De Neptuno ejusque cultu prâesertim in Peloponneso Thesim proponebat

51쪽

torrentesque stuvii in mare deserunt, nuctibus eadem ad littus reiectantibus Arcte igitur connexa sunt Neptuni πελ' cultus pinusque in illa Graeciae regione; ideoque videre erat in majoris ad Isthmum templi aditu pinus duplici ordine dispositas et recte, ut ait Pausanias , rigideque, quod minime in

hac orbis terrarum parte notatu indignum est, regentes.

Non absurdum etiam est sacram ideo Neptuno pinum fuisse, quod esset inlisicandis navibus materies in hoc tamen usu praecipue sunt abietes, ut egomet saepissime in Graeciae littoribus animadverti, quae quidem resinosae maxime rigidaeque sunt et in majorem crescunt altitudinem. Utcumque ista sese habent, Isthmus sane locus erat in universa Graecias sanque in omni maris interioris tractu optime ac felici simo Neptuni Θαλασσιου cultui accommodatus neque eventus sesellit. Eolia enim pariter et Ionia gentes, ex quibus cultus ille ducere videbatur originem, ad celebrandos ludos convenire solebant; qui quidem a Sisypho, ut quidam contendunt,

a Theseo autem, si aliis confidamus, instituti, a Corinthiis ut a principibus regebantur; neque in ullius gentis praeter eos potestate erat Isthmicos ludos celebrare semel enim Argivos celebrantes deprehendit Agesilaus, sudit fugavitquest iis qui Corintho expulsi fuerant dedit celebrandos Ut ex praesenti ruinarum statu judicare est, Isthmici Neptuni templum magnum est et ditissimum humi enim fusa atque coacervata fragmenta sunt tum ionici, tum dorici ordinis, ad easdem sedes pertinentiaci unde lubens colligam haud multum ab Atheniensi Palladis Parthenone , quoad formas et magnitudinem, Neptuni templum abhorrere, ionici generis partibus aedes interiores ornantibus Dorici quoque ordinis erat Palaemoni templum, parvum maxime lumnis non ex pluribus partibus compactis'. dam antea de

1 Paus Cor. 1.2. Strab. VIII, 380.

a Xenoph. ellen. IV, d. 4. Cella Parthenonis ordinis erat dorici opisιhodomus autem ioniciali. Guigniaut, Ereutrer, g. 626 a.

52쪽

illis signis dictum est quae in isthmici de templo videre erat; neque mihi in proposito est de celebrandis ludis multa disserere, locos tantum et traditiones peragranti, quaerentique hujus dei in unaquaque regione creditam naturam is ullum autem dubium est quin tanquam maris numen ad Isthmum Neptunus praecipue coleretur; quod quidem valde veterum mentes occupasse videtur, utpote qui non Sidunt solum de qua jam diximus, sed Cenchreas etiam , ubi calidus sons in mare profluebat, omnino neglexerint, et Thermas quoque

Louti alii tepidis sub oenio monte et in ipso maris littore

aquis admodum insignes; sed in Lechaeo portu templum erat pereaque statua Neptuni Attamen tanquam sontium numen Corinthi Neptunus colebatur in urbe enim templum habebat signumque aereum quo pedibus delphino aquam eructanti impositis repraesentatus erat imo sontium illud numen siliam Acheloi Pirenen amavit, quae arcanus quidam sons est in summa crocorintho frigidissimus, et, ut salso credidere, rursus sub urbe versus occidentem decurrens Dex ejus cum Neptuno amoribus nati sunt Lecheos atque Cenchrias. T. Troogeniorum autem cum Atheniensis Neptuni cultu religio admodum consentil. Aiebant incolae primum regioni imperasse rum, qui suo nomine ratam donaveratri nomen autem ab Althopo, filiae ejus Leidis Neptunique nato, in Alth piam mutatui est. Non mihi in animo est disquirere quidnam haec verba graeca significent et proinde Neptuno inceria tribuere . Sed mihi notatu dignum videtur eamdem hic quae Athenis Pallada inter Neptunumque evenisse disceptationem, quae ipsa quoque compositione Jovisque jussu terminata est; ideo regem Troegeni Neptunum vocant. In quo quidem proelio quid aliud videre est quam oleae arciumque deam numenque maris P Sed alio etiam nomine, ρυτα ιου scilicet, tan-

1. Paus Cor. 2.2. Id Cor. 30.

53쪽

quam ubertatis numen TroeZene colitur Neptunus, quod quidem jam antea nondum trajecto Atheniensi Cephisso nobis occurrit Ilic quoque extra urbis moenia ρυτα in templum est memorant enim incolae iratum quondam deum omnem regionem insecundam diu reddidisse, marinis aquis ad radices usque plantarum ac semina insinuantibus; quem tandem precibus et sacrificiis ita permulsere ut maris undas retraxerit. Supra autem Neptuni templum in ea enim regione declive prorsu solum est laedes erant Cereris Thesmophori, quas ab Althepo aedificatas fuisse narrabant. Sine ullo dubio hic est ubertatis ac terrae sertilitatis deus qui non hanc sane dono quodam tuetur, Lei potius videtur pepercisse; sed quum habeat cum Cerere societatem; si quis etiam attendere velit et omnem Troezeniam regionem considerare permultis sontibus in declivi solo desilientibus irrigatam, minime mirabitur cultum hunc aquarum numinis eum Cereris cultu in hoc loco fuisse conjunctum, Neptunoque

Φυταλμιου nomen inditum.

8. Addam quoque Neptuni in Calauri insula cultum, quae Troeaenis in conspectu est et littori tanquam apposita. Ibi de Neptuni aethraeque commercio memoriam tradebant quae, ex somni quodam a Minerva misso, in Sphaeriam hanc insulam ivit ut libamenta in Sphaerii tumulo iurideret ibi Neptuno occurrit a quo violata est templum igitur Palladi Apaturiae erexit. Insula tamen ex antiquissimis temporibus

ad Apollinem pertinebat qui eam Neptuno Delphos reddenti

concessit . - uua quidem sabulae Ethraeque nomen αιθω, urere cum Neptuno maris numine simul ac terras commovente insulasque informante consociatae, novam in deo naturam indicare mihi videntur, quasi ea quae nunc subterraneum ignem causam habere novimus deus ille aquarum solus

elliceret. Namque universa haec regio ignibus illis producta

l. Strab. VIII , 25, T. Gerhard tab ΣΠ.2. Paus Cor. 33. 3. Callim. Del. 30.

54쪽

atque sursum evecta est, quos sub terris ab oriente in occidentem existere nostris demum temporibus animadversum est, a Rhodo insula usque in Acarnaniam Ioniasque insulas quod explicare postea mihi in animo est, de Bura Heliceque tractanti. Nunc tamen dicendum puto huncce locum ubi Neptuni Ethraeque factus est occursus, non tantum terrae motibus esse obnoxium, sed etiam ignito quondam solo compositum, calidis etiam nunc sulfureisque sontibus passim eterra manantibus Calauriam insulam arsisse olim, ut soli indicat natura, maxime vero peninsulam quam Methanam vocitant, emersum ejus Pausania, vidio, Strabone narrantibus . Quod ab vidi memoriae nostrae traditum est, illud novissime subterraneum ignem manifestum fecisse videtur postea autem calida balnea, sicuti Thermis in altera Isthmi parte, exstructa in hoc loco fuere, quorum aquae regnante Antigono demum apparuerant exstat etiam nunc ille sons, nomine Bromolim ni Alius autem in ipso mari juxta littora ad Eginam insulam spectantia emergit et si quis in excelsam peninsulam ascendat, craterem formis abruptum et sulfure plenum odore facillime agnoscet Minime igitur mirum est antiquis maxime Graeciae temporibus Neptuni cultum illa in regione institutum fuisse praecipueque in insula Calauria sola, priusque Methana e fluctilius emergeret, exsistente Paulisper equidem tu hoc loco institi, quia ora illa maritima in longo terrarum tractu sita est Neptuni σεισίχω, cultu valde insigni, ut postea videbimus. s. Colebatur Hermiones Neptunus Θαλασσιος, urbis antiquae Homeri temporibus inciriae in littore templum erat non procul ab urbe in quodam promontorio; et paululum procedenti obvius erat Neptunus quidam aeneus pede delphinoiinposito Simul videre erat Cereris templum antiquum prorsus, a Phoronei filia exstructum, Chthonia scilicet, quo nomine remota admodum tempora significantur, virgini simul

55쪽

ae deae loci dit ibi Cereri immolabatur juvenca sicuς taurum Neptuno offerre consueverant. Iisdem adscribam traditionibus propter locorum vicinium, conjunctos Neptuni Cererisque ad Didymon cultus et tandem in latos Argi campos, nullis ex quo Athenas relinquimus occurrentibus,

10. Quum Neptunus, maris dulciumque aquarum et terrae motuum numen, Argolidis campos simul undis obruit et sontes siccavit, pepercit tamen eximio Lernae sonti, Amymones amore captus quam postquam amavisset, silium maritimo nomino Nauplium habuit. Quae quidem ad remotissima tem pore reserenda sunt, quum Inacho regnante evenerint, et

illa virgo Amymone filia sit Danai ex Egypto oriundi Nauplius antiquum illum Neptuni ultum in urbe nominis sui Nauplia instituit inter Naupliam autem, Argosque et

Lernam sons manat quem inter maxime copiosos totius Graeciae annumerare minime dubitem, statim ex ipso ostio magnum numen Erasinum profundens. Nihil narrat Pausanias de loco illo adeo insignici dicit tantum Pana atque Bacchum in Erasini sontibus esse cultos' ubi duas videre est speluncas divis duobus etiam nunc sacras hominibus Forsitan non ita copiosi erant quondam illi sontes, quum in Amymones sabula narretur unum esse in universa regione Lernaeum sontem. Quod autem in dubium venire non potest e Stymphalia, subterraneis aquarum ductibus ipsa natura dispositis decurrit Erasinus, Stymphalique in Arcadia cultum habebat Neptunus supra Iacum in promontorio uteri vero potest ut quondam non eamdem qua hodie decurrunt, viam aquae ex Arcadia venientes secutae sint et sontes praecipue sub terra petierint Lernaeos, siccat ipso quoque ira Neptuni Erasino. 1 1. Non procul a Lernaea palude fluvius est Phrixus nomine,

56쪽

qui torrentes aquas aliquando devolvit, Vulgo autem siccus est, petris in alveo albentibus circa ejus ostia Iocus est emenium nomine in quo templum Neptuno exstructum est et paulo longius, in extrema illa plani littoris parte ubi Anigraeae viae scopuli incipituit, templum aliud Neptuni γευεσι , in terrae quodam angulo ubere, permultis aquarum ductibus irrigato. Neptunum illum γευελιου, etsi non ex eodem forsan loco sit oriundus, quis negare posset eumdem esse ac Neptunum circa Troegena et in Attici Cephissi ripis ρω- 6, Qui si γευεσιος nominatur, non aliam esse causam lubens arbitrer nisi loci ubertatem aquarum copia genitam. Numen illud dulcium aquarum ac fontium, quod jam non semel in diversis littorum partibus invenimus, circa

extremam orientem versus Anigraeam viam rursus occurrit. Ibi enim, in locis admodum asperis horrendisque, res est inter eas quae in Graecia monstrantur maxime insignis : Dinen dico, sontem scilicet ex profundis maris nuctibus violento turbine emergentem, quem hodie Graeci Αυας Δου justo nomine appellant. Quod prorsus simile est subterranei Erasinici Argi enim Arcadiae campi, et ut ego arbitror Tegeae aquae in multos gurgites mediis sub montibus absorbentur, quae deinde e profundo maris alveo Argolicum circa littus erumpunt, sontem mirae magnitudinis in maris aequore emittentes. Cui rei proserenda nullius alumentimare est, quae minime ad Neptunum Θαλασσιο pertinet sttamen numen quodlibet quaeramus cui tale aliquid possit attribui, nullum aliud nisi Neptunum invenire in nobis est. Itaque Neptuno sacer ille locus erat ei enim equi immolabantur quos frenis instructos in sontem praecipites agebant; aquis autem salientibus rejecti in alto aliquamdiu nuitabant, marinis tandem belluis, Amphitrites alumnis, in praedam

venienteS.

2. Longum illud littus quod ab Astri campis Maleam usque extenditur, antiquis auctoribus neglectum sui admodum quod minus nobis mirum videbitur considerantibus ipsum,

57쪽

sere omnino scopuIis asperum, parum loci hominibus per mittere. Itaque nulla sermo traditio in his partibus reperitur. In Malea autem promontorio Neptunus est, sontium lacuum que numen ex diei enim promontorium petenti lacus erat obviuS, nomino Nymborum, in cujus littore Neptuni signumerat, nec procul abinde spelunca lante aquae dulcis emanante. - is autem, circa maris littora ut ex ipso nomine conjectare est, Augiis ab Homero appellatis Iacus quoque est Neptuni nomine designatus. Gythiique in Egarum vicinio Neptunus terrae potens colebatur, Scilicet νιαπος. DO-mino nunc primum reperto, saepius autem in interioribus Peloponnesi partibus inveniendo . 15. Colitur in Taenaro Neptunus ει υθω Simul tque ποαγιος Templum ejus erat in spelunca, ut permulta sunt alia diversis sacra numinibus Ante speluncae ostium dei erat statua, citharoedusque Arion', delphini dorso vectus Taenari numen in universa Graecia colebant et summa religione prosequebantur is qui enim Arionem servasset, patronus erat adjutorque nautarum et pelagi dominus, quod supra templum ejus aenari eminebat ut autem in extrema praealtimontis parte stabat, Taygeti terrae motibus frequenter con- cumi, tanquam σεια θω, Vel ε υσιγαιος eolebatur itaque nona subterraneis recessibus alienus est; quippe in eo loco erat aditus quidam celeberrimus ad inferos, quos aliquando etiam Taenarum poetae Vocant Templum illud asylum erat, ut ex eo videre est eventu quem Supra jam memoravimus : nam caesis Neptuni supplicibus, violentum Lacedaemonii tememotum sensere quo sere omnes urbis domus eversa sunt.14. Raro nobis in Messenia occurrit Neptunus, quae tamen regi aquis maxime insigni est: non enim tantum maritima est, pulchrum longumque in littus porrecta , portubus ac navium stationibus eximiis instructa sed etiam fluvium

58쪽

habet totius Peloponnesi copiosissimum semperque plenis oris uentem, saltus per scopulos aquarum amoenissimos, egregiam soli ubertatem immo, non Aialon tantum sed et Stenyclaros lacus quondam, veteribus ipsis narrantibus, suerant, e quibus, ruptis collium claustris, emuxerunt aquae. Attamen sive littora sive interiores esseniae partes perlu- Stremus, paucos admodum locos invenire est, in quibus Neptunus aquarum numen coleretur templum erat Neptuni Messense Arenae autem Cretheus, Eoli filius, Neptuni natus habebatur; sed advena erat ab Iolco, unde ipsum Pelias ecerat Coronae denique, in maris littore locum quemdam In Sacrum reperimus, narrantibus accolis eam in hoc loco e nuctibus egressam priusquam ad celum ascenderet. Sed Ino et Melicerta ad Samnicum sinum unice pertinent, unde sieri potest ut Coronen a navigantibus traditio allata sit. Duo colebantur praecipue numina apud Messenios a Neptuno prorsus aliena, dupiter in Ithome, et Artemis Limnatisci quae quum ad se omnes hujus terrae religiones vindicarent, non Sensere incolae, quae res tamen ad Neptunum Spectant, paulatim deprimi Messenia littora non secus ac Laconiae, et magna ex aquilonis partibus Ionii maris uenta miros in pulchrae hujus provinciae ora effectus parere.

15. 0uod de Messenia dictum est idem dicam et de Elide, quanquam ejus incolae Eleio, Neptuni silio, suam reserebant originem Maximum in Elide numen erat dupiter lympius, cui Neptunus caeterique dii subjecti erant. Non tamen praetermittam illud Hippii Neptuni altare quod in Alii suit;

nondum enim nobis deus occurrit eo nomine designatus ex quo reliquimus Attica littora neque immerito notaveris non solum Hippium esse in Alii huncce deum, sed etiam Palladem, unonemque et Martem, quorum numen equos tueri vulgo credebatur Mox autem nobis erit animadvertere ad

Arcadiam maxime spectare illum Ilippi Neptuni cultum, et

1. Paus Mess. 2.

59쪽

praesertim ad Ladonem fluvium cujus aqua supra lympiam 4n Alpheum decurrunt unde non absurde forsitan colligemus abinde Hippi in Atti Neptuni religionem devenisse, adjunctis postea tribus aliis numinibus, ne equites auriga que in olympicis campis decurrentes invocandis patronis

Carerent.

16. In Achaiam tandem pervenimus, cujus jam antea confinia ad orientem spectantia attigimus, et nunc in sinu Corinthio versamur, in ea scilicet Graeciae parte qua Neptuno non religionibus tantum sed natura etiam addicta videbatur. Iam enim in Patrensi portu templum dei marmoreumque signum videre erat, quo stans et altum mare intuens erat repraesentatus. - Non procul ab AEgi parvum erat aedificium in quo complures statuas videre erat, inter quas stabat Neptunus. In ipsa autem urbe templum hujusce dei erat, atque pariter colebatur cum Aphrodite, filiaque Cereris et Iove Homa rio, quem eo nomine designatum fuisse tradunt ex quo Agamemnon in Troada iturus exercitum in hunc locum collegerat. - Trans urbem Fgium nec procul orientem versus sila quondam floruerunt Helio Buraque, Neptunio cultu celeberrimae. - Longius etiam procedenti obvia erat urbs antiqua Pellene, in colle quodam eminente sita, unde visus non in Corinthium modo sinum sed in Saronicos etiam fluctus Myrtoumque mare ultra Zostera promontorium extenditur, locus Neptuni sacer Breve autem illud et angustum Achaiae littus inter omnes alias Peloponnesi partes insigne reddiderunt ea quae de Neptuno Egesto antiquissime, recentius vero de Helices ac Burae ruina traduntur. Urbs quidem Ego Homeri temporibus ex omnibus Graeciae Qivitatibus celeberrima erat peculiari suo Neptuni cultu, quanquam in vicinio Helisen aemulam habebat; in utramque enim dona splendidissima undique asserebantur. Sed, quamvis longe lateque Helices urbis fama cum Neptuni Helieonii nomine dispersa fuerit, eo tamen Egae praestabant quod locus esset ubi sub maris iactibus praecipuas domus suas

60쪽

Neptunus incoleret . Qui quidem terrae angulus angustus valde magnos inter montes et mare insecundum primigenos colebat deos unde facile colligi potest Neptunum quoque, eorum filium, antiquis admodum temporibus in eo loco cultum habuisses namque in Drepano promontorio Uranus a Krono virilitatem ademptus est ut loci nomen ipsum indicat nec procul ab Egis, circa Crathis fluvii ostia antiquis prorsus sabulis celeberrimi, locus erat Γαι vocatus, ubi colebatur Terra εὐρυστερουος, cujus Veteris admodum ξ-,6 in aedibus asservati religionem summis honoribus prosequebantur'. Numen maris est Agarum deus, ut ex ejus domo in maris profundis sita apparet. - Sed postea terrae quoque motuum numen in infelici illo Achaiae littore factus est. Quarto enim anno CI Olympiadis, terra vehementer mota est. Postquam ab Achaeis expulsi Asiam Ionii petiissent, non desierunt Neptunum Heliconium summa in religione habere postea autem, quum Achaei supplices quosdam e dei templo avuls runt et nec tradidere, extemplo Neptunus patefactus est. Solent dii eodem semper modo magnos terrae motus praenuntiare, seu pluviis abundantibus aut sicca mirum in modum tellure saepius conturbata est coeli temperies, solo inter nebulas rubentes siccantur sontes, turbine ventorum pulvis attollitur aut imis radicibus avelluntur arbores. Subito autem et violento prorsus terrae motu Helice unditus eversa est, non aedibus tantum sed solo etiam urbis in profundum s timente tantum, non universam regionem mare cooperuit, ita ut Neptunii luci arbores summo cacumine supra luctus eminerent. Urbem autem et incolas terra undaque absor-huerunt Quum autem a numine Belice diruta est, Bura quoque ita violenter commota fuit ut antiquae etiam maxinae

1. II. XIII, 10.2. Paus Acb. 23. 3. Id. Aeli., 23. 4. Id. Aeh. ,24.