Bromatologia seu doctrina de esculentis et potulentis

11쪽

PRAE FATIO.dere doctrinam, sed eam solummodo amplissimae huius doistrinae partem, quῖe rem cibariam specialem pertractat, aphoristico, praelectionibus apto, percurrere sermone.

Nemo mihi, opinor, vitio dabit, quod

etiam cibos regionum exoticarum & illos, qui annonae defectu in usum alimentarem adhibebantur, recenseam 3 prius etenim completus esculentorum elenchus exigit & alterum multis esse potest utilissimum, ne calamitatis tempore latrantem stomachum no- civis aut ineptiss1mis ad nutritionem rebus in farciant, aut ne fame pereant. Cum vero utilissimae rei alimentariae domctrina maximum suum incrementum immor-

12쪽

PRAEFATIO. talibus lucubratiouibus L I N N JE 1, ZuΚERTI, SPIEL MANNI, BERGII, MURRAY, GAΤ-TERERI, RICHTERI debeat , hinc plurimis in locis ipsa horum illustrium Virorum Verba potius retinere quam meis offerre volui.

13쪽

ELENCHUS GENERALIS

De esculentis ger' eratim.

ESCULENTA ANIMALIA.

dulcia. Sisisse.

- pinguia. Atte. lactea. Michartire. -- gelatinosa. Suhartire.

14쪽

Condimenta aromatica. Aromati che. . extraordinaria. Ausserordenttiche. --. narcotica. Betaub de Ge sirie.

15쪽

ESCULENTIS

GENERATI M.

U IE ventriculo nostro ingesta in naturam nostri corporis mutari se sinunt, cibi seu nutrimenta

vocantur.

Scientia , quae esculentorum, & potulentorum doctrinam complectitur, Bromatologia audit. stymon est a , cibus, &-, doctrina. Nutriendi facultate pollent corpora, quae principium consitutivum continent I. Amylaceum ut cerealia, legumina & qnaedam radices. 'α. GHatino m r ut animalia. 3. Oleofum: ut animalia & nuclei quorumdam fructuum. . Sacharinum, quod in vegetabilibus quibusdam inven tur.

. Gummosum, quod e vegetabilibus aliquibus

exsudat.

. . Glutinosum, quod in cerealibus, caseo&antimalibus abundat.

16쪽

7. Mueilaginosum quod vegetabilibus & animalibus quibusdam inest. 8. Lacteum quod e vegetabili ut amygdalis, sed praeprimis ex animali petitur regno. Denique quilibet cibus praeter principium nutriens alia quoque principia constitutiva continet, quae sub digestione in ventriculo simul se evolvunt, inde

habentur. Esculenta acescentia, e quibus acidum , ut e ce- realibus.

, alcate centia , e quibus alcali urinosum ut ex animalibus, fungis - putrescentia, e quibus putridum

-- rancescentia e quibus oleum acre --- glutinescentia a quibus gluten vel mucus .------ salina e quibus sal culinare , ut e carne salita se sub digestione evolvit. -- saeuienta e quibus magna copia aeris sub digessione extricatur. DIVIDUNTNR esculenta: 1. A regno e quo depromuntur in vegetabilia , quae e vegetabili - animalia , quae ex animali desumuntur regno .- vegeto- animalia seu mixta quae ex animali & vegetabili regno mixtis constant. 2. A con sistentia denique dividuntur in esculenta liquida

17쪽

in eupepta, quae cito & facile digeruntur: ut mollia & friabilia, facile solubilia,

nempe carnes animalium juniorum &mediae aetaris , cerealia praeparata, -- getabilia tenera &C.

- d pepta, quae dissiculter vel plane noua ventriculo digeruntur, ut tenacia, dura, dissiculter succo gastrico solubilia. Carnes animalium vetustorum, Cerealia cruda , legumina, olera plurima. Pisces & Carnes salitae, in fumatae, pinguia valde. Haec ventriculum suo pondere gravant, in saburram crudam abeunt , unde varii generis morbi in pri- imis & ex crudo chylo in sanguinem tanseunte in secundis viis oriuntur. 6. A quantitute contentae substantiae nutriti taein polychyla, quae multum substantiae nuis trititae continent: ut gelatinae aut jura ex animalibus extracta. - Ol Ochia, quae parum substantiae nutrientis , multum substantiae non nutriistitiae continent i ut pisces, olera , legumina ; horum ciborum ergo magna CO- pia & robustus ventriculus pro nutritione exigitur.3. A salubritate chyli, quem elargiuntur, in euchma . quae bonum largiuntur chylum , qui ex mera substantia nutrititia

18쪽

constat, ut lac, gelatina, carnium jura in cacochma , quae malum largiuntur chylum: fi nempe cum illo materia viscida, salina, terrea, putrida sanguinem simul ingreditur, ut cum glutinosis, acidis, salsis, rancidis , putrescentibus cibis fieri solet. Varii ex talibus cibis propullulant morbi. Ex his pronum est intelligere, qui victus homini fano, qui cuique temperamento , qui agroto, qui cuilibet aetati , qui climati , qui anni temporibus maxime sit conveniens. De quibus vide Diateticam generalem & specialem , quam Hygiene tradit.

Diaeta homini sano maxime conveniens est victus vegeto- animalis seu ex vegetabili & animali mi-- sus , ut carnium urinosa acrimonia vegetabilium acido mitigetur. Qui enim solo victu animali perpetuo victitant, humores acrimonia urinoso - putrida inquinant; hoc enim comprobat foetor manifestus oris, urinae &ipsius lactis animalium carni vororum atque scor-buti & morborum putridorum frequentia in ge

tibus, quae sola carne vescuntur.

A solo victu vegetabili sanguis nimium aquosus vel pituitosus redditur, corporis & ventriculi debilitas, faciei pallor, acida in ventriculo saburra nascitur. Necessitatem cibi ex vegetabilibus & animalibus etiam docent instinctus, qui hominem in utrumque cibi genus allicit de fabrica corporis, quam

19쪽

cum herbivoris & carnivoris animalibus comm nem habet.

Cum mors saepe lateat in olla, hinc Diaeteticus etiam notitiam vasorum culinarium habeat oportet. Vasa, in quibus esculenta & potulenta conservari, arte culinari praeparari & mensis apponi solent, generatim dividuntur in lignea , terrea, vitrea, porcellana Sc metallica. VASA LI GNEA. Haec innocua sunt, dummodo bene & saepe purgentur, alias a servatis cibis pinguibus vel acescentibus rancor vel acor poris inhaerens novos inditos inficit cibos. VASA TERREA seu FIGUL IN A. Huc perti

nent.

α. nigra seu plumbaginagea. Ex plumbagine &argilla conficiuntur ollae illae nigrae, quae CO- quendis cibis inserviunt. Sunt vasis innocua, neque enim a pinguibus nec ab acidis solvuntur cibis. argiliacea. Vasa ex argilla ficta non sunt nociva, nisi ea, quorum superficies interna vitri sicatione viridi ex lythargyrio, cinere cupri ac sabulo confecta , obducitur. '

20쪽

Vitrificatio autem fusca ex magnesia vitrari O-rum confecta nihil nocet.

γ. lapidea Steintdpse dicta. Ex argilla in lapidem

ope ignis cum sale communi indurata, sunt innocentia.

VASA VITREA. Haec maxime innocua & purissima sunt vasa: at ob fragilitatem non omni usui culinari adhibenda. VASA PORCELLANA seu ΜυRRHINA, quae ex terra argillacea alba conficiuntur, & in vera& spuria vasa porcellana dividuntur, sat tuti sunt usus culinaris. Encaustum horum vasorum calx

sanni vel plumbi ingreditur quidem , at encaustum non facile a cibis acidis vel pinguibus dis solvi se sinit.

Possiant etiam vasa e laminis metallicis encaupo obductis in usum culinarem adhiberi. 'VASA METALLICA. Haec varii sunt generis : ut α. Aurea. Cum aurum nec acidis nec alcatinis nec

pinguibus solvatur cibis, hinc praestantissima ex auro essent vasa culinaria ς at ob ingens ejus pretium solas mensas regum ornant. L. Argentea. Argentum purum a nullo etiam cibo solubile est: at vulgare argentum ut plurimunt cupro est adulteratum. Hinc cibi' Ceseb. M A C Q u E R s cfirmi hes V nrterbueh. q. n. p. 687. 1 pingues,