장음표시 사용
441쪽
416 DE PA CE CONCIL I AND A. rumque non issequuntur finem, quia sunt publica autoritate destituti. Resp. a. quod stricte , & proprie loquendo vindicatio non est actus iustitiae legalis. Nam sicut re compensatio debiti legalis pertinet ad i
stitiam commutatiuam: recompensatio au
tem debiti moralis, quod nascitur ex particulari beneficio exhibito, pertinet ad virtutem gratiae , ita etiam punitio peccato- rum : qua pertinet ad publicam iustitiam. est actus iustitiae commutatiuae, qua vero spectat ad immunitatem alicuius personae singularis , a qua iniuria propulsatur, ad virtutem vindicationis refertur. haec u tem virtus vindicationis non minus est in praefecto ipsius pacis , quam in iudice. Vterque enim dicitur vindicare ; sed melius etiam vindicat pacis praefectus pro
pter rationes allatas in examine secundae sententiae.
Ex quibus infertur, quod laesio non est
Abiectum adaequatum irae. non enim ira quiesceret venia petita, aut alia debita satisfactione exhibita, si laesio esset obiectum adaequatum : obiectum vero adaequatum
est actas propellendi , iniurias: quod fit, non solum laedendo eum, a quo laesi iam fuimus, sed etiam ostendedo nos illum laedere potuisse , si voluissemus , & sic nos impune laedi non posse : quod postquam
442쪽
ostendimus, qui laesit veniam petit, & nobis satisfacit, reddendo id, quod abstulit pari quantitate. Obiiciet aliquis. ira est appetitus vindictae, sed vindicta, &laesio vicisceptis sunt idem, ergo sicut vindictae
est obiectum adaequatum irae, ita & laetio ulciscentis Resp. non esse idem vindictam,& laesionem ulciscentis, sed vindictam e geranquam genus; haec enim non solum dicit laesionem ulciscentis, sed etiam quodcunque genus satisfactionis, quod nobis consilio, dc iussu eorum, qui paci praeficiuntur , ab aduersario tribuitur, factis aut verbis, ut dignitas nostra in integrum restituatur, dc iniuriae propulsentur. hinc ut Tullius vere dicebat, Vindicatio . est, per quam iniuria defendendo aut ulciscendo propulsatur; dc dixit, ulciscendo, non lae-dEndo ; nam quandoque ulciscimur etiamsi non laedimus. Quod cum Iulius Scaligeti
non animaduertisseiri ausus est exercit. 3i3.
corrigere Aristotelem, dc dicere: Iram esse appetitum depulsionis non ultionis , exi stimans ultionis, dc vindictae nomine non
aliud , quam laesionem ulciscentis posse intelligi.
Sed vere vitio est nomen generis , quo non solum laesio ulciscentis , sed etiam depulsio continetur. Id optime cognouit D. Thomas, qui concilians regulas honoris
443쪽
13 DE PACE co Ne ILIANDA.militaris cum vera sapientia , cui omnes doctrinae, si verae sunt, consonare debent; non negauit dictum Aristotelis, quod scilicet seruile sit perferre iniurias,sed ut illud verae sapientiae consonaret, explicauit S dixit: Ad seruilem animam pertinere sibi iniuriantes sustinere, nec repellere iniurias debito modo, de quo debito modo loquitur tertia sententia. seruile ergo est per ferre iniurias, neque eas debito modo repellere, & vindicare. Et ira, quae est appetitus vindictae, debito modo depellit iniurias , si se vindicat modo explicato. Huius porro disciplinae, quae debito modo iniurias diluit , laesam dignitatem instat rat, & pacem conciliat, principia sunt ista Is, qui iniuriam intulit, aut verbis , aut scriptis, aut alia re, quae sub sensum cadi laeso det signa, quibus iuxta sapientis, prudentis iudicium, offensa dignitas pro
suS resurgat. 2. Honoris ratio constituitur in communi hominum opinione, quae non
est subiecta ciuilium legum praeceptis, sed
pro temtorum, ac aetatum varietate seipsam conformat, & effingit ad eorum consuetudinem , qui militari honore praediti existimantur ; & propterea ad mormam istorum , dummodo nec iustitiae nec honestati repugnet, compensationes hosioris praecipue sunt dirigendae. 3. Illatae iniuriae
444쪽
DE PAc E CONCILIANDA-- 419 quantumuis magnete, ea satisfactio inueni
xi potest , qua laesus pristinum honorem
integre recuperabit. q. Laedens satisfactione laeso tradenda in honoris ratione meliorem conditionem retinebit, quam habebat
antequam satisfaceret. s. Et haec laedentis conditio post satisfactionem ipsi laeso re ditam aliquando esse potest cum integro laedentis honore, cum scilicet in re leui,
aut humano quo ni errore laeserit. Ali quando vero laedens ad integrum honoris statum exactὰ accedere non poterit, cum
scilicet turpiter laesit. si tamen laeso satisfaciat, melius agit semper, & proprius ad honorem accedit, quam si non satisfaciat: . quia poenitentia semper est melior, quam pertinacia: & iustitia quam iniustitia. Praeter haec principia, ea omnia, quae ad iustiriam pertinent, maxime conferunt ad hanc disciplinam, quae rixas ciuiles, de militares contentiones sedat , Sc pacem conciliat. Nam arbiter pacis, est tanquam iudex civilium contentionum, ad quem spectat aequare utraque partem,& reddere deficienti illam, quae apud superiorem cacessita. Sed dicetis : si satisfactio necessaria ad pacem firmandam inter laedentem , & laetum non est aliud , quam restitutio eius, quod iniusse ablatum est, quae restitutio est
actus publicae iustitiae, sequeretur , quod
445쪽
ueo DE PAc E co Ner LrANDA quandoque pax conciliari non posset, quia quandoque impossibilis est restitutio. Vt
cum aliquis aufert alicui membrum , vel vitam, Vel cum quis aufert famam, verum
dicendo, contra quod mentiri non licet, vel cuni aliquis impedit , alium L cons quenda dignitate , quam restituere non potest. Sed non solum in casibus supra di ciis, sed etiam in quacunque iniuria videtur esse impossibilis restitutio , quia quod factum est, non potest fieri infectum. Resp. restitutionem, quae est actus iustitiae commutatiuae , in nullo casu impossibilem esse. Nam quando non potest compensari sequia
ualens, sufficit id, quod possibile est : sicut patet de honoribus, qui ad Deum, & parentes spectant , ut docet Aristotelis 8. Et hic. Vnde , quando id , quod est ablatum. non est restituibile Per aliquod aequale, debet feri compensatio , quae possibilis est ; sic vita , vel membri mutilatio debet
compensari, vel pecunia, vel honore quodam , considerata conditione utriusque personae socundum . arbitrium prudentis
viri. Cum vero aliquis aufert famam, verum dicendo, tunc illam restituit , sine menda-
cio, si dicat malum dixisse, & iniuste eum infamasse.
446쪽
DE PAc E coNCILI AND A. Sin alium impedit a consequenda dignitate, vel praebenda, si non potest restitatuere aequalem , restituet saltem aliquod proportionale secundum suam facultatem. Denique si fieri non possit, ut actio illius, qui intulit iniuriam , non fuerit, quandoquidem hoc uno etiam priuatur Deus, quod factum infectum red dere non valet, fieri tamen potest, ut eius effectus, scilicet diminutio dignitatis laesae, in opinione hominum reparetur per exhibitionem reue
Praeter haec communia principia, quibus innititur uniuersa doctrina de pace formanda , sunt de aliae regulae magis propriae, quae maximo nobis usui sunt ad rixas ciuiales , & militares contentiones sedandas. Compensatio debet esse in quanto, non in quali : nam si esset in quali, cum quis
verbi gratia vulnus intulit, non posset confici aequa pax, nisi vulnus quoque acciperet, quod est inconueniens. non enim lex talionis est necessaria, quae auferebat oculum pro oculo, & per consequens neque remissio libera ad arbitrium laesi, quae vul-gb dicitur, a discretione deli' o te s. Aristotelis haec mens est , qui expresse dicit, id quod redditur, debere esse idem in quai to , non in quati: si nempe aliquis occupa-ucrit contra ius vestem alicuius, propter-
447쪽
eaque spoliatus inaequalis fuerit ad hoc, ut recuperet aequalitatem amisiam , non est opus, ut illi vestis reddatur, sed aequivalens. Eodem modo, si quis percusserit, no estopus, ut in pace stabilienda percussione referat,sed vica proferat voce,vel scripto,quς percusso ni aequivalent; vel alio modo dignitati patietis satisfaciunt, ita ut sint pares. Non citergo vera op inio Rhadamanthi,qui vindictam Dccestirio in mutua passione posuit. Dicetis; siquis ab inimico alapam, vel vulnuspassis sit, si idem vulnus, vel alapam, quam accepit, reddiderit, erit iusta, & condigna vindicta, & is erit aduersario in honore aequa
lis, & quod redditur, idem tamen est in quali. Resp cst etiam idem in quanto, & quatenus est idem in quanto: vindicta dicitur esse iusta,& condigna quod si est etiam idem in quali hoc est per accidens; accidit enim, quod idem in quanto sit etiam quandoque idem in quati: ut cum laedens, de laesus sunt personae aequales, ut in casu isto. sed si rediadatur idem in quali , quod non sit etiam idem in quanto , nullo modo vindicta esse poterit iusta, & condigna : ut si Princeps: percussus a subdito illum repercutiat , non erit condigna vindicta. Nam id, quod redditur, est idem in quali, sed non in quanto bi enim laedens , A laesus sunt personae inae
quales haec separantur ab inuicem non enim
448쪽
idem in quali est idem in quanto, nec idem in quanto est idem in quali. Quare siquis
subditus Principem percusserit. non suta sicit ut repercutiatur, hoc enim pacto re tribueretur idem tantum in quali, quod non susticit. multb enim Elus dignitatis aufert a Principe priuatus, quando illuna percutit, quim Princeps ab eo demat, si repercutit illum eodem percussionis genere, priuatus enim parum dignitatis posidet ad Principis comparationem. Ideo in eo sola persona laeditur , at in Principe simul cum persona dignitas laeditur , quae est in Principis persona. huic doctrinae cungruit illa propositio : quod cum iniuria est inter inaequales , non suta ficit Arithmetica proportio , sed requiritur geometrica i quae propositio vera est,
quando nocumentum est circa personam, ut bene notat D. Thomas. Nam quando nocumentum est circa subtractionem rei, tunc etiam inter in equales, qui in nocumeto rei, tanqua aequales censentur, seruatur
proportio Arithmetica. nihil enim differt, utrum prauus studioso auferat , an studiosus prauo; sed solummodo ad nocumen tum rei respicitur, ut uterque sit aequalis. Hoc dicimus de iniuriis , quae factis inferuntur: nam de opprobriis, & contumeliis, quae verbis fiunt, alia est conditio: nam in E e
449쪽
D L PAcε CONCILIANDA . iniuriis verbalibus , licet negando satis facere ,& calumnias repellere: hoc vero in factis non accidit: quia facta iisdem se istis satisfaciunt, cum cetera sint paria. pi ta ut vitae status, dignitas, conditio, & reliqua, quae dignitatem augent. Sed cum is, qui afficitur iniuris, infe xior fucrit , aut vice verse: alia ea ratio ;quoniam ut diximus inter personas inaria quales idem factum in quali, non est idem in quanto. Opinio autem eorum, qui vo-
Iunt quod inter aequales sit condigna, dc iusta vindicta, si laetus idem in quanto res diderit, quod acceperit, non est communiter recepta, & approbata. Primb enim initium irae est proprii iuris amissio, fini autem est non solum amissi iuris recuperatio, sed etiam in laedentis ius inuasio , ut eum tandem laesisse poeniteat ; deinde sicut
remuneratio praeter paritatem commodo
rum , benefici quoque dignitatem, & me vita respicit; ita etiam in ultione , laedentis iniuriam pari laesione pensare laesi animo non satisfacit, sed superare illam conatur. Quare sicut gratus magno augmento rependere beneficium studet, ut quasi foenus f ersoluat, & beneficus, qui illud contuit , bene se collocare laetetur, ita vitor magno cumulo iniuriam sibi illatam redderco natur , ut laedcntem laesisse poeniteat. Si
450쪽
DE PACE cousiti AND cui igitur homini grato, aequato beneficio
accepto, prior in beneficum conferre commoda videtur,ita etiam ultor quasi iam aequata iniuria eum, a quo fuerat laces tus, prior prouocare laesione existimatur. Nec mirum si inter gratitudine, & ultione tanta intersit similitudo, quoniameiusdem facultatis irascibilis est, iniuriam ulcisci Abeneficii gratia referre , grati enim opponi iracundis videntur. Nimirum sicut irascimur iis, qui nos laedunt. ita & iis, qui prosunt, grati, ac benevoli sumus. quae extrema ad eandem pertinent facultatem i, propterea valde etiam grati esse solent. Vnde in ceteris quoque animalibus, iis praesertim, quae quadam rationis. imagine ad hominem propius videntur accedere , ut iii cane, leone , & elephante , non leuiora gratitudinis, quam ultionij exempla co spiciuntur. vitior itaque similis est remi
nerationi, quae gratixudinis actus est, non retributioni, quae iustitiae est: nam retribu ito datorum, & acceptorum bonorum p ritatem tantum respicit, neque eam excedit , & rei solummodo, quae debetur, rationem habet : remuneratio Vero praetet. paritatem commodorum benefici etiam
respicit personam, & dignitatem. Hanc sententiam , quod iniuriae sicut beneficia reddi debeant maiori mensura , defendit E e ii