장음표시 사용
281쪽
laudabilius, libenter accipere corrigentem, quam audacter corrigere deuiantem. Est laus itaque iustae libertatis in Paulo, & sanctae humilitatis in Petro: quae, quantum mihi pro modulo meo uidetur, magis fuerat aduersus calumniantem Porphyrium defendenda, quam ut ei daretur obtremndi maior occasio; qua multo mordacius atminaretur Christiano talaciter uel suas litteras scribere, ues Dei liii sacramenta tractare. Flagitas a me, ut aliquεtatem unum ostendam, cuius in hac re sententiam sim secutus; cum tu tam plures nominatim commemoraueris, qui te in eo, quod adstruis, praecesserunt; petens ut in eo, si te reprehendo errantem, patiar te errare cum talibus. Quorum ego, set eor, nemine legi: sed , cum sint flame sex, uel septε, horum quattuor auctoritatem tu quoque infringis . Nam Laodicensi, cuius nomen taces, de Ecclesia dicis nuper egressum. Alexandrum aut e ueterem haereticum, Origenem uero ac Didymum reprehensos abs te, lego etiam in recentioribus opusculis tuis, & non mediocriter, nec de mediombus quaestionibus ; quamuis Origenem mirabiliter ante laudaueris. Cum iis ergo errare, puto quia nec te ipse patieris, quamuis hoc perinde dicatur, ac si in hac sententia non errauerint . nam quis est, qui se uelit cum
quolibet errare Tres igitur restant, Eusebius Emisenus, Theodorus Heracleotes, &, que paulo post c5memoras, Ioannes, qui dudum in pontificesi stadu Constantinopolitanam rexit ecclesiam. Porro, si quaeras, ues recolas, quid hic sensem noster Ambrosius, quid noster itidem Cyprianus: invenies sortasse, nec nobis defuisse, quos in eo, quod asserimus,
sequeremurr quamquam, sicut paulo ante ditat, tantummodo scripturis canonicis hanc ingenuam debeam seruitutem ; qua eas solas ita sequar, ut conscriptores earum nihil in eis omnino errasse, nihil talaciter posuisse non dubitem. Proinde, cum quaero tertium, ut tres etiam ego tribus opponam ; possem quidem, ut arbitror, facile reperire, si multa legissem. uerumtamen ipse mihi pro his omnibus, immo supra hos omnes apostolus Paulus occurrit: ad ipsum confugior ad ipsum ab omnibus, qui aliud sentiunt, litterarum tractatoribus prouoco: ipsum interrogans interpello, & requiro in eo, quod scripsit ad Galatas; vidi LGaI, sese Petrum non recte ingredientem ad ueritatem euangelii ; et q. in seciem propterea restiatisse, quod illa simulatione gentes Iudairare cogebati utrum uerum s pserit, an sorte nescio qua dispensativa falsitate mentitus sit. Et audio eum paulo superius, in eiusdem narrationis exordio religiosa uoce mihi clamantem: Quae autem scribo uobis, ecce coram Deo Gal. x quia non mentior. Dent ueniam quilibet aliud opinantes: ego magis credo tanto apostolo in suis,&pro suis litteris iuranti, quam cuique doctissimo de alienis litteris disputanti. Nec dici timeo: se Paulum defendere, quod non simularit errorem Iudaeorum, sed uere fuerit in errore. Quoniam neque simulabat errorem, qui libertate apostolica, sicut illi tempori congruebat, uetera illa sacramenta , ubi opus erat agendo, commendabat ea, non solum satanae uersutia decipiendis hominibus, sed Dei prouidentia, prenunciandis rebus futuris prophetice constituta. Nec uere suerat in errore Iudaeorum: qui non solum nou rat, sed etiam instanter & acriter praedicabat eos errare, qui putabant gentibus imponenti Coris da, uel iustificationi quorumcumque fidelium necessaria. od autem dixi eum factum Iudaeis tamquam Iudaeum, & tamquam gentilem gentilibus, non mentientis astu, sed compatientis affectu i quemadmodum dixerim, parum mihi uisus es attendisse; immo ego se
lasse non satis hoc explanare potuerim. Neque enim hoc ideo dixi, quod misericorditer illa smulauerit; sed quia sic ea non simulauit, quae faciebat smilia Iudaeis, quemadmodum nec illa, quae iaciebat smilia gentibus, quae tu quoque comemorasti: atque in eo me, quod non in rate Ateor, adiuuisti. Cum enim abs te quaesissem in epistola mea, quo modo pu- . tetur ideo fustus Iudaeis tamquam Iudaeus, quia talaciter suscepit sacramenta Iudaeorum, cum & gentibus tamquam gentilis fisus sit, nec tamen suscepit talaciter sacrificia gentiartu reondisti, in eo Mum sentibus tamquam gentilem, quia praeputium receperit,quod indifferenter permiserit uesti cibis, quos damnant Iudaei. hi ego quaero rutrum & hoc tamulate fecerit ξ Quod si absurdissimum, atque falsissimum est i sc ergo & illa, in quibus Iudaeorum consuetudini c6gruebat libertate prudenti, non necessitate seruili, aut, quod est .tam. indignius, dispensatione fallaci potius, qua fideli. fidelibus enim, & iis, qui cognouerunt ueritate, sicut ipse testatur, nisi Arte & hic Allit, omnis creatura Dei bona est, & nihil abiiciendum, quod cum gratiaru actione percipitur. Ergo& ipsi Paulo, non solum uero, uetuet iam dispensatori maxime fideli, non solum cognitori, veru etiam doctori ueritatis, omnis utique in cibis creatura Dei, n5 simulate, sed uere bona erat. Curiginir nihil simulate suscipiendo sacroru, cannmoniarum q. gentilium, sed de cibis & praeputio ueta sentiendo, atque docedo,tamen tamqua gentilis fictus est gentibus,& no potuit fieri tamqua Iudaeus Iudaeis,
282쪽
nis fallaciter suscipiendo sacramenta Iudaeoisi Cur oleastro inserto obserilauit dispensati O- Rom. 3nis ueracem fidem naturalibus ramis non extra, sed in arbore constitutis, nescio quod dispensatoriae uela me simulationis obtendit Cur factus tamquam gentilis gentibus, quod sentit docet, quod agit sentit: factus autem tamquam Iudaeus Iudaeis, aliud claudit inpectore, aliud promit in uerbis, in Eetis, in scriptis Sed absit hoe sapere: Vtrisque enim de- i.Tim tbebat caritatem de corde puro, & conscientia bona, & fide non ficta. ac per hoc omnibus r. Cor. pomnia factus est, ut omnes lucrificeret, non mentientis astu, sed compatientis affectu, id est, non omnia mala hominum fallaciter agendo, sed aliorum omnium malis omnibus, tamquam si sua essent, misericordis medicinae diligentiam procurando. Cum itaque illa testamenti ueteris sacramenta, etiam sibi agenda minime recusabat ; non misericorditer sallebat , sed omnino non fallens, atque hoc modo, a domino Deo illa usque ad certi temporis dispensationem iussa esse commendans, a sacrilegis sacris gentium distinguebat. Tunc autem, non mentientis astu, sed compatientis affectu, Iudaeis tam cauam Iudaeus fiebat, quando eos ab illo errore, quo uel in Christum credere nolebant, uel per uetera sacrificia sua, caerimoniarum q. obseruationes se a peccatis posse mundari, fieriq. saluos existim bant, sic liberare cupiebat, tamquam ipse illo errore teneretur ; diligens utique proximum
Umquam se ipsum, & haec aliis ficiens, quae sibi ab aliis fieri uellet, si hoc illi opus esset.
Quod cum Dominus monuisset, adiunxit: Haec est enim lex, &prophetae. Hunc compa- Μ tm uentis affecisi in eadem epistola ad Galatas praecipit, dicens: Si praeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto ; uos, qui spirituales estis, instruite huiusmodi in spiritu lenitatis, intendens te ipsum, ne & tu tenteris. Vide non dixiti fiere tam qua ille, ut illum lucri iacias. non utique, ut ipsum delictum talaciter ageret . aut se id habere simularet; sed ut in alterius d licto, quid etiam sibi accidere posset, attenderet; atque ita alteri, tamquam sibi ab altero uellet, misericorditer subueniret: hocest non mentientis astu, sed c6 patientis affectu. Sic Iudaeo, sic gentili, sic cuilibet homini Paulus in errore, uel peccato aliquo constituto, non s mutando, quod non erat, sed c6patiendo, quia esse potuisset, tamqua qui se homin E c sitaret , omnibus omnia factus est, ut omnes lucrifaceret . Te ipsum, si placet, obsecror te paulisper intuere: te ipsum, inqua, erga me ipsum de recole: uel, si habes csi scripta, relege uerba tua in illa epistola, qua mihi per iratrem nostrum, iam collegam meum, Cyprianum breuiore misisti, quam ueraci, qua germano, quam pleno caritatis affectu, cum quaedam me in te comisisse expostulasses grauiter, subiunxisti: In hoc laeditur amicitia: in hoc neces studinis iura uiolantur: ne uideamur cenare pueriliter de fautoribus inuice, uel detractoriabus nostiis tribuere materia contendendi. Haec abs te uerba non solum ex animo dicta sentio, uersi etiam benigno animo ad consulendum mihi. Deinde addis, quod, etia si no adderes , appareret, & dicis: Haec scribo, quia te pure & Christiane diligere cupio, nec quid- qua in mea mente retinere, Quod distet a labiis. O uir sancte, mihique, ut Deus uidet animam meam, ueraci corde dilecte, hoc ipsum, quod posuisti in litteris tuis; quod te mihi exhibuisse non dubito; hoc ipsum omnino apostolum Paulum credo exhibuisse in litteris suis, non unicuilibet homini, sed Iudaeis, & Graecis, & omnibus gentibus filiis suis, quos in euangelio genuerat, & quos pari edos parturiebat, & deinde posteroru tot millibus fidelium C istianorsi, propter quos illa memoriae comendabatur epistola, ut nihil in sua mente retineret, quod distaret a labiis. Certe factus es etia tu , tamqua ego, no mentientis astu, sed repatientis affectur cum cogitares tam me non relinquendum in ea culpa, in quam me prolapsum existimasti, qua nec te uelles, si eo modo prolapsiis esses. Vnde agens gratias beniuolae menti erga me tuae, simul posco, ut etia mihi non succenseas,quod, cu in opusculis tuis aliqua me mouerent, mota meum intimaui tibi; hoc erga me ab omnibus obseruari uolens, quod erga te ipse seruaui; ut quidquid improbandum putant in scriptis meis, nec claudant subdolo pectore, nec ita reprehendant apud alios, ut taceant apud me; hinc potius existimans laedi amicitia, di necessitudinis iura uiolari. Nescio enim, utruamicitiae christianae putandae sint, in quibus magis ualet uulgare prouerbiu; Obsequiu amicos, ueritas odium parit ; qua ecclesiasticum: Fideliora sunt uulnera amici, qua uoluntaria oscula inimici. Pro Prou. , rinde carissimos nostros, qui nostris laboribus sincerissime fauent, hoc potius quanta possumus instantia doceamus: quo sciant fieri posse,ut inter carissimos aliquid alterutro sermonec5tradicatur ; nec tamen ipsa caritas minuatur; nec ueritas odium pariat,quae debetur amicitiaei siue illud uersi sit, quod cotradicitur; sue corde ueraci, qualecuque sit,dicitur,nδ retinendo in mete,quod a labiis distet. Credant igitur fratres nostri, similiares tui, quibus testimonium perhibes, quod sint uasa Christi, me inuito fusta; nec mediocre de hac re dolore
283쪽
inesse eordi meo, quod littere meae prius in multorum manus uenerint, quam ad te, ad quem scriptae sunt, peruenire potuerunt. quo autem modo id acciderit,& longum est enarrare, &, nisi fallor, superfluum: cum sussiciat, si quid mihi in hoc credatur, non eo factum animo, quo putatur, nec omnino meae filisse uoluntatis , aut dispositionis , aut consensi nis, aut saltem cognitionis ut fieret. hoc si non credunt quod Deo teste loquor; in quid amplius faciam, non habeo. Ego tamen , absit, ut eos credam haec tuae sanctitati malevola mente suggerere ad excitandas internos inimicitias; quas misericordia domini Dei nostria uertata nobis ; sed, sine ullo nocedi animo, facile de homine humana uitia su icari. hoca. Tim. enim me de illis aequum est credere, si uasa sunt Christi, non in contumeliam , sed in honorem facta,&disposita in domo magna a Deo, ad omne opus bonum . Quod si post hane
attestationem meam, si in notitiam corum uenerit, facere uoluerint; quam non recte i
ciant,&tu uides. Quod sane scripseram, nullum me librum aduersus te Romam misisse, ideo scripseram, quia & libri nomen ab ipsa epistola discernebam. unde omnino nescio quid aliud te audisse existimaueram t&Romam nec ipsam epistolam, sed tibi miseram: de aduersus te non esse arbitrabar, quod sinceritate amicitiae, siue ad admonendum, siue ad te, uel me abs te corrigendum, fecisse me noueram. Exceptis autem familiaribus tuis, teipsum obsecro per gratiam, qua redempti sumus ; ut, quaecumque tua bona, quae Dominni pietate tibi concessa sunt, in litteris meis posui, no me existimes insidiosis blandiloquio posuisse: si quid autem in te peccaui, dimittas mihi. Nec illud, quod de te, nescio cuius
poetae fisum, ineptius fortasse quam litteratius a me commemoratum est, amplius, quam dixi, ad te trahas: cum continuo subiecerim, non hoc ideo me dixisse, ut oculos cordis reciperes; quos, absit, umquam ut amiseris; sed ut aduerteres, quos sanos ac uigiles haberes. Propter solam ergo - νωδαν, si scripserimus aliquid , quod scripto posteriore de struere debeamus , imitandam, non propter Stesichori caecitatem, quam cordi tuo nec tribui, nec timui, attingendum illud existimauit atque identidem rogo, ut me fident et corrigas, ubi mihi hoc opus esse prospexeris. Quamquam enim, secundum honorum v cabula, quae iam Ecclesiae usus obtinuit, episcopatus presbyterio maior siti tamen in multis rebus Augustinus Hieronymo minor est: licet etiam a minore quolibet non sit refugienda, uel dedignanda correctio. De interpretatione tua iam mihi persuasisti, qua utilitate scripturas uolueris transferre de Hebraeis: ut scilicet ea, quae a Iudaeis praetermissa, uel co
rupta sunt, proferres in medium. Sed insinuare digneris, peto, a quisus Iudaeis, utrum ab eis ipsis, qui ante aduentum Domini interpretati sunt; &, si ita est, quibus, uel quonam corum: an ab istis posterius, qui propterea putari possunt aliqua de codicibus Graecis uel subtraxisse, uel in eis coma pisse, ne illis testimoniis de Christiana fide conuincerentur. illi
autem anteriores cur hoc facere uoluerint, non inuenio. Deinde nobis mittas, obsecro, interpretationem tuam de Septuaginta: quam te edidisse nesciebam. Librum quoque tua, cuius mentionem fecisti, de optimo genere interpretandi, cupio legere;& adhuc nosse, quo modo coaequanda sit in interprete peritia linguarum, coniecturis eorum, qui scripturas edisserendo pertractanti quos necesse est, etiam si recte atque unius fidei fuerint, uarias parere in multorum locorum obscuritate sententias: quamuis nequaquam ipsa uarietas ab eiusdem fidei unitate discordet; sicut etiam unus tractator, secundum eandem fidem, aliter atque aliter eundem locum potest exponere; quia hoc eius obscuritas patitur. Ideo autedesidero interpretationem tuam de Septuaginta, ut & tanta Latinorum interpretunt, qui
qualescumque hoc ausi sunt, quantu possumus imperitia careamus; & ii, qui me inuidere putant utilisus laboribus tuis, tandem aliquando, si fieri potest, intelligant, propterea me nolle tuam ex Hebraeo interpretationem in ecclesiis legi, ne, contra Septuaginta auctoritatem tam qua nouum aliquid proferentes, ma3no scandalo perturbemus plebes Christi, quarum aures de corda illam interpretationem audire consueuerunt, quae etiam ab apostolis a Ion. probata est. Vnde illud apud Ionam uirgultum, si in Hebraeo nec hedera est, nec cucurbita, sed nescio quid aliud, quod trunco suo nixum, nullis sustentandum adminiculis erigatur, mallem iam in omnibus Latinis cucurbitam legi. no enim trustra hoc puto Septuaginta posuisset nisi quia & huic simile sciebant. Satis me, immo sertasse plus, qua satis, tribus epistolis tuis respondisse arbitror; quaru duas per Cyprianum accepi, unam per Firmu. Rescribe, quod uisum fuerit, ad nos uel alios instruendos. Dabo aute operam diligentiorem, quanti me adiuuat Dominus, ut litterae, quas ad te scribo , prius ad te perueniant , qua ad quem ruam , a quo latius dispergantur. fateor enim nec mihi hoc fieri uelle de tuis ad me, quod e meis ad te fictu iustissime expostulas. Tamen placeat inobis inuicem non tantum caritas,
284쪽
nerum ellam libertas amicitiae; nec apud me taceas, uel ego apud te, qu in nostris litteris uici sim nosm et, eo scilicet animo, qui oculis Dei in fiaterna dilectione non displicet. quod si inter nos fieri posse sine ipsius dilectionis p iciosa offensione non puta; ; non fiat. illa enim caritas , quam tecum habere uellem , prosecto maior est, sed melior iitae minor, quam nulla est.
'NNO praeterito per statrem nostra Asterium hypodiaconum dignationi tuae
epistolam miteram, promptum reddens salutationis officium: quam tibi arbia tror redditam. nunc quoque per sinctum stat rem meum Praesidium diaconuobsecro primum ut memineris mei: deinde, ut baiulum litterarum habeas commendatum ; & mihi scias germanissimum ; &, in quibustumque necessitas postulauerit, foueas, atque sustentes: non quo aliqua re, Christo tribuente, indigeati sed quo bonorii amicitias auidissime expetat,&se in iis coniungendis maximsi putet neficium consecutum. Cur autem ad occidentem nauigauerit , ipso poteris narrante cognoscere. Nos in monast rio constituti, uariis hi inde fluctibus quatimur, & peregrinationis molestias siminemus. sed credimus in eo, qui dixit: Confidite, ego uici mundum: quod, ipso tribuen 'prae- sule, contra hostem diabolum uictoriam consequemur. Sanctum & uenerabilem statre n strum, papam Alipium ut meo obsequio salutes, obsecro. Sancti fiatres, qui nobiscum in monasterio Domino seruire sestinant, oppido te salutant. Incolumem te, di memore mea, Christus dominus noster tueatur omnipotens, domine ueresancte &suspiciende papa.
EPISTOLA XCIX. I TIBI PUTEM gratias a me reserri posse, non sapiam. Potens est Deus su
per persona mea sanctae animaeriue restituere, quod meret . ego mim indignus, nec aestimare umquam potui, nec optare, ut mihi tantum in Christo largireris affectum. Et licet me sceleratum quidam putent,& omnibus stagitiis obrutum ι &, pro peccatis meis, etiam haec parua sint: tamen tu bene Acis, quod ex tua mente etiam malos bonos putas. Periculosum quippe est, de seruo alterius iudicarei &non taedis uenia, praua dixisse de rectis. Veniet ueniet illa dies, in qua & mecum dolebis ardere non paucos. Ego probrosus, ego uerspellis. S lubricus, ego mendax, & satanae a te decipiens. Quid enim est tutius, haec uel credidisse, uel finxisse de insontibus ε, an etiam de noxiis credere noluisse λ Osculabantes mihi manus quidam, & ore ui pre detrahebant r& dolebant labiis, eorde gaudebant. videbat Dominus, de subsimnabat illos: S mis tum me seruum iam, filium cum eis iudicio reseruabat. Alius incessum meum calumni batur & risum . & ille uultui detrahebat i hic in simplicitate aliud suspicabatur. Pene certe triennium cum eis uixi. Multa me uirginsim crebro turba circumdedit. Diuinos libros, ut tui nonnullis tape disserui. lectio assiduitatem, assiduitas semiliaritatem, semiliaritas nauciam
285쪽
fiduciam secerat. Dicant, quid umquam in me aliter senserint, quam Christiansi decebat
Pecuniam cui uam accepi ξ munera uel parua, uel magna non spreui la manu mea aesesi cuius insonuitὸ obliquus sermo, oculus petulans sui te Nihil mihi aliud obiicitur, nisi sciciis meus :&hoc numquam obiicitur, nisi cum Hierosolymam Paula de Melania profici. scuntur. Esto: crediderunt mentienti: cur non credunt neganti λ Idem est homo ipse, quisuerat: fatetur insontem , qui dudum noxium loquebatur. & certe ueritatem magis exprimunt tormenta, quam risus . nisi quod facilius creditur, quod aut fictum libenter auditur, aut non fictum, ut fingatur, impellitur. Antequam domum sanctae Paulae nossem; t tius in me urbis studia consonabant. omnium pene iudicio dignus summo sacerdotio docerne ar. Beata memoriae Damasius meus sermo erat. dicebar sanctus: dicebar humi sis, de disertus. Numquid domum alicuius lasciuioris ingressus sum numquid me uestes sericae, nitentes gemmae, picta facies, auri rapuit ambitio Nulla suit alia Romae matron rum , quae meam posset edomare mentem, nisi lugens, atque ieiunans, squalens sordibus, fletibus pene caecata, quam continuis noctibus miseri rdiam Domini deprecantem sel e deprehendit ξ cuius canticum psalmi, sermo euangelium, deliciae continentia, uita ieiunium Z nulla me potuit alia delectare, nisi illa, quam manducantem numquam uidi sed postquam eam pro suae merito castitatis uenerari, colere, suspicere eoepi ; omnes me illi deseruere uirtutes. O inuidia primum mordax tui: o satanae calliditas, semper sancta p. que 3Nullae aliae Romanae urbi fabulam praebuerunt, nisi Paula,& Me ania; quae, contemptis facultatibus, pignoribusq. desertis, crucem Domini, quasi quoddam pietatis leuauere uexillum. Si balneas terent, unguenta eligerent, diuitias, & uiduitatem haberent maletiem luxuriae de libertatis ; dominae uocarentur, & sanctae . nunc in sacco & cinere formosae uolunt uideri,& in gehennam ignis cum ieiuniis& pcedore des endere. uidelicet non licet eis applaudente populo perire cum turbis. Si gentiles hane uitam carperent, si Iudaei iliabetent solatium non placendi eis, quibus displicet Christiis. nunc uero, pro nefas, limine. ε mines Christiani, praetermissa domorum suarum cura, ct proprii oculi trabe neglecta, in alieno oculo festucam quaerunt. Iaceram sanctum propositum i& remedium poenae suae ambitrantur , si nemo sit sanctus ; si omnibus detrahatur; si turba sit pereuntium; si multitudo peccantium . Tibi placet lauare quotidie: alius has mundities sordes putat. Tu attagenem ructas: &de comeso acipensere gloriami ego faba uentrem impleo. Te delectant cachinnantium greges : me Paula, Melaniaq. plangentes. Tu aliena desiderasi illae contemnunt sua. Te delibuta melle uina delectam illa potant aquam frigidam suauiorem. Tu te perdere existimas, quidquid in praesenti non habueris, comederis, deuoraueris: illae sutura desiderant, & credunt uera esse, quae scripta sunt. Esto, inepte, &inaniter, quibus resu rectio corporum persuasit: quid ad te nobis econtrario tua uita displicet. iano tuo crassus sis: me macies delectat, de pallor. Tu tales miseros arbitraris: nos te miserabiliorem putamus. Par pari refertur, ct inuicem nobis videmur insanire. Haec, mi domina Asella, cum 'iam nauem conscenderemi raptim flens dolensq conscrips:&gratias ago Deo meo, quod dignus sim, quem mundus oderit. Ora autem, ut de Baraone Hierosolymam regrediar; An.i., ne mihi dominetur Nabuchodonosor, sed Iesus filius Iosedech rueniat Esdras, qui inter pretatur adiutor, & reducat me in patriam meam. Stultus No, qui uolebam cantare can-Hier. , ticum Domini in terra aliena; &, deserto monte Sina, Aegypti auxilium fiagitabam: non Lue. io recordabar euangelii; quia qui de Hierusalem egreditur, statim incidit inlationes, BoiiDtur, vulneratur, occiditur. Sed licet fu erdos despiciat, atque leuites ; Samaritanus ille Ioan. a sericors est: cui cum diceretur: Samaritanus es, & daemonium habes: daemonium renuens, Samaritem se non nt gauit. Quia quem nos custodem, Hebraei Samaritem uocant. Mai Marc. 3 cum quidam me garriunt: titulum fides seruus agnosco. Magum uocant :& Iudaei Domui in num meum. Se ictor&Apostolus dictus est. Tentatio me non apprehendat, nisi hum ' na. Quotam partem angustiarum perpessus sum, qui cruci milito Infamiam filsi criminis imputarunt. sed scio, per bonam & malam famam perueniri ad regna caelorum. Saluta Paulam, & Eustochium, uelit nolit mundus, in Christo meas. Saluta matrem Albinam, sororemq. Marcellam, Marcellinam quoque, & sanctM Fesicit tem r&dic eis: Ante tribunal Christi s mul stabimus: ibi apparebit, qua mente quis uixerit. Memento mei, exemplum pudicitiae de uirginitatis insane; fluctusq. maris tuis precibus mitiga.
286쪽
EDICI, quos uocant chirurgi , crudeses putantur, & miseri sunt. An n6 est miseria, alienis non dolere uulneribus, & mortuas carnes inclementi secare ferro non horrere curantem, quod horret ipse, qui patitur, & inimicum put ri rita se natura habet; ut amara sit ueritas, blanda uitia existimentur. Esaias, in Esa. xo exemplum captiuitatis suturae, nudus non erubescit incedere. Hieremias de media Hierusa Hicr.1 3lem ad Euphratem, siuuium Mesopotamiae . mittitur; ut inter inimicas gentes, ubi est Assyrius,de castra sunt Chaldaeorum, ponat corrumpendum. Ezechiel stercore primum humano, deinde bubulo, panem c omni semente conspersum edere iubetur; & uxoris interitum siccis oculis uidet. Amos de Samaria pellitur . cur, quaeso nempe ideo, quiarii rurgici spirituales, secantes uitia peccatorum, ad paenitentiam cohortabantur. Paulus Gil. apostolus, Inimicus, inquit, uobis factus sum uerum dicens. Et quia saluatoris dura uide- Ioan. εbantur eloquia, plurimi discipul Mum retrorsum abierunt. Vnde non mirum est, si de nos ipsi, uitiis detrahentes, offendimus plurimos. Disposui nasum secare stetentem: timeat, qui strumosus est. Volo comiculae detrahere garrienti: rancidulam se intelligat cornix. N quid unus in urbe Romana est, qui habeat truncas inhonesto uulnere nares Numquid solus Bonasus Segestanus caua uerba, & in modum uesicarum tumentia, buccis trutinatur in
satis Dico, quosdam scelere, periurio, fusitate ad dignitatem nescio quam peruenisse. quid ad te, qui te intelligis innocentem Rideo aduocatum, qui patrono egeat: quadrante dignam eloquentiam nare subsinno. quid ad te, qui disertus es λ Volo in nummarios in uehi sacerdotes: tu, qui diues non es, quid irascerist Clausum cupio suis ignibus ardere Vulcanii. numquid hospes eius es, aut uicinus; quod a delubris idoli niteris incendia submouere Placet mihi, de lamis, de bubone, de noctua, de Niliacis ridere portentis. quidquid di etiam fuerit, in te dictum putas. in quodcumque uitium, styli mei mucro contoriaquetur , te clami s delignari. conserta manu in ius uocas; & satyricum scriptorem in pron arguis. An ideo tibi bellus uideris, quia fausto uocaris nomine λ quasi non & lucus idcoclicatur, quod minime luceat ; & parcae, quod nequaquam parcant ;& Eumenides furiae, ruod non sint benignae ; & uulgo Aethiopes uocentur argentei. Quod si in descriptione secorum semper irasceris, iam tibi cum Persio cantabo: optent te generum rex, & regina puellae Te rapiant: quidquid calcaueris, hoc rosa fiat. Dabo tamen consilium, quibus absconditis possis pulcntior apparere.Nasus non uideatur in iacie: sermo non sonet ad loquendum: atque ita& sermosus, & disertus uideri poteris.
de optimo genere interpretandi. E p I S T O L A CI.
A V L V S apostolus, praesente rege Agrippa, de criminibus responsurus, quo P posset intelligere qui auditurus erat, securus de causae uictoria, statim in principio sibi gratulatur, dicens : De omnibus, quibuβ accusor a Iudaeis, o rex Agrippa, existimo me beatum, cum apud te sm hodie defendendus, qui praecipue nosti curissis, quae in Iuda is sunt, c5suetudines,&quaestiones. legerat enim illud Iesu: Beatus, qui in aures Eees.. loquitur
287쪽
loquitur audientis i & nouerat tantum oratoris uerba proficere, quanta iudicis prouidenti, cognouisset. Vnde de ego beatu me in hoc dumtaxat negotio iudico, quod apud. eruditas aures imperitae linguae responsurus sum: quae obiicit mihi uel ignorantiam, uel mendacia, si aut nesciui alienas litteras uere interpretari, aut nolui , quorum alterum error, altet si ςrimen est. Ac ne Arsitan accusator meus facilitate, qua cuncta loquitur, & impunitate, qua sibi licere omnia putat, me quoqueapud uos argueret, ut papa Epiphaniu criminatus est: hanc epistolam misi, quae te, & per te alios, qui nos amare dignantur, rei ordinem doceat. Ante hoe serme biennium miserat Ioanni episcopo supradictus papa Epiphanius litteris, arguens eum in quibusdam dogmatibus, & postea clementer ad paenitentia prouocans. h rum exemplaria certatim Pallastinae rapiebatiar, uel ob auctoris meritu, uel ob elegantiam scriptionis. Erat in monasterio nostro uir apud sitos haud ignobilis, Eusebius Cremondsis qui, cum.haec epistola per multor si ora uolitaret mirarentur eam pro doctrina & puritate sermonis docti pariter&indocti, coepit a me obnixe petere, ut sibi eam in Latinum ueri rem, &, propter intelligendi facilitatem, apertius explicarem: Graeci enim eloquii penitus ignarus erat. Feci, quod uoluit: accitoq. notario, raptim celeriteri. dictaui,ex latere in pii gina breuiter annotans, quem intrinsecus sensiam singula capitula continerent. si quideinde hoe, ut sibi soli facerem, oppido flagitarat. post Uiq. ab eo mutuo, ut domi haberet exemplar, nec ficile in uulgus proderet. Res ita anno & sex mensibus uasiit ι donec iupradi,'cta interpretatio, de scriniis eius nouo praestigio Hiero lymam commigrauit. nam quidam pseudomonachus, uel accepta pecunia, ut perspicue intelligi datur, uel gracilita malitia, ut incassum corruptor nititur persuadere, compilatis chartis eius, & lumptibus, Iudas factus est proditor; dedit q. aduersariis latrandi contra me occasionem, ut inter imperitos conci . nentur, me fallarium; me uerbum non expressisse de uerbo; pro honorabili dixisse carissimmum ; ct maligna interpretatione, quod nefas dictu sit, idest reueiarendum auribus omnium, noluisse transscire. Haec, & istiusmodi nugae, crimina mea sunt. Ac primum, antequam de translatione respondeam, uolo interrogare eos, qui malitiam prudentiam uocant, unde apud uos exemplar epistolae quis dedit qua fronte profertis P
quod scelereredemistis quid apud homines tutum erit, si ne parietibus quidem & scriniis
nostra possumus secreta celare Si ante tribunalia iudicum hoc uobis crimen impingerem νreos legibus labiugarem, quae etiam pro utilitatibus fisci noxiis delatoribus poenas statu unt; &, cum suscipiant proditionem, damnant proditorem. Lucrum uidelicet placet, u luntas displicet. Dudum Esychium, uirum consiliarem, contra quem patriarcha Gamaliel grauissimas exercuit inimicitias, Theodosius princeps capite damnauit, quod, solicitato notario, chartas illius inuasisset. Legimus in ueteribus historiis, ludi magistrum, qui Fallia scorum liberos prodiderat, uinctum pueris traditum, & ad eos, quos prodebat, remissum nec sceleratam populum Romanum suscepisse uictoriam . Pyrrhum, Epirotarum regem cum in castris ex uulnere curaretur, medici fili proditione interfici nefas duxit Fabricius quin potius uinctum remisit ad dominum, ut scelus nec in aduersario comprobaret. Quod leges publicae, quini hostes tuentur, quod inter bella & gladios Enctum est, hoe nobis inter monachos & sacerdotes Christi intutum fuit. Et audet quidam ex eis, adducto superestio, & concrepantibus digitis, eructare, & dicere: Quid enim, si redemit, si solicitauit s cit , quod sibi prosuit. Mira sceleris defensio: quasi non & latrones, & fures, di pyratae statae. xa ciant, quod sibi prodest. certe Annas,&Caiphas, seducentes inselicem Iudam, secerunt quod sibi utile existimabant. Volo in chartulis meis quaslibet ineptias scribere, commentari de scripturis, remordere laedentes, digerere stomachum, in locis me exercere communi bus, &quasi limatas ad expugnandum iagittas reponere. quamdiu non profero cogitata; maledicta, non crimina sunt, immo ne maledicta quidem, quae aures publicae nesciant. Tu. corrumpas seruulos, solicites clientes, &, ut in fabulis legimus, auro ad Danaen pen tres, di imulatoq. quod seceris me falsarium uoces: cum multo peius crimen accusando in te confitearis, quam in me arguis. Alius te haereticum, alius insimulat dogmatum peruersorem . taces ipse: respondere non audes c interpretem laceras: de syllabis Dumniaris, &totam defensionem tui putas, si tacenti detrahas. Finge, in transferendo uel errasse, uel imiermissse me quippiam. hic totius negotii tui cardo uersatur, haec tua est defensio. num i circo tu non es haereticus, si ego malus interpres sim ξ Non hoc dico, quod te haereticum nouerim: sciat ille qui accusauit ; nouerit ille, qui scripsit: sed quod stultissimum si, accusata ab alio alium criminari, &, consesso undique corpore, e dormientis uulnere sistatium quaerere. Hactenus sic locutus sum, quasi aliquid de epistola commutauerim,& simplex tranua-
288쪽
DE OPTIMO GENERE INTERPRETANDI.
tio possit errorem habere, non crimen. nunc uero, cum ipsa epistola doceat nihil mutatum esse de sensu, nec res additas, nec aliquod dogma confictum; ficiunt nae intelligendo, ut , , nihil intelligant; &, dum alienam imperitiam uolunt coarguere, suam produnt. Ego enim non solum lateor, sed libera uoce profiteor, me in interpretatione Graecorum, absque scripturis sanctis, ubi&uerborum ordo&mysterium est, non uerbum e uerbo, sed sensiani exprimere de sensu. habeo a. huius rei magistrum Tullium, qui Protagoram Platonis, &Oeconomico Xenophontis,& Aeschynis ac Demosthenis duas contra se orationes pulcherrimas transtulit . quanta in illis praetermiserit, quanta addiderit, quanta mutauerit ; ut proprietates alterius linguae suis proprietatibus explicaret; non est huius temporis dicere. suisicit mihi ipsius translatoris autioritas, qui ita in prologo earundem orationum locutus est. Putaui mihi suscipiendum laborem utilem studiosis, mihi quidem ipsi non necessarium. Conuerti enim ex Atticis duorum eloquentissimorum nobilissimas orationes, inter seq. contrarias, Aeschynis & Demosthenis; nec conuerti, ut interpres, sed ut orator, sententiis iisdem, & earum formis, tam figuris quam uerbis ad nostram consuetudinem aptis. in quibus non uerbum pro uerbo necesse habui reddere; sed genus omne uerborum, uim q. seruaui. non enim me annumerare ea te tori putaui oportere, sed tamquam appendere. Rursum in calce sermonis, Quorum ego, ait, orationes si, ut spero, ita expressero, uirtutibus utens illorum omnibus, idest sententiis, &earum figuris, & rerum ordine, uerba persequens eatenus, ut ea non abhorreant a more nostro. quae si e Graecis omnia conuersa non erunt; tamen , ut generis eiusdem sint, elaborauimus. Sed & Horatius, uir acutus, &doctus, hoc idem in arte poetica erudito interpreti praecipit i Nec uerbum uerbo curabis reddere fidus interpres. Terentius Menandrum, Plautus&Caecilius ueteres comicos interpretati sunt. numquid haerent in uerbis; ac non decorem magis & elegantiam in tras latione conseruant Quam uos ueritatem interpretationis, hanc eruditi nuncupant. Vnde& ego, do satalibus ante annos circiter uiginti,&simili tunc quoque errore deceptus, certe hoc mihi a uobis obiiciendum nesciens, cum . Eusebii Caesariensis χρονικον in Latinum uerterem, tali inter cetera usus sum praefatione. Dissicile est, alienas lineas insequentem , non
alicubi excidere ;& arduum, ut, quae in alia lingua bene dicta sunt, eundem decorem in translatione conseruent. Significatum est aliquid unius uerbi proprietate: non habeo in um, quo id efferam; &, dum quaero implere sententiam, longo ambitu uita breuis uiae spatia consumo. Accedunt hyperbatorum anfractus, dissimilitudines castium, uarietates figurarum , ipsum postremo suum, &, ut ita dicam, uernaculum linguae genus. Si ad uel bum interpretor, absurde resonant: si ob necessitatem aliquid in ordine, uel in sermone mutauero, ab interpretis uidebor ossicio recessisse. Et post multa, quae nunc prosequi otiosum est, etiam hoc addidi. Quod si cui non uidetur, lingua gratiam in interpretatione mutari; Homerum ad uerbum exprimat in Latinum . plus aliquid dicam, eundem sua in lingua piolae uerbis intςrpretetur: uidebis ordinem ridiculum, & poetam eloquentissimum uix loquentem. Verum ne meorum scriptorum parua sit auctoritas, quamquam hoc tantum probare uoluerim, me semper ab adolescentia non uerba, sed sententias transtulisse : qualis stiper hoc genere prauatiuncula sit, in libro, quo beati Antonii uita describitur, ipsius lecitione cognosce. ex alia in aliam linguam expressa ad uerbum translatio sensum operit, &, uehiti laeto gramine, sata strangulat . dum enim cas bus & figuris seruit oratio, quod breui poterat indicare sermone, longo ambitu circumacta uix explicat. Hoc igitur ego uitans, ita beatum Antonium te petente transposui, ut nihil desit ex sensu, cum aliquid desit ex uerbis. Allisillabas aucupentur, & litteras: tu quaere sententias. Dies me deficiet, si omnium, qui adsensum interpretati sunt, testimonia replicauero. Suffcit in praesenti nominasse Hilarium consessorem, qui Homilias in Iob, & in psalmos tractatus plurimos in Latinum uertit e Graeco; nec assedit litterae dormitanti,&putida rusticorum interpretatione se torsit; sed quasi captiuos sensus in suam linguam uictoris iure transposuit. Nec hoc mirum in ceteris saeculi uidelicet, aut Ecclesiae uiris . cum Septuaginta interpretes, di Euangelistae, atque Apostoli Marc., idem in sacris uolunt inibus secerint .Legimus in Marco dicentem Dominum, litha cumi: statim q. subiectum est, quod interpretatur, puella tibi dico surge. Arguatur euangelii lamendacii, quare addiderit, tibi dico, cum in Hebraeo tantum sit, puella surge. Sed, ut faceret, & sensum uocantis atque imperantis exprimeret, addidit, tibi dico. Rursum in Matthaeo, redditis ab proditore Iuda triginta argenteis, & empto ex eis agro fi M tib 7guli, scribitur: Tunc impletum est, quod scriptiam csi per Hieremiam prophetam , dicentem : Et acceperunt triginta assicteos pretium appretiati, quod appretiaverunt a filiis lirael;& dederunt jo
289쪽
& dederunt eos in agrum figuli, sicut constituit mihi Dominus. Hoe in Hieremia penitus
Zach. ii non inuenitur, sed in Zacharia, aliis multo uerbis, ac toto ordine discrepante. uulgata quippe editio ita se habet: Et dicam ad eos: si bonum est coram uobis, date mercedem miti hi , aut renuite. & appenderunt mercedem meam triginta argenteos. dixit q. Dominus ad me: Pone illos in conflatorium; & considera, si probatum sit, sicut probatus sum ab eis. Et tuli triginta argenteos, &misi eos in domo Domini in confiatorium. Quantum distet ab euangelistae testimonio Septua3inta translatio, perspicuum est. Sed & in Hebraeo, cum sensus idem sit, uerba praepostera lunt, & pene diuersa. Et dixi, inquit, ad eos: Si bonum est in oculis uestris, afferte mercedem meam-si non, quiescite. Et appenderunt mercedem meam triginta argenteos. Et dixit Dominus ad mei Proiice illud ad statuarium, decorum pretium, quo appretiatus sum ab eis. Et tuli triginta argenteos, & proieci eos in domo Domini ad statuarium. Accusent apostolum Distatis , quod nec cum Hebraim, nec cum S ptuaginta congruat translatoribus; &, quod his maius est, erret in nomine: pro Zacharia quippe Hieremiam posuit. Sed absit hoc de pedisequo Christi dicere: cui curae fuit non uerba & syllabas aucupari, sed sententias dogmatum ponere. Veniamus ad aliud eiusdem Za Ioan. 1ν chariae testimonium , quod Ioannes euangelista assumit iuxta Hebraicam ueritatem. Vide-Zach. ix bunt in quem compunxerunt. pro quo in Septuaginta legimus, κρου PM, A m, ἀνενδε quod interpretati sunt Latini: Et aspicient ad me, pro iis, quae illus runt, siue insultauerunt. Discrepat Euangelistae, Septuaginta interpretum, nostraq. tran Matth. is & tamen sermonum uarietas, spiritus unitate concordat. In Matthaeo quoque legimus Zieli. 13 Dominum praedicentem apostolis sugam , & hoc ipsum Zachariae testimonio confirmam tem . Scriptum est, ait: Percutiam pastorem, & dispergentur oves. At in Septuaginta, &in Hebraeo multo aliter est. non enim ex persona Dei dicitur, ut Euangelista uult, sed ex prophetae Deum patrem rogantis. Percute pastorem, &dispergentur oves. In hoc, ut albitror, loco, iuxta quorundam prudentiam, euangelista piaculi reus est, quod ausus sit prophetae uerba ad Dei referre personam . Scribit supradictus euangelista, ad anseli montia, Matth. , tulisse Ioseph paruulum, & matrem eius, ct intrasse in Aegyptum, ibi q. mans ste usque ad obitum Herodis r ut impleretur quod dictum est a Domino per prophetam: Ex Aegypto uoosteii caui filium meum . Hoc nostri codices non habenti sed in Osee propheta iuxta Hebraicam scribitur ueritatem: Quia puer istaei est, de dilexi eum; & ex Aegypto uocaui filium meum. Pro quo & in eodem loco Septuaginta transtulerunti Quia earuulus est Israel, & dilexi in i& ex Aegypto uocaui filios eius. Num omnino repudiandi sunt, quia istum locum, qui ad Christi maxime pertinet sacramentum, aliter transtulerunt an danda potius uenia ut nomit,d. , nibus, iuxta Iacobi sententiam, dicentis: Multa peccamus omnes: de,s quis in uerbo non Matth. , offendit, iste persectus est uir, potens refrenare omne corpus Θ illud uero, quod in eodem euangelista scribitur: Et ueniens habitauit in ciuitate, quae dicitur Naetareth i ut impleretur quod dictum est per prophetas, Quia Nagaraeus uocabitur: Respondeant de is Esa. t I stidiosi aestimatores omnium tractatorum, ubi legerint, discant q. in Esaia positum. Nam in eo loco, ubi nos legimus, atque transtulimus: Exi et uirpa de radice Iesse, de flos de radice cius ascendet: in Hebraeo, iuxta linguae illius ita lcriptum est: Exi et uirga de radice Iesse, & Nazaraeus de radice eius crescet. Cur hoc omiserunt Septuaginta, si non licet transferre uerbum pro uerbo Sacrilegsi est, uel celasse, uel ignorasse mysterium. Transeamus ad Micth. i cetera. neque enim epistolae breuitas patitur diutius singulis immorari. Ide Matthaeus loquituri Hoc aute totum factum est, ut compleretur quod dictum est a Domino per prophetam dicentemi Ecce uirgo in utero habebit, & pariet filium, dc uocabunt nomen eius Emanuel. Quod Septuaginta transtulerunt: Ecce uirgo in utero accipiet, do pariet filium, de uocabi-Esa .7 tis nomen eius Emanuel. Si uerba calumniamur: utique non est idem : habebit, & accipiet; neque uocabunt, de uocabitis. Porro in Hebraeo legimus ita scriptum: Ecce uirgo concipiet, de pariet filium, e& uocabit nomen eius Emanuel. Non Achar, qui arguebatur infidelitatis, Matth. , non Iudaei, qui erant Dominum negaturi, sed uocabit, inquit, ipsa, quae concipiet, ipsa uirgo, quae pariet. In eodem euangelista legimus, Herodem ad aduentum Magorum latitaturbatum ; scribi sq. dc sacerdotibus congregatis, sciscitatum ab eis, ubi Christus nascet Mieli., turi illo sq. respondisse, in Bethlehem Iudae. sic enim scriptum est in propheta: Et tu Bethlehem , terra Iuda, nequaquam minima es in ducibus Iuda i ex te enim egredietur dux, qui regat populum meum Israel.Hoc exemplum in uulgara editione se sertur: Et tu Bethlehem domus Ephrata, modicus es, ut sis in millibus Iuda: de te mihi egredietur, ut sit princeps in Israel. Quanta sit inter Matthaeum de Septuaginta uerborsi ordinisq. discordia, magis hoc admiraberis,
290쪽
DE OPTIMO GENERE INTERPRETANDI. 18 si
admiraberis, si Hebraicum uideas, in quo ita scriptum est: Et tu Bethlehem Ephrata, paruulus es in millibus Iuda r ex te mihi egredietur , qui sit dominator in Israel. Considera gradatim, quae ab euangelista sint posita. Et tu Bethlehem, terra Iuda. Pro terra Iuda, in Hebraico habetur Ephrata, in Septu inta, domus Ephrata. Et pro, Nequaquam minima es in ducibus Iuda, in Septuaginta legitur, Modicus es, ut sis in millibus Iuda: in Hebraeo, Paruulus es in millibus Iuda. Sensusq. contrarius est, Septuaginta sibi in hoe dumtaxat loco de Hebraico concordante. Euangelista enim dixit, quod non si paruulus in ducibus Iuda, cum e Nione sit positum, paruulus quidem es, & modicus; sed tamen de te mihi paruulodi modico egredietur dux in Israel, secundum illud Apostoli: Elegit infirma mundi Deus, i. ea ut confundat sertia. Porro,quod sequitur, Qui regat, uel qui pascat populum meum Israel: aliter in propheta esse perspicuum est. Haec replico, non ut euangelistas arguam falsitatis, hoe quippe impiorum est, Celsi, Porphyrii, Iulianiὶ sed ut reprehensores meos arguam im tiae; & impetrem ab eis ueniam, ut concedant mihi in simplici epistola, quod in scripturis sanctis, uelint nolint, apostolis concessuri sunt. Marcus, discipulus Petri, ita suum orditur euangelium i Principium euangelii Iesu Christi: sicut scriptu est in Esaia prophetat Marc.
Ecce ego mitto angelum meum ante iaciem tuam, qui praeparabit viam tuam ante te . Vox clamantis in deserto, parate uiam Domini, rectas facite semitas eius. Hoc exemplum ex
duobus prophetis c8mpositum est, de Malachia uidelicet,& Esaia. Nam primum, quod Mai. dicitur: Ecce ego mitto angelum meum ante ficiem tuam, qui praeparabit viam tuam ante Esa. ε te: in Malachiae fine scriptum est. Sequens autem quod insertur: Vox clamantis in deserto dici in Esaia legimus. Et quo modo Marcus statim in principio uoluminis sui posuit, sicut Mar. 3scriptum est in Esaia propheta: Ecce ego mitto angelum meum: quod non scribitur in Es ia, ut diximus, sed in Mesachia nouissimo duodecim prophetarum λ Soluat hane quaestiunculam imperita praesumptior & ego erroris ueniam deprecabor.Idem Marcus inducit ad pharisaeos siluatorem loquentem: Numquam legistis quid secerit David, q uando necessitatem habuit, &esurivit iple de socii eius ι quo modo ingressus domum Dei sub Abiathar pontifice , & panes propolationis comedit, quibus non licebat uesti, nisi solis sacerdotibus Z Lega- i. Reg. ximus Samuelem, siue, ut in communi titulo habetur, Regnorum libros: ibi q. reperiemus, non Abiathar scriptum esse, sed Abimelech pontificem, qui postea a Doec cum ceteris sa- - g cerdotibus, Saul iubente, percussus est. Pergamus ad apostolum Paulum. scribit ad Corinthios: Si enim cognouissent, numquam Dominum gloriae crucifixissent. Sed sicut scriptu Cψ est: Quod oculus non uidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis ascendit, quae praepar uit Deus diligentibus se. Solent in hoc loco apocryphorum quidam deliramenta sectari.& dicere, quod de Apocalypsi Helix, testimonium sumptum siti cum in Esaia iuxta Hebrai Es, ε
cum ita legatur: Asaeculo non audierunt, nec auribus perceperunt. Oculus non uidit Deus absque te, quae praeparasti expectantibus te. Hoc Septuaginta multo aliter transtulerunt. Asaeculo non audiuimus, neque oculi nostri uiderunt Deum absque tet & opera tua uera, &facies expectantibus te misericordiam. Intelligimus. unde sumptum sit testimonium: & t
men Apostolus non uerbum expressit e uerbo, sed eundem sensum aliis se monibus indicauit. In epistola ad Romanos idem apostolus Paulus, exemplum de Esaia su- Rom. νmens, Ecce, inquit, ponam in Sion lapidem offensionis, de petram scandalii discordat a Esa. 3
translatione ueteri, & tamen cum Hebraica ueritate concordat . in Septuaginta enim con
trarius sensus est, Non ut lapidi offensionis occurretis, neque ut pet ae ruinae t cum apost Ius quoque Petrus Hebraeis Paul M. consentiens ita posuerit: Incredulis autem lapis Oiscn- r. Petillsonis, & petra scandali. Ex quibus uniuersis perspicuum est, apostolos, & euangelistas, in interpretatione ueterum scripturarum, sensum quaesisse, non uerba, nec magnopere de ora dine sermonibus q. curasse, dum intellectui res pateret. Lucas, uir apostolicus, & euangm
limi, scribit, Si sanum, primum Christi martyrem, in Iudaica concione narrantem: in Septuaginta quinque animabus descendit Iacob in Aegyptum: & desunctus est ipse: & patres' nostri translati sunt in Sychem, &posti sunt in sepulcro, quod emit Abraham pretio a genti a filiis Emor patris Sychem. Hie locus in Genesi multo aliter inuenitur, quod scilicet Gen. a Abraham emerit ab Ephron Etheo filio Seor, iuxta Hebron quadringentis drachmis argenati speluncam duplicem , &agrum circa eam, sepelierit q. in ea Saram uxorem suam . Atque in eodem legimus libro , postea reuertentem de Mesopotamia lacob cum uxoribus & filiis Gen. 33 suis posuisse tabernaculum ante Salem urbem Sychimorum, quae est in terra Chanaam, di habitasse ibi, & emisse partem agri, in quo habebat tentoria, ab Emor patre Sychem centa agnis, it statuisse ibi altare, de inuocasse ibi Deum Israel. Abraham non emit specum ab