De aspiratione Latina quaestiones selectae

31쪽

28Pomp. Attiei XIII 2, quibus adde Commenta Bernensia Lucan. ed. VS. p. 56. Tomyhili corruptio in re hilum hie illic invenitur in libris v. Ciceronis or. Philipp. V 2T; Plinii n. h. XIII 8d, et Valerii Maximi I I. I2. II S, I. sed ex his

corruptelis docemur, ut iam supra monui, quantum potuerit terminationum similitudo ad Tomyhilam et Pamhiltim interss commutanda; si memineris usque ad a. u. e. 65o Pammium dixisse Romanos, eos cum Pan hilam pronuntiare coepissent e Tampilo quoque Tomyhilum effecisse non negabis. Triumpus, triumstas, trium res et quae ind8 derivantur. veterem quam festantur Cicero or. I6o, quintilianus inst. or. I 5, 2o trivmpi formam in carminet fratrum Arvalium OIL I 28 servatam esse nemo nescit. triumphus vero inde ab extremo VII ' u. c. saeculo et in titulis' et apud scriptores grammaticosque, quorum triumphum vel triumphare

per sh scribendi morem testantur hi: Priscianus GL II di6ii, Donatus IV 385' et qui Donatum excerpserunt Cledonius VHI'', Pompeius V 23si'. anonymus grammaticus in Anecdotis Ηρlveticis p. 2523'. legitima qua utebantur Romani forma erat, dum, eum gi per f Scribere coepissent, trium quoque scriptura in usum veniret. v. e. gr. CIL VI 16 5 ante a. 333, 1166 a. 35o, II 58 a. 352, II 6l et II 62 a. 35m. Corasenus II I68. I 6s et Iordanus in topographia urbis Romae I I, 2T. et in millacte mur e stir GeseMeiae derlot. Spraeia p. 2Io triti tim graecae originis esse a Graecisque Romam pervenisse demonstrasse sibi videntur. sed equidem his viris non j adstipulor. nam primum quidem b

eabulis exasperatae certum eXemplum nullum exStat. cave ne

3 Etisim posterioribus temporibus trivmpat is formam interdum inveniri docet Nommsenus Eerm. XIV p. 68.3 Prima trivmphi exempla inveniuntur CIL I 6θT a. 68s et in lego Iulia a. Tos ibid. 2 ''. de titulo Mummisino triumpham exhibento vide Utachelium commentat. P. V. Disii iam by Cooste

32쪽

cum Corsseno Canutim et Canobum compares; Καν σποσquoque apud ipsos Graecos invenitur v. Bons eri Onomasticon s. h. v. tum id quod gravissimum est, antiquissimum est triumpi voeabulum apud Romanos. Iordani sententia(topogr. U. R. I I, 22dj triumpum a Tarquiniis Romam d portatum esse me quidem iudice stare nequit. ex eis quae ad pompam ornandam, imprimis quae ad habitum victoris pertinent, multa ex Etruria Tarquinios Romam deportasse quamquam negari non potest (vide foellium de triumphi romani origine permissu apparatu via , tamen ipsum vocabulum et quae eo significatur res neque Graecum est neque per Tarquinios Romam pervenit. iam Romulum Ancumque triumphum egisse narrant Dionysius II 3. et di et aeta triumphalia. sed magis quam hi testes antiquam vereque latinam pompae triumphalis originem testantur qui dicuntur in Albano monte triumphi, qualem C. Papirium Masonem primum egisse constat set Plinii n. h. XV I 26, Valerii Maximi III 5, 5. ach. triumphal. a. u. c. 5233. qui cur montem Albanum ubi triumpharet, cum in Capitolium escendero triumphans vetaretur, elegerit idonea causa inveniri non potest nisi ea, quod ibi iam ante Romam conditam Latinos triumphasso ibiquo Dis grates ob victoriam egisse novisset. ad hunc antiquum vereque latinum morem spectant Servi quoque verba(ad Ad. XII 35 tune neque nomen eratJ hoo ideo ait, quia in Albano res divina a iuro triumphantibus fieri solebat .aecedit quod quinquies Tritime invenitur in earmine fratrum Arvalium; in quo sic scribe ita ut Triumpus ipse deus quem fratres tripudiantes invocans intellegatur. hune nisi fallor antiquissimum usum quo Triumpus dei instar est, testantur Varro de l. l. VI 68: sic triumphare appellatum quod cum imperatore milites redeuntes clamitant per urbem in Capitolium eunti: io Triti he , id a Θριαμβυ, Graeco Liberi

i In varhis Varronis et io Triumphe et Hotαμβω maiorihus litteris in nostro textu scribendum est. satyrac Dionysi est nomen

33쪽

cognomento, potest dictu, eh Ηoratius: Sio Triumpho tu moraris aureos currus et intactas boves, io Triumphe e q. s.' vides inde ab antiquissimis temporibus triumpiam in usu fuisse. hisce de causis primum quod ipsis sonis triumpiam cum θριαμβ P coniungere vetamur, tum quod et nomen et quae eo notatur res antiquitus Latinis in usu fuit, do alienigena triumpi origine ne cogitari quidem potest. triumφνε, triti htis est vocabulum vere latinum. inter quod et θρίαμβον quae ratio intercedat, indagare nunc non poMumus. ipse prombabilem triumpi etymologiam non inveni. tamen apparet triti tim et trigodationem ab eadem incipere vocula, ut iam recte

Suetonius (ap. Isidorum or. XVIII 2 33 dicit trivmpum (nam

sic scripsit, siquidem Suetonius, ut ceteri omnes, sh invocabulis latinis locum tenere negavit) latine potius appellatum esse dicit. quod is qui triumpans urbem ingrederetur trifortito iudicio honoraretur. Ceteri vero Grammatici triumphum et θρίαμβον artissime inter se cohaerere arbitrati Sunt, postquam primus Varro l. l. ad Romanum triumphum graecum vocabulum accommodavit. ipsam aspirationem grammaticis ut haec statuerent causam fuisse disces e Prisciano

aspiratum Sit nescio.Ηaee certay in vocabulis latinis aspiratae exempla inveni. Quod aliunde seimus, id his quoque exemplis omnibus denuo docemur, consonarum quae dicitur aspirationem antiquitus alienam suisse a sermone latino. nam omnium de quibus egi vocularum formae non aspiratae certa eXStant exempla, quam primam ac vere latinam fuisse aut per se intellegitur v. vicum pabebras ripartim aut certa ratiocinatione demonet Athen. I 8o B. Diod. IV e. h. cum imperator dei, cui pompa triumphali instituenda grates ob rem publicam bene gestam agerentur, locum sustineret, id quod Iovis ipsius Capitolini habitus quo imperator induebatur domonstrat, elucet milites, cum io Triti heclamarent, ipsum deum intellexisse.

34쪽

strari potest v. lampam stilatir Tamsilum triti tim. contra aspiratio, quod eertis circumscribere finibus nobis licet, fem-poro omnibus illis voculis addita est. Dumsa ' hilustriunishus initio octavi u. c. saeculi iam in usu fuerunt, sed isdem fere temporibus antiquiores ac non aspiratae formae nondum oblivione obrutae erant. de lum pa lumpha V. Varronis de l. l. V TI. VII 8T et nostr. pag. I 8, de Tampilo Tamphilo nostr. pag. 22 de triumpo friumpho Cic. or. I6θ.

Quae restant, hietis subhebrete siphoram Stibhvr Caesarum demum aetate aspirationem accepisse ex eis quae adnotavi patet. quae cum ita sint pro certo affirmare licet nulli horum vocabulorum aspiratum es8e ante medium Septimum v. e. Saeculum, quo tempore graecis vocabulis aspirare coeperant Romani.

Ex eis quae exposui in paginis superioribus haud spernendus redundat fructus ad cognoscendas quas grammatici secuti sint rationes. qui cum, quam Varro posuit legem, ne ulla dietio (latina scilicet) adversus latini sermonis naturam media aspiretur (cf. Terentium Seaurum OL VII 2oi collatis Charisii pagg. 23U. 82 ) sequerentur, non mirum eSt, quod duo illa vocabula, quorum aspirationem ne urbanus quidem Sermo sprevit - lympham et triumphum dico; de Tamphilo grammatiei facent - propter ipsam aspirationem

graeca eSSe eis videbantur. eandem ob causam Santra quoque - vido GL VII 2o' - pulchrum a Graecis putavit esse translatum quasi solichrum et alii grammatico ap. Charisium OL I Io2i cum rationes, non eilones pronuntiari audiret, prius illud a χείλεσι derivatum esse visum est. cum vero cetera in vocabulis latinis aspiratae exempla optimae aetatis scriptores non usurpassent, non mirum est quod grammatici quoque ea neglexerunt. et si quando formam plebeiam ut vhicum memorans, sibi constant in derivanda illa a graeco etymo; sic Servius hieos ab oφεσι dictos esse putat. Certam eur aspiraverint Romani illis vocibus causam

35쪽

deor. et hic memineris quaeso eorum vocabulorum, quibus librarii aspiraverunt, cum aeque sonantia graeea eorum obversarentur animis ut Milo hαἰ hantam (confer etiam quae de Bosphori s Phorum aspiratione adnotavi). his latinis vocabulis ad exemplar graecorum certe aspiratum est; ad cetera quoque frangformanda graeca exemplaria aliquid saltem valuisse persuasum habeo, quamquam Iabhebriarum aspirationem aliter explicari posse indicavi. ut triti-htis aspiraretur si triti h- cum lamph- et Olunish- comparaveris nasalem effecisse fortasse conicias, tamen animadvertas quaeSo in hico et sisharo neque vocalem neque consonam aspirationi favere potuisse neque certum huius rei vestigium cerni in P phaedi philissimo fhosit, quibus crebrescente in dies aspirationis usu ab hominibus parum peritis aspiratum eSse persuasum habeo.

II. DO FORCIPE FORPICE FORFICE. Supplementi instar quid de fovieis et forfieis formis

Sentiam, exponam. a quibus cum forems dirimi nequeat, haec tria vocabula coniunctim tractabo.Notum est tria vocabula foremem S ieran forficem inveniri in lexicis nostris, quae in his rebus posteriorum grammaticorum latinorum differentias secuntur.

Foreises et fortiere distinguunt Servius ad Ae. VIII 53 (foreipes sunt quibus aliquid formum (fortium Lion) tenemus quasi formicapes; forfices sunt quibus incidimus) Probi appondix GL IV 262 Isidori differentiao ed. Ar. V MNO. 262, foremes autem et fovires forferaque Papirianus

36쪽

ap. Cassiodorum GL VII 16o'' (forcipes secundum etymologiam debemus dicere et scribere: si a filo dicamus, s debemus ponere ut forfices quae Sunt sartorum, si a pilo, P, ut forpices quae Sunt tonsorum, si a capiendo, c, ut forcip8S, eo quod formum capiunt, quae sunt fabrorum) quae repetuntur ab Isidoro orig. XX 13, 3. Albino GL VII 362 'Paullo Abbate ap. Mai clara. auet. VI 5s8. Papia v. infra. Osberni hariolationes in Mai class. auet. VIII 2I8 missas facio. ex hisce differentiis evasit Ebrardi Bethuniensis versiculus: forsi es fila, pilum cape forpice, forcipe ferrum, qui corruptus exstat ap. Osbernum. horum grammaticorum etymologias falsas esse nemo non videt, sed eorum differentiae quoque quasi sint forcipes ad capiendum, forfices vero et forpices ad incidendum apti, ineptae falsaeque sunt. iam Charisius inst. Gramm. p. s.' quosdam' forcipes forpices forfices distinguentes refutavit verbis hisee: forfices et forcipes cet forpices quidam distinguunt, ut forfices sint sarcinatorum a faciendo, cforcipes labrum quod ferrum calidum capiant, forpices lonsorum quod pilum secent; sed inepta haec esse Lucilius docet, qui etiam medicorum forcipes dieit lib. IX: scalprorum forcipiumque milia viginti, item paullo post: undis forcipibus dentes vellere. sed et Virgilius lib. VIII: versatque tenaci forcipe ferrum'. hic vitium subesse videtur, scribe: sed et Versilitis libr. XII: Hensasqtie lenaei forcise ferram; Ao. XII dod forceps medicorum est quippe cum . hoc loco forcipe ferrum vulneribus extrahatur cf. Serv. ad. l. l. et ad Ae. VIII o5d: contra Ae. VIII d5. (versantque t. f. massam 3 forceps fabrum est, quem in verborum Charisii contextum minime quadrare vix opus est diei. sine ullo dubio Charisii librarii aeque sonantes versus alterum cum altero permutarunt. Quam rem incohavit Charisius, ut differentias illas quasi a grammaticis excogitatas neque ipso sermone

probatas refutare studeret, eam nondum ad finem perductameSSe saepe miratus sum. et sane ipsos scriptorum codices ubi Diqiiirm by Coos e

37쪽

primum adieris, quorum scripturam Papiriani aliorum quo praeeoptis fisi sexcentis locis obscurarunt editores, aliter te de illorum grammaticorum disserentiis ac lexi cographos nostros

iudicaturum eSSe Spero.

Primum liberae reipublicae temporibus non dicebatur nisi forems (vel foremes . Forceps eis temporibiis est et nostrum Zancte non solum ad capiendum aliquid sed otiam ad extrahendum velut dentem aptum, et nostrum Seheere quo aliquid praeciditur velut pili vel grana vel tale quid. vide Catonis r. r. XI 5 (ubi cum libris Politiani et eod. Vratistav. legendum est: forcipes e. q. s.; ibid. X B lege foremes, ubi forfiere inde a Vietorio legitur, nescio quo iure , Novit v. d2 Rib. Lucili vv. 562-5 Varronis sat. h. IBuech. Catonis de re milit. ed. Iord. p. 82 ubi fore S de acie certo modo instrueta dicitur. Varronis h. 2.6 Bueeli. Etiam

primis Caesarum temporibus forceps usitatissima est forma: vis notioque eadem est v. Verg. ge. IV IT5. ov. mot. IXT8. Iuv. sat. X IBI. Calpurnii ecl. V T.. Glaes. quem Versum cum optimo cod. Dorvili. sic lege: ne sit acuta forcipe laesa cutis'. posterioribus temporibus forceps raro invenitur; v. Tertulliani de pallio e. V. Iesaiae c. VI v. 6 (vulg. M. Tisch. Ammiani Mare. XVI II ' sest hoc loco ut ap. Catonem de acie dictum Curilli p. 6oo'' ed. Vtile. πυρα -

γρα: forcepS. Fo eae primum invenitur primo p. Chr. Saeculo up. Columellam XII d5: vitiosa grana forpicibus amputantur . sic legendum est eum codd. Lips. et Sangerm.; edd. Ienso.

et Bruc. forphlethus exhibent et hod nostro loco et XII di: cum posteriore loco Schneiderus de codicum scriptura faceat ibi quoque fovieibus recte legi veri est simile. Columellae VI c. 26 e codicum scriptura quae nimium fluetuat nihil

nificatu forystes usurpavit Sidonius epith. XV 185. Confra Suetonius vis. Aug. c. 25 formem dixit instrumentum quo aliquid eapitur et prehenditur.

38쪽

Inde a tertio p. Chr. saec. forfeae (forfices magis magisque in usiam venit. significatu nihil differt a forcipe et forpice , est enim et nostrum 'nse et nostrum Seheere v. Arnob. adv. gent. IV I6. Veget. r. m. III IT. I 8. I s. IV 23 et fortio p. Chr. s. antiquior non esse videtur situlus

Salonis repertus (CIL III Is523 hieo: Curia prisca matri

magnum sanum risecit signa posuit, larophorum cymbala tympana eatillum forfices . . ' Ad haec festimonia confer imprimis Ηermeneumata Montepessulana ed. Bouchery p. l66 quae ineunte IV p. Chr. s. conscripta esse editoris est sen

forficula ...

fera exhibentibus infra disputabo.Exstant complures Cornelii celsi loci forfeem exhibentes in editione Targae, sed Daremberg eisdem quibus Targa forficem, locis foremem in textu habet. quorum cum neuter accurate codieum scripturas enotare soleas, Celsi locos in hac noStra quaestione praetermittemus. fortasse iam in medio II p. Chr. s. forfices in usu erant, cum Gellius (X s, I eos inter vocabula militaria quibus instructa certo quodammodo acies designari solet referres, sed cave ne nimiam huic loco tribuas fidem, cum nec de accurata eodicum Gellianorum scriptura edoeti simus et cetera quae attuli exempla certo nisi fallor demonstrent IV demum p. Chr. s. forfices in uSuvolgari fuisse. Quare veri fit similo III p. Chr. s. forfices

in usum venisse. cum hac nostra observatione optime coeunt grammatieorum latinorum praecepta, quorum antiquioreSDiqiiirm by Cooste

39쪽

Festus p. si . 8 ' Velius Longus GL VII Tith Marius Victorinus ib. VI 26 3 squi Festi etymologiam repetit: in eo quod ipso de forcipe addit plura corrupta sunt) forficem non noverunt; apud eos non nisi forcises eIstant. qui si fera norunt eosque inter et foremes (Servius alii) vel foremes for-yleraque (Papirianus alii) discrimen esse posuerunt, eos III

P. Chr. S. reeentiores esse patet. aut fallor aut Charisius

quosdam' illos refutavit, qui paullo ante disserentias illas

excogitaSSent.

Luco clarius his quae attuli ipsorum scriptorum locis evincitur primum fria illa voeabula fore s so eae forferu(vel plurali numero) de uno eodemque instrumento promiscue dicta esse, quod binis constabat bracchiis, quibus vel prehendi aliquid (ef. nostr. Zanpe) vel si aeie instructa sunt praecidi potest (cf. nostr. Setiere), tum foremem eSSevocabulum antiquum, forficem vero multo regentius, intercedere medium inter haec so icem. Sed veram quae inter tria illa vocabula intereedit rationem cognoscemus si locos quibus codices stuetuant consideraverimus. In Martialis ep. VII OG v. 12: qualem forficibus metis supinis tonsor Cinyphio Cilix marito', ex optimis eodicibus Palatino et Thuaneo foremissus restituendum est. vulgata lectio forfeibus nititur codicibus palatino ex testimonio Gruteri et florentino Bevertandi quorum scriptura prao PT testimonio nihili est. eodicum vero quorundam recentiorum so ieibus seripturam e grammaticorum praeceptis (forpices si a filo dicuntur, quae sunt tonsorum) profectam esse quis est quin videat Martialis fore tibiis scrip-

Ex Isidori glossa: eancer: Dre s et alia quadam, Cctricer: υἰ-eus (nam cancrum de ulcere dici constat conglutinatam esse liance: eaneere forceps aut tilaus (class. auci. VI 5IB) apparet, e qua inversis membris haec insanissima profecta est glossa: fore se iacus aut eander (elaas. auot. VI 52 ). Papisis non solum has ineptias ro- cepit iteravitque sed etiam novas addidit.

40쪽

bracchia denti eulatis foremibus' late eod. paris. E s. X-XIJ sit XXXII Id8: elephanti locustarum generis nigri . . . . bracchia duo binis articulis singulisque foremibus denticulatis (Sic opt. cod. Bamberg.) forcipibus, non ut vulgo forfeibi geripseris, dubitandum non 8Sf. optimos ergo codices secuti Plinio duobus illis loeis foremibus restituemus quibus deferiorum eodicum librarii forfietibus pro foremibus posuerunt. nonne veri est simillimum eos etiam n. h. XI si qui locus superioribus illis simillimus est: in quodam genere searabaeorum grandi cornua praelonga bisulcis densata forfidibus sic codd. omnes, etiam Monet) in cacumine, cum libuit ad morsum coeuntibus' pro foreisnhvs Plinii forficibus restituisse

praesertim eum in omnibus illa quoque verba bisuleis dentalo corrupta sint. recte sic restituuntur: histi ea dentalis foremibus. cf. imprimis locos supra allatos. forcipes bisulcos esse nemo nescit; sed hoe loco cornua scarabaeorum bisulca sint necesse est. si quis vero codicem Monei forfeibus exhibentem mihi obicias, is animadversas velim codicem Vergili quoque Romanum forficem pro forome posuisse ut mox videbimus. Duobus locis Plinium certum est seripsisse foremibus uno summo opere probabile; qui reStat, eo quoque forebium, non forferim forma eum usum esse nonne veri est simile psunt autem verba eius haece (n. h. XXV 58): mirum inventum est, quod incisum (se. helleborum) forsieulis (sic codd.)eribrant'. forfetilo non nisi in gloSSariis iv. supra) exstat, sed numero semper Singulari, de plurali numero equidem dubito. si animadverteris n. h. XXXII Id8 quoque codi-esim Vatieaniam Issii (- b ap. Detiose.) exhibero forferalis, cum B codicem qui sequitur, is foremitus Plinio restituat(v. supra , eandem corruptelam hoc nostro loco subesse non negabis et inelatim fore ibi s restitues.

Sod quomodo do his duobus Plinii locis XI OT et

XXV 58 quibus equidem foremibus restituendum pSSe cenSeo, iudicabis, md certa vestigia librariorum foremes in forferamutantium, deprehendisse in Martialis ep. VII s5 v. I 2 et