장음표시 사용
521쪽
secundi elementi ab arceant, adeoque toti aliqui ramuli incipiant amprimo elemento innatare, in quo solo consistit eorum inflammatio, ut infra patebit, ubi de igne .
Art. s. Sed aliquanto latiores Lias infrenit in interno is crustarum si e corticum, quibus tot exterior Terra consisto est Quomodo cortices isti et crustae diversae cum intervallis suis genitae sint, describitur supra art. 38. Nempe propter vicissitudines dierum et noctium, hiemisque et aestatis contingebat, cum superior Terra ex aere potissimum formaretur, ut quod ad eam nocte et praesertim hieme accederet arctius compactum esset, quod die et praesertim aestate accederet, id rarius ac solutius. Cumque sic alternarentur nox et dies, hiems et aestas, alternis etiam inter compactas crustas rariores et solutiores crustae interjiciebantur per solutiores has utpote quae habeant multos et amplos poros aqua, quae in vapores soluta et ab inferioribus partibus Terrae sursum sublata fuerat, facile invenit sibi vias et meatus, donec alicubi erumpat et scaturiat in fontem. Art. T. Per corporis duri decliniistem furfum attolluntur Facilius enim sic ascendunt, sicut generatim gravia facilius per planum inclinatum sursum aguntur quam ad perpendiculum. Art. s. sius Soli meri lano et orienti ob e se funi, et quis
major ibi est calor Loca meridiano Soli obversa magis calere, nihil
mirum est perstringuntur enim radiis minus obliquis, quam quae orienti occidentique Soli obversa sunt. Sed cur orienti Soli obversa magis etiam calent Respondeo, hoc refundendum esse in auram illam, qua totus aer continuo ab oriente in occidentem decurrit, de qua vide supra art. 53. Hinc enim fit, ut ad loca orienti Soli obversa toto tempore matutino iuuat ex oriente aura quaedam calidior a
partibus subsolaribus appulsa, quale quid non habet locum in locis
occidentem spectantibus haec enim cum tergum obvertunt orienti, non recipiunt in faciem suam praedictam auram, sed haec ea loca
Art. S. Tum prsecipue propter quia intermedis etc. Cum enim satis profundos puteos effodimus, aqua, quae ad latus altius consistit, per rimas et oro terrae trans colata insinuat se intra capacitatem putei ut si sit puteus A GAE, cui terra ad latus B D, et ad latus hujus terrae aqua DE, siquidem canalis C esset ductus ab aqua per 3
522쪽
terram usque ad puteum, clare intelligimus aquam per praedictum canalem C defluxuram intra praedictum puteum, donec eadem sit altitudo aquae et in puteo et ad D E. Oportet autem scire, in terram quam plurimos esse tales canales, quidem non tam patente S, neque etiam tam rectos, sed tamen
non ideo nullos, et per quos aqua pondere superioris aquae pressa extruditur in praedictum puteum. Nam aqua habet particulas teretes(ideoque propter angustiam canalium non facile sumaminatur ejus fluviis . et admodum flexiles et hinc anfractibus et flexibus canalium non impeditur multum a defluxu versus eundem puteum). Ex quo etiam incidenter intelligitur, cur putei circa mare defossi contineant aquam dulcem quia nempe per angustos illos et flexuosos canales, quos jam descripsimus, facile quidem assitiunt ad puteos aquae dulcis particulae, utpote teretes et flexiles, non vero particulae salis, utpote crassae et sic in angustos canales non quadrantes et durae atque rigidae, et per hoc potissimum excluduntur; nam anfractuosos illos et flexuosos canales propter illam rigiditatem suam permeare non possunt. Patet etiam incidenter, cur in profundioribus puteis aquasi purior cum enim diu defoditur, antequam aqua ad puteum allabatur, signum est aquam longe distare, aut rimas terrae admodum
angustas esse, unde per illas nihil subtile et vix aliud quidquam
terrestris et faeculentae materiae, quae ad aquam non pertineat,
percolari possit. Ex quo etiam vides, cur hic in Batavia nostra putei contineant aquam minus puram nempe putei non sunt profundi, propterea quod aqua nusquam longe absit, quodque terra nostra ipsa limosa sit et amplis rimis, ubi exsiccata est, fatiscat. Eo majore cum impetu futirent, quo profundior es et locus Satis intelligitur ex figura jam proxime depicta Si enim canalis C profundus ponatur, majori impetu per illum decurret aqua ex in infundum G, qua si canalis ille altior ponatur, magisque vergat ad BD: eo quod tunc non tanta pressio sit aquae DE, minus altae supra
523쪽
canalem C. Cum igitur in profundos puteos, ubi antehac aqua non fuerat, illabi ipsa incipit, non fit hoc moderate, sed cum violentia et impetu, et certa nece eorum omnium, qui in istis puteis sunt; detenta enim diutius ad obstaculum aliquod aqua, et pressa a magna mole altioris aquae, perrupto obstaculo isto tanto irruit vehementius, sicut ex vase pleno aperto siphunculo et dato etiam suffciente perspiraculo vehementius liquor effuit alte supra phunculum intra vas consistens, quam si vas tantum fuerit semiplenum, cum liquor non tam alte supra siphunculum consistit. Art. 6. me sm se, succis scribus admissae, fulphur constituuntuNimirum in sulphure inflammabilitas est, et haec debetur ramosis particulis ut ad art. a. annotavimus), et insuper in sulphure est aciditas magna, quae et gustu ipso percipitur, et nares importune vellicat dum sulphur accenditur. Haec aciditas debetur vitriolo et similibus succis acribus, qui constant particulis rigidis, planis, et acutis ut describitur art. I.) sulphur igitur constat succo acri ceu gladiolo, et lanugine particularum ramosarum ceu vagina.Art. 8. Tum quia sub montibus plures sunt conitates Ut satis
patet ex ortu montium ad art. I. et seqq. Fragmina nempe superioris terrae non potuerunt inclinate ad se mutuo in interiorem terram decidere prout hoc ad generationem montis requiritur , quin inter latera sua multas et magna cavitates solo aere repletas relinquerent ut subinde in domorum ruinis contingit, inquilinos aliquos non occidi, eo quod nempe fragmenta quaedam tabularum et asserum pyramidaliter seu per modum montis ad se mutuo inclinata decidant, et in cavitate illa salvetur, qui alioqui ruina obterendus erat. Faciliorem ibi praebent flammae exitum quom in ullis aliis locist Facilior enim est exitus flammae consistentis sub monte B quam sub campo A D. in . Sod crustas enim exteriores Terrae ad se mutuo inclinatas in B, tantum leviter dimovere debet flamma sub B consistens, ut ipsa ibi versus coelum erumpat, flamma autem sub A debet integrum illum corticem in altum sublevare, aut ipsum pertundere, si ibidem versus coelum eruptura sit. Et licet hoc dissicilius fiat, non tamen nunquam fit, ut patet in agro Puteolano, apud Italos perpetuis incendiis et fumis horrendo. Art. o. Crassiores enim , nisi colore continuo vitentur, etc. Par-
524쪽
tardius agitantur decidunt, et amittentes formam aeris convertuntur in aquam vel terram;
particulae ignis dum rapidissime agitantur ut necessum est Propter raptum primi elementi cui innatant , amittunt formam ignis et
convertuntur in fumum et ita ut ignis et aer quo ad hoc quodammodo contraria sint. In eo etiam diversitas est, quod particulas aereas nihil prohibeat formam aeris retinere, particulae autem igneae propter celerem suam agitationem in qua ignis natura consistit semper nitantur ad egrediendum ex igne, et sic naturam ignis deponendam; unde quodammodo ignis in interitum suum vergit, et exceptis raris quibusdam casibus vide art. II p. non diu perseverat sine novo pabulo. Art. 83. Non possum ab iis impediri ne ulterius pergant Hoc ipso enim, quo celerius per raptum primi elementi moventur quam ea quae circumstant, necessum est ut super ea ascendant. Cum enim omnia hic circa centrum in angustum compacta sint, latiusque inter se abeant. quo longius a centro receditur, intelligimus clare, hoc ipso quo celerius quaedam hic circa nos agitari incipiunt, hoc ipso leviora esse et plus virium habere ad recedendum a centro, quam reliqua quae circumstant et minus agitationis habent a quibus proinde quasi in altum extruduntur, sicut in infundibulo B Ac globulus ad uiuium jacens, mere per hoc ascendit ad oras infundibuli, si tremulo motu infundibuli hocellicitur, ut globulus ille intra latera infun-
525쪽
dibuli satis concitate agitetur. Hac igitur ratione necessum est, particula terrestres primo elemento innatantes atque adeo ignem apud nos constituentes liberare se quantocius ab illo ossicio, et sursum supra aerem se efferre, ibidemque languere incipientes et magna parte agitationis suae amissa converti in fumum. Art. I. uisse nihil refert, o quo causa etc. Ignis natura consistit in eo, quod particulae tertii elementi raptum primi elementi, in quo natent, sequantur sequuntur autem illum , dum a se invicem satis disjunctae sunt, ita ut nec a se invicem, nec a globulis secundi elementi sustineantur; et totum quidem artificium ignis comparandi in eo fere vertitur, ut a globulis secundi elementi particulae terrestres secludantur. Secluduntur autem aliquando celeri et vehementi agitatione sua, qua globulos secundi elementi a se repellunt; sic allisione silicis ad chalybem, confrictione lignorum inter se satis valida ut fit cum molae ventosae vehementiori vento circumactae incenduntur , ignis excitatur aliquando angustia viarum quas pervadunt. Fit enim inde nonnunquam, ut particulae terrestres aliquando cogantur aliquam partem istius viae sine globulorum comitatu conficere; et eo ipso in primo elemento natant, ejusque raptibus obsecutae in latera viae impinguntur, eaque dejicientes, frusta istorum laterum ad eandem materiam elementi accedentia ulterius ignem illum propagant. Sic in foeno de quo art. II a. ignis excitatur; sic etiam in calce viva, cui aqua affunditur, calor seu ignis non lucens excitatur. Art. O. Lucem sint frustraliquam emittunt Datur enim triplex fere ignis. Primo lucens et ardens, qui solus proprie ignis dicitur, cum non tantum particulae terrestres, sed etiam globuli secundi elementi satis valide concutiuntur ad producendum in nobis sensum
luminis. Secundo lucens et non ardens qualis est in lignis putridis, piscium squamis, aliisque similibus, quae nocte quidem lucent, sed non ardent. Oritur imperfectus hic ignis ex certa constitutione Ororum corporis lucentis nempe pori satis ampli, sed angusta orificia, quae globulos secundi elementi excludant, unde ad orificia istorum globuli quidem impelluntur a materia primi elementi, satis magna copia in oris illis exsistente sicuti similiter a Sole, quamvis multo validius impelluntur). Tertio ignis ardens seu urens et non lucens qualis imperfectus ignis habetur in aqua bulliente, et generatim in
526쪽
iis quae calent quidem, sed non lucent; qui ignis oritur ex celeri agitatione particularum terrestrium, nondum tamen satis a se mutuo disjunctorum, sed adhuc se mutuo sustinentium, et sic conjunctim raptu primi elementi obsequentium. Art. IoO. Primo ut in eo sint urticulae terrestres Non tam hoc requiritur ut ignis conservetur, quam ut simpliciter maneat. Ignis enim hic circa nos esse non potest, nisi particulae terrestres in primo elemento natent, et a se mutuo divisae, singulae seorsim raptum ejus sequantur. Sicut per hoc mere ignis desinit, quod particulae terrestres vel a se invicem vel a globulis secundi elementi sustineantur. Art. IOI. Iterum quod od ignis confer otionem requiritur etc.JHic demum adfertur aliquid, quod vere et proprie requisitum est ad ignis conservationem. Sed mirum est, Carte tam subiicere tertium requisitum ad conservationem ignis, se spiraculum ignis enim sine spiraculo non conservatur, ut satis notum est ex instrumentis illis domesticis, quibus ignem exstinguimus. Et quamvis ignis sub cineribus longa etiam hiemis nocte servetur, tamen ibi non est sine spiraculo, quod praebent interstitia cinerum, utpote qui sint corpora angulosa, quae pauco sui se mutuo contingunt. Et alioqui certum est, si ignem sub cineribus indas cacabo illi domestico, quo solent ignem suffocare, non permansurum, sed brevi exstinguendum, utique defectu spiraculi. Restat igitur nobis videndum, qua de causa ignis indigeat spiraculo seu aere apertiores Et ratio haec est, quod fumus qui arti. OZ.88. Os describitur), ascendens jugiter ex igne, aerem versus radicem ipsius ignis per circulum adigat, ut praedictis arti elegantissime demonstratur; hic aer in angusto loco, dum fumus semper fumo accedit, valde comprimetur ad radicem ignis, et tandem ita, ut particulae terrestres, quae raptum primi elementi in igne sequuntur, non habeant sat virium amplius ad aerem illum repellendum, et lacunam istam, in qua primum elementum cum praedictis particulis terrestribus continebatur, sartam tectam servanda, unde latera istius lacunae ab aere circumstante ad se invicem apprimuntur, et materia primi elementi sic elisa per poros et meatus circumstantium corporum diffunditur. Id ita esse, fere ipsis oculis notare poteris. Sume tibi candelam ardentem, qua sartores uti solent inde illam in lagenam vitream quam transversim in manu teneas videbis flammulam a radice sua,
527쪽
et postea a toto ellychnio suo, versus fundum a genae protrudi, ibidemque in aere fere seu in cono ellychnii sui elidi et exstingui. Sed cur hoc idem non fit in loco amplo P Responde, quia fumus ubi longius bivit a candela, et magnam partem deponit motum suum seu agitationem, quam in igne conceperat, et circulos suos inter movendum non contorquet amplius ad radicem ignis, sed disgregatus et late diffusus cum sit, singulae ejus particulae exiguos circulos cum aere faciunt inter movendum. Sicuti si per aquam incedant simul plures homines aut equi, cumulus hic euntium, per amplum circulum pro- Pellens aquam ante se, eandem hoc ipso repellit post se sed si divisim ire incipiant, et multum a se invicem disjuncti, quilibet eorum parvum circulum in aqua facit, dum illam perpetuo pectore propulsam, sibi per circuitum a tergo suffcit. Art. O8. moque idere est in corbonibus occensis, qui cineribus tecti per multos horas ignem retinent Si nimis alte sub cineribus recondantur, exstinguuntur defectu spiraculi sufficientis, de quo videin annot ad art. Io I. Si vero justa altitudine sub cineribus condantur, Vivunt per multas horas, ad minus per s. ut rerum domesticarum istarum curam gerentibus notum est cum caeteroquin vix unam aut alteram horam, si cineribus obtecti non essent, ignem suum
conservarent. Ratio hujus rei est, quod nec particulae terrestres, in quibus natura ignis consistit, tam confestim egrediantur per exiguos et satis etiam flexuosos meatus, qui in cinerum interstitiis patent, nec etiam aer per circulum tam confestim accedat ad radicem ignis, novum ei seni ne pabulum ex carbonum frustis allaturus. Itaque diu ignis eodem pabulo sub cineribus gaudet, cum illud non nam facile possit ab eo in fumum abire; unde hic rudimentum aliquod et apparatus ad illum ignem, de quo art. II 6 exhibetur. Si nullum spiraculum sit, ignis strangulatur et eliditur ut in annot ad art. IOI. si amplum sit spiraculum, ignis pabulum suum jactat, et hoc luxu brevi ad inediam redactus, pabulo non amplius suffciente, exstinguitur. Itaque angustis meatibus sub cineribus et continentius vivit et sine metu suffocationis. Art. IIO. Nitrum sutem consist sorticulis etc. Sulphuris naturam bene descripsit Cartesius, et natura ejus intelligi facile potest ex iis, quae tum art. I. et a tum 6 dicuntur; his enim arti tum suc-
528쪽
mmo Vari acorum acrium, tum exhalationum ramosarum origo describitur, ex his autem sulphur constat, ut ex annot ad praedictum art. 6. satis
intelligitur. Sed nitri figura, quam quidem hic accurate delineat, cui causae originem suam debeat, non satis specificavit tantum art. S. aliquid in genere de illa censet hoc vero art. II O. experientiam quidem suffragantem isti figurae producit, nondum tamen causam generationis ejus Possumus dicere, salis particulam aliquam, oro terrae, infundibuli fere formam habenti, insistentem, dum inferiori parte cohaeret, superiori parte per vim ignis subterranei circum oras istius ori actam, longo affrictu superiorem quidem illam partem, quae ad oras ori circumacta est, acuminatam fuisse, inferiori parte remanente obtusa. Ita ut in pulvere pyrio jam succenso fere simili modo vide g. ad art. II a. nitrum se circumvertat, sicut in poro suo seu infundibulo isto, in quo primum formam suam accepit. Art. III. Talem esse inter illa proportionem, etc. Haec proportio in igne exitando fere semper servatur, ut primo tenuiores particulae concuti incipiant, et ex ramulorum suorum interstitiis secundum elementum excutere, deinde procedatur ad paulo majores, deinde succedant etiam rigidae et durae, quae balistarum instar sunt ad frangendam compagem corporis, quod in alimentum igni suppeditat; diffracta autem hac compage, aliae continuo atque aliae suppetunt ex fragmentis istis particulae, quae raptum primi elementi sequantur.
Consule etiam art. Ois. Art. Iao suseque focillime exhialantur, funt illaesius etc. componunt piritus gustes ex Lino, etc. J Spiritus enim illi, ut patet exari. IOI. constant particulis valde tenuibus, ramulis valde brevibus et flexilibus unde facile et primo fere omnium ex corporibus quibus insunt, vi ignis eliciuntur. Sequuntur deinde oqucte ulces Harum particulae sunt quidem magis lubricae, nec ita ramosae ut spirituum particulae et eatenus deberent etiam ante spiritus e corporibus elici et quidem ita etiam pro parte fit, nunquam enim spiritus tam purus extrahitur arte chymica, quin habeat admixtum aliquid phlegmatis seu quae insipidae, quod et iterata distillatione et philtratione per chartam empore licam oleo imbutam spongiamve, et unites hymicas operationes tandem deponit .
sed obstat etiam his aquae particulis major earum crassities, quam lit
529쪽
in spiritibus unde non tam facile vi ignis sursum aguntur quam spiritus. Tertio loco funt qucte erodentes etc. Quomodo generentur succi illi acres in natura, pulchre describitur supra art. I. Ars autem imitatur naturam, dum ex salibus succos acres vi ignis elicit admiscent enim arenam, argillam, silices, tet, ut inter latera horum corporum salis particulae, vi ignis qui vas subjicitur, ita contundi et velut in gladiolos efformari possint, sicut id supra praedicto art. 6 I describitur. Art. 23. Nec Glis inter cineres et sicem isserentia est et c. Cineres sunt reliquiae eorum corporum, quorum bona pars in fumum abiit. Nempe multae particulae ex illis extractae sunt vi ignis, quae raptum primi elementi secutae, hoc ipso pabulum suppeditarunt igni; ex pabulo autem in fumum conversae sursum abiverunt. Cineres vero pro bona parte functi fuerunt vice balistarum ad frangendam compagem corporis, quod ignis depascebat adeoque allisione sua ad
parietes rimarum, et ipsi varie fracti sunt et ad motum tam celerem et confusum minus idonei, non sursum, ut aliae particulae, quae
pabulum suppeditaverant igni, sed deorsum vi gravitatis suae expulsae
Art. Iga Nempe si exempli su is in Orcu laxo etc. mestus circulares sint Supponamus figuram a designare poros ad concavum arcus, antequam flectatur, figuram vero CD designare poros ad conveXam partem arcus, antequam inflectatur figura igitur si ire praesentabit poros ad concavam superficiem arcus jam inflexi, et figura es repraesentabit poros ad tergum seu ad superficiem convexam arcus inflexi Cum enim pori ante inflexionem arcus facilitatis causa supponantur esse rotundi, clarum fit eosdem illos poros ellipticos fore seu vales, cum arcus inflectetur, et quidem ad concavam
530쪽
An notata superficiem coni ellipsi umspectabunt latera arcus ut repraesentatur in o b), ad
convexa vero superficiem c d coni ellipsium spectabunt
extremitates arcus seu cornua.
Cum igitur in ellipsi diameter
illa sit minor, quae eam diametrum, quae ad conos utrimque pertinet, ad angulos rectos
intersecat major hic et incursus secundi elementi, qui et arcum soluto tendine erigere poterit, hoc ipso quo poros ejus reducet ad pristinam figuram, qualis repraesentatur ino et D. Quod autem hic ostensum est de ellipticis et rotundis poris, facile intelligitur de quibuslibet aliis poris, quomodocunque figuratis necessum enim est inflexione corporis, tum in convexatum in concava superficie corporis inflexi angustiores reddi, lateraque qua parte ante inflexionem magis distabant, post inflexionem magis
connivere, et ad se mutuo accedere.
Arcus cutem diu intentus, etc. Non tantum lignum, chalybs, vitrum, et similia corpora admodum dura, sed charta etiam leniter inflexa, praesertim secundum portionem aliquam circuli et sine plica.habet vim resiliendi, quam etiam amittit si diutius inflexa seu convoluta jaceat. Ratio eadem est quae de arcu nempe in concava ejus superficie circulares ori quod propter facilitatem dicitur, nam idem erit cujuscunque alterius figurae fuerint in ellipticos, et similiter in convexa superficie circulares ori in ellipticos, quorum maximae diametri parallelae sint cum minimis diametris priorum.
con Vertuntur, in quos poros vehementius incurrens materia secundi elementi, secundum minimam diametrum, laxat eosdem poros et
restituit pristinae figurae, quando a fortiori non impeditur. Hoc autem fieri non potest, nisi erigatur charta, quae ante fuerat convoluta retinens tamen semper aliquid curvitatis ex ista convolutione, quia cum parietes pororum in charta non sint admodum validi, facile ea convoluta, mutatisque rotundis oris in ellipticos, secundum elementum tantum habet virium, ut minorem diametrum istorum pororum