장음표시 사용
211쪽
osse visum qu0d sumi pol iei is, qua ad personam pertinent, de quo post distendum est eventus autem ii si in s ullit cum litur accidit, atque ei, qui arguuntur, arbitrati esse dicuntur ut, si qui didatur alium occidisse, ne voluerit, ii id aut similitudine ui suspitione ut il0- monstratione sulsu deceptus sit aui eum necasse, cuius testamento uitia si heres, quod instamenio se lidredem arbitratus sit u in enim ex eventu cogitu60num spectari ip iere, sed qua cogitatione animus ei spe ad malasmesum prosectus sit, considerari quo animo quid quisque
saeiat, non quo eam utatur, ad rem pertinere hoc autem rili,eo aput illud erit accusatori, si demonstrare poterit alii nomini causam fuisse faciendi secundarium, si tantain tu ni idoneam nemini; sin fuisse aliis quoque causa faciendi videbitur, ut potestas defuisse aliis demonstranda est aut saeuitas aut Voluntas potestas, si aut nescis Se aut non adfuisse aut Conseor aliquid non potuisse dicentur facultas, si ratio, adiutores, adiumenta ceteraque, quae ad rem pertinent, defuisse alicui demonstrabuntur voluntas, Si animus a talibus saetis aeuus et integer esse dicetur postremo, quas ad defenSionem rationes re dabimus, eis accusator ad alios e culpa eximendos abutetur. Verum id brevi faetendum est et in unum multa Sunt conducenda, ut ne alterius defendendi CRUS hune eeusare, sed huius accusandi causa defendere alterum Videatur. atque accusatori quidem haec fore sunt in causa faciendi consideranda, defensor autem CX Contrari primum impulsionem aut nullam fuisse dicet aut, si fuiSSe Oneedet, extenuabit et parvulam quandam fuisse demonstrabit aut non ex ea solere huius modi
saeta nasci docebit: quo erit in loco demonstrandum, quae Vi et natura sit eius adfectionis, qua impulsus aliquid reus commisisse dicetur, in qu et exempla et similitudines erunt proferendae et ipsa diligenter natura eius adfectionis tamquam levissimae quietissimam ad partem explicanda, ut et res ipsa a facto crudeli et turbulento ad quoddam mitius et tranquillius traducatur et oratio tamen ad animum eius, qui audiet, o ad animi
quendam intimum sensum adcommodetur ratioCinatio 20nis autem susDitiones infirmabit, si aut commodum Ul-
212쪽
lum esse ut a Viam aut alii maius osse aut nihilo sibi maius esse, quam aliiS, Ut incommodum sibi maius, quum commodum dicet ut nequaquam illius commodi, quod expetitum dicatur, magnitudo aut cum eo incommodo, quod acciderit, aut cum illo periculo, quod subeatur, sit comparanda; qui omnes loci similiter in indommodi 2 quoque Vitatione tractabuntur. Sin aecusator dixerit eum id esse Secutum, quod ei Visum sit commodum, aut id fugisse, quod putarit 8Se incommodum, quamquam in falsa fuerit opinione demonstrandum erit defensori neminem tanta esse stultitia, qui tali in re possit veritatem ignorare quodsi id conoedatur, illud non conoessum iri, ne dubitasse quidem eum, quid rei esset, Sed id, quod falsum fuerit, sine ulla dubitatione pro Ver proba8Se; quia si dubitarit, summae fuisse amentiae dubia spe imus pulsum Certum in periculum e Committere quem admodum autem necusator, Cum ab alii culpam demovebit, defensoris Iouis utetur, sic eis locis, qui accusatoridati sunt, utetur reus, cum in alios ab se crimen volet
Ex persona autem Coniectura Capietur, Si eae QS, quae personis attributae sunt, diligenter Considerabuntur, qua omnis in primo libro XpOSuimuS. nam et de Omine non numquam aliquid Ruspitionis aseitur nomen autem cum dioimus, cognomen quoque intellegatur Oportet de hominis enim certo et proprio Vocabulo agitur; ut si dicamus idcirco aliquem Caldum vocari, quod temerario et repentino consilio sit; ut si ea re hominibus
Graecis imperitis verba dederit, quod Clodius aut Cae-29 cilius ut Mutius vocaretur; et de natura licet aliquantum ducere suspitionis Omnia enim haec Vir an mulier, huius an illius civitatis sit, quibus sit OnSanguineiS, quibus maioribuS, qua aetate, quo animo, quo Corpore, quae naturae Sunt attributa, ad aliquam Conieeturam faciendam pertinebunt ex victu multae trahuntur SUSpitiones, Cum, quem ad modum et apud quos et a quibus educatus et eruditus Sit, quaeritur, et quibUSeum 30 ViVnt, qua ratione Vitae, quo more domestico ViVat; et
e fortuna Saepe urgumentatio a Scitur, Cum SerVUS I
liber, pecuniOSu an pauper, nobilis an ignobilis, felix an
213쪽
DE INVENTIONE II. 27 161 infelix, privatus an in testate si aut fuerit ui suturus sit, consideratur aut denique aliquid eorum quaeritur, qu 40rtunae esse attributa intelleguntur. Labitus autem, quonia in in reliqua persecta et mustanti animi ut emporis absoluti e consistit, quo in genere usi virtus, scicimtia et quae contraria sunt res ipsa, causa P0s ita, bit ei quid hic quoque iocus suspitionis ostendat nam
adsediti,ne quidem perspieuam solent prae se gerere Oniecturam, ut amor, iracundia, mesostia, Propterea quod
et ipsarum vis intellegitur et, quae res harum reliquume insequatur, aestus cognitu sunt studium autem quo sinium est adsidua ei vehementer aliquam ad rem applicata magna cum voluptate occupatio, simile ex eo ducetur argumentatio, quam res ipsa desiderabit in causa item ex consilio sumetur aliquid suspitionis, nam consilium est aliquid faciendi non faciendive excogitata ratio iunis acta et casus et rationes, quae Sunt Omnia, ut in Onfirmationis praeceptis dictum est, in tria tempora distributa sacile erit videre, ecquid adferant ad confirmandam Coniecturam suspitionis. Ac personis quidem res hae sunt attributae, ex qui a Vbus Omnibus unum in locum conetis accusatori erit improbatione hominis uti nam causa facti parum firmitudinis habebit, nisi animus eius, qui insimulatur, in
eam suspitionem adducitur, ut in tali re a culpa non videntur abhorruisse ut enim animum alicuius improbare nihil attinet, cum causa, qua re e Caret, non inter-Ce8Sit, Si Causam peceat intercedere leve est, si animus nulli minus honestae rationi adfinis ostenditur quare Vitam eius, quem arguit, ex ante saetis neeuSatori inprobare debebit et ostendere, si quo in pari ante peccato convictus sit si id non poterit, si quam in similem ante Suspitionem venerit, ae maxime, si fieri poterit. simili aliquo in genere eiusdem modi causa aliqua Ommotum De QRSSe aut in neque magna re aut in maiore aut in minore ut i, quem quid pecunia dicat induetum fecisse, possit demonstrare aliqua in re eius aliquod factum Varum item in omni causa naturam aut Vietum aut studium saut fortunam aut aliquid eorum, quae personis attributa
Sunt, udiam Causam, qua Commotum peCeaSSe dicet, adiun-
214쪽
gere atque e di8pari quoque genere culparum, si X pari sumendi faculta non erit, improbare animum adversari oportebit Si avaritia inductum arguas fecisse, et
murum eum, quem ne USeS, demonStrare non possis, aliis adfinem vitiis esse doceaS, et ex ea re non SSe mirandum, qui in illa re turpi aut cupidus aut petulans fuerit, hac quoque in re eum deliquisse; quantum enim dehonestate et auctoritate eius, qui arguitur, detractum est, tantundem de facultate ei totius est defensionis deminus tum si nulli adfinis poterit vitio reus ante admisso demonstrari locus inducetur ille, per quem hortandi iudices erunt, ut veterem famam hominis nihil ad rem putent
pertinere, nam eum ante CelaSSe, nune manifesto teneri; qua re non oportere hanc rem e Superiore ita Spectari,
sed superiorem vitam ex hac re improbari et aut O- testatem ante peccandi non fuisse aut auSam; aut, Si haec dici non poterunt, dicendum erit illud extremum, non 8Se mirum, si nune primum deliquerit; nam necesseeSSe eum, qui Velit peccare, aliquando primum delinquere. Sin Vita ante acta ignorabitur, hoc loco praeterito
et Cur praetereatur, demonStrato, argumentis ceuSationem Statim confirmare oportebit.
11 Defensor autem primum, si poterit, debebit vitam eius, qui insimulabitur, quam honestissimam demonStrare. id faciet, si ostendet aliqua eius nota et non communia
officia quod genus in parentes, CognatOS, miCOS, Id- finis, necessarios etiam quae magi rara et eximia Sunt, si ab eo cum magno aliquid labore aut perieul aut utraque re, eum ne QSSe non 88et Officii causa aut in rempublicam aut in parentes aut in aliquos eorum, qui modo eXpositi sunt, factum esse dicet; deinde si nihil deliquisse, nulla cupiditate impeditum ab officio recessisse,
quod eo confirmatius erit, si, cum potesta impune aliquid faciendi minus honesto fuisse dicetur, volunta ei as faciendo demonstrabitur afuisse hoe autem ipsum genuferit eo firmius, si eo ipso in genere, quo arguetur, integer ante fuisse demonstrabitur ut si, cum Varitiae e Sa fecisse arguatur, minime omni in vita pecuniae
cupidus fuisse doceatur hic illa magna cum graVitate inducetur indignatio, iuncta conquestioni, perquam mi-
215쪽
DE INVENTIDNE l. 31 40 163suriani facinus isse et indignum Nemonstrabitur; ut ,
eam causam putare, quae homines studueis in studem rapere soleat, castissimum quoque hominem ad peccat
duui 0tuisse impellere; aut iniquum esse et sitimo cuique pernicississimum i ta vitam b0ueste uerum tuli in
tempore quam plurimum prodesse, Sed ubila ex criminuti e quae e singi quamvis salse possit, anteacta ita quae neque ad tempus fingi neque ullo modo mutari possit, sacere iudicium sin autem in ante acta 37 vitii aliqua turpitudines erunt, aut falso venisse in eam existimati0uem dicetur et ex aliquorum invidia aut obtrectati, ne aut salsa opinione, aut imprudentiae, ne CS-situdini, persuasioni, adulescentiae aut alicui non mali uosae animi adfectioni attribuentur aut dissimili generi Vitiorum, ut animus non omnino integer, sed ab tali culpa remotus 88 Videatur. ac si nullo modo vitae turpitudo aut infamia leniri poterit oratione, negare oportebit de vita eius et de moribus quaerere e Sed de eo crimine, quo de arguatur; qua re, ante facti OmissiS, illud, quod instet, agi portere. Ex facto autem ipso suspitiones ducentur, si totius 12 administrati negotii comitibus partibus pertemptabitur;
atque eae Su8pitione partim ex negotio Separatim, partim Communiter ex personis atque ex negotio profici- Seentur ex negotio duci poterunt, Si ea reS, quae negotiis attributae sunt, diligenter considerabimus. X eis igitur in hanc constitutionem convenire Videntur genera earum Omnia, arte generum pleraeque. Videre sigitur primum oportebit, quae sint continentia cum ipso negotio, hoc St, quae ab re separari non OSSint quo in loco satis erit diligenter considerasse, quid Sit ante rem factum, e quo Spes perficiundi nata et faciundi facultas quaesita Videatur; quid in ipsa re gerenda, quid postea consecutum sit denique ipsius est negotii gestio pertraetanda, nam hoc genus earum rerum, quae negotio
sunt attributae, secundo in loco nobis est XI OSitum. hoc ergo in genere spectabitur locuS tempUS, OCCISio 40 facultas; quorum unius cuiusque vis diligenter in confirmationis praeceptis explicata St. qua re, ne aut hie
216쪽
non admonuisse aut ne eadem iterum dixisse videamur, breviter iniciemus, quid quaque in parte Considerari oporteat in loco igitur opportunitas, in tempore longinquitas, in occasione commoditas ad faciendum idonea, in facultate copia et pote8ta earum rerum, propter URSaliquid facilius fit aut quibus sine omnino confici non potest, 41 consideranda est. deinde videndum est, quid adiunetum sit negotio, hoc est, quid maius, quid minus, quid aeque magnum sit, quid simile; ex quibus coniectura quaedam
ducitur, si, quem ad modum re maior S minor S, neque
magnae, Similes agi Oleant, diligenter considerabitur: quo in genere Ventu quoque Videndia erit, hoc est, quid ex quaque re Solent Venire, magno opere Onsiderandum est ut metus, laetitia, titubatio, apparatio.
42 quarta autem par restat ex eis rebus, quas negotiis dicebamus esse attributas, OnSeeutio in ea quaeruntur ea, quae ge8tum negotium confestim aut intervallo consequuntur; in qua Videbimus, ecqua consuetudo Sit, ecqua leX, ecqua pactio, ecquod eius rei artificium aut usus aut exercitatio, hominum aut approbatio aut offen-Sio; ex quibus non numquam elicitur aliquid suspitionis.13 Sunt autem aliae suspitiones, quae commUniter et ex negotiorum et ex personarum attributionibus Sumuntur, nam et ex fortuna et ex natura et e victu, Studio, faetis, Casu, rationibus, consilio et ex habitu animi aut corporis pleraque pertinent ad easdem reS, quae rem credibilem facere possunt et cum facti suspitione iungun-43 tur maxime enim quaerere Oportet in hac constitutione,
primum potueritne aliquid fieri deinde ecquo ab alio potuerit; deinde facultas, de qua ante diximus deinde utrum id facinus sit, quod paenitere fuerit necesse quod spem celandi non haberet; deinde necessitudo, in qua necesse fuerit id aut fieri aut ita seri, quaeritur; quorum
pars ad consilium pertinet, quod personis attributum St, Ut in ea cauSa, quam exposuimus ante rem, quod in itinere se tam familiariter applicaverit, quod Sermonis cauSam quaesierit, quod simul diverterit, dein cenarit; in re noX, SomnuS; OS rem, quod solus exierit, quod
illum iam familiarem tam aequo animo reliquerit, quod a cruentum gladium labuerit; utrum videatur diligenter
217쪽
ut non veri simile si quemquam tam temere ad mal ficium necessisse; in qui quaeritur, num quo alio modo commodius potueri fieri olis si inna administrari; nam saepe, si pecuniae, adiumenta, adiutores desint, fuisse facultas sudiendi non videtur. 0di, si diligenternitendamus, repta inter se esse intellegemus haec, quae negotiis, ut illa, quae persi ni sunt attributa. Hic non sacile est neque necessarium distinguere, ut
in superioribus partibus, quo pacto quidque accusatorem ei quo modo defensorem tractare oporteat non est necessarium, propter a quod causa posita, quid in quamque conveniat, re ipsa docebit eos, qui non omnia hic se inventuros putabunt, sed modo quandam in Commune mediocrem intellegentiam conferunt non facile autem 45 quod et infinitum est tot de rebus utramque in partem singillatim de una quaque explicare et alias aliter haec in utramque partem causae Solent con 'enire qua re 14 considerare haec, quae exposuimus, portebit; facilius autem intento ad inventionem animo incident, si gestinegotii et suam et adversarii narrationem saepe et diligenter pertractabit et, quod quaeque pars Suspitionis habebit, eliciens considerabit, qua re, quo On8ilio, qua spe perficiundi quidquo factum sit hoc cur modo potius, quam illo; cur ab hoc potius, quam ab illo; cur nullo adiutore aut cur hoc cur nemo sit conseius aut cur ita ut cur hi sit cur hoc ante factum sit; cur hoc ante suetum non sit; cur hoc in ipso negotio, cur hoc post negotium aut factum de industria aut rem ipsam OnSe-Cutum Sit Constetiae ratio aut cum re aut ipsa Secum; hoc huiusne rei sit signum an illius, an et huius et illius et utrius potius quid factum sit, quod non oportuerit, aut non factum, quod oportuerit eum animus hae inten- 46tione Omnis totius negotii partis considerabit, tum illi ipsi in medium conservati loe procedunt, de quibus ante dictum est; et tum ex singulis, tum ex coniuneti argu
menta Certa a SCentur, quorum argumentorum Par pro
babili, pars acessario in genere versabitur accedunt autem Saepe ad Onieeturam quaestiones, testimonia, rumores, quae contra omnia uterque simili via prae-
218쪽
ceptorum torquere ad Suae causae commodum debebit; nam et ex quaeStione Suspitiones et e testimonio et ex rumore aliquo pari ratione ut ex Causa et ex persona et et ex facto duci oportebit qua re nobis et ei videntur errare, qui hoc genu Suspitionum artificii non putant indigere, et ei, qui aliter hoc de genere ae de omni coniectura praeeipiendum putant omni enim eisdem ex locis conieetur Sumenda est; nam et eiu8, qui in quaestione aliquid dixerit, et eius, qui in testimonio, et ipsius rumoris auSa et Verita ex eisdem attributionibus reperietur. Omni autem in causa pars argumentorum est adiuncta ei ausae solum, quae dicitur, et ab ea, in qua est, separatim ita uota, ut in omnis eiusdem generis causas transferri non Satis Commode possit par autem est pervagatior et aut in omnis eiusdem generis aut in e plerasque causa adcommodata haec ergo argUmenta, quae transferri in multa enuSa posSunt, loco CommuniS nominamus nam Ioeus Communis aut certae rei quandam continet amplificationem ut si qui hoc velit ostendere, eum, Ut parentem necarit, maximo supplicio esse dignum, quo loco, nisi perorata et probata causa, non est utendum aut dubiae, quae ex Contrari quoque habeat probabilis rationes argumentandi ut suspitionibus credi non oportere, et contra, suspitionibus credi Oportere a par locorum communium per indignationem aut per conquestionem inducitur, de quibus ante dictum e8t, par per aliquam probabilem utraque ex parte ratio-49 nem distinguitur autem orati atque inlustratur maXime raro inducendis locis communibus et aliquo loco iam certioribus illis argumentis confirmato nam et tum conceditur commune quiddam dicere, cum diligenter liqui proprius causae loeus tractatus est, et auditoris ani- mu aut renOVatur ad ea, quae restant, aut Omnibus iam dictis exsuscitatur omnia autem ornamenta elocutioniS, in quibus et suavitatis et gravitatis plurimum consistit, omnia, quae inventione rerum et sententiarum aliquid 5 habent dignitatis in communis locos conferuntur. Vare non , Ut auSarum, Sio Oratorum quoque multorum
communes loci sunt; nam nisi ab eis, qui multa in exer-
219쪽
DE INVENTIONE l. 17-52. GTeitatione magnum sibi verborum et sententiarum mpium
ei inparaverint, tracturi poterunt male ei graviter, quem ad modum natura inrum desiderati sit is re 40 sit nobis diutum communiter te omni genere Me una e munium nunc exponemus, in coniecturalem consiliuila li; nem iiiii in i communes incidere s0leant suspitionibus credi portere ei non p0riere rum tribus credi p0rtere et u portere testibus exedi rei iure i ii in portere; quaestionibus credi portere ei non portere vitam renieaciam spectari portere ei non portere; eiusdem esse,
qui in illi re pedestrit, ut hoc quoque admisiSSe, et umesse eiusdem causam maxime spectari portere et non
ip ,rtere atque hi quidem et si qui eius modi ex proprio
argumento commune loci nascentur, in contrarias partis diducuntur certus autem locus est accusat is, per quem inliget facti atrocitatem, et alter, per quern negat muloriani misereri portere defensoris, per quem calumnia accusatorum eum indignatione ostenditur et per quem Cum Conquestione misericordia captatur tu et ceteri ei umes communes ex eisdem praeceptis SumVntur, quibus ceterae argumentationes; sed illae tenuius et subtilius et neutius tractantur, hi autem gravius et Ornatius
et eum Verbis tum etiam sententiis excellentibus in illis enim finis est, ut id, quod dicitur, Verum esse Videatur in his, tametsi hoc quoque videri oportet, tamen finis est amplitudo. nunc ad aliam constitutionem transeamus. Cum est nominis controversia, quia vis vocabuli de ilfinienda verbis est, constitutio definitiva dicitur eius generi exemplo nobis posita sit hae causa C. Flaminius is, qui consul rem male gessit bello Punico secundo,
cum tribunus plebis esset, invito Senatu et Omnino Ontra Voluntatem omnium optimatum per seditionem ad populum legem agrariam ferebat hunc pater Suu Concilium plebis habentem de templo deduxit arcessitur maiestatis intentio est: maiestatem minuisti, quod tribunum plebis de templo deduxisti. depulsio est: non
minui maiestatem.' quaestio est maiestatemne minuerit. ratio: in filium enim quam habebam potestatem, en Umusus. rationis infirmatio: at enim, qui patria potestate
220쪽
168 M. TULLI CICERONIS hoc est, privata quadam tribuniciam potestatem hoc
est, populi potestatem infirmat, minuit maiestatem.' iudicatio est minuatne i maieStatem, qui in tribuni iam potestatem patria potestate utatur ad hanc iudicationem argumentatione Omnis adferre oportebit. sa Ac ne qui forte arbitretur Os non intellegere aliam quoque incidere constitutionem in hane auSam, eam nos partem Solam Sumimus, in quam praecepta nobis danda sunt omnibus autem partibus hoc in libro explicatis, quivis omni in causa, si diligenter attendet, omnis videbit constitutiones et earum partis et controversias , Si quae forte in eas incident, nam de omnibus praescribe
cuius de vi quaeritur, brevis et aperta et ex Opinione hominum definitio, hoc modo maieStatem minuere Sido dignitate aut amplitudine aut potestate populi aut eorum, quibu populus potestatem dedit, aliquid durogare hoc si breviter expositum pluribus verbis est et rationibus confirmandum et ita esse, ut deScripseris, OStendendum postea ad id, quod definieris, factum eius, qui accusabitur, adiungere Oportebit et ex eo, quod Ostenderis esse verbi causa maieStatem minuere, docere d-Versarium maiestatem minuisse et hunc totum locum
Communi Oe confirmare, per quem ipsius laeti atrocitas aut indignitas aut onmino culpa eum indignatione augeas tur post erit infirmanda adversariorum descriptio ea autem infirmabitur, si falsa demonstrabitur hoc ex opinione hominum Sumetur, eum quem ad modum et quibus in rebus homines in consuetudine seribendi aut sermocinandi eo verbo uti soleant, considerabitur item infirmabitur, si turpis aut inutilis esse ostendetur eius descriptionis approbatio et quae incommoda ConSecutura
sint eo concesso ostendetur id autem o honestatis et ex utilitatis partibus sumetur, o quibus in doliberationis praecepti eXponemus. et si cum definitione nostra
advorsariorum definitionem conferemus et nOStram eram, honestam, utilem esse demonstrabimus, illorum, Contra. 55 Uaeremu nutem re nut maiore aut minore aut pari in
negotio similis, ex quibus adfirmetur nostra descriptio. t iam Si res plures erunt definiendae, ut, si quaeratur, fur