장음표시 사용
61쪽
Al ERENNIUM . 8 2s. 9sententiam, contrarias leges, ambiguum, definitionem, translationem, ratiocinationem ex scripto ei sententis controversio nascitur, eum videtur script iris voluntas cum seript ipso dissentire, iii, in id , si lex sit, qua iubent eos, qui Pimplex tempestatem avem reliquerint, omnia
perdere, eorum navem ceteraque esse, si navis consui
vata sit, qui remanserini uinavi magnitudine tempestatis omnes perterriti navem reliquerunt, in scapham conscui derunt praeter unum aegrotum, is propter morbum extruet sugere non potuit casu et si tuito navis in tum incolumis delatu est ille aegrotus possedi navem, petit, euius fuerat. hau constitutio legitima est ex scripto et sententia. ex contrariis legibus controversia constat, 20 cum alia lex iubet aut permittit, alia vetat quidpiam fierilio Diodo te vetat Quin, qui de pecuniis repetundis damnatus sit, in contione Orationem habere altera lex iubet augurem, in demortui locum qui petat, in contione non linare augur quidam damnatu de pecunii repetundis in demortui locum nominavit petitur ab e multa. constitutio legitima ex contrariis legibus . ex auibi 12gu ContrOVerSin nascitur, cum re unum in sententiam
Seripta duas aut pluris sententias signifieat hoc modo: linteri umilias cum filium heredem faeeret, testament Vasa
argentea uxori legavit: Tullius heres meus Terentino
uxori mono XXX pondo vasorum argenteorum dato, quae Olet.' Ost mortem eius Vasa pretiosa et caelatum: visee petit filius se, quae ipso velit, XXX pondo ei ebur dicit. constitutio est legitima e ambiguo.
ex desinitione causa constat, cum in contrOVerSin St, a quo nomine factum appelletur en est huius modi eum
Iu Saturninus leum umentariam de semissibus et trien- tibiis laturus esset, Q. Caepio, qui per id temp0ris quaestor urbanus erat, docuit senatum, aerarium pati non posse largitionem tantam senatus decrevit, si eam legem ad populum ferat, adversus rem publieam videri ea sacere Saturninus erre coepit, e legae intercedere; illo nihilominus sitellam detulit. Caepio, ut illum contra S. C. intercedentibus conlegis adversus rem publicam vidit facere, cum viris bonis impetum facit, pontis disturbat, cistas deicit, impedimento est, quo Setius feratur:
62쪽
I CORNIFICII RHETORICORUM arcessitur Caepio maiestatis constituti, legitima os
definition . vocabulum enim definitur ipsum, eum quae-wes ritur, quid imminuerit maieStatem. e translatione controversia naScitur, cum aut templi differendum aut accusatorem mutandum aut iudices mutandos reus dicit. lac
parte constitutionis Graeci in iudiciis, nos in iuro diviti plerumque utimur in hac parte nos iuris civilis scientia iuva bi , in iudieiis tamen nonnihil utimur hoc modo si quis
peculatus CCUSetur, quod a Sa argentea publica de loco privato dieatur sustulisse, possit dicere, cum definitione sit usus, quid sit furtum, quid peculatus, Secum furti agi, non peculatu Oportere. haec partitio legitima constitutionis his de causis raro venit in iudicium, quod in privata actione praetoriae Xeeptione Sunt et causa cadit qui egit, nisi ha buit actionem, et in publicis quaestionibus cavetur legibus, ut ante, si reo commodum sit, iudicium de noeusator fiat, at utrum illi liceat accusare necne ratio inutione On-
cium, quae tamen ab aliis legibus similitudine quadam oecu-Ρntur. in Si huius modi te est: si furiosus existet, adgnatum gentiliumque in eo pecuniaque eius potestas osto et lex qui parentem necasse iudicatus erit, ut is obvolutus et Obligatus corio devehatur in profluentem. et lex paterfamilias uti super familia pecuniave sua legaverit, ita ius esto et lex si paterfamilias intestatus moritur, familia poeuniaque eius adgnatum gentiliumque osto Malleolus iudicatus est matrem necasse ei damnato
statim follieulus lupinus in os et solea ligneae in odibus indueta sunt, in careerem uetus est qui defendebant eum, tabulas in carcerem adserunt, testamentumis S prae Sente On Scribunt, teste recto adfuerunt, de illo supplicium sumitur; ii, qui heredes erant testamento, horeditatem adeunt frater minor Malleoli, qui eum Oppugna Verat in eius perieulo, suam vocat hereditatem legendi nationis hic certa lex in rem ulla adfertur, et n-men multae adferuntur, e quibus ratiocinatio nas Citiir, qua re potuerit aut non potuerit iure testamentum sapere.
constituti log tima os ex ratiocinatione. cuius modit artes osson legitimae constitutionis ostendimUS: nune de iuridietati constitutione dicamUS.
63쪽
AD HERENNIUM . 22 25. Illarididialis constitutio est, eum suetum e venit, sed litare an iniuria suetum sit, quaeritur eius constitutionis parte sunt duae, quarum una absoluta, altero adsumpti, si minatur absoluta est, eum id ipsum, quod adium est, ut aliud nihil oris adsumatur, recte factura esse Leonius co si liuius modi mimus quidum n minui Sestium poetam compellavii in scena cum eo Accius
iniuriarum agit hic nihil aliud defendit, uiri licere nominari eum, cuius nomine scriptu dentur regunda adsumptiva pars est, eum per se desunsio infirma est, adsumpici extra in re e improbatur adsumptivae partes
Sunt quattuor: Onee8Sio, remotio criminis, translatio eruntinis comparatio concessio est, cum reus postulat
ignosci; a dividitur in purgationem et deprecationem.
Purgatio est, cum OnSulto negat se reus fecisse ea dividitur in fortunam imprudentiam, neceSSitatem fortunum, ut Caepio ad tribun0s plebis de Xercitus amissione imprudentiam ut ille, qui de e servo, qui dominum Oeeiderat, supplicium sump8it, Cui frater 8Set, antequam tabulas testamenti aperuit, Cum is SerVu testamento manumiSSUS esset; necessitudinem, ut illo, qui ad diem commeatu non Venit, quod aquae interclusissent deprecatio St, cum et peccasse Se et consulto fecisse reus confitetur, et tamen OStulat, ut ui misereantur. OCH iudiei fero non potest usu Venire, nisi quando Pro eo dicimus, Cuius multa recto facta exstant, io modo in
loco communi per amplificationem inlatamus: quod si hoc ferisset, tamen i pro pristinis beneficiis ignosci ΠVeniret, Verum nihil postulat ignosci. orgo in iudi- Cium non Venit at tu senatum ad imperatorem et in consilium talis causa potest venire e translatione eri iamini Causa Constat, eum fecisse OS O negamUS, Sed aliorum ostentis Coaetos fecisse dicimus ut Orestes, cum se defendit in matrem conferen Crimen. X remotione criminis causa Constat, Cum a nobi non crimen,
sed culpam ipsam amoVomus, et vel in hominem transferimus vel in rem quampiam conferimus in hominem transfertur, ut si accusetur is, qui P. Sulpiuium se fatea fur oecidisse, et id iussu consulum defendat, et eos dicat non modes imperasse, Sed rationem quoque OStendis Se,
64쪽
qua re id facere liceret in rem confertur, ut si quis ex testament quod facere iu88u Sit, ex plebiseito vetetur.
ex comparatione ea IIS COD Stat, eum dieimu necesse
fuisse alterutrum facere, et id, quod fecerimus, nitus fuisse facere ea causa huius modi est Popilius, cum a Gallis obsideretur, neque effugere ullo modo OS-set, venit cum hostium ducibus in conloeutionem ita
discessit, ut, si impedimenta relinqueret, Xeroitum educeret satius esse duxit, amittere impedimenta, quam exercitum; Xercitum eduxit, impedimenta reliquit arcessitur maiestatis.16 Quae constitutione et quae OnStitutionum partes sint, Videor StendiSSe nune quo modo ea et qua intractari conveniat, demonstrandum est, si prius aperuerimus, quid oporteat ab ambobus in causa destinari, quo ratio omnis totius Orationi conferatur. ud Constitutione igitur reperta statim quaerenda ratioeSt, quae Causam facit et continet defensionem, hoc modo, ut docendi causa in hae potissimum auSR Onsistamus Orestes confitetur se eoidisse matrem nisi attulori facti rationem, perverterit defensionem ergo adfert eam, quae nisi intercederet, ne auS quidem osset: illa enim' inquit patrem meum occiderat.' ergo, ut ostendi ratio ea est, quae eontinet defenSionem, Sine qua ne parva quidem dubitatio potest remorari damnationem inventa ratione Hrmamentum quaerendum St,
id est, quod continet accusationem, quod adfertur Ontra rationem defensionis, de qua ante dictum est id constituetur lio modo eum usus fuerit Orestes ratione hoc pacto: iure coidi, illa enim patrem meum Oeeiderat, utetur eousator firmamento hoc pacto: at non abs te occidi neque indemnatam poena pendere OPOrtuit.' ex ratione defensionis et ex firmament necusationis iudieii quaestio nascatur oportet, quam O iudieationem, Graeci κρινόsi ενον appellant en OnStit Uetur ex Coniunctione firmamenti et rationis defensione hoc modo cum dicat Orestes se patris ulciscendi causa matrem Oucidisse, rectumno fuerit in iudicio a silio Clyta0meStrum ouidi ergo hac ration iudicationem reperire Convenit reperta iudicatione omnem rationem Otiu Ora-
65쪽
ΛI C. HERENNIUM . 20-ls. l. 13tionis eo conseri e portebit in omnibus constitutionibus 7 ei partibus onstitu60num ac via iudicationes ruper imitar praeterquam in coniecturali 0onstituti,,ue in ea nec ratio, qua re se rit, quaeritur, fecisse enim uegatur; nec firmamentum exquiritur, quoniam ii in subest ulla; qua re ex intentione ei insitati, ne iudicatio constituitur
si , modo: intentii, 0edidisti Maeoni.' infitiati H ni Oedidi.' iudieati H edideritne ratio omnis utriusque
orationis, ut ante diutum est, ad hanc iudientionem Onserenda est; si plures erunt constitutione aut partes Onstitutionum iudicationes illi illil plures erunt in una causa,
sed omnes simili rati e reperientur. Sedulo dedimus operam, ut breviter et dilucide, quibus de rebus adhuc dicendum fuit, diceremus nunc,
quoniam satis huius voluminis magnitudo revit, OmmOdius os in alter libro de ceteris robus deineeps X- Ponere, ne qua propter multitudinem litterarum possit animum tuum defatigatio retardare si quo tardius haec, quam Studes, a Solventur, eum rerum magnitudini, tum ΠOStri quoque Oecupationibus adsignare debebis verumtamen maturabimus et, quod negotio diminutum fuerit, exaequabimus industria, ut pro tuo in nos officio in nostro in te studio munus hoc adcumulatissime tuae largiamur VO-luntati.
CORNIFICII RHETORICORUM AD C. HERENNIUM
LIBER II. In primo libro Herenni breviter exposuimus, qua QRU ISa recipere Oratorem oporteret et in quibus partibus os fietis artis elaborare conveniret et ea Offiei qua ratione sarissime e insequi posset; verum, quod neque de omnibus rebus simul diei poterat et de maximis rebus primum scribendum fuit, quo cetera tibi faciliora cognitu viderentur, ita nobis placitum est, ut ea, quae difficillima essent,
potisSimum Scriberemus: Causarum tria genera SVnt:
demonstrativum, deliberativum, iudiciato multo difficillimum est iudiciale ergo id primum absolvemus hoc et priore libro do oratoris officiis quinque inventio et primu
66쪽
14 CORNIFICII RHETORICORUM et diffidillima est ea quoque nobis erit hoc libro propemodum absoluta parVam partem eius in tertium Volumen
Ubi de sex partibus Orationi primum scribere incepimus, in primo libro locuti Sumus de exordio, narratione, divisione ne pluribus VerbiS, quam neceSSO fuit, ne minus dilucide, quam te Velle Xistimabamus, deinde coniunete de confirmatione et confutatione diuen dum fuit qua re genera Constitutionum et earum partis aperuimus, ex quo Simul Stendebatur, quo modo QOnstitutionem et partem constitutioni causa posita reperire oporteret; deinde docuimus, iudientionem quem ad O- dum quaeri conveniret, qua inventu curandum, ut omnis ratio totius orationis ad eam conferatur; postea admonuimus esse causas eonpluriS , in quas plures Onstitutiones aut partes constitutionum indeommodarentur. reliquum videbatur esse, ut Stenderemus, quae ratio posset inventionis ad unam quamque constitutionem aut
partem constitutionis adcommodari, et item quas argumentationes, qua Graeci res χειρὶ s aza appellant, equi, quali Vitare oporteret; quorum utrumque pertinet ad confirmationem et ad confutationem deinde ad extremum docuimus , cuius modi conclusionibus orationum uti porteret. qui locus erat proximu de se partibu Orn-
Primum ergo quaeremUS, quem ad modum quamqueCRUSam raetare conveniat, et nimirum eam, quae difficillima est, potissimum OnSideremUS. In causa conieeturali narratio ceusatoris Suspitiones
interieutas et dispersas habere debet, ut nihil actum, nihil dictum, nusquam ventum aut abitum, nihil denique
factum Sine causa putetur defensoris narratio simplicemo dilucidam expositionem debet habere eum attenuatione suspitionis huius constitutionis ratio in se partis est distributa probabile, Conlationem, Signum, argumentiam, ConSecutionem, approbationem horum unum quidque quid valeat, aperi mUS. Probabile est, per quod probatur XpediSSe pedeare
et ab simili turpitudine hominum numquam afui88e id dividitur in causam et in Vitam.
67쪽
AD ' uERENNIUM l. 2-5. 5 Causa est ea, quae induxi ad malefidium commodomini spe ut incommodorum vitatione, cum quaeritur, nunt litos commodum mulus 'io reppetierit, num reni, uum pecuniam, num dominationem; num reliquum
eupiditatem amoris aut liuius uti,di libidinis voluerit e plere aut num quod incommodum vitarit, inimi estias, infamiam, dolorem, supplieiuni hic accusator in si comm id stupiditatem ostende adversarii, in vitati inoine immodi formidinem augebit defensor nutera negabit suisse ausum, si poterit, aut cum vehementer extenua liit deinde iniquum esse dicet omnis, ad qu0s reliquidem Humenti ex reliqua re pervenerit, in suspitionem male
fiet de duri. deinde vita hominis ex ante saetis
spectabitur primum considerabit accusator, num quando innite quid fecerit; si id um reperiet, quaeret, milia quando venerit in similem suspitionem, et in eo debebit esse
Occupatus, ut ad eam au8am peccati, quam paulo ante p0suerit, ita hominis possit adcommodari, hoc modo: si dicet pecunia causa fecisse, Stendet eum Semper murum fuisse, Si honoris, ambitiosum ita poterit animi vitii nn uni auSa peccati conglutinare; si non poterit par animi vitium eum cau8a reperire, reperiat dispar: Si non poterit Varum demonstrare, demonstret Corruptorem, perfidum, Vel Si quo modo poterit aliquo aut quam plurimis vitiis contaminare personam deinde qui illud secerit tam nequiter, eundem ho tam perperam feeiSSenon Sse mirandum. Si Vehementer castus et intea existimabitur adversarius, dicet facta, non famam Speeturo re tere illum ante oecultasse sua flagitia se planum sucturum, ab eo maleficium non abesse defensor primum dem strabit vitam integram, si poterit id si non poterit, confugiet ad imprudentiam, Stultitiam, aduleSeentiam. Vim Persuasissem quibus rebus Vituperati eorum, quae extra id crimen erunt, debeat adsignari sin Velio- menter hominis turpitudine impedietur et infamia, prius dabit peram, ut falsos rumores dissipatos esse dieat de innOeente, et utetur loco communi, rumoribus redi non oportere; sin nihil eorum fieri poterit, utatur extrema defensione dicat non se de moribus eius apud CenSOreS, sed do criminibus adversariorum apud iudices distere.
68쪽
4 Conlatio ost, cum accu8ator id, quod adversarium fecisse criminatur, alii nemini nisi reo bono fuisso demonstrat, ut alium neminem potui8Se perficere, nisi adversarium, aut eum pSum alii rationibus aut non potuisse aut non neque commode potuisse aut eum fugisso illas rationes commodiore propter Cupiditatem hoc loco defensorem demonstrare oportet aut aliis quoque bono fuisse
aut alios quoque id, quod ipse insimuletur, facere potuisse. Signum St, per quod ostenditur idonea perficiendi facultas esse quaesita id dividitur in partis sex locum,temPUS, Spatium, OCCnSionem, Spem perficiendi spem et celandi locus quaeritur, celebris an desertus, Semper
desertus an tum, eum id factum sit, in eo loco solitudo, Saeer an profanus, publicus an privatus fuerit; cuiusmodi loci attingant, num, quod est factum, erSpeet Um, exauditum esse possit horum quid reo, quid accusatori ConVeniat, perscribere non gravaremur, nisi facile quivis causa posita posset iudicare initia enim inventionis ab arto debent proficisci, cetera uelle comparabit Xeroitatio tempus ita quaeritur quo anni, qua hora, noctu an interdiu, qua die qua noetis hora fautum esse dicatur et cur eius modi temporibus spatium ita considerabitur: satisne Iono im fuerit ad eum rem transigendam et Scieritne, satis ad id perficiendum spatii futurum; nam parvi refert satis spatii fuisse ad id perficiendum, si id anto
sciri et ratione provideri non potuit. Occasio quaeritur idonean fuerit ad rem adoriendam, an alia melior, quae nut praeterita Sit aut non exspectata spes perficiendi ecqua fuerit, Spectabitur hoc modo si quae Supra dicta
Sunt Signa, Concurrent, Si praeterea altera parte Vires,
pedunia, Consilium, Scientia, apparatio videbitur fuisse, altera arte imbecillitas, inopia, stultitia, imprudentia, inapparatio demonstrabitur fuisse qua re Seire potuerit, utrum diffidendum an confidendum fuerit spes celandi quae fuerit, quaeritur ex consolis, arbitris, adiutoribus, liberis aut servis aut utrisque . Argumentum est, per quod res coarguitur certioribus
adiumentis et magis firma suspitione id dividitur in
tempora tria praeteritum, instans, ConsequenS. in raeterit tempore oportet consideraro, ubi fuerit, ubi visus
69쪽
sit, i eum visus sit, una quid oppararit, num queme invenerit, num quid dixerit, una quid habuerit ilo mi
seiis, de adiutoribus de adiumentisJ; num quo in ii o
praeter consuetudinum ueri aut lieno temp0re in ii stanti tempore quaeretur, num visus sit, cum sues ut, num sui strepitus, clam , crepitus exauditus sit, aut denique num quid liquo sensu perceptum si respectu, auditu, tactu, gustatu uana quivis si una sensus 90tes e0nsare suspitiinem in e insequenti tempore spectabitur, num quid re transactu relictum sit, qu0d ii
illae aut suetum esse mutescium, aut a quo factitan sit. suetum esse h0 100do si tumore praediimn et livore doces a tum corpus S mortui, Significat eum veneno ne tum a quo factum sit, hoc modo: Si telum, si vestimen tum, si quid eius modi relictum aut i vestigium oportum sit, si eruor in vestimentis, Si in eo loco comprehensus aut visu transacto negotio, quo in loco res gesta dieitur.
Consecutio est, eum quaeritur, quae Signa nocentiso innocentis consequi Oleant necusator distet, si O- terit, adversarium, cum ad eum ventum Sit, erubuiSSO, expalluisse, titubasse, inconstanter OQUtum OSSO, Oneidisse, l)ollicitum esse aliquid quae signa conscientiae sint; si reus horum nihil fecerit, accusator dicet eum usque adeo praemeditatum fuisse, quid sibi osset usu
venturum, ut consilentissime resisteret, responderet quae signa considentiae, non innocentiae sint defensor, Si pertimuerit, magnitudine periculi, non conscientia peccatis e motum esse dicet si non pertimuerit, fretum innocentia negabit esse Commotum. Aliprobatio est, qua utimur ad extremum confirmata tsuspitione ea habet locos proprios atque CommUIUS. proprii sunt, quibus, nisi accusator, nemo poteS Uti, et quibus nisi defensor, nemo potest uti. Commi ne Sunt, qui alia in ausa ab eo, alia ab aeeusatore traetantur. in causa coniecturali proprius locus accusatoris St, Cum dicit malorum misereri non oportere et eum auget peccati atro itatem defensoris proprius Oeu est, Cum miSericordiam captat et eum a Ceusatorem Calumniari criminatur. Ommunes loci sunt cum neeusatoris tum defensoris ab testibus contra testis, ab quaestionibu Contra URe-
70쪽
stiones, ab argumenti Contra argumenta, ab umoribus
Ab testibus dioemus secundum uotoritatem et vitam testium et constantiam testimoniorum Contra te Stis, ecundum vitae turpitudinem, testimoniorum ineonstantiam: si aut ori non potuisse dicemus aut non faetum CSSO,
quod dieant, aut scire illos non potuisso aut cupido dicere et argumentari. haec et ad improbationem et ad interrogationem testium pertinebunt a quaestionibus di-COmUS, Um demon Strabimus, maiores veri inveniendi causa tormenti et erueiatu Voluisse qua ori et summo dolore homines cogi, ut quicquid sciant, dicant, et praeterea confirmatior no erit disputatio, si quae dicta erunt,
argumentando isdem viis, quibus omnis coniecturn traetatur, trahemus ad veri similem suspitionsem; doniquo hoc in testimoniis faesere oportebit. Contra quaestiones Oemodo dicemus primum maiores voluisse certis in rebus interponi quaestiones, eum, quae Vere dieerentur, SerVari, quae falso in quaestione pronuntiarentur, refelli possent,
hoc modo quo in loco quid positum sit, ut si quid videri aut aliquo sensu percipi possit; deinde dolori credi non Oportere, quod alius ullo recentior sit in doloro, quod ingeniosior ad miniscendum, quod denique Saepe Seire aut suspicari possit, quid quaesitor Velit audire, quod cum dixtirit, intollegat sibi finem doloris futurum lineo disputatio comprobabitur, si refellemus, quae in quaestionibus erunt diota, probabili argumentatione; idque partibu Coniecturae, qua ante Xposuimus, faeere Oportebit. 11 ab argumentis et signis et ceteris locis, quibus augetur suspitio, dicere ho modo convenit Cum multa ConCurrant argumenta et Signa, quae inter Se OnSentiant, rem
perSpicuam, non suspitiosam videri oportere; item plus Oportere ignis et argumentis credi, quam testibus hae enim eo modo Xponi, quo modo re Vera in ge8ta; testis corrumpi posse vel pretio vel gratia Vel metu vel Simultate contra argumenta et Signa et cetera Suspitiones dicemus hoc modo si demonstrabimus, nullam rem CSSe, quam non Suspitionibus quivis possit criminari deinde unam quamque suspitionem Xtenuabimus et dabimus operam, ut ostendamus nihilo magis in nos