장음표시 사용
491쪽
vicinis vorticibus, et planetam aliquem corticem suum excutere, rapidissimeque circumjacentes globulos, ut olim facerat, contorquere et in gyrum secum abripere, adeoque novum sibi vorticem formare, nihil habet a nostri sententia quod nimis alienum sit . Sed inter- mundia ponebat Democritus, seu triangulare spatium inter tres vicinos vortices comprehensum haec autem intermundia artesius non agnoscit, qui vortices rotundos non constituit, sed materiam diversorum vorticum ita conspirare, ut inaequaliter excurrendo, et alibi amplius et alibi angustius spatium conficiendo, omne id quod intermundiis, seu internorticus datum esset, id ipsi vortices sibi habeant. Art. S. Fieri tamen non potuit lapsu temporis, ob insequo istem Doliorum etc., quin liqui aliis minores e silerent Hinc enim factum est, ut alii aliis celerius moveri inceperint juxta art. 3. Celerius moti plus etiam virium habuerunt juxta art. S. pari. . adeoque tantum potuerunt ut alios globulos, etiamsi forte aequales, in quos
satis magni vi impingebant, diffringerent, vel etiam ab iis in quos incurrebant, diffringeruntur. Quanquam magna vis, aut potius immanis vis ad illud requiratur, ut globus ab incursu alterius globi diffringatur, aut parte aliqua sua mutiletur; quamvis enim facile hoc contingat in globis nostris ligneis, lapideis qui revera non sunt globi),
hoc tamen trahi non debet ad globulos illos veros, et in totum solidos, in quos secundum elementum conformatum est. Quamvis igitur hoc olim, cum confuse inter se adhuc agitarentur, factum esse concedi possit, hodie tamen cum in vorticosum motum Omnes conspirant, nec amplius ita in se mutuo illiduntur, hoc fieri est statuendum, manentque regiones Omnes vorticis in eadem sua amplitudine.
Tantum unus casus est, quo globuli aliqui secundi elementi frangi
possint cum nempe unus vorte alium Vorticem absorbet, et secundum majusculos suos globos impingit in globulos minutissimos circa
centrum vorticis quem absorbet consistentes; hi enim cum admodum parvi, adeoque et parum solidi sunt, facile conteruntur quoad partem aliquam a majoribus globulis in circumferentia vorticis irruentis consistentibus. Adeoque hic est modus unus, quo secundum elementum pro parte aliqua redigi possit in primum modus autem quo viceversa primum aliquando converti possit in secundum aliquis attingitur ann.IOo. cum nempe Pars aliqua primi elementi in maculas conversa,
492쪽
An notata postea maculis distatutis convertitur in aetherem, et particulae aetheris quibusdam dissectis occursu globulorum exstantis rediguntur in secundum elementum.
Art. 6. Pruecipue utilem ferri erfus Solem Ne enim alio tam libere ratur, impeditur a materia primi elementi ad eclipticam et parallelos ejecta sidere; dispergitur enim materia primi elementi a sidere per pyramides, quarum coni sunt in ipso sidere; quales hic in plano exhibentur. Duae nempe
pyramides et Ain, quarum coni sunt in m , seu in circumferentia sideris, hae igitur pyramides seu materia primi elementi sic pyramidaliter ad eclipticam et parallelos vorticis assidere per interstitia globulorum ejecta impediunt ne materia primi
elementi veniens a partibus circumpolaribus G H secundum axem, et lineas axi parallelas ad medium vorticis, possit tam libere secundum rectas illas lineas, quas inchoaverant, pergere; sed quo profundius in medium vorticis penetrant, hoc magis arctantur et versus sidus deflectuntur, ut manifestissime apparet in iis, qui veniunt a 2 et S. item a g. et S. Sed plurimus omen etiam ipsius psi te per totum orticem di emi Nempe quaedam particulae primi elementi venientes satis multum habent concitationis, ut a lineis rectis axi vorticis parallelis non reflectantur a lateribus pyramidis in C, aut certe illa non multum deflectant a lineis illis rectis, quas insistere inceperant; hae particulae autem cum intra crura pyramidis aut irruperunt, sequuntur pro maxima parte cursum materiae primi elementi, quae ibidem inter interstitia globulorum tendit ad circumferentiam vorticis. Atque in eis alios C, O et similes trossi re modum jam ostendimus: cum nempe inter crura pyramidum Boru et Core utrimque a Get, procurrit, sequitur deinde torrentem materiae primi elementi, quae intra dictas pyramides absistit a sidere, et fertur versus circumferentiam vorticis ad partes polares adjacentium vorticum in textu
493쪽
Art. s. Ex quibus idcirco expelli folent in iam istius motus rectit In partibus vorticis sub ecliptica et parallelis fiunt motus in materia primi elementi magis obliqui, et varii (ut artesius jam statim dixerat . Obliqui quidem, dum materia primi elementi quasi transversim nititur
contra raptum globulorum circularem, procedens a sidere ad circumferentiam vorticis varii autem motus, quia ibi concurrunt particulae primi elementi e sidere tendentes ad circumferentiam vorticis, et particulae venientes a particulis circumpolaribus ad medium vorticis, quae ibidem etiam in se mutuo quasi transversim et oblique impingunt, ut patet ex annot ad art. 86. unde necessum et materiam primi elementi in istis partibus vorticis valde concitate et varie torqueri. Ex quo Cartesius recte infert, particulas illas ejus minus aptas admotum inde exturbandas esse, et versus axem, ubi motus rectior et simplicior est, nec ita concitatus, detrudendas, secuti videmus agitatione tritici in vanno paleas, quae minus aptae sunt ad motum istum, expelli. Ad haec tota materia primi elementi in vortice gyrat circa axem, et celerius per interstitia globulorum circulum aut portionem circuli absolvit circa axem vorticis, quam ipsi globuli secundi elementi; unde sequitur ex lege motus circularis, quod partes sua minus aptas ad illam circumgyrationem debeat circa axem deponere. Sicut autem globuli secundi elementi minores hac de causa ad axem deponuntur, dum totus circulus eorum circa axem vorticis convertitur; sic particulae crassiores primi elementi, caeteraeque irregularium figurarum ad eundem axem detruduntur; hae enim minus aptae sunt, ut per interstitia globulorum circuitum suum peragant. Quae contrarietaSomnino notatu digna est; nempe primum elementum majusculas suas partes ad primum elementum detrudere, ubi vice versa secundum elementum majusculos suos globulos ad circumferentiam jactar Cujus contrarietatis causa est, quod globuli expedita via ferantur, ramenta autem primi elementi per obliquas et angustas, nempe qua in Veniunt in interstitiis globulorum. Hinc enim fit, ut quod minus est in his ramentis, aptius sit ad continuandum suum motum, contra quod majus est in globulis, aptius sit ad persistendum in suo motu.Art. O. Debent induere figuram in suo latitudine et profunditate
triangularem Cogita oblongum canalem, cujus orificium sit spatium triangulare re C inter tres globulos interceptum. Nempe cogitabis
494쪽
a tergo trium globorum rursum tres tales globos consistere, relinquentes itidem inter se tale spatium triangulare, recta cum priori continuatum post hosce tres denuo alios tres, etc. Cogitabis ametiam istius canalis orificium illud Aa C pertinere ad circumferentiam vorticis ad partes circumpolares oppositum ejusdem canalis oriticium pertingere ad sidus quod est in medio vorticis. Cogita jam canalem istum repletum esse argilla vel cera molli, quae per eum trahatur ab orificio Aa C ad oppositum orificium Clare videbis, hanc materiam seu ex cera seu ex argilla formatam esse in columnam, secundum latitudinem seu crassitiem suam triangularem.(usntum autem ad longitudinem, non facile est ipsam eterminaret Non est existimandum, talem aliquam columnam, qualem jam descripsimus, ex materia primi elementi, a partibus circumpolaribus extendiusque ad sidus per descriptum modo triangularem canalem. Non suppetit enim tam multum materiae primi elementi, quae ibi tam apte coalescere possit nam omnium minimae minutiae istius materiae istum coalitum non ferunt; utpote quae debeant imbibere omnem illum motum, quem particulae crassiores inter coalescendum deponunt). Ad
495쪽
haec globulorum inter se agitatio, qua secundum elementum tam excellenter fluidum est, multis in partibus continuo canales tales abrumpit, et saepe triangulare illud spatium non continuatur, sed globo siquo directe proposito occluditur, etiamsi denuo facile reseretur adeoque tantum partes quaedam talium columnarum sunt, nonnullae tamen et ipsae longitudinis, quam longitudinem, ut Cartesius bene dicit, non est humani ingenii tam praecise determinare. Tribus striis in modum cochlearum intortis Cogita jam illam columnam, de qua paulo ante dicebamus, dum sic trahitur per canalem suum ab orificio ABC ad oppositum orificium, interea converti circa axem suum clare videbis, non tantum triangularem fore, sed angulos ejus interiorquendos esse per modum trium striarum. Ita ut dirando etc. Intorquentur ergo isti anguli sic cochleatim, seu spiratim, quod columnulae illae, dum recta procedunt a circumferentia vorticis ad sidus per descriptos suos canales, simul convertant se circa axem suum. Ouisse ex eo quod sint etc. Causa assignatur, cur convertant se circa axem suum in istis canalibus suis, et cur non tantum recta procedant versus sidus. Nempe globuli secundi elementi gyrant circa axem vorticis, et consequenter multae tenuiores particulae primi elementi in eundem gyrum torquentur, celeriusque per interstitia
globulorum ab Occidente in Orientem quam ipsi globuli abreptae, impetum faciunt in illas columnulas, in quas isto motu oblique
et quasi transversim incidunt; cumque eas ex canalibus suis deturbare non possint, convertunt eas saltem circa axem earum. Quo etiam non parum facit magna vis movendi in ipsis columnulis, quam cum totam impendere non possint in motum rectum per canales suos, partem aliquam conferunt in hanc circa axem suum
Dum interim ipsi alio motu circo solos coeli rotantur Motus circularis circa axem suum, dum interea angulares columnulae recta pergunt a polo ad sidus, non est satis ad hoc comparatus, ut angulos in istis columnulis spiratim intorqueat. Nam imprimis canales integri(quos supra descripsi hoc eodem art. circa axem vortici convertuntur, in quibus proinde columnulae illae integrae convertentur, nec hoc
pacto magis intorqueri poterunt in spiras, quam si canales ipsi quie-
496쪽
scerent. Secundo deberent columnulae extrema sua parte adhaerere circumferentiae vorticis, dum altero extremo procederent ad medium sicut videmus duos funes tenuiores spirati sibi intorqueri, dum alteris extremi rotae quae convertitur alligantur, alteris vero extremis rectae abducuntur a rota. Et tertio, ut hoc fieret, cum vortex totus valde lente circumvolvatur, et praesertim etiam circa axem in notabili distantia a sidere, non possent nisi amplissimae spirae et vix quidquam intortae, idque in longissimis tenuissimisque columnis, hoc pacto comparari quales spiras singula ramenta, quae a partibus circumpolaribus ad sidus assivunt, describere dixit art. a. Hae vero spirae plurimum differunt ab iis, quibus particulae striatae intorquentur; et spirae de quibus praedicto art. a. describuntur quidem a particulis striatis seu earum motu, sed non sunt in ipsis. Hae vero spirae, de quibus hoc art. o. sunt in ipsis particulis striatis impressae tanquam earum figurae.
Et quidem magis die minus intortas, prout trianseunt etc. Quae circa axem transeunt particulae striatae eae transeunt per interstitia globulorum minorum vid. annotat art. a. , adeoque striae earum magis pressae sunt; quae vero transeunt per canales remotiores ab axe, simul transeunt per interstitia globulorum majorum, adeoque et ipsae majores, et earum spirae laxiores sunt. Quod bene notandum
est, quia particulae striatae, quae inter globulo majore versantur, non quadrant meatibus illis, qui particulis striatis circa axem et inter globulos minores versantibus quadrant; hujus autem postremi generis sunt, quae ad sidus appellunt. Art. I. Ac tis ex eo quod ipsae reniant Imaginare tibi
columnam illam, de qua ari praecedenti, ex cera molli vel argilla: finge illam, dum recta ducitur a circumferentia vorticis ad medium, simul circa axem suum converti. Cumque haec columna educta fuerit. finge, per eundem canalem a medio vorticis ad circumferentiam, aliam similem columnam duci, quae similiter circa axein suum, inter recta procedendum convertatur, idque in easdem partes ut prior, nempe Versus Orientem. Intelliges clare, spiras in hisce duabus columnis contrario modo intortas esse debere. Atqui sicuti se habent hae duae columnae, sic clarissime intelliguntur se habere particulae striatae ab Austro venientes ad medium vorticis, et par-
497쪽
ticulae striatae ab opposito polo ad idem vorticis medium delatae. Art fg. Ob figuras ungulosus molem e nimis magnum etc. Nota hic rursum contrarietatem illam inter primum et secundum elementum, quam ad art. O. annotavimus. Nempe maxima vis primi elementi est in centro, et maxima vis secundi elementi est in circumferentia unde quo particulae primi elementi, ex quo Sol constat, magis appropinquant centro Solis, eo puriores, eo minores, celerioresque sunt; tum motu circulari quo circa axem vertuntur, tum innumeris agitationibus quo inter se rapiuntur constituentes ibidem corpus longe fluidissimum et limpidissimum. Hinc fit ut illae particulae circa centrum ejiciant versus circumferentiam omnia ramenta paulo majora, vel irregulariora quoad figuram, eo quod haec in similes motus consentire laborent; unde materia primi elementi in circumferentia Solis minus pura est. Esdem enim stione, quo idemus squam etc. Forte cogitabis, minus motus esse in fundo ollae, in qua aqua ebullit cum tamen Cartesius hic supponat plus ibidem motus esses; unde et ut spuma, tanquam quae constet particulis minus aptis ad celerem istam agitationem, sursum egeratur. Nam seposita olla ab igne, manum innoxie supponunt, cum tamen in aqua adhuc bulliente intolerabilis fervorsiit. Res p., etiamsi in ipso ollae fundo non sit maximus fervor, hunc tamen esse in aqua, quae proxime fundo incumbit. Nam particulae tertii elementi primo elemento innatantes, in quibus natura ignis consistit ut part demonstratur), faciliores vias et meatus ad perseverandum in motibus suis inveniunt sibi in aqua quam in ollae ipsius corpore unde in olla non manent tanta copia, sed eam percurrente S, transfundunt se in aquam, quam et in bullas attollunt. Faciliores
tamen vias in olla quam in aere habent; unde si olla ex stanno facta est, et sine aqua similive liquore igni imponatur, liquescit, e quod praedictae particulae, in meatibus ejus manentes, et aere, quem di fici lime pervadunt, repulsae, compagem ipsius suo motu dissolvant. Ex quo incidenter non est enim hujus loci hoc etiam intelligis, quod magnopere mirantur ignari, cur tenso linteo super plano operculi stannei quali pocula nostra cooperiri solunt eique arcte appresso, si carbones vivi imponantur, nulla labes inferatur, cum interea ipsum operculum, quod linteo supponitur, intense valde effervescat. Nempe
498쪽
Annotata particulae praedictae ignem constituentes non manent in linteo, ob incommodas vias ortas ex flexibilitate ramulorum quibus constant particulae lintei, sed praeterlabentes effundunt se in stannum paratiores tamen vias in linteo quam in aere inveniunt, unde si praedictum linteum non satis appressum sit operculo, sed . . plica aliqua extuberet, statim a carbonibus impositis aduritur. De his infra pari. g. cum de igne dicetur, plura adferentur. Art. s. Cur Solis maculae non foliant opparere circa ejus polosi Nempe materia Solis a polis, et a toto axe veluti fundo suo, ebullit ad circumferentiam; ibi enim plurimum motus est in corpore solari, ut praeced. ari annotavimus. Dicitur ergo spuma ista maculosa potissimum ad partes quae maxime distant ab origine et summa intentione istius ebullitionis, id est, ad eclipticam et circum. Si non tam celeriter quam ejus subplantia, etc. Maculae istae Solem circumeunt spatio 26. dierum, ut habetur supra art. a. Cum vero Sol sit valde magnus nam qui inter Astronomos minimam ei magnitudinem dederunt, nominatim opernicus, trecentis quadraginta tribus vicibus Terram superare dixerunt), inde sequitur, maculas illas valde celeriter circa ipsum ferri, proportione instituta ad maculam Terrae, quae Terram singulis diebus circumit. Unde si diceremus, ipsam Solis substantiam non ferri celerius in circumferentia sua, satis rapidus motus ei datus esset quandoquidem similis materia, quae est sub hoc cortice terrestri quem inhabitamus, singulis tantum diebus in circumferentia sua, tanto quam Solis circumferentia minore se circumvolvat. Unde forte argumentum aliquod duci posset certius aliquid de magnitudine Solis concludendi cum enim Tellus maculam suam singulis diebus, Sol 26. diebus circumagat, ex proportione ista motus non male desum videtur proportio magnitudinis. Art. 6. Plerique liquores eandem sumsm, usm initio etc., refor-bent et absumunt Nam diu bulliendo tandem majusculas illas et inordinatas spumae particulas distringunt, et in similes minutias redigunt, ex quibus liquor ipse compositus est. Hae vero similiter aptae sunt ad motus illos obeundos, quos reliquae particulae liquoris inter ebulliendum obeunt ideoque cum his commiscentur, quo casu dicimus spumam absumptam esse et absorptam.
Partimque per coelumbicinum, pergit Quod rudimenta illa ma-
499쪽
cularum dissolutarum et fragmenta in locum globulorum his ipsis fragmentis ut pari. g. art. . demonstratur solidiorum agitantur, forte dissicile alicui videatur. Habent autem globuli Solem circumstantes propter majorem suam soliditatem plus virium ad recedendum a Sole, et haec eorum vis etiam intenditur a materia primi elementi per interstitia eorum ex corpore solari dimanante Solvitur dissicultas, si cogitemus fragmenta illa macularum ex profundiore Solis substantia, ubi maculae prius absorptae distatutae fuerunt, summa vi excuti insuperficiem Solis, et eadem illa vi ulterius pergere, globulosque quosdam de loco movere atque in horum loca se intrudere globulis illis versus Solem adactis, ibidemque per circulum locum illum implentibus, quem macularum fragmenta deseruerant. Non enim major vis movendi desumenda tantum est a majori soliditate corporis, sed etiam a majori celeritate vid part a. art. 3. jam autem in profundo Solis, unde fragmenta ista macularum dissolutarum emergunt, vehementissima vis est, ut paulo superius annotavimus, quae his fragmentis impressa elevat ea supra aliquos globulos, quibus tamen minus solida sunt; quae vis tamen non suffcit ad ea quantumvis longe a Sole
removenda vid pari. q. art. . . Art. yy tam cutem maculae Usobuntur, non obeunt in minutissplane similes etc. J Sicut nimirum corbis viminibus compositus, aut vestis ex filis contexta, dum quavis de causa teritur et frangitur, non rursum in vimina illa aut fila solvitur, in quibus primum constructa est, sed in partes ramosas, et irregularium figurarum. Ibi nempe franguntur, ubi minor soliditas est jam autem ista minor soliditas non semper ibi est, ubi primum coaluerunt possunt enim aliquando secundum satis magnam superficiem coalescere , sed etiam aliis in locis, ubi particulae integrae erant ante cohaesionem. Art. IOO Aeri , si e sotius iaetheri, Terrae circumfuso non obsimilemi Aer seu aether habet se sicut fumus ex magno illo et vasto igne, qui sidus componit, exhalans Nascitur enim similiter ex particulis tertii elementi in igne sidereo distatutis, et ingenti vi qua in illo igne agitabantur, erumpentibus; sicut fumus in nostro igne quod parte . videbitur simili aliquo modo excitatur. Etiamsi quoad multa etiam sit diversitas aliqua nam et particulae quae ex nostro igne in fumum
abeunt, aut similes, igni nostro necessariae sunt, utpote qui sine ia
500쪽
An notata exstingueretur illae vero particulae, quae ex sidere quasi exhalant id est, fragmcnta macularum di olutarum non sunt sideri necessariae, quod sine his etiam purius et perfectius esset. Ad haec ignis noster invenit illas particulas quae in fumum abeunt, aut ex corporibus adjacentibus elicit sidus vero particulas illas, quae in aetherem abeunt, in se ipso et ex sua substantia generat Plura de hoc aethere seu fumo, et quomodo ex illo qua parte crassior est, terra interior, aqua et terra exterior qua parte vero tenuior est, aer, sola pressione globulorum secundi elementi, qui illum supra maculam Telluris coegerunt appresseruntque, vide descriptum Part. q. art. a. et seqq.Art. Io I. Ni in priora illa impingendo partem suae agitationis omitterent, etc. Duo sunt loca ubi fit adhaesio particularum primi elementi nempe in sidere, dum ibidem particulae striatae, et aliae quaedam majores angulosae aliterve ad motum minus aptae in maculas conteruntur alter locus est in via illa recta, quae materiam primi elementi a partibus circumpolaribus vorticis deducit ad medium coeli vid. art. s. et seqq.), ibi enim fit cohaesio plurium particularum in unam particulam striatam Secundum autem elementum non cohaeret facile, nec inter se sunt enim globuli, nec nisi in puncto se tangunt , nec cum materia primi elementi, ut quae rapi dissime circum globulos illos fertur nec cum materia tertii elementi, quia globuli circa centra sua continuo rotantes cohaesionem sui cum vicinis corporibus impediunt. Quo etiam facit exiguus contactus, quo quaevis corpora tantum modica superficie propter globositatem suam contingunt. Initium igitur cohaesionis est in materia primi
elementi; et recte monet Cartessus, non posse illam cohaesionem fieri sine aliqua translatione motus, quem transferant cohaerentia in minutias interceptas Minus enim moventur dum cohaerent, quam dum circa se invicem moventur. Cum vero motus non intereat, necessum est ut, quantum cohaerentibus discedit, tantum aliis aliquibus accedat motus adeo ut, cum maculae generantur in sidere, necessum sit reliquas particulas sideris celerius moveri quam ante, nam motum quem cohaerendo deponunt, in alias particulas transferunt. Hinc intelliges quo modo capiendae sint ista regulae motus de quibus part a. art. 6. et seqq. praesertim regulae a. 3. S. Cuju tamen contrarium ibi docetur et v. g. secunda regula diserte dicitur et triamque Lersos