activitatem suam in alia corpora exercendam , nisi celeritas motus desectum magnitudinis earundem Compensaret. . CV 2. Non addo a qua parte moveantur singulae : Si enim consideretur, prout satis illud in Dioptrica oposui, vim movendi, iccauissam determinantem a qua parte motus fieri debeat, esse duo prorsiis diversa, & quorum alterum absque altero esse potest , sacilὰ

judicamus, unamquamque ea moveri ratione, quam minime ipsi

difficilem reddit ambientium corporum dispositio ; & in eadem flamma dari posse particulas quae sursum , di alias quae deorsum ,

recta, & in orbem imo versus omnes plagas vel gant, nulla naturae ejus facta mutatione. Adeo ut si omnes ier me luI sum vergere cerna mus, cogitandum non sit alia illud de causa evenire, quam quod reliqua corpora ipsas contingentia, ita sere semper sint disposita, ut illorum motui in reliquis partibus magis resistant. Verum postquam cognoverimus flammae particulas dicta rationem veri, eamque motus perceptionem susscere, ad cognoscendum quomodo potentiam habeat lignum consumendi uec urendi; examinemus, si placet, an idem hoc non sufficeret quoque ad percipiendum, quomodo ipsa noε calcfaciat, atque illuminet. Hoe enim

exis

20쪽

DE LUMINE.

explorato, haud necesse erit aliam in ipsa qualitatem admittere, di asserere licebit, unice hunc esse motum, qui rei pectu diversolum effectuum, nunc Calor, nunc Lumen dicitur. Quantum itaque ad Calorem , sensus quem de illo habemus, prout mihi quidem videtur, cum iniensus est, pro specie doloris haberi poterit, & quandoque pro specie titillationis, quando est temperatus. Et prout ante diximus, nihil extra mentem nostram dari simile ideis quas de titillatione & dolore efformavimus: credere quoque licet, nihil dari simile ei quod de Calorc concepimus , sed illud Omne, quod manuum nostrarum particulas diversimode valet mo-vcre, hunc posse in nobis sensum efficere. Quin ia huic opinioni

favent plurima experimenta: manus enim fricando duntaxat calefacimus : quodcunque etiam aliud corpus calefieri potest, etiamsi non admoveatur igni, hoc solo quod agitetur , uumque in modum Concutiatur , ut multae ejusdem particulae moveantur, di secum abripere valeant manuum nostrarum particulas. Lumen quod attinet, eundem etiam motum , qui est in flamma, concipere possumus sufficere ad efficiendum ut Lumen senti mus. Uerum quia praecipua instituti mei ratio Lumen spectat, s sus illud exponere atque altius sermonem meum repetere aggrediar.

In quo traditur diversitas , duratio , in causa motus , simulque eo ponitur durities cir Duditas corporum, in quibus ille occurrit.

I Nfinitam considero motus diversitatem semper in Mundo per

manentem. Et post observatos motus maximos, qui conficiunt dies , menses , annos , animadverto vapores indesinenter a terra versus nubes adsurgere, indeque descendete ; aerem ventis agita

ri, mare nunquam quiescere , uti nec flumina , nec sontes; fir missima corruere aedificias plantas & animalia crescere solummodo& eorrumpi: tandemque nihil uspiam locorum reperiri quod non sit mutationi obnoxium. Unde satis perspicio solam non esse flammam, in qua multae occurrunt particulae, quae moveri omni no haud cessant: sed in omnibus etiam aliis corporibus eas reperiri, quamvis earum operationes adeo validae non siat, nec propteI mo