장음표시 사용
451쪽
36 DE PACE CONCILIANDA . inter ceteros Gual. Cauenae Episcopus dici uili facultate. lib. I 2. cap. I 2. estque hoc ipsti communi usu receptum apud eos, qui in ulciscendis iniuriis , non rationem sed furorem sequuntur. Nos vero diue F sum censentes, negamus similitudinem in ter ultionem,& remunerationem; siquidem in bonis excessus est licitus, sed non in malis . nequc sane vitio excedere debet iniuriam acceptam. ne dum ignauiam , dc timiditatem fugimus , in iniustitiam incurramus. Et quidem iustitia moderari debet . utrumque affectum, animae nostrae irratio
natis , id est concupiscibilis , & irascibile
desiderium. temperat concupiscibile , noaliena appetamus, Mi auferamus. Irascibile vero moderatur ne iniuriam 'aliis tim
feramus, neue nimium acerbe poenam ab inimicis ob iram, vel odium expetamuS.
Animaduertendum aut eta, quod in iniu- riis illatis tria sunt: poena, vindicta ,& reconciliatio. Italice diceremus: castigo,vem detra , pace non giustificata. Poena est, ubi laesus non est contentus, ulla satisfactione, , sed vult inimicum laedere dc punire ob odium erga illum. Vinaicta est, cum alicui iniuria affecto pristina dignitas restitui- tur ab aduersario, & idem in quanto redditur vel verbis, vel alia ratione , quae eius
citi faciat dignitati. Reconciliatio est, cum
452쪽
DE PAc E CONCILIANO A. 43 risus in gratiam redit cum aduersario absque ulla satisfactione, neque recuperat vi lo pacto amissam dignitatem. Vindicta est
effectus vindicationis, estque virtus peculiaris, cui opponuntur duo vitia: alterum in excessit, scilicet peccatum crudelithtis,&saeuitiae, quae eX cedit mensuram in puniendo , & a qua prouenit poena ; alterum in defectu, ubi aliquis non punit, vel nimis remissus in puniendo , unde proue nil reconciliatio. Sicut igitur exigere poenam ab aduersario est crudelis , reconciliatio vero est stupidi , & vilis: ita vindicta est fortis viri, qui , si iustus est,
non debet excedere in reddenda iniuria. tunc enim non ulcisceretur , sed exigeret poenam, quae non conceditur, viro forti,& ciuili. Sicut conceditur vindicta , &discederet a iustitia , quae in eo consistit, quod tantum iniuriae reddamus, quantum accepimus. Viri etiam verEprobi est suum velle, non alienum.
Et quamuis laesus non invadit in ius
laedentis, tutus tamen omnino redditur 1
nouis iniuriis , quando vindicta , quaa aequalis sit iniuriae, amissam recuperat dignitatem , & in lardentis animum poenitentiam inducit, nam ex laesi vindicta etiam aequali, laedens aperte cognoscit se impune laedere minimξ potuisse. Quin imbparce- E e iij
453쪽
438 DE PAcet CONCILIANDA.re subiectis , & poenitentibus non solui christiani est, sed etiam Principum, ac mi
litum, qui proprij honoris , dc dignitatis
conseruationi student. De Speciabus Irae. I Ra duplex est : altera quidem diutu
ior . permanentiorque: altera acrior,
ct concitatior , sed cito placabilis. Pri- mam Graeci , nostri rancorem appetilant : estque illiberalis contumacisque naturae signum, & saepius hac perciti aliud in lingua promptum habent, aliud in pectore clauium, atque altera, ut ait Comicus,
manu ferunt lapidem, panem ostentant altera , quam Homerus Agamemnoni, MAchilli passim tribuit. ut iure cum Platone mirer, cur illum ex Homero nonnulli heroem putent. Altera graecis , nostris excandescentia dicitur, & in iis plexumque eminere videntur, qui animo sunt ingenuo , liberalique. Diuturna ergo ira non est heroe, neque liberali homine digna : & a rusticorum moribus agrestis appellatur. In ipso autem vindicationis actu est homo aequalis aduersario : in omittenda autem vindicta superior : Principis
454쪽
voluptas, Vitio. Nec minus patientia Principes decet, ouisque alta petit sermunculis atque I dictis. Principis autem est voces spernere: nam nullum est argumentam certiuS magnitudinis , quam nihil accidere polle,
et mulidi p,rs ventis , fulmini
bus, pluuiis non turbacur: nec isti rerum apices, nimirum Principes 1, tanquam sc pi sagittis expositi, alta liuor , & calumnia petunt, petunt, sed non tangunt, Vbi animus altus est. potentia supra offensio
nes est; gloria, si bene agis in
famiam. Siquis conuitiatus rabi tuerit , aut in occulto detraxerit , neque deferentem audire debes , neque eLaium punire ; Nam illa, si vera sunt, praestat non admittere ; sin talia , dissimulare. nam ultione ista, quid nisi plures serm'-nes , de plurium prouocabis ξ saluberri
naum est monitum. Ne moue, quod motum magis exualet. Nemoue, quod mouendo non sedes. Quod si omnes punitum ibis, quis tan- dem finis erit 3 Lacones in publicis Lacris precari solebant, ut possent Iniuriam pati : ne propere exirent ad vindicandum, ita statum suum turbarent. tum etIam,
455쪽
66O 1 E VACE CONCILIANDA Quia parum idoneos iudica n mr
P quis torpor in Perantibus conuenit. Quare in REGIMINE HONOR 1 s. qui est testimonium Excellentiae, aemulemur viros excelso S, qui more magnae ferae canum morsibus sunt impenetrabiles, δίsecuri latratus exaudiunt. Despicatuiti beamus iniurias; nam genus ustionis est, eripere ei, qui fecit, factae contumeliae voluptatem : neque alia contumeliosior esse potest vitio , si ulcisci cupias , quam ii dicare aliouem indi oriram
456쪽
A PATAViI PRAEFECTUM.Fferre numerum virtutum est
facile , sed difficile est reddere
aliquid diuidstur in plura, quam
duo, & non resoluitur in contradictoria, diuisionis susscientia cum dissicultate e plicatur. Aristoteles rationem numeri non reddidit , sed de industria omisit. Et quidem certus, & determinatuS numerus virtutum colligi non potest ex numero passionum, ut quidam falso existimarunt, quia sunt plures virtutes, quam passiones. Passiones sunt undecim cupiscibili, respectu boni, amor, deside- rium, delectatio, respectu mali, odium, Iuga, tristitia. In irascibili hespeehu boni, spes, desperatio, respeetii mali audacia,
timor, & ira. at virtutes sunt plures, quam i yndecim. Et multo minus certus, & determinatus numerus virtutum colligi Potest ex numero potentiarum ; quia sunt; gQ plures vimites, quam potentiae. sunt
457쪽
enim potentiae, quae egent habitu. Nam omnes non egent ὶ tantum quatuor. ii tellectus, voluntas, appetitus irascibilis, ct concupiscibilis. at virtutes sunt longe Plures , quam quatuor; ex his colligitur esse falsum, quod cuilibet passioni sua peculiaris virtus respondeat, sicut cuilibet morbo adhibetur propria , S: peculiaris medicina ; nam sic virtutes essent num ro pares , quod reuera non est , & videmus quod aliqua virtus corrigit non unam tantum passionem, sed duas ; ut sortitudo ti
Est pariter falsum, quod cuilibet virtu-
ti propria potentia assignetur , tanquam peculiare subiectum. nam sic virtutes ,&Potentiis essent numero pares , quod re' uera non est : Experientia etiam contrarium docet: in una enim , & eadem po- tenua plures virtutes reperiuntur. N . merus quidem virtutum , quas Vocant principales , colligi porest ex numero potentiarum . nam prudentia est in ratione , iustitia in voluntate, temperantia inconcupiscibili, fortitudo in irascibili, sed ex
numero potentiarum, colligi non potest numerus omnium virtutum. Cum ergo neque ex numero passionum, neque eX ni mero potentiarum possit colligi certus ni merus virtutum, nOS cogimur excogitare
458쪽
VIR T V T V M MORALIUM quomodo hunc numerum colligere possit. mus. Aggredimur quidem rem non in tela lectam, atque incertam. Incedimus insue
tum per iter, uod nemo vestigiis impreta
sit, nemo nobis praemonstrauit.
Dicimus igitur, quod cum virtus mor iis sit humanitas quaeda correcta, & moderata , debet hominem disponere ad duo primb ne alterum laedat, & sic sit innocens. secundo ut alterum iuuet , & sic sit bene
Homo laedit, intellectu falsa su arum virium opinione decepto: & haec opinio est superbia, quae neminem superiorem iudiacat, neque etiam parem. huic laesioni duae virtutes medentur, Humilitas , &Ob dientia. Obedientia erga superiores , Humilitas erga pares. Vel homo laedit facultate irascibili, cum praeceps agitur in furorem. huic laesioni medetur Mansuetudo. Vel homo laedit facultate concupiscibili, cum ventri, & veneri mancipatus proprios sensus, etiam cum alieno detrimento delectat : ut facit quando alienis cibis , dc amoribus fruitur, per iniuriam, quae iniuria vel est violenta, vel dolosa. huic laesi ni medetur temperantia. Vel homo laedit alicuius facultatis pertinacia in peccando. huic t ursioni medetur Poenitentia.
Vel homo laedit desperatione alicuius f
459쪽
H . DE Ny MERO cultatis, vel malis victae, vel fine frustratus huic laesioni medetur Patientia. Atque hae sunt virtutes , quae disponunt hominem, ne alterum laedat ulla anima facultate ; dc
sic sit Innocens. Enumeremus nunc viri
tes, quae disponunt hominem, ut alterum iuuet,& sic sit beneficus. Tria sunt genera bonorum, animi, corporis, & fortunae. Homo igitur alterum iuuat , aut bonis animi, aut bonis corporis, aut bonis fortunae, aut bonis animi, dc corporis , aut bonis animi, & fortunae, aut bonis corporis & fortunae. Nequet enim bona possunt aliter combinari. Homo igitur alterum iuuat, vel bonis animi, ut doctrina , consilio , monitu, hortatu. Et haec est prima pars liberalitatis. Vel homo alterum iuuat bonis corporis, ut viribus , & agilitate: dc haec est prima pars fortitudinis. Vel homo alterum iuuat bonis externis fortunae. & tunc distinguendum est. Nam aut sunt fortunae Privatae, aut publicae. si priuatae, aut sunt in priuatum usum, aut in decus publicum,
si in priuatum usum, est secunda pars libe- ralitatis; sin decus publicum , est Magnificentia; si sunt fortulae publicae, est Honoris moderata appetitio, cuius excessis est Ambitio. Vel homo alterum iuuat bo-
nis animi & corporis, & tunc vel verbis,
460쪽
V1RTVTVM MORAzrVM svel actibus mitibus , & blandis. si verbis. vel seriis, vel iocosis. si seriis est Veritas, si iocosis, est Vrbanitas, si actibus mitibus,& blandis, est Comitas. Vel homo alterum iuuat bonis animi, dc externis, id est re, consilio , dc doctrina,& est libet alitas tota. Vel homo alterum iuuat bonis corporis , & externis , id est
Vultu corporis, dc ornatu, & tunc est Elegantia. Vel homo alterum iuuat bonis animi. corporis, δί externis, & tunc est fortitudo tota. Et quamuis nonnullae aliae virtutes nominentur, tamen vel ad praedictas referuntur, vel quanquam Videantur virtutes, tamen ab earum natura sunt alienae. Et, primo Clementia, facilitas, Lenitas, differunt a mansuetudine nomine tantum P
Continentia non est virtus, sed dispositio ad illam. Frugalitas, δί Parsimonia eorum hominum sunt habitus, quorum tenues sunt opes, Hi cum non possint esse liberales, illas diligenter custodiunt, ne alienis indigere cogantur ; dc possunt frugalitas, &parsimonia referri ad Temperantiam, siue ad Prudentiam. Gratitudo, α Pietas non sunt virtutes, sed motus tam intionalis , quam irascibilis facultatis be- Deficia rependere cupientia. Indignatio