장음표시 사용
471쪽
tum perduret. Octauus ; quod felicitato praeditum, non solum laude , & honoro dignum efficiat, sed tanquam Deo inter mortales proximum beatitudino quadam
Hos omnes Felicitatis gradus continet tradita ab Aristotele definitio , qua dicitur Felicitas actio ex virtute perfecta in vita perfecta. Sed duae occurrunt dubirationes. Prima ; An posterorum fortunae prosperae, Vela uerlae, ad felicem pertineant. Altera, An magnarum calamit tum intςrventu felici-
Ad primam respondetur , aut nihil aut Parum referre , quales posteros habe mus. Absurdum est enim ut qui quamdiu vixit verὰ dictus est felix, mox cum iam desiit esse, infelix euadat.
Ad secundam dicitur : eiusmodi posse
incidere calamitates , ut felix careat qui- dem summo bono , in quo iam videbatur
firmiter constitutus , non tamen infelix Vnquam euadat, vigente in eo semper pra cipua beatitudinis parte , quae in virtute posita est. Cum vero felicitas sit animae operatio secundum vittutem, ad Politicum
pertinet non solum intelligere quid virtus iit, sed ipsius quo quae animae partes, in quibus inest virtus & operatio. Nec tamon
472쪽
in hac myteria sic versabitur. ut fines propriae disciplinae transcendat i, eritque satis iatan ignorare duas esse animae partes, alteram rationis participem , alteram expertem. Sed hanc ipsam, quae sua natura non ratiocinatur, facultatem quamdam habere quasi rationi amnem, qua res aratione traditas, & imperatas percipere, M sequi, aut reiicere perceptas possit; eaque facuuras Appetitus communiter dicitur.
Si quis tamen rationali parti adnumer re Appetitum velit, poterit quod in nobis est rationale ita diuidere, ut dicat rationalem animae facultatem, vel esse proprie,& per se rationalem; vel rationalem perparticipationem aptitudinis ad intelligenda & exequenda absolutae rationis in
Diuiditur autem ipsa etiam virtus ex hac differentia in duo genera, quorum auterum Intellectivum, alterum Morale appellatur.
473쪽
X rationalis animae partitione humanam quoque virtutem duo diuidi in genera dictum est: Intellectivum scilicet, &Μora quorum primum tempus exigit, & experientiam ; alterum consuetudo gignit; quod ex ipso nomine facilὸ intelligitur , simulque inde patet nullam moralium vir-
tutum ingenitam nobis a natura , neque tamen praeter naturam comparari.
Hoc vero differunt Virtutes a naturalia
bus Potentiis ; quod in his operatio poten-
tiam sequitur; in iis operationem virtus. Eam differentiam sequuti Legislatores quaecumque recte praecipiunt ad scopum hunc unum dirigere, ut ciues iuste age do iusti euadant , idemque ut virtutes alias inducant diligenter obseruant. Ex bonis enim actionibus boni habitus , ex malis mali oriuntur; ac plurimum interest quib ibbus a pueritia moribus assuescamus; praecipuumque Politici studium in eo versari debet, ut qua ratione recte agamus edO
474쪽
'Ac primo quidem Ioco hic supponatur,
rectam rationem bene agendi unicam regulam esse. Tum vero animaduertendum in morali materia omnem prauae actionis errorem ex duorum altero exoriri ; aut
enim excessit, aut defectu a medio recedentes peccamus : quod in singulis perturbationibus , siue ad irascibilem potentiam, siue ad concupiscibilem pertinentibus manifestum est. Argumentum vero boni, aut praui habitus iam inducti duplex est, voluptas scilicet, δc aegritudo. Recte, propterea Plato optimam esse hanc puerorum institutionem tradit ut quibus laetandum est laetari, quibus dolendum dolere consuescant. Cum vero tria sint quae intuentes, aut aliquid appetimus, aut declinamus, hon sium , utile , iucundum , huius tertii vis
maxima est, utunturque homines voluptate ipsa , & contrario , tanquam canone
quodam ad male vel bene agendum in iis,
Sed dubitabit aliquis , quomodo iuste agendo iusti essiciemur, si hoc ipsum iuste
agere, antequam iusti simus , est impossibile ZRespondetur, aliud esse ex habitu iustitiae iustb operari , aliud iuste agere ratione tantum obiecti, quod iustum sit, non tamen iustum cocludat esse iusta facientem
475쪽
Nec sanὸ comparatio inter artem & ha
bitum moralem procedit. In arte enim icum operis perfectio spectetur ab opere exteriori, essiciens operis potest esse solae artis scientia. Sed tria in operatione mora-
ii requiruntur, scientia videlicet operationis agendae , electio in appetitu rationi . conformis, habitus denique constans, Mfirmus. Satis est igitur in actionibus habita tum praecedentibus, ipsumq e procrea ribus quod operans, siue propriae rationis dictamen sequutus, siue legis, aut alienae admonitionis impulsu, saepe quae iustus facit imitando: iustitiae habitum contrahat.
Quid porrb sit Virtus, diligentios con
siderandum. Tria sunt in anima, passi nes, potentiae, habitus. Passiones, cupiditas, ira, excandescen-
tia, metus , fiducia , inuidia , gaudium
amicitia , odium, desiderium, aemulatio , misericordia , & alia eiusmodi, quarum perturbationem consequitur voluptas, aut . molestia. Potentiae sunt, secundum quas assici passionibus possumus. Habitus ex quibus vel bene , vel male dispositi sumus circa passiones. Virtutes autem cum nec passiones sint neque potentiae, necessiarib sequitur inter
476쪽
liabitus reponendas. Non tamen sufficit scire, qubd sint ii hirus, sed addendum perfectiones esse
agentis, de actionum in quibus considerat tur, ut oculi virtus, dc ipsum oculum perfectum reddit , dc opus ipsius , quod est cernere.Id si verum est in cetaeris omnibus, erit quoque verum, hominis virtutem esse habitum, quo perfectus homo fieri dici- suum ipse opus perfecth facit. Qusin is autem hoc contingat quamquam paulo ante indicauimus, sic tamen erit manifestius.
In omni scilicet diuisibili aliud plus
aliud minus, aliud aequale accipere possumus, siue quantum ad ipsam rem attinet, siue quantum ad nos. AEquale ad rem inter excessum, & desectum medium est, dc aequaliter distat ab utroque extremo, dc apud omnes unum Midem est. Ad nos aequale est , quod neque excedit. nec deficit. Virtus igitur mediocritas quaedam est re- c d medium in humanis actionibus conie
' A medio quidem multis modis aberrare facile possiimus, uno autem modo ipsiim
Est igitur virtus habitus electivus in me-
477쪽
62diocritate consstens definita quo ad no d prudentiae praescriptum.
Et quidem inter 'duas extremitates sic virtus est collocata, ut quae duarum medictas est, si cum alterutra separatim comparetur , extremitas dici possit. Sunt autem passiones quaedam, quarum nulla mediocritatem recipit , sed prolato tantum nomine prauae agnoscuntur eadem ratione, qua in actibus quoque nodii pruaccidit.' Inuidentia igitur , impudentia, adulterium , furtum, dc eius nodi ad virtutem re' digi non possunt. 'Si vero , ex passionum numero x qua . litate, virtutum genera sunt distinguenda, circa timorem quidem & audaciam medio critas est sortitudo ; circa voluptatem dc aegritudinem temperantia; circa pecuuias liberalitas, & magnificentia; circa hono-yxem magnanimi fas, circa iram mansuetudo , circa verborum & actionum communem usum veracitas, urbanitas, & amicitia; circa pudorem verecundia; de quibus sigillatim, & accuratius mox dicendum , ac de Iustitia priesertim. Se a quoniam tres circa humanos actus sint dispositiones ; quarum duae semper pravae sunt, Una recta , omnes omni nus cpponunxuxic tremae quidem mediis
478쪽
α inter se; mediae verb extremis sunt contrariae : maior autem est inter extremas contrarietas, quam inter extremam dc me diam. Vt vero ab extremis ad mediam faci lius ac tutius pei ducamur, illa Optima r gula est , ut animaduersione adhibita ad quae nos propensiores simus, in contra rium nosmetipsos retrahamus. Longe enim a delinquendo secedentes, medium inueniemus instar artificum, qui flexa ligna rectificant. .
479쪽
Vmanae definitionem Felicit iis , quam primo Ethicorum libro tradidit Aristoteles, explia. care in secundo aggressus, quid esset moralis virtus, quaque in mediocriatate perturbationum , Operationumque consisteret, luculeuter ostendit. Eamdem secutus methodum in tertio, hunc fere in modum philosophatur. Affectus , & operationes in quibus versatur virtus, inde laudem, aut vituper tionem merentur, quod a libera electione proficiscantur. Quae si inuitae sint, aut venia, aut etiam
misericordia quandoque sunt dignae. Moralis iraque virtus quid sit , ab eo perfecte intelligi non potest, qui isnoret quid fit sponte agere, vel inuith: sacilius
v ero intelliget exorsus a notiore, quod est 'Est igitur inuita actio, cuius causae ει- ciens nulla proprie in nobis est. Eius duae sunt species, aut enim ab externa pendex Vitalcnxia , aut per agentis ig
480쪽
noralitiam Voluntarium excludit. An vero quae vel metu imperantis, vel alicuius boni maioris consequendi causa aguntur, sponte agantur,in dubio est. Dicendum vero, quamquam mistae actiones videantur, verius tamen spontaneas esse, quoniam actiones in particulari diiudicantur , quodque postremo tanquam utilius eligimus, sponte eligimus. n. R ς iuβ, in quibus hone stius mors subeunda , quam utilitatis ratio habenda. In quibusdam autem non modo nulla agentem sequitur vituper tio , sed vel laus, vel venia saltem, aut mi
E st igitur violentum simpliciter, in v uod
agens nihil confert. Cauendum verb, ne in eorum labamur errorem, qui praue acta ut excusent, obiecti alicuius vel pulchri, v et v tilis, in mouenda cupiditate ad vim res cientes ,
amori , ambitioni, auaritiis, & ehismodi aliis perturbationibus violentiae necessita tem tribuunt. Eam scilicet vim non extemnum imperium, sed ipsa eorum cupiditas inuehit: Et amorem, ambitionem, auaritiam , voluptatis affectus consequitur actionem verb siimpliciter violentam co