장음표시 사용
71쪽
circa licium, Neptunus hippius celebri religione colebatur . Ibi enim riuuenis equus domitus recenter spirat sortiter aera naribus, splendidum currum postquam protraxit peritus dux humi desilit et currum relinquit cursum peragentem sine auriga seruntur equi ; sin autem umbrosum lucum pervenerint, solvunt equos et curant servi currusque inclinatos ordine disponunt i, Notandum tamen est in his omnibus sabulis domandi equi artem solum Neptuno tribui, quod quidem revera ad hunc deum spectare potest qui luctus maris tanquam equos continet et uvios decurrentes moderatur 0ncii tantum neque alibi narratur equi genitorem esse Neptunum, et cum Cerere habuisse commercium. Cereris cultus in ubere Arcadia frequenter reperitur, eum silia sua sere adoratae Saepiusque eum Neptuno OnSociatae. Commune habebant templum in eo loco quem Vocabant, limite Milicet Megalopolin inter Tegeamque et Pallantium, juxta paludem nec procul a quodam gurgite. In ipsa urbe Tegea templum habebant, καρποροροι oeatae. In Via quae a Tegea Argos ducit, sub monte Parthenio, juxta homrendum quemdam gurgitem, Cere colebatur ε Κορυθευσι. Templum Cereris maxime veneratum Αργος molito intrantibus juxta Arnen sontem occurrebat, aliudque Nestanes erat, quod summis honoribus prosequebantur.
Iam antea littora Peloponnesi peragrantes cultum Cereris cum Neptuni religione consociatum inveneramus quid tamen erat prae illis quas in Arcadia invenimus sabulis Namque ambo illa numina cum filia Despoena prae caeteris omnibus in hac regione colebantur, neque ullam traditionem ibi invenire est quae sabulis de Neptuno, Cerere et Despcena apud Arcadas narratis praestare Videatur. o. Necdum tamen omnes lucos recognovi in quibus Neptunus ab iis colebatur. Non enim dixi praecipuum illud misso numen apud Orchomenios , templumque habuisse Caphyis
72쪽
circa gurgitem quo hujus loci aquae absorbebantur , templumque aliud in Megalopoli, ubi ἐποπος dicebatur, noVο quidem cultu, quum recens foret ipsa civitas, satis tamen demonstrante patronum fuisse Arcadiae Neptunum quod etiam cum sabula quadam Arcadum conseremus narrantium, eo tempore quo Agis adversus Mantineam duxit exercitum, Neptunum apparuisse pro urbe depugnantem. - Denique templum habebat Neptunus Stymphali in urbis promontorio supra lacum eminentem in hac autem regione permulta
videre est, mira sane naturae arcana: numen enim magnum,
e Cyllenes radicibus prorumpens hieme lacum, aestate campum trajicit in gurgitem opaca ejus aqua sorbetur saevam mephitim exhalans, magno cum Sonitu poStquam autem sub terra lacus invisos praeteriit, redit ad lucem Erasini nomino, pellucida, in Argolicis littoribus. Ex quo maritimam oram reliquimus, bis tantum maris numen reperimus, in Styge scilicet ubi est fons et cornu oceani, et in Mantineae templo ubi mare quoddam videre erat. Ubique autem Neptunus sontium numen est currentiumque aquarum, lacuumque et gurgitum eum Cerere societatem habet, ex qua equum gignit aliosque forsitan animantes sicut juxta Phigaliam erat ellicta Ceres, et denique arcanam quamdam siliam Despoenam, universae hujus dominam regionis. Numen tamen illud Neptuni quod aquis dulcibus imperat plantasque et animalia tuetur, idem est quod Helices gisque colere solebant, sicut ρυτο 6 ille Attici Cephissi Neptunus idem est qui mare habet in Acropolis Erechtheo. Praeterea Neptunus ille Arcadiae idem est qui
terras concutit, quum Dines Lernaeque, Genesii et Troegenis numen non aliud sit quam Calauriae numen, Cenchreaeque, Helices et Burae. Varia ipsi nomina pro varietate locorum veteres indidereo deus tamen idem Semper mi γαιαρχος, SiVeterram marinis aquis circumdet, sive aquis irriget dulcibus, sive aquis exundantibus cooperiat aut aquis innixam landitus disturbet.
73쪽
- Neptuno immolabantur tauri, equi, agni, sues. Illa die, inquit Homerus', osserebant Pylii sacrificium in littore maris, nigrosque Neptuno tauros immolabant. Novem erant transtra, quingentique in unoquoque transtro viri, novem tauros immolantes jam viscera degustaverant, Merantque in aliari semora parabant convivium, prunas carnibuS subjicientes, extensis in littoris arena pellibus. Nestor tradit Palladi poculum plenum vino : Deum Neptunum, inquit. adora ; deinde socio trades poculum Carnes ab igne removent et partiuntur i, Antiquum illud est simplexque prorsus tauri sacrificium : quod quidem animal saepius Neptuno Θαλασσιωimmolabatur; non unum tamen: in drsse enim scribit Homerus Neptunum apud Athiopas abesse centum ipsi tauros agnosque esserentes Infra autem, Tiresiae umbra Ulyssem allocuta jubet Neptuno immolari arietem, taurumque et verrem . In Iliade narrat Nestor sese in bello quodam, trajecto numine Minya, ad Alpheum pervenisse Extemplo, ait, Sacrificium potenti Iovi instauramus, immolamusque numini taurum, taurumque Neptuno, pulchraeque Palladi juvencam. 'n Mugit animam exspirans Hippodainas, sicuti taurus quem ad Neptuni Heliconii altar ducunt ρ. - Argonautae circa Axeni maris ostia templum Neptuno marium regi aedificant, et in altare quodam deorum opere gregem immolant thracium taurorum, sorte ipsorum oculis oblatum. AEquos denique illi deo sacrisicare solent, sicut sit in Argolica Dine, in quam frenis instructos praecipites agunt. - Videtur etiam Plato sacrificium, ut fieri solebat, narravisse in Critia suo u Expediti, inquit, tauri in Neptuni aedibus errabant; decem reges, Neptunum precati ut ipse hostiam eligeret, funibus baculisque tantum instructi venabantur: ubi autem taurum
74쪽
aliquem ceperant, ad columnam usque adductum , rite jugulabant. Ut primum peractum erat sacri licium, poculum cruore replebant, reliquum autem comburebant et expiabant altare. Postquam cruorem humi profundentes, deos suerant imprecati, convivium caeteraque rite celebrare assu
Me vestranx inserto, Mintraris et Igaia nent ollae
Multa mihi narranda superessent, nisi ad propositi finem mox perducere lectores in animo foret. Eas attrectavi quaestiones quae de unoquoque Graeeia antiquae numine fieri possunt qualis sit corporis habitus, quaenam indoles, quis coetus quidnam memorent de ejus vita, ortuque , pugnis et amoribus; quibusnam in locis cultum habeat, quaenam de eo sabulae, quae Sacra Nunc quaerendum Si quonam Neptuni pateat imperium, et ea demum quae ex illius cultu ac fabulis indicantur de natura ejus et, quoad religionem atque artes, significatione colligenda sunt. I. 1. Bursus autem littora peragranti obvius paene ubique est πελαγιου Neptuni cultusci permulta ad illud maris numen spectant sabulae, quarum praecipuae in Isthmo atque in antiquis Egis memorabantur oliae etiam ejusdem generis et ipsae quoque admodum celebratae maris numen nobis demonstrant cum Pallade Athenis et Τroegenes, cum lunone Argis, Corinthique cum Sole compositum. Idem illud maris numen templa habet, statuasque et altaria in omnibus paene Pel ponnesi littoribus, praecipue aquilonem spectantibus, neque
75쪽
solummodo in portubus urbibusve maritimis, sed in desertis etiam Iocis desolatisque promontoriis Speluncas mari adjacentes diligit Neptunus ille marinus, sive in eis equos auratis crinibus splendentes solvat, sive littoreis suisve nymphis occurrat. In profundo mari habitat quod quidem in ejus ditione est et ipsi tanquam famulatur mare enim Neptuno jubente, intumescit aut remittitur, sive disperdat frangatque naves lyssis, sive Argivos campos nuctibus inundet, sive ejus aquas, naturae legibus non jam obnoxias, in Acropolin Athenis, aut in Mantineae templum attollat irascitur ut regi suo serviat, inquit Homerus , et ejus obsequitur imperio; in maris aequore proruit equis tempestati similibus abreptus,
quos aequare mortales equi non possunt:
Is igitur maris est dominus, quem ex iis quae narrant poetae de ejus vita atque potestate lacillime agnoscere aliquis possit,
et si non expresse ab EschFlo πουτομεδι, αvας diceretur, neque narraret Homerus aera Jovi, inferos Plutoni et mare Neptuno tributum fortuna fuisse. Neque tamen dominus tantum maris est, ut arbitror,
Neptunus, sed imago quaedam et quasi expressa estigies ad ejus similitudinem : ipsius enim habitum vultumque prae se
gerit, nunc serum et incompositum, nunc placidum immotumque , aut Vagos incertosque habet oculos, aut longe protendit tanquam in altum porrectos caeruleos crines habet ejusdem ac mare ipsum colorisci eadem lege ac marini nu-ctus movetur, in pelago atque promontoriis violenti, placidi autem et quieti in speluncis curvatisque littoribus mugit et ipse, exercitui in pugnam ruenti similis. Sed quamvis N ptunum hunc maris esse quamdam imaginem arbitrer, minime contendo ipsum nihil aliud esse nisi maris imaginem: graeca enim religio arti cuidam prorsus similis est sicut et
1. l. XIV, 392.2. Apollon Argon. I, 1158.
76쪽
ipsa ars antiqua cum religione erat consociataci quae quidem pariter naturam imitantes in majus semper proferebant. Dum enim antiqua illa religio hominis figuram vultumque mari attribuit, persectionem quamdam huic elemento impe tit quam in rerum natura minime obtinet; ita ut mente praedita maris illa nova erigies non jam mera sit imago, sed dominus et dispositor rerum omnium ad maris naturam pertinentium. Illud enim insigne admodum notari potest in graeca arte ac religione atque, ut sic dicam, in graeco ipso ingenio, res omnes Supra naturalem persectionem suam concipi, et ad hunc quem Graeci οητο κοσμn Vocabant, eVehi. Itaque non una eademque imagine representari solebant maris deus atque ipsum mare; unde sit ut in eodem templo simul videre esset Neptunum et Thalassam quae minime eadem foret atque Neptuni uxor Amphitrite Quamvis enim naturae vires antiqua illa graeca religionis numina quodammodo repraesentent, sunt tamen naturae viribus multo superiora quippe quo numina sint. Nulla mens est igitur in ea religione toto mundi corpore mixta, ut ait Virgilius; sed ars quaedam qua naturae leges observatae semper fuerunt, natura autem in majorem persectionem prolata. 2. Quod quidem de Neptuno dictum est, id quoque de Amphitrite dicendum arbitror. Primum autem animadve tendum graecam ex remotis maxime temporibus religionem non vires quasdam solummodo in rerum natura notavisse solas et inter se sejunctas, aliquando etiam contrarias sed vires etiam in machinam quamdam dispositas, motu et vita atque secunditate praeditam. Sive autem antiquis temporibus sacerdotes et viri sacris mysteriis initiati philosophiam sequerentur, reSOmnes et rerum naturam quasi in duas partes dividentem, sive solitum hunc rerum ordinem observarent quo ne ulla quidem res rem sui similem sola et per se ipsam gignere valeat, ita ut si quid nascatur illud e maris foemina, que commercio oriri necesse sit deas non secus ac deos habuerunt Neptunusque uxorem habuit Amphitrite : ipse
77쪽
quidem imago fuit maris arti ac religioni consentanea quoad mare haberi posset virilo quoddam et secundum quasi clementum maris et ipsa imam sui Amphitrite, quoad memininum atque secundum est: non immerito igitur uxor Neptuni dicta est. Ex eorum autem commercio natus est Triton, sobolis illius masculae parens quae Neptuno et Amphitritae coetus est Ponti , quem nominis causa Neptunum quemdam esse lubens putem, filius erat Nereus Μερ , qua)laemininaeque sobolis parens quae cum Tritonibus conjuncta Neptuni et Amphitrites coetum completa perficit. Quod si Neptuni nomen Ποσειδωv, quod etiam Ποτειδη cVel Ποτιδας Scribitur, e 1:6τ6 et ni, o bibo ' derivatum sit, credam equidem Amphitrites Tritonumque nomen originem ducere ex Verbi τρίςω τρι- τερ- terere , quibus littora nuctibus teri designaretur Nerea autem ad Veterem quamdam radicem pertinere paene obsoletam superstantibus tamen verbis apud poetas usitatis αω nuo), et αρός liquidus). Quae sane verborum illorum origines minime contrariae videntur nostrae de antiquis numinibus opinioni, si modo
aliquis non contendat deo meras naturae esse imagines.
Majus enim discrimen est Neptunum inter vel Amphitriten et mare, quam inter Achillem et hominem ex plebe quemlibet, vel mulierem inter quamlibet atque Meliam Aphroditen. Maris enim similitudinem refert Neptunus quoad indolem variam et incompositam, et quoad motus habitumque corporis sed multo mari praestat, cujus persecta imago in artibus est, deus autem et dominus in religione. Nunc illum Neptunum qui in interiori Peloponneso habitat consideremus cujus triplex natura est utpote qui sontium
fluviorumque et currentium aquarum numen habeatur, genitor autem equi et domitor, denique terra motibus imperet.
78쪽
I. Quae modo animadvertimus in maris illo numine, ea etiam in fluentorum deo notare nunc pomumus, scilicet naturam ipsi esse non tantum agendo idoneam , sed vi etiam virili secundaque praeditam; et hoc quoque, scilicet multo eum iis rebus praestare quarum imago esse videtur. - Non per se ipsos ac sine lege humi sontes decurrunt deus est qui ipsorum cursum dirigit atque moderatur deus ille potestate et antiquitate nymphis omnibus numinum quae Ocea- nidos vocantur praestantior, aquas dulces in ditione sua universas obtinet sicuti tridentis ictu mare Supra rupes elicere potest, sic quoque sontes aut effundere aut desiccare valet, ut ex ejus cum lunone jurgio apparet quod circa Argos regnante Inacho evenit valet etiam fluviorum cursum mutare ita ut supra terras perfluant ubi nulla antea numina fuisse vide hantur is Postquam Ilium eversum est et Graeci domum re diere, eorum murum Neptunus et Apollo diruerunt, missa adversus hunc fluviorum omnium vi, qui ex Idae montibus in mare decurrunt, Rhesi, eptapori, Caresique et Rhodii, Granici, Esepique, divi Scamandri et Simoentis. . . Prior ibat Neptunus, tridentem manu tenens, et fluctibus evertebat lignea illa lapideaque undamenta , tantis exstructa laboribus. Solum illud omne aequavit quod rapidi Hellesponti oram occupat deinde numina in alveos reduxit, in quibus pulchras antea undas ruebant ii Dulcium igitur aquarum potens est Neptunus sicut marinis imperat fluctibus; quod si figura quadam humana repraesentare nobis in animo est vim illam quae numinum motus propellit aut moderatur, quid nobis opus est alio quolibet numino 'Valde igitur arti con-Sentaneum est ideoque antiquae religioni, duplicem illam potestatem eidem numini attribui, omnes Simul aquas uno eodemque regenti imperio. - Genitor etiam est sontium in arte antiqua et religione Neptunus saepe enim estingitur sonte sub ipsius pedibus Sive e Saxo solove sive ex ore del-
79쪽
phini erumpente inter eas quas amavit virgines, quaedam insontes ab eo mutatae sunt, aliarum nomen sontibus ipsis imposuit; sicuti videre est ex Amymonae celebri fabula , vel Asopi numinis Neptuni et Perus, ut quidam aiunt, Neptuni et Eurynomes, ut placet caeteris, filii , et ex multis etiam sabulis in quibus vis quaedam virilis est ille deus, quum ex ejus commercio cum deorum hominumve filiabus humi decurrentes aquae nascantur. Attamen non adeo perspicua est facilisque dignosci Neptuni religio, forsitan propter excelsas et sero inaccessas montium regiones ex quibus Peloponnesi aquae oriuntur, ut eae sabulae quae, ante quam novi dii regnarent, creditae erant, ipsis etiam regnantibus non perstiterint. Itaque, dum sontium genitor Neptunus est in littoribus apertisque versus mare campis, in alta Arcadia ibi reipsa numinum omnium origo est ex Oceano adhuc et Tethyde oriuntur' inde vocantur sontes Oceanides, quarum excellentissima Styx ex altissimis Amanti rupibus desilit. Ut ut vero ista sint, illae eaedem sabulae Iove ac Neptuno priores, etsi rerum naturam non ita ad prima
elementa revocatam exhibent, eam tamen non secus atque
artes novae novaeque religiones in duas partes divisam praebent patrem enim et genitorem habent fluvii Oceanum qui postea Neptunus factus est, matremque et genitricem Τ thyda quae ad marinam Amphitriten videtur suisse redacta. Enimvero sontium atque maris numina in unum eumdemque numen coaluisse non ita nobis mirum est aquas in mundo omni quasi per circulum motas intuentibus; quod quidem in Graecia praesertimque in PeloponneS prorsus manifestum est, et ab Aristotele in Meteoris suis plane ac luculenter expositum Neptuni enim aquae terram cingunt ac circumeunt nunquam dormienti numine , κοιροὶ τηρψευριατι; quae quidem ceani fluenta, γκεαυο ρε εθρα, innumeri alun
80쪽
tur sontibus, ex quibus rivi primum deinde parva magnaque numina constantur. Invisi autum illi aquarum Vapores quibus imperant dupiter, Apolloque et duno, circa montium cacumina conglobantur, in nebulas nivesque mutati; quae paulatim liquefactae circulum hunc perficiunt, in quo nascuntur et gignunt aquae perpetuae Circulum autem illum omnino non interrumpi frangique necesse est vita enim, si uno quidem temporis puncto perit, quomodo ex se ipsa poterit indesinenter renasei Non unam tantum ob causam Styx excellentissima inter Oceani filias facta est quae ex rupibus in atroci Nonacridis valle endentibus delabitur, mira admodum et ab usu communi abhorrens sulfureas in ima vallo aqua gignit maleficas, ut aiunt etiam nunc, at saltem lanesium prorsus ac desolatum locum omnem reddentes deni- quo, quod mirum est intuentibus in summo aere, silens desiuit indesinunterci quod si quis etiam consideret ex horrendis illis praealtisque regionibus sere omnes Peloponnesi aquas originem ducere, non mirabitur ibi quoque arcana quadam generatione numina concipi, quorum maxime augustumost Oceanus, sonte κάρας ipsius apud Stygem sito, ipsiusque super standamenta eadem in regione Briareo Neptuni genero habitante. 4. Forsan equidem intemerata atque se τα religionis antiqua mysteria recludo, salsis violata explicationibus eadem tamen via pergere mihi in animo est, minime, tuenti:
Impia me rationis inire elementa vianique Indugredi sceleris.
Ergo, in versibus, forsitan commentitiis, antiquis tamen, ad Orphea, ut aiunt, pertinentibus, haec verba invenio ut qui mundum omnem concutis, quando in speluncarum gurgites magno fragore fluctus agis praecipites' u praeterea