장음표시 사용
181쪽
Tales sunt aquae, qualis terra per quam fluunt.
Vssalia bonis abundat agilis. ona et usui sussciens aqua inter praerogatiuas lOcales, colonos allicientes, merito primum egi coiis deranda, quippe quae non tantum magnae in arctum coactae hominum animaliumque multitudini sed cuilibet citam minimae familiae sine conditione est necessaria: inopia, aeque ac prauitaS, innumera adfert incommoda. Et, si quae Sueciae urbs, certe Vpsalia hoc respectu sua gaudeat sorte Obortet, nam praeter amnem, qui mediam percurrit. plures habet fontes et puteos eximiae indoli R. Quum autem etiam intersit ea cognoscere principia, quae hisce vehuntur, varia institui tentamina iam describenda. Ne autem multitudine obruerer, notabiliores tantum aquas examinaui, quae toti quasi
') Huius disquisitionis ea portio, quae de sonte mole dini agit, anno irro publici tutis facia est, mecana lingua conscripta, publiceque ventilata in Audit. Carolino uiatori, Respondente PETRO DVώE, ς' strogotho.
182쪽
vi bi communes sunt dum reliquarum quaelibet vix iii si vilicae inseruit familiae. Huc referendae sunt sequentes, nempe: I) Fbus arcis ad radices collis, in quo arX .regia exstruicta reperitur, scaturiens. Hic collis sa bulo constat et altitudine gaudet perpendiculari fereloo pedum suecicorum, a superiacie amnis numera torum. EXtra Vrbem longa utrimque protrahitur serie per varios sinus et anfractus, interdum humi lior et sere repens, alibi tergum elevans multum eminet. Huic non tantum sons arcis, sed etiam re
liqui fontes et putei, ab australi amnis parte siti, uti inter iam describendos singuli, excepto vltimo: sub numero VI, suas debent aquas. Est harum adeo diues, ut ad eius radices fodiendo haud dissiculter
nouae aperiantur scaturigines.
Fons, de quo iam sermo est, a multis retro Onnis fere desertus fuit, et sensim quisquiliis oneratus, quum sub dio sine tegmine omnibus patuerit.
Hinc venae fuerunt constipatae, adeo ut anno I 767sere exsiccaretur fons mense Februario. Autumnus praecedens erat praeter consuetum modum pluviarum inops. Dein tamen iterum fluere coepit, sed tandem venae fortiores aliut , quaesiuerunt exitum, amni propiorem, ubi etiam anno 177s lapidibus caesis stratus, tegmine que ab iniuriis munitus, eXimias promit aquas et reliquis omnibus melioreS. II) Fbus ad molendinum academicum erumpens per totum saeculum decimum septimum turri fuit conseruatus, quam tamen fatale incendium cum vi be
183쪽
iunno Iroa destruebat. Dein neglectus venis suisi alium quaerere exitum coactus fuit, qui anno 1 spinoua turri inclusus, lapidibusque caesis, qua de eet cura, stratus. Quum sit prope ripam situs, vere et: autumno, dum amnis magnam Vehit aqVarum coaspiam, per aliquot dies quotannis inundari solet. Mihi in sequentibus Fons molendini audit, quam
vis vulgo non numquam a Sancto Erico nomen
III) Fons a villula propinqua Sani thensis di-
ictus, ab urbe dictat octava circiter milliaris parte. Ad ripam amnis scaturi sub dio. Anno 1776 ad hunc exstructa est officina re- fgalis pro destillando spiritu frumenti, cui eximiam et sufficientem exilibet aquam, aggere circumposito iam in lacum mutatUS. IV) Puteus ab Odino dictus, qui tamen vix tan- ta gloriari potest aetate, prope Academiam Gustauianam situs est, profundus et lapidibus circumseptus, sed quum canali, aquam auferente, careat,itaec antliae hydraulicae ope est haurienda. V) Puteus a Theologiae quondam Proses re Luth denominatus, magis septentrionem versus re- 'eritur, lapidibus circumdatus. Aquam vectis ope in altum euehit, qui eam desiderat. VI) Puteus fra forius vocatus , nescio unde, se- us est ab altera amnis parte, qui omnibus patet, raro ramen aqua hinc hauritur, et numquam nisi ad vi
184쪽
g. II. Qitantates psit scae aquarum V sitim u
Claritate gaudetit crysi allina sontanae: puteales parum illis cedunt, excepta numero seXta, quae paullum opalescit, minus tamen quam amnica. R) Sapore nullo praedita sit oportet aqua bona. Hoc respectu ceteris praeferendus est sons arcis: hunc sequuntur sontes Sandvit ensis et molendini quorum aquae, licet eximiae, gulae tamen doctae, et delicatulae terrestris quidquam produnt. Ρutei ab Odino et Luth dicti, gratam exhibent aquam, sed quum fere stagnet, paullo minus vividam. Aqua putei tractorii terrestri abundans palato minime arridet. Qua temperaturam fontes per totum sere annum aquas promunt, quae hydrargyrum thermo- metri ad φ 6 gradus suspendunt. Sub canicula fer vente Vix uno alterove gradu eleuatur. Putei circiter caloris gradus . monstrant, et amniS atm O, sphaerae vicistitudinibi is semet quodammodo ad a
D) Grates tas spetii ta paullum variat. Ananiaca omnium est leuillima, quam sequitur proxim; fons arcis. En pondera in temperatura ΦIS gra
185쪽
E Copia quidem abundante pluvia in fontibus . et puteis paullum increscit, sed ex eiusdem defectui nillil patiuntur. Fons molendini qua uis hora 30ooccantharos aquae, hoc est 3Y's pedes cubicos, elicit: dons arcis pauperior est, sed Sandvit ensis multornaaiorem exhibet quantitatem. q. m.
Principia euoporatione collecta. Ab Sitigulae omnes ebullitione puluerem cinerreum secernunt. unde etiam ahena pro potu theae sen- sim crusta obducuntur. Quum autem pleraeque eXi- guam tantum portionem hac via deponant, Operae fretium non est, eamdem seorsim colligere, ideo que evaporationem usque ad siccum continuare praefat. Posi diutinam siccitatem initio Iunii sex eua- Porando singularum cantharos obtinui residua, quae ex liccata ponderata et per sex diuisa sequentes exhibent numer OS, contentum cuiuslibet canthari
foutana molen Ini fontana Sandvit ensis putealis Odini putealis Luthi putealis tractoria -
186쪽
R) Vt salinum a terrestri separetur, residua aqua destillata probe sunt lauanda, siccanda et ponderanda. Hoc facto, terrestris materia acido salis ex ploretur oportet, quae in nostro casu vehementem excitat effervescentiam et maximam partem soluit. Illud, quod nullo modo acido in enstruo cedit, in carbone ope tubi ferruminatorii per se fusionem re spuit; si bene lotum: addito sali microcosmico etiam resistit: borace soluitur, sed tarde: alhali minerale in cochleari aretenteo fusum illud cum effervescentia suscipit et plene soluit, exceptis residuis aquae amni. cae et traetoriae, quae qua exiguam partem inlaeta relinquuntur' . Est itaque siliceus hic puluis, qui, licet aqua specifice grauior, sua subtilitate suspensus fuisse videtur, fieri enim potest, ut materia grauior pulueris ando eam tandem adquirat supersici ei amplitudinem, qua frictio aquae, sub ipsa subsidentia remouendae, superpondium ex grauitate inhibet. Quamuis terra silicea reuera sit qua indolem salina h), tanta tamen quantitate heic solutam vix credo, fateri
a Iii sequenti Opustii loriani tomo oceurret de Tubo ferrii miliatorio, et iisdemque usu, eomuleni tutio. b) Cons. Commentatio huius tomi duodecima.
187쪽
i teri nillilo minus Oportet, nec quiete, nec perco-l latione eamdem a nostris aquis separari posse. Ini crustis, quae aliena pro potu theae obducunt, etiami calci aeratae immixta reperitur.
Solutio acido salis facta, athalibus explorata niihil aliud, quam calcem exhibet. Continent igitur: aquae nostrae calcem aeratam et paullum terrae sili-iceae, quantitates tamen differunt, uti mox videbiimus. Aqua amnica, itemque traci orta praeterea: argillacei quidquam vehunt, quod antea in igne althali intadium reperimuS. C) Aqua prioris momenti, qua salinum eluitur, evaporatione spontanea praebet 'salem communem, calcem salitam et alliali minerale vitriolatum. Calxi salita spiritu vini rectificatissimo est separandai Lixiuium ultimum, evaporatione in angustum redi actum spatium, praeterea perquam exiguum athalii mineralis inquinamentum non raro monstrat, quod
e ruso fuscescit, nullum tamen cum a thali phlogi- isticato demittit caeruleum Berotinense. Aqua tra- ctoria praeter memoratos sales spicula quoque per-l pauca nitrosa exhibet, quae in pruna distincte de tonant, et loco athali mineralis vitriolati portiun- culam gypsi exhibet. iD Vt aereum harum aquarum cognoscerem, singularum definitam quantitatem in retorta vitrea: ad ebullitionem coegi. Extremum .colli sursum K a Vere Cons. Diff. de Analysi aquarum, I. X, A; XI, A.
188쪽
versum in lagenalia inuersam ct laydrargyro impletam aereum ducebat. Aura collecta qua partem aqua vulgari absorbetur et verum est acidum aereum, qua reliquam autem constat aere puro, igni et respirationi perquam idoneo. Vulgaris tamen aer, qui in retortae superiore parte et tubo hospitatur, ante expulsionem inceptam, subtrahatur oportet.
Eaedem materiae in singulis sere occurrunt, sed proportione diuersa. En quantitates quolibet
189쪽
. - putealis Luthi -- putealis tractor.
Calcis vitriolatae putealis tractor.
190쪽
Extra stiui mucilaginosi amnica -- - putealis tractor -- - reliquae fere
Aerei in omnibus eadem sere quantitas adest, sex nempe pollices cubici, quorum circiter duae tertiae acido consant aereo, reliquum aere puro, qui a Vulgari distinguatur oportet 'b. Quantitates iamiam determinatae pro re nata paullum disserunt. Diuersae anni tempestates, inaequalis pluuiae niuisque copia, et quae sunt reliqua, contenta vel augent vel minuunt. F3' 'Uoque Potest, et, quin saepe re vera stat, vix dubito, ut labentibus pluribus annis sensim mutetur plus minus proportio, etenim venae, quas penetrat aqua, prinium Deillime solubilia et subtilissima porrigunt, quibus pedetentim exta austis necessario vel defectus vel saltim diminutio orietur. Ceterum viae hae subterraneae sine dubio variis mutationibus sunt obnoxiae: heic veteres occluduntur, alibi nouae aperiuntur. Quum itaque non eadem sit ubique particularum elotarum indoles, ,hinc haud difficulter esicitur, aquas harum varietatum esse participes. F) De puluere siliceo antea notauimus, hunc sua subtilitate cam habere superficiei amplitudinem, ut in aquis nostris suspensus haereat. Idem quoque valet de magna calcis aeratae portione, quae tamen