De aspiratione Latina quaestiones selectae

21쪽

utebantur, formam titulus Pompeianus CILIV 8IS: L(u mpas Romaneses', glossa Ηildebrandi p. 2ooi : 'lumpae: aquae vel undae , et nisi fallor Varro de l. l. V TI qui 'ab aquae' ait 'lapsu lubrico lympha sis libri . si Varronem etymologiae causa lubrico, ad quod Zyn ha origine proxime accedere ei videbatur, addidisse patet, non b ham sed tam-yam eum pronuntiaSSe et scripsisse mihi quidem certum est. sed cum idqm de l. l. VII 8T lympham a νυμφη dictam esse censeret (idem statuerunt Festus Paulli p. 12ora; Priscianus in art. gram m. GL II 36'' et de figur. num. III doTJ, eum hoc loco b, ham vel lun iam, Si nun ham quoque pronuntiavit, pronuntiasse apparet. duae igitur eiusdem voculae formae (lumpa, lumpha vel lympha) Varronis temporibus circumferebantur, quarum altera paullatim plane abolevit, altera in usum cottidianum abiit. in titulis eum ZM formae unum exstet exemplum, inveniuntur: Lumphidis CIL I

vel Deae, quae Lymphae ab aqua vocantur. ut hoc addam, in omnibus codicibus - v. e. gr. codd. Vergili Ao. I Tol. IV635. IV 683. VII 3TT. X 83. - aspirata forma (lymphalinvenitur, cuius vices, cum fh per f scribi coepta est, lymmet Zimm obtinuit; v. e. gr. cod. Salmas. s. VII in Symposit aenigmatis anth. lat. ed. Ries. 286 vv. Id3. 2ol. 266. 228. 2.2. luce clarius est, e tu et evasisse tu hum tum b-ham. bene accidit, ut in hoc vocabulo certam causam, cur Romani huic voeulae aspirationρm addiderint, dignoscere possimu8. cum Graecorum MAφασ eodem atque ipsorum Lumpas munere ut aquis praesiderent fungi (v. titulos hosce: CIL I 1238: L. Rantius. L. f. Tro. Lumphieis.

et V 3Io6: Nymphis Lymphisquo Augustis ob reditum aquarum P. Pomponius Cornelianus)

22쪽

rent Romani, evenit ut duas voces unam eandemque esse censerent et ad exemplar num pharum et nympharum lumphas et lymphas novarent. itaque in Ili a b ho certum etymologiae quae dicitur volgi exemplum nobis servatum esse non negabis. animadvertas quaeso duobus illis titulis demonstrari iam liberae rei publicaee temporibus lumpharum formam in usu fuisse. Si Varro primus lumpam a P cpri derivasset et propter ipsam hane derivationem lumpha lympha in usum venisset, iure meritoque miraremur iam in titulis illis exstare novietam hanc formam. me quidem iudice aspirata forma(lumpha lympha vel Lumphae Lymphae) non grammaticis originem debet, sed recte nisi fallor difficultates quas propter

duplicem unius voculae a Varrone factam derivationem moverunt editores eius, Solvemus, Si Statuemus, Varronem cum duas eiusdem voculae formas in sermone inveniret, aliam alii derivationem adaptasse. Festus vero Priscianusque aut Varronis etymologiam lymphae a νυ ιφα secuti sunt, aut, cum

suis temporibus tantum lympham pronuntiari audirent, ipsi eandem quam Varro derivationem fecerunt. Osietis, os hieres. E Lydi de mens. I I 8 p. 6. Be h. : τάγεται (Sc. - νείασὲ ἐν πολει τrσ μαλίασ λεγομενθ

το βαρβαρί εν 'μαλοi λεγουσιν, certum fit o Hκί ιν aspiratam formam posterioribus temporibus volgarem fuisse. constat opieos primo fuisse gentis illius quae postea Osci voeabatur, nomen (v. Festi p. 28s), unde apud Seriptores graecos Omκοί plerumque hi dicuntur, postea vero translatum esse nomen ad homines illitteratos et barbaros. ex hoc adiectivo verbum illud graecae terminationis ope (v. βαρβαρί ειν λακ σνίων) compositum est. conferas velim Philoxeni glossam: Sapicus: Drentra ric coσ 'IουβενάLoc (lege: vietis; errore inter

23쪽

voeabula ab ci incipientia relata est glossa). ἀπαικιστησ praeter glossam hane nusquam invenitur; mea quidem sententia ad exemplar DTmνrebis sim . formatum est. Sed quod gravissimum est aspirationem verbi Oφικίων - duplicem gi non curo - in sermone latino ortam esse ipsa declarant Lydiverba; et ex Ocynotatae etiam de vhico coniecturam faciamus necesse est. hanc formam testatur nisi fallor Servius ad Ad.

VII TZo: 'Oscorumque manust Capuenses dicit, qui ante Ophiri(gu. I: of ieli: Lion: osei: sed ophiei legendum esse docet quae Sequitur etymologia) appellati sunt, quod illio plurimi

abundavere Serpentes. nam fraece Ocytc dicitur serpens'. quo

communis Servii Stephani Ηesychii fons, non potuisse derivare Opi eos ab gφεσι nisi Ophicos pronuntiari audissent vel ipsi pronuntiassent, veri sit simillimum, ad gentile Opicorum vocabulum, quod iam Augusteis semporibus plano aboleverat ab adiectivo illo a quo Lydi illud dφω- ιν descendit, aspiratio translata est. sed quae fuerit causa, cur volgus huic Voculae aSpiraverit - nam viaetis teste Lydo volgaris est

forma - ΗeScio .gin Graeci dicunt de his qui imparite loquuntur' Lei densia ud l. I.: opici J opirin dicunt graci diminuere, hinc et opicos vocamus eos qui verba inter dentes ita frendentes diminuunt us non possint intellegi' ; utroque loco legendum esse vieisin docent glossas Parisi nactad Iuv. l. l. et 'opicinin dicitur minuere litteram loqueudo . nescio an in siltero scholio Loideusi ad i. i. cuius cod. B et Ugutio teste DaCangio IV TIB Opietare exhibent Jontra cod. c. viaigare) recto restituatur vicare; hoc si verum est, vicare est laetinum ah vico formatum verbum; sin vero minus tibi placebit, viciacire legatur necesse erit; inter violata et viciacire eadem quae inter halictarietinet barbarietare intercedit ratio 3 Ut e Lydi ocpix- ν certum aspirationis Laetino vocabulo Ed-

24쪽

rii hebrae, Palfebr aspiratione addita inveniuntur his locis: sabhebris in cod. Sessoriano s. VIII-IX Augustiniani

Speculi ed. Mai in Nov. Biblioth. Patr. vol. I c. XXI p. 22M e. XXXIV p. d6, c. XXVIII p. do, c. LIII p. 66 contra fabebris e. LIII p. 62, hoc loco sabhebris legi falso dieit Sehuehardius de Voc. Lat. volg. III p. d); Iobhebrae ibid.

yetrae sive sabyebrae ceteri eius libri. Ialfebris cod. Laur. Orosii s. VII 2ιI', tesse Schuchardio l. l. passebris cod.Darmstadi. s. VII Fortunatiani (arf. rhetor. III Id ' Ηaim.). cum aspirata palpebrarum forma Saepius inveniatur, eam revera in usu fuisse negari nequit. Caprum et Fortunatianum ab ea abstinuisse eamquo eorum librariis deberi certum est; qua si ipsi Augustinus et Orosius usi sunt, iam exeunte IV saeculo in usu eam fuisse putandum erit; nam quod et in Augustino et in Orosio invenitur, id vix casu factum est. cur palpebris aspiratum sit nescio nisi forte putandum erit Pola ras quae Pubebrorum genuina est forma in plebeio sermone longius in usu fuisse (velut Imlaifer pro Imkiberet siti tis pro sibilas saepe invenitur) eiusque spirantem effecisse ut praecedenti tenui aspiratio adderetur. quod si verum

ditae exemplum prodiit, ita cavo ne Tobpίκι- (CIS II 2 163', cui aliud exemplum ex Ephemeride Archaeologica addidit Bensaturus in onomastico) pro Sublato adspirato habeas. Eoλφistoc aut, si revera pro Sulpicio est, adspirationem in sermone graeco accepit, nam in titulis latinis antiquioribusque codicibus non nisi Sulpicius scribitur, aut descendisse potest a radice unde Sudus (IRN 5sT5, hoc idem est nomen ac ,ευaere ma*ιε CIS add. 2322 s, 2; Benseterus Eoλφιε pessime habet pro histo), ita ut Sulsciua quamquam quod sciam nomen in latinis non exstat, a Subicio, quod sine dubio

25쪽

est, mediae inter pom ras et pa hebros intercedunt soἰ- fherecte. Sisarum, Si artim, Sisaram. Siparum est genus veliunum pedem habens v. Isidori orig. XIX B, c, apud quem Smtarum, non myartim legendum esse eius originatio 'quod ex S arisione existimant nominatum' ostendit. Sisari formam fessantur optimi libri Sonestae epist. TT, I. 2. Medeae v. 328, Ηerc. Oel. v. 6s8, Statii situ. III 2, 22. Lucani Phars. V 2s: summaque pandens suppara velorum perituras colligit auras' nulla seripturae discrepantia adnotata Cortius et Reberus legunt; sed e commentis Bernens. ed. Vs. p. ITI' Sisarci praebentibus colligere licet Lucani codices qui commentatori illi ad manus erant, ripara exhibuisSe. pro Sisctro invenimus in codice rescripto Frontonis p. sT Nab. Sishoris,ap. Tertuli. adv. nas. I I 2 Sishorci et apol. c. I 6 Sisara sic optimi libri), neque easu factum esse videtur, ut Seholiorum Iuven. ad sat. VIII 186 lectio siphario consentiat

cum comm. Bern. p. ITI': sipara vela sunt minora, unde

et pantomimorum vela sie dicuntur: siphario (sic CDh clamosum ageres ut Phasma Catulli' (est versus I 86 sai. VIII Iuvenalianae). Commenta Bernensia et scholia Iuvenaliana hunc versum Sumpserunt ex exemplari, quod sishorio dabat, ipsum Iuvenalem smario Seripsisse (v. optimos eius codd.) negari nequit; commentorum Scholiorumques hario sine ullo dubio recedit ad librarium, qui pro Sisario risiario, quod sibi magis familiare esset, scripsit; confer etiam codicem Fuxensem Apulei Metamorph. X 2s p. s6I Ηildebr.3jharis exhibentem. cum siparium (id est genus veli mimi- eum Festi Paulli p. 8ll) a siparo deminutiva quam dicunt terminatione derivatum sit, haec Sipharii exempla optime

accedunt ad superiora illa sishori. Nabero, cum in Frontonis illo sipharis N aspiratam videret, hoe vocabulum a Graecis sumptum esse videbatur et exstat sane apud Arrianum διατριβ. ' ικτ. III 2, 18: εα ρειν τονσ σι αρουσ quod praeterea apud Graecos quod equidem sciam non invenitur nisi

26쪽

in titulo Ephesio apud Wood diseoveries at Ephaeus app. V. No. 3 p. d6', quem VSenerus mecum communicavit, quique infer res ad thes frum pertinentes, quas vir Romanus Ephesiis dono dat, τονσ σεχ φαρουσ exhibet . Sed Naberi Sententia falsissima est. primum quidem si σείφαροι et glyhara graecum esset vocabulum, mirum esset quod Iulius Pollux I e. si ubi velorum genera pereenses, σει φαρουσ non habet. tum Sisara quomodo a stiparis' divelli possint nescio. et resi Ap. Ηesychium s. v. ἔτιωρoraoν σίφαρoν e coniectura restitutum est.

myarum, non Suniarum legitima est forma: I. mpyartis vel Subctrtim legitur ap. Festum p. 3lo M. Festum Paulli p. 3II M. Nonium p. 6ιθ. Arnobium II Is p. 63'. Reiff. et Lucanum Phara. II 36d, cuius accurate ad codices expressam editionem hodieque desideramus. Commenta Bernens. ad i. l. a Festi aliorumque grammaticorum interpretationibus pendent, unde S Pari scriptura in ea inrepere potuit. Priseisini lihri GL II I6s, IT intor Suppiarum et Susartim fluctuant. 2. his testimoniis opponuntur haece: eod. Salm. anth. lat. ed. Ries. 12833: 'arma tegant nostrum potius quam Sisarci corpus', et glossae aliquot Buparum exhibentes v. Mai class. auci. VI S.I: su-pstra: tunicae, subunculae (l. subuculae ' et Dietatibachii glossar. l .-germ. imprimis autem Varro ide l. I. V IBI) me quidem iudice Susarum testificatur hoe vocabulum a supra derivans quamquam libri eius Sunarum exhibent; si hoo scripsisset non potuisset dicere: alterum quod supra, a quo supparus', sed sup-arum et suP-ra coniunxit; ipse autem huic suae etymologiae psirum sidei tribuit addens: nisi id quod item dicunt osce'. 3. si cum Plauti versu 232 Epidiot: subparum (sio B; supparum AJ aut subnimium (suhnimiumst

Non. p. bdo, subnimniam AJ ricam, basilicum aut exoticum (sic versus seribendus esse videtur; sine ullo dubio supdrum ioci causa si e quasi esset sub-phum, scripsit Plautus, cui respondet Sub- nimium, quod ipse finxit) comparaveris Nonii p. 6 o: supparum quod Subtus appareat' etymologiam, ad quam ipsam vel similem quandam recedit subpari scriptura quam priseter cod. B Plauti deprehendimus in Comm. Bernens. cod. c. p. T2D et cod. Bamberg.

27쪽

mones (sipara sunt in universum vela lintea, supari Vel Suparavestimenta lintea) et tota vocularum historia, unam hanc esse vocem. quod Fretus p. 3Iox' svaros (supparos libri falSo, v. adnotat. nostr. dixit, id Tertullianus siphora dicis, quod Afranius v. I 23 Ribb. Novius v. To alii stipartim, id

poeta in Anthol. lat. Is8'3 smorum. haec exempla sufficiant. demonstrant vero has formas non nisi vocali pro temporum ratione mutata inter se differre, et cum suparum paullatim aboleSeeret, Siparum magis magi Sque in usum VenisSe. at Siquis cum Nabero siparum graecum esse vocabulum statuet, is aut Siparum a Suparo separare debebit aut suparum quoque cum σει αροισ (Vel σι αροισ) eomponere, quod propter Vorales nullo modo fieri potest. contra Sic recte Statuemus, SuparUm esse vocem italicam (Osei quoque eam habuerunt teste Varrone de l. l. V IBI), inter suparum et siparum quod utrumque ad solparum recedit, eandem intercedere rationem, quam inter plurima et plisima, inter subulonem et sibilum (nam Subulonem etruseam esse vocem vix quisquam crediderit Varroni et Festo . quae si vera sunt, Arrianus et titulus Ephe-Si RS σιφαρουσ ef σειφαρουσ it longa per ει Scripta; de fer

rus et Sivanum a Romanis sumpserunt. optime haec graeca exempla coeunt cum latinis illis, quae aspirationem prae se ferunt neque casu factum esse videtur, ut Fronto in Epistulis et Arrianus quibus adde situlum Ephesium qui inter Eadrianum et Caracallam scriptus est, hanc aspiratam sipari formam exhibeant, quam medio secundo p. Chr. Saeculo in uSufuisse ex his testimoniis certissime colligemus. Subur, Subhur, Sussur. Iam Wagnerus (orthograph.

Nonii teste Rihbeckio ad Novit v. To, facile perspicies, quantum salsae etymologiae ad supparum per re scribendum valuerint. equidem non dubito, quin supcrum recta et antiqua forma sit, o qua Subarum etymologiae causis quae suparum pro composito habuit et acutiore quadam pronuntiatioue ut reppe pro rupe Ribb. proleg. p. l l de

pravatum egi.

28쪽

animadvertit, codices antiquissimos Vergili sti fur exhibere, quam formam servarunt codices Salinas. s. VII anthol. lat.(I IT v. 332, est versus Vergili ge. III . s) et Bobiensis s. VII VIII Probi (GL IV I53'. est versus Aeneidis VII SIT . adde Lucreti eodd. VI 22 I. TiT. 866. Quintiliani (I 6. 22 eodd. AB, Iuvenalis (II 158. V d8J cod. Pithoe. suburis

formam exhibentes, iam nemo dubitabit, quin ea ab optimae aetatis Scriptoribus usurpata sit. quibus Plinius quoque iure adnumeratur, quamquam in . Silligit editione non

pantiam adnotatam invenio; sed omnibus his locis codex Bambergensis Stibvr exhibet. saepissime sulpur apud grammaticos latinos legitur, sed duo tantum exstant loci, e quibus de voculae pronuntiatione scripturaque certam coniecturam facere nobis liceat. Priscianus GL II 15 ' docet: ' in tir si sint propria vel deorum vel gentilia vel appellativa avium vel f ante tir habentia maseulina sunt: Anxur, Astur, turtur, vultur, furfur. alia vero omnia eiusdem terminationis

nomina neutra sunt: Sulpur e. q. s. ex hoc Ioeo quamvis

omnes Prisciani libri m. s. Stibhvr exhibeant, eum sui urpronuntiasse certo colligitur. nam sulfur non scripsit; et sui hur certissime nominibus Graecis adnumerasset, cum latinam Vocem yh mediam habentem ne nosset quidem. vide ad Lympham et triumphum adnotata, quae graeca voeabula eSSevidebantur grammaticis. alter locus est Isidori or. XVI i,s: 'sulpur (sulphur codd. et edd. vocatur quia igne accenditur, πυρ enim ignis est'. si in sulpure nτυρ latere videbatur, sine ullo dubio Isidorus vel is quem secutus est Stibur non subhur vel sulfur pronuntiavit scripsitque.Ηis testimoniis nisi sulpur veram pristinamque formam rege iure meritoque statuemus, quam cognatae quoque linguae testantur: gos. Stoibis, anglos. mess, nostr. Schmefel, de consonis lat. subur et got. stabis confer lat. Septem goth. hun. Ex hac forma aspiratione addita stamur evasit et

29쪽

Sulfur. prima subhuris exempla invenio in eodicibus Novi Testamenti Fuldensi s. VI et Amiatino s. VI. sed ne longus sim hos tantum locos exscribam:

Iam adnotavi ipsos Priscianum Isidorumque stimur scripsisse. nonne veri est simillimum, etiam ceteros grammaticos hanc orthographiam secutos essep Sed praeter supra

laudatum Probi codicem Bobiensem et Prisciani DΚ eodiosis(GL II 223, ubi servatus est Vergili Ao. VII SIT: sulpurea Nar albus aqua) ad unum omnes grammaticorum libri suἰ-shtir sulfur) scribunt. patet Prisciani codicum p. 255ra omnium et p. 223' praeter DΚ ceterorum stibhuris scripturam (de vocalibus Solphuris vel sulphoris nunc non quaero alibrariis profectam esse, qui suam sibi familiarem formam(i. e. Sulphur) in textu reposuerint. plane idem eos fecisse in ceterorum grammaticorum libris mihi persuasum est; veluti in Charisio GL I 32i', in Victorini de metris et hexametris GL 2I2' . quae cum ita sint, rubhur inde a quarto aut quinto p. Chr. Saeculo - nam in sexti saeculi libris iam regnat - eottidiani usus formam fuisse elucet. Constat saepe fiuctuare codices inter si bhvris et si Z-shoris formas. Augustinus in regulis GL V. dys , sulptir, sulporis. Quintilianus I 6. 22 sulpur, uris, declinandum eSSe

praeeipiunt. nominativum quoque in -or exiisse docent eod. Fuid. Apocal. IX IT, cod. Bernens. s. X. anecd. II et Vetic. p. Io2h, gloss. Philoxeni 'Stibor . . . .' hinc profecti Stibor, oris antiquiorem formam a volgari sermone diutius servatam esse quam ab urbano, qui ut multa alia - cf. robor: robur sic etiam recentius sulpur recepit, recte statuemus. Si vero Subor re Vera pronuntiarunt Romani, nonne veri est simillimum ex hac forma prodiisse Stilahor analogia quadam Graecorum nominum ut memor Eupor aliorum, Diqiiirm by Cooste

30쪽

quae aspiratione qua opus erat, addita imperatorum tempo

non Nic horus e. q. s. in sermone Romano circumferebantur. et si e stapor etymologia quam dicunt volgari quasi lateret in extrema eius parte forma illa graeca - φοροσ, Subhor prodire iusserunt Romani, eos aspirationem a subhore ad Si mr quoque transtulisse patet. iam supra adnotavi in hac vocabulorum graecorum in - φοροσ exeuntium similitudine sitam eme cauSam, cur Romani e Σοσπορφ effecerint Bosphoram. Ne mireris extremam vocabulorum graecorum partem, quae sorte similiter atque ipsius latinae voculae extrema pars sonabat, fecisse, ut latino vocabulo aspiraretur, apponam

Tomyhili nomen. quod e Tumpilo prodiit aspiratione addita, cum Romani Pan ibum pronuntiare desiissent et Pamphilam

dicere coepiSSens.

Tamitas invenitur: M. Baebius Q. f. Tampilus' in denario a. u. c. gr. 55o apud Mommsenum RMW p. 56T et in titulo Augusti temporibus seripto CIL VI I36o: Cn. Baebio. Cn. (Lj Tampilo Vsilae Numoniano . . . .' Inm ili cognomen recte derivatur a Tamsio, nomino italieo (CIL IV 256o.

eum eSt; saepius quam Tomysium Tam sitim et in titulis et apud scriptores invenimus. dignum est quod animadvertatur, ipsos Baebios (cf. titulum super.) Tam pilos Sege appellasse etiam tum, cum vulgo iam aspiratio addi solebat; nam fasti Capitolini infra a. u. c. TI8-22. conscripti et ad a. u. c. 5T2: Cn. Baebius. Q. f. Cn. n. Tamphilus' GTB: M. Baebius. Q. f. Cn. n. Tamphilus' exhibentes non singularem nominis formam prae se ferunt, sed eam, quam tunc in uSufuisse docens seriptores Livius XXI 6, 8; XXXIX 56,d: XXXX I8; XXXI df, 12; Cornelius Nepos v. I ann. XIII i.