Epistolae de rebus familiaribus et variae..

181쪽

IN LIBROS DE REBUS FAMILIARIBUS

FRANcISCUS PETRARCA SOCRATI SUO S. P. D. Μagnam scriptorum suorum partem flammis comburendam tradidisse multis tamen et praesertim litteris ad familiares suos et epistolis poeticis pepercisse hasque Barbato Sulmonensi, illa Socratis commendare. Plura de harum litterarum stilo et artificio, et de vitae suae vicissitudinibus.

Quid vero nunc agimus, frater Ecce iam sere Omnia tentavimus, et nusquam requies. Quando illam expectamus ' Ubi eam quaerimus ' Tempora ut aiunt inter digitos Muxerunt. Spes nostrae Vetere cum micis sepultae sunt. Millesimus trecentesimus quadragesiamus OctaVu annu est, qui nos solos atque inopes secit. Neque enim ea nobis abstulit quae Indo aut Caspio Carpathiove mari restaurari queant. Irreparabiles Sunt ultima iacturae et quodcumque mors intulit, immediacabile vulnus est. Unum est solamen sequemur et ipsi quos praemisimus quae quidem expectatio quam brevis sutura sit nescio. Hoc scio quod longa esse non potest Quantulacumque sane est, non potest esse non molesta. Sed a querelis saltem in principio temperandum est. Tibi, frater, quaenam tui cura sit, quid de in Aps cogites ignoro. Ego iam sarcinulas compono, et

quod migraturi solent quid mecum deseram, quid inter amicos partiar, quid ignibus mandem circumspicio. Nihil enim venale mihi est. Sum sane ditior seu

182쪽

14 FRANCISCI PETRARCAE PRAEFATIO.

verius impeditior quam putabam. Multa mihi script rum diversi generis suppellex domi est sparsa quidem et neglecta Perquisivi situ iam squallentes arculas, et

Scripturas carie Semesa pulVerulentus explicui. Importunus mihi mus nocuit atque edacissimum tineae vulgus et palladias res agentem inimica Palladis turbavit aranea. Sed nihil est quod non frangat durus et iugis labor. Confusis itaque circumVentus litterarum cumulis, et insormi papyro obsitus, primo quidem coepi impetu cuncta flammis exurere et laborem inglorium Vitare. minde ut cogitationes e cogitationibus erumpunt , et quid, inquam, prohibet elut e specula sessum longo

itinere viatorem in terga respicere, et gradatim adolescentiae tuae curas metientem recognoscoro ' Vicit haec sententia Sicut enim non magnificus, sic non inamoenus labor visus est quid quo tempore cogitassem recordari. Sed temere congesta nullo ordine Versanti, mirum dictu quam discolor et quam turbida rerum acies occurrerit, ut quaedam non tam specie illorum, quam intollectus mei acie mutata, Vix ipso cognoscerem, alia Vero non sine Voluptat quadam retroacti temporis memoriam excitarent. Et ehat pars soluto gressu tib ra, pars lasenis Homericis adstricta quoniam Isocratis habenis raro utimur pars autem mulcendis vulgi auribus intenta, suis ot ipsa legibus utebatur. Quod genus apud Siculos ut fama est non multis ante saeculis

renatum, brevi per omnem Italiam ac longius manavit apud Graecorum olim ac Latinorum vetustissimos cui bratum siquidem et Atticos et Romanos Vulgaros Ἀ-thmico tantum carmine uti solitos accepimus. Haec itaque Variarum rerum tanta colluvies aliquot me diebus occu-

183쪽

FRANCISCI PETRARCAE PRAEFATIO. 15

palum habuit; et licet dulcedine non ama, atque amore ad proprias inventiones insito retraherer, Vicit tamen charitas maiorum operum, quae iam diutius into rupta, non Sine expectatione multorum de manibus

meis pendent. Vicit recordati vitae brevis. Timui lateor insidias. Quid enim, quaeso, fugacius Vita est 'Quid morte sequacius ' Subiit animum quae iecissem fundamenta quid mihi laborum, vigiliarumque est rel. Temeritas imo vero insania visa est in tam brevi et incerto tempore tot longos certosque labores amplecti, et Vix ad singula suffecturum ingenium in diversa distrahere, praesertim cum ut nosti , labor alius me maneat tanto praeclarior, quanto plus solidae laudis est in actionibus quam in orbis. Quid multa 'Incredibialem sorte rem audies, eram tamen mille Vel eo amplius, seu omnis generis sparsa poemata, seu famili

res epistolas, non quia nihil in eis placuisset, sed quia plus negotii, quam Voluptatis inerat, Vulcano corrigendas tradidi, non sine suspirio quidem quid enim moulitiem satori pudeat Sed occupat animo, quamvis acri

remedio, Succurrendum erat, et tamquam in alto praegravata navis rei manda praeciosarum etiam iactu rerum.

Caeterum illis ardentibus, pauca quidem animadverti in angulo iacentia, quae Vel casu magis quam consilio servata, vel pridem a familiaribus transcripta, cuncta Vincenti senio restiterant Pauca dixi vereor ne lectori multa, scriptori autem longe nimia videantur. His ego indulgentior sui vivere passus sum, non illorum digni inti, sed labori meo consulens. Nihil enim negocii pra serebant. Ea vero duorum amicorum libranti ingenia hac lance partiri visum est, ut prosa tibi, carmenia

184쪽

bat nostro cederet. Sic enim et O Olim Optare solitos, et me pollicitum SSe memineram. Itaque cuncta passim Occursantia uno impetu aStanti, et ne his quidem, ut tunc erat animus, parSum, VeStrum alter ad laevam, alter ad dexteram adeSS ViSus, et apprehensa manu, ne fidem meam et Spe vestras uno igne consumerem, familiariter admonere. Haec illis evadendi praecipua causa fuit alioquin crede mihi cum reliquis arsisSent. Haec ergo quae nunc tibi de virili reliquiarum illarum parte obVeniunt, qualiacumque Sunt, non solum equo, Verum etiam Vido animo perleges. Non

audeo illud Apuleii edaurensis in commune iactare Lector, intende: istaberis. Unde enim mihi id fiduciae ut lectori delectationem laetitiamve pollicear Legestamen ista, mi Socrates, et ut es amantissimus tu rum, OrtasSe laetabere, cuiusque animum probas

delectaberis stilo. Quid enim refert, quanta Si sorma, nonnisi amantis subitura iudicium ' Supervacuo com tur, quae iam placet. Si quid hic sane meum placet, non id meum lateor, sed tuum: hoc est non ingenii mei, sed amicitiae tuae laus est. Nulla hic equidem magna vis dicendi quippe quae nec mihi adest, et quam, si plane afforet, Stilus iste non recipit ut quam nec Cicero ipse in ea facultate praestantissimus epist lis suis inseruit certe, nec libris in quibus est aequabile quoddam ut ipse ait et temperatum orationis

genus Eximiam illam Vim lucidumque et rapidum et exundans flumen eloquentiae in Orationibus suis exe cuit quo genere pro amicis Saepe adVersus rempublicam uosque hostes usus est Cicero quo pro aliis Saepe, Pro Q quater et quadragies Cato. Quod quidem

185쪽

genu inexpertum mihi est. Nam et a reipublicae muneribus absui, et fama mea tenui murmure forsan interdum et sibilis lacessita clandestinis, nullum hactenus quod ulciscere vel Vitarem iudiciarium vulnus excepit et verbalem ferre opem alienis vulneribus non est nostrae professionis. Neque enim aut tribunal ambire, aut locare linguam didici, adversante penitus et reluctante natura quae me silenti ac solitudinis amatorem fecit, ori hostem, pecuniae contemptorem. Sed bene habet quando me eius rei non egentem secti, cujus sorte inopem fecisset, si egerem omissa igitur illa or toria dicendi Vi qua nec egeo nec abundo et quam, si exuberet, ubi exerceam non habeo, hoc mediocre, domesticum, et smiliare dicendi genus amice leges ut reliqua, et boni consules, his, quibus in communi se mone utimur, aptum accommodatumque sententiis. Sed non omnes tales iudices habeo neque enim aut idem omnes sentiunt, aut similiter amant omnes. Quomodo autem omnibus placerem, cui placere paucis semper studium fuit Triplex est profecto veri iudicii venenum: amor, odium, invidia Blud autem Vide, ne nimium nos amando, Vulgare coegeris quae melius latuissent ut enim tibi amor, sic aliis sorte aliud ossiciet. Inter am ris autem et invidiae caecitatem causa quidem plurimum, effectu nihil interest odium, quod medio loco numera-Veram, nec mereor certe, nec metuo. Sed fieri potest ut

nugas meas tibi habere, tibi legere, nilque in eis aliud

quam nostros ac nostrorum casus meminisse cogites;

in quo rem mihi pergratam seceris sic enim et petitio tua non neglecta Videbitur, et fama mea tuta erit Aliον quin nihil supervacuo nosmetipsos favore decipimus

186쪽

18 FRANCISCI PETRARCAE PRAEFATIO.

Quonam modo, amicum licet, nisi sit idem alter ego, lecturum haec sine fastidio arbitremur diversa invicem et adversi in quibus non idem stilus, non una scrubentis intentio quippe cum pro arietate rerum, Varie affectus animus illa dictaverit, raro quidem laetus ms stus saepe Epicurus philosophus Vulgo infamis, sed maiorum iudici magnus, epistolas suas duobus aut tribus inscripsit, Idomeneo, Polieno, et Metrodoro Τ tidem pene suas Cicero Bruto, Attico et Ciceronibus suis, fratri scilicet ac filio Seneca perpaucas praeterquam Lucilio suo scribit Promptum opus, et elici simi successus nosse collocutoris sui animum, unius assuevisse ingenio, scire quid illum audire iuvet, quid te loqui doceat. Mihi autem sors longe alia nempe cuiusque ad hoc tempus ita paene omnis in peregrin tione transacta est. Ulysseos errores erroribus meis conser profecto si nominis et rerum claritas una foret, nec diutius erravit ille, nec latius. Ille patrios fines iam senior excessit cum nihil in ulla aetate longum sit, omnia sunt in senectute brevissima. Ego in exilio genitus, in exilio natus sum, tanto matris labore tantoque discrimine, ut non obstetricum modo, sed medicorum iudicio diu exanimis haberetur. Ita periclitari coepi ant quam nascerer, et ad ipsum vitae limen auspicio mortis

accessi. Meminit haud ignobilis Italiae civitas Metium;

quo pulsus patria pater magna cum bonorum acie co fugerat. Inde mense Septimo sublatus sum, totaque Τ

scia circumlatus praevalidi cuiusdam adolescentis dextera, qui quando iuvat laborum discriminumque meorum tecum primitias recordari linte obvolutum, nec aliter quam etabus Camillam, nodoso de stipite pen-

187쪽

FRANcISCI PETRARCAE PRAEFATIO. 10

dentem, ne contactu tenerum corpus offenderet, gestabat. Is in transitu mi fluminis, lapsu equi effusus, dum onus sibi creditum servare nititur, Violento gurgite prope ipse periit. Finis Tusci erroris Pisae. Unde ru sus aetatis anno septimo diVulsus, ac maritim itinere transvectus in Gallias, hibernis aquilonibus haud procul Massilia naufragium passus, parum absui quin ab ipso rursus novae Vitae Vestibulo revocarer. Sed quo rapior oblitus propositi 'Inde nimirum usque ad hanc aetatem aut nulla prorsus, aut rarissima subsistendi respirandique facultas fuit et quot inter errandum periculorum timorumve species pertulerim, praeter me unum, nemo te melius Mit; quae idcirco memorare nunc libuit, ut memineris me inter pericula natum, inter pericula senuisse, si modo iam senui, et non graviora mihi in senio reservantur. Haec autem etsi communia sint omnibus intrantibus in hanc vitam neque enim militia solum sed pugna est vita hominis super terram), sunt tamen alia aliis, et longe diversum pugnae genus et quam is quemque sua praegraVent, tamen Vera inter eas quibus premimur sarcinas multum resert In his ergo vitae tempestatibus ut ad rem redeam)nullo portu anchoram longum in tempus iaciens, quot Veros amicos nescio, quorum et iudicium anceps, et penuria ingens est, notos autem innumerabiles quaesivi. Multis itaque multumque animo ei conditione distantibus scribere contigit tam varie, ut ea nunc relegens interdum pugnantia loquutus ipse mihi videar quod Propemodum coactum me fecisse latebitur quisquis in se simile aliquid expertus est. Prima quidem scribentis cura est, cui scribat attendere una enim et quid ei

188쪽

20 FRANCISCI PETRARCAE PRAEFATIO.

qualiter, caeterasque circumstantias intelliget. Aliter virum sortem, aliter ignavum decet alloqui aliter iuvenem inexpertum aliter irae muneribus iunctum senem; aliter prosperitate tumidum oliter adversitate contractum aliter denique studiosum, litterisque et ingenio clarum aliter Vero non intellecturum si quid altius loquaris. Infinitae sunt varietates hominum nec maior montium similitudo quam frontium et sicut non di-rsorum modo, sed unius stomachum non idem cibus omni tempore delectat; sic idem animus non uno Semper nutriendus stilo est ut geminus sit labor cogitare quisnam ille sit, cui scribere propositum est qualiterve tunc affectus cum ea, quae scribere instituis, te

turus est. Quibus ego difficultatibus multum a me ipso differre compulsus sum. Quod ne mihi ab iniquis iudicibus vitio Verteretur partim benefici ignis obtinui: partim tu mihi praestiteris, si clanculum suppressoque

nomine ista possederis. Quae si inter paucos superstites amicos occultare non potes quoniam lyncaeos oculos habet amicitia, nihilque amicorum visu impervium est , admone ut si quid horum apud eos substiterit, quamprimum abiiciant; ne qua in eis rerum aut e borum mutatione turbentur. Ita enim accidit, ut qui haec in unam congeriem redigi nunquam aut tibi ut peieres, aut mihi ut assentire venturum in animum suspicabar, laborem fugiens passim in una dictum epistola, in altera repeterem meisque ut ait Terentius)Pro meis uterer MVissime cum multis annis edita et ad diversas mundi plagas ire iussa unum in tempus locumque convenissent, facile deformitas uniti corporis apparuit, quae per membra tegebatur; et verbum quod

189쪽

FRANCISCI ETRARCAE PRAEFATIO. 21

semel in una epistola positum delectabat, in toto opere saepius repetitum fastidio esse caepit. Uni itaque relinquendum, de reliquis eradendum fuit Multa quoque de familiaribus curis tunc sorte dum scriberentur cognitu non indigna, nunc quamvis cupido lectori, gravia, detraxi, memor in hoc irrisum a Seneca Ciceronem; quamquam in his epistolis magna ex parte Ciceronis

potius quam Senecae morem sequar Seneca enim quidquid moralitatis in omnibus sere libris suis erat, in epistolis congessit Cicero autem philosophica in libris agit familiaria et res novas ac varios illius saeculi rumores in epistolis incIudit. De quibus quid Seneca sentiat, ipse viderit mihi lateor peramoena lectio est. Relaxat enim ab intentione illa rerum dissicilium, quae perpetua quidem frangit animum, intermissa delectat. Nam Sidonii temeritatem admirari vix sussicio nisi sorte tem rarius ipse sim, qui temerarium illum dicam, dum sales eius seu tarditatis meae, seu illius stili obice, seu fortassis nam unumquodque possibile est scripturae vitio non satis intelligo. Unum utique non me fugit, irrisum et a Sidonio Ciceronem O libertas, ne, si dicam audacia, quos temeritatis nomen offendit exasperem : inventum esse hominem latinum, qui non dico aliquid ut o Senecam, et iam hinc me ipsum excu-

Sem: vix est enim humanum omni reprehensione caruisse), sed eloquentiam, aut stilum, aut omnino

dicendi genus Ciceronis irrideat. Atque hoc Sidonius

ausus est Alvernus orator non Latio se fingere Datrem, ut ait ille quod ipsum satis erat audaciae), sed aemulum, et quod est gravius irrisorem, atque illi

detrahere, cui omnes deserunt praeter paucos illius coae-

190쪽

M FRANCISCI PETRARCAE PRAEFATIO.

taneos ac concives quo praesentium comes haud

dubie torsit, et in voces compulit invidia quam nec Sidonio causam locus, nec tempus indulserat. Quo magis magisque animum viri miror, ut contra indubit tum eloquentiae principem eloquentiae studiosus insum geret, alio saeculo, atque alio natus orbe. Et sane cuncta versanti nihil occurrit, quo vel docti hominis ignorantiam accusare poSSim, Vel iniuriam excusare, nihilque quod suspice perversitatem fuisse iudicii, non naturae. Falli tamen in hoc possum, ut in multis in eo certe non allor, Vel si fallor, cum multis longeque clarissimis salii iuvat, quod solutae facundiae principatus, contradictoribus late victis, unius Ciceronis est proprius quo luce clarior sit vel morum vel intellectus obbliquitas contrarium asserentis. Ille tamen adducit nescio quem Julium Titianum, et nescio quos Front nianos suae irrisionis auctores quibus ego simulque omnibus idem sentientibus una Voce respondeo hoc solum sicut equidem verum est illud Senecae, quoniam quidquid habet Romana facundia, quod insolenti Grim eis aut opponat, aut praeferat, rea Ciceronem 4 ruit verumque illud Quintiliani ubi inter multa et gloriosa praeconia viri huius, dono quodam providentios genitum dicit, in quo tota virtutes suas eloquentia aperiretur: et post multa quibus hoc probat: Mare, inquit, non immerito ab omnibus elatis suos regnare in iudieiis dierus est apud posteros vero id consequutua, ut Cicero iam non hominis nomen, sed eloquentio habeatur. Hune igitur speetemus hoc propositum nobis inemptum sit. Ille se profreisse seia cui Cieero id placebit: sicut haec, inquum vera sunt, sic illiud quoque verissimum,