Acta eruditorum. lat. Lipsiae, Christ. Günther 16821779

61쪽

sigila, iii in fuit usis in notaridis variantibus Iminiust, GH

cis, exponuntur, iraecipui Codices Graeci inpote, Auxinus Laius, Moeriamus, Cantabrigiensis, auro montanus M. de scribinis tur si Curii, Sacerdotis Graeci animadversiones in versionem Graecam vulgarem Quatuor Evangeliorio vindicatam αυ- Θεντίαν, historiamin harmoniam, ut ingulorum librorum

a reliquorum recensionem Manalysin, una cum enumeratis

in quemque librum Novi Test Commentariis antiquis pariter ac novis, adicissisque dissiciliorum locorum, quae sub suis columnis spatium non repererunt, explicationibus plane telectissimis. Et in historia quidem Evanges istarum obtervamus noluisse Editorem accedere iis, qui Lucam ante reliquos Evangeli itis omnes suum Evangelium scripsisse arbitrantur. Matthaeum aevi pro eodem habet, eumque non Hebraice sed Graece scripsisse Evangelium, defendit, quo idioniatevi Marcus de reli M. T. eris plores omnes usi sint ' Quae vero de autographias rei, apud Venetos,vi Iubiam is, apinia limites, narrantur, s is an rit. InHarmonia angelioruminibeturin Tab. ordo, vim . λωπινῶν in Uenesio sintextuit ex hypothesi ungulos E

Maius aliique, rum Chronomis magis expolita in ab Ilinitur, in Tab IlI subjicitur ordo, qui servatus est in Hasenioni ci emmiis- fer Merhardiana, per singula capita. -- με uberiori declaratione indigere visa sunt, in Tabulis per literas sa) b δεα notata sunt,& in Annotationibus ad illa Script

rae loca rationes harmoniae de chronotaxeos fusissime exponuntur. Harmoniae etiam Cabndarium Iudaicum anni primi mi nisterii Christi adjicitur, cujus usus in ordinatione eorum quae in sabbathis &diebus Festis contigisse dicuntur, conspicuus est. Atque haec sunt, quibus haec Editio sese facile probabit omnibns. neque dubitamus, quin haec Quadrilinguia, T. etiam V. T. Quaqdrilinguibus mox potiundi desiderium sint excitatura

62쪽

hoc est:

atque universis civitatibus conciliandam comparata esse de beat, tristi tamen tot aetatum experientia constat, civium felicitatem nulla re magis labefa statam esse vel etiam prorsus eversam, quam religione. Quae res multos in eam induxit sententiam, optabilius esse Rebuspublicis, cives vel saltim Principes habere ἀθέους, quam religioni inconsulto cum zelo addictos. Hine quippa immanissimae oriuntur dissentientium vexationes , hinc

vis conseientiis illata, hinc mala alia quam plurima. Hujus rei cum exemplum aliquot abhinc annis praeberet Gallia, vir ingenio pariter doctrina practa ratas clarissimusque, eum Baetius, in duociavit Ibos ori tus est, quorum priore aerirer inseritiam Galloriin Pontificiorum invectis est, postesiore tole--ti a religionum gravi rus commendavit a ginnentis aliis a mortissim lina ut liminatorum Hunc prae---H---σ-- - αι---- - se mulsa intra illum αι - - nitam in publicum utriunque nonne umus nomen P, M. Prae oesiaescriptum est, tectae dum curavit, idque, ut ipse ait,propterea, quod vix ullus sit inimio orbe litterario liber, qui aeque recudi mereatura quippe cumo: Viri summisit liber optimas, loquitur de Co mentam Phila- Α-- in argumento versetur ad totius generis humani salutem pertinenti Nullo enim alio in libro barbaram illam de vexandis dissentientibus doctrinam soliditis everti, sententiamque de iis tolerandis melius firmari. Ceterum eum prior editio scateat mendis typographicis, haec accuratissime emendata Manis iuvati Mubiuin nimis is locuplatata in cd jam ipsos hoste'

63쪽

Mos spiciamus. arior, cui titulusci ramia- es Catholis regnante Ludovico Marissim constat epistolii, quarum prima fingitur Abbas aliquis alteri mittere epistolam de Galliae universaeia Casiolicam resigionem reditu, ab eoque postulare judicium de ec altera est haec ipsa epistolaci de qua sententiam suam in tertia epistola ad Abbatem perscribit nonymus Secunda igitur epustola nobis perlustranda est, quae est acris invectiva in persecutores Gallos Namp. 7 kribit, Catholicos in Gallia nuper ita se gessisse erga Reformatos, ut vir bonus appellationem hominis Catholici tanquam probrum abhorreat. religionemque Catholicam religionem hominum ab omni humanitate alienorum es.s, se synonyma Cumque nemo nec ecclesiastici nec civilis ordinis barbaram illam Reformatorum vexationem condemnarit, sed potius approbarint eam omnes, laudarint, adjuverint, hinc concludit, omnes Catholicos in Gallia, ne uno quidem excepto, fulix

si vi homines inhonestissimos rinvs-nialbo--- tendit porro, illa coidelitate in errore sim confinitari istissis Naturalistas, qui Deum tam civae religionis autorem esse solis negantes, omnem religionem aversentur, sola naturali contenti. in mine in Romanam invehitur ecclesam, cui convenire audescitia .ptionem Alectus Virgilanam, eamque characteres illos litarere, is inum Christ assignet Diabolo, metuiri MOM . Inter meta es refert, quod adorarii ubique actitent, Gallicam resem sonem sine vi ac violentia factam esse. Addit, P in convertendis, ut loquuntur, Reformatis in regulas politicas multis dis peccasse. In primis injurias sedanensibus illatas Iuculenter

enarratra ipsiusque edicti, quo Nannetens edictum revocatur, 3 examen suscipit, enormia ejus o vitiain mendacia ostensurus. Porro evincere nititur, persecutionem proximam in Gallia non 16 minus erudelem fuisse, quam si fuisset eruenta : nec eam conversionem ex bono zelo profectam esse, docet ex vitiosis converten-ι tium moribus. Denique illud graviter reprehendit, quodHuge noti jussi sint se convertere ad religionem Romanam, proste rea quia Rex id velit. Addit, convertentes ita dixisse ad Hugenotos Subscribite modo: de cetero eredere vobis luet, quod libet

Sod missa hac invectiva, in qua aridius in voces justo fraviores

64쪽

--ψioim,remissi risertatio inpraelii inrem, in qua commemorat Commentrario huic scribendo occasion cesaificios in Gallia, ad tuendam sinu violenta Gillorum convero identidem ingeminantes illud Christici Compeliit eos Refutat quoque artarum, Archiepiscopum Parisinum, obsis

aure ore cessiae Afriquae, αν-mene les Donatistes. inter alia ostendere annisus est, violentiam Pontificiorum Gallorum in Re- istinatos non esse posse fraudi Catholicis in aliis religionibus, ubi diversa eminet religio degentibus. Porro suadet Principibus Christianis, diversam a Ponti fieta religionem profitentibus, ut foedere se conjungant, sique ne se quidem pares sint Pontificiis, sibi adjungant auxilia infidelium gentium, ad Papaeos a dissentientium persecutionibus, Christiana quippe religioni dedecorosis deterrendos. Denique paganorum veterum exemplo demonstrat, Iu

Farumvis eligionunt tolerantiam a conte Mamcivium subes irem esse utiliatarum me de in otire se Commentarius ritioseptimas, isque bipartitus. Ac priore quirim Rimiolusin -- Autor, utpontificiam istorum, quos an attulimus Chri α --um explicationem evenat. Id ut felici saecedat, ab Cap. I. v Mod riunt, i exorsis docet, rationem esse normamiliis te malido sacri eripturae, raxini in doctrinis moraiariis.

Hine omnem sensum Scripturae, ex quo sequatur ad peccandum obligatio, falsim esse judicat Provocat quoque ad consensum Theologorum cujusvis secta, contendentium, doctrinas suas nulla laborare contradictione. Doceasione indignatur, Theologiam appellari reginam, cujus ancilla sit Philosophia, contrariamque

1ententiam putat esse veriorem Si igitur ita concludit, 'uispiam dicat, nos debere male dicere inimicis, ac dissentientes in re- ligione persequi, ei fidem haud quaquam esse habendam. Hoe L praestructa fundamento, docet, Pontificium illorum verborum sensum elaris limis rationis dictaminibus repugnare. Rationem quippe DEUM coli ubere animo, cultumque externum sine interinno minime ei gratum esse. Cum igitur religio consistat in ju

65쪽

nis , ne non esse aliam ratio ni perducendi est querit a Lissimi gionem quam ut inimus ejus certis imbuatur sententiis α -- ctus Orio modo flectantur. Id cum vi externa nuri possit per ni propterea orba Christi de ea re peram accipi Nec vero rationi solum adversari docet Pontificiam interpretationem, sed ipsi spiritu Evangelico. Christus enim comparatur cum agno pla cido dc patienti ipse fuit mansuetus, eosque, qui tales sunt, beatos nuncupat. Sed jam ad Rationem redit, ostendens, pontificium morem dissentientes ad sua perducendi castra ustum confundere cum injusto, ad ruinam humanae societatis tendere Scilicet nulla secta non credit, suam religionem eis veram. Ergo cuivis sectae, adeoque falsae, fas foret, alteram persequi. Imo hinc tequeretur, civibus licere perlequi Principes suos diversae a

iv dictos religioni quinin gentiles populos jus habere non admittendi Christianos in regiones suas, itemque eos inde ejiciendian Addit, persecutionem dissentientium non posse fieri sine peccati multis idque prolint exemplo postremaeHugonotarum in Gai lia con usionis. Reum namque de magistratus multiplicitupeecasa editis malae fides edictis , sibornatis testibus, aliisque id genus fraudibus commissis mugonotas peccasse, animo detestante veram loquitur ex mente Pontificiorum religionem

eamque, quam esse veram sentiebant, publice abjurantes milite, Hugonotis immissos peccasse, cum dicto magistratuum audientes p. io misirrime tractarent suos hospites speciatim iis respondet,qui non propterea a militibus vexatos esse Hugonotas, dixerist, quoa essent Reformati, sed quod non parerent legi regiae, qua edilium

fuerat, ut unusquisque Catholicam profiteretur religionem. Respondet, inquam, iniustis Principum legibus non esse patendum: hanc vero legem elle omnium injustissimaam, quippe contra o scientiam facere jubentem. Addit, non habere Principes potestatem in conscientias civiumci eos enim nec a DEO eam accepisse, ne a civibus imperium in ipsos transferentibus. Com- cap. VII. monstrat hinc, admisso Pontilicio illo verborum Christi sensu erispi Christianae religioni argumentum adversus Muhamedanos adhiberi solitum scilicet cum tu religionis suae per tot gentes diu minationem nactitans, id mirum esse negatur, cum homines

66쪽

M eo iniit ad amplexandum Muhamedisinum i Christianam mur eligionem fines suos tam longe lateque protulisse, non adhibita violoui, ulla,imo violentiae simiae Porro do-Cap. I.

cet, D in sensis verba Christi non fuisse accepta a doctoribus Meseliae uitiis primis sieulis id argumentum hulicat esse non uragniluuideris Eandent in sententiam adducit verba Athana sit. Docet etiani, si liceat homines ad religionem adigere, inde sequi,ut primi Christiam male sint eo testi de persecutiombus

iiii lium. Hane in rem Praesidem ethnicum inducit colloque 'tem cum Doctore Christiano, dc huic dicentem, se Christisiner ligionis inerementis non possienon obsistere, cum sit metuendum, ne, si Christianorum numeras augescat, hi ex mandato magistristi Compestis intrare igne .ferro saeviant in ceteros cives

specie conversionis. Ultimo capite docet, vulgarem interpreta X. tionem sectas Christianorum inter se atrocibus bellis religionis causa ad finem usque mundi gerendis committere. Nam cum quaelibet secta sibi videatur orthodoxa, hinc sequi, ut quaelibet ex praecepto Christi alteram debeat vi adhibita compellere ad introitum in veram ecclesiam.

Sequitur Pars altera, qua respondetur ad objectiones, quae possint ae selent fieri contra tolerantiam religionum item ad intextus, ad quos persecutores confiigiunt. Niminimbis dies tu Lresesenne est, se vim adhibere non conscientia vexandae causa, sed ut excitentur homines ad examinandam religionem quo ficio futurum sit, ut fissitatem sue veritatem Pontiferi telib- agnostanti Opponit ius, ad inquirendam veritatemn, hil Ginetis necessarium, quam mentis tranquillitatem et e comitatio ejus examini nihil fortius obstare, liam vim, quippe quae

dc odium alterius pariat, totam mentem caligine perfundat ac perturbet Addit,istotestationem illam facto contrariam esse. Nam revera cogi homines a persecutoribus suae ut religioni dent nomen, e prius ab eorum vexatione desiilli, quam id fecerint. Cete- nunquod dictitent,id ob eorum contumaciam fieri,qui errores nolint agnoscere suos, id vanum esse. Idem quippe dixisse Plinium, lib. x eris. yy' cum Christianos persequeretur nec pervicacia

67쪽

quis errorem prostratur contra conscientiam: meeχει sitam pem ciae intermini, siquis rationiblis objectis non vinatiscere sint nec persecutoritas deest,quod ad haec respondea Cip. II inquiuii naturali re mine, ac rum inquirendum sint inepti, tamen adini uitri providentia

supernaturali modo contriti tua evenire potest. sed respondet Baelius, huic praetextui obstare sexcenta s. Scripturaedicta, quibus BL contraria DEI voluntas declaretur. Rursus reponentibus pers Ototibus, se Christi verba non interpretari de caede dc atrocibus dissentientium suppliciis, sed de exili, aliis incommodis levi ribus, respondet, si ex Gallica historia & Anglica satis compertum esse, prius a persecutoribus factum esse : a prius perseeutionis genus non minus patrocinii in verbis Christi lens Pontificio acceptis invenire, quam posterius Ladeoque, si illud adhibereri iustum sit, id quod Galli Pontificii confiteantur, sequi, ut ocposterius adhiberi sit nefas: 3 prius periecutionis genus tot IV. ratu facilius esse, quam posterius. Iam se accingit Autor ad torulendum praejudicium persecutorum, suam sententiam putantium

stabiliri legibusin Rep. Iudaica latiso morarias prophetarum. Hic prim sententiam suam de inserandis dissentientibus perspicue ex. ponit, statvitque operam nobis dandam si, ut sim liberemus ab erroribus, eoque consilio adhibendas esse demonstrationes ac placidas disputationes, adjunctis ad Deum precibus si aruter in sententia sua persistat,acquiescendum esse eosque angintentatoris persenam agere, qui vel suppliciorum metv - ψοpraemiorum alterum adigant ad faciendum id, quod repugnet conscientiae. D inde Autor explicatius tradit objectionem persecutorum, adducentium Mosis legem, qua morti addicuntur dot latrae falsi prophetae, itemque Eliae exemplum, sacerdotes Baa- is trucidantis. Ad Mosis quidem legem respondet, Deum Israelitis se per Mosem patefecisse tot tantisque miraculis, religioniseque placita tam perspicue revelasse, ut nullus dubitationi locus reis, linqueretur praetereaque Deum non solum Deum fuisse Israelitarum, sedac Regem gubernatoremque politicum. ine, inquit , qui conabatur Israelitas ab obsequio Numinis avocare de ad eui tum aliorum Peorum traducere, eum non minori jure plexum fuisse

68쪽

isse, quam si quis Londinensis adhottatus populum , ut jusjurandum fidelitatis Galliae vel Hispaniae Regi praestaret, supplicio capitis assiceretur priorem quippe aeque ac posteriorem admittere crimen seditionis ac violatae majestatis adeoque ex lege Mosaica falsos prophetas non puniri tanquam haereticos, sed tanquam seditiosos ac rebelles. Addit, moraliter impossibile fuisse, ut homo in Iudaismo educatus ad cultum aliorum Deorum permove retur a conscientia rideoque talem manifesto prodidisse suam malitiamin animum Deo parere detreclantem : id quod sane poena mortis dignum sit. Quod ad Eliae factum attinet, hoc tanquam stingulare negat simpliciter ad imitandum proponi, sed videri Deum Eliae revelat , sacerdotes ilios esse impostores, suique emo iumenti causa plebem retinuisse in idololatria contra conscienti am. Addit, Deum nunquam Iudaeis praecepisse, ut alias gentes suam ad religionem compellerent: ac Mosem ejusmodi falsum pro phetam non coegisse, ut idololatriam ejuraret, nec proposita spe vitae eum allicuisse ad veram religionem, sed ut rebellem simpliciter interfecisse, summa eidem permisi a conscietitiae libertate:

denique ex illa lege Mosis si quidem aliquid efiici possit, illud duntaxat sequi, ut liceat persequi eos, qui Christianos homines abdueere student in castra Iudaeorum, Muhamedanorum, aut gentili um, non eos, qui in quibusdam S. Scripturae locis interpretandis inter se dissentiunt. Nam ita pergit in . . omnes tolera

bantur, qui legem Mofis cultumque supremi Numinis recipiebant, licet ceteroqui de sensu illius legis in diversissimas discederent opi

niones. Sic tolerabantur Sadducati, qui tamen immortalitatem animarum doresurrectionem mortuorum negabant idque, quod

notatu in primis dignum existimat, nunquam Christus exprobravit pharisaeis. rogreditur hinc Baelius ad aliam objectionem, in cip. V. vidiosam verius, quam arduam. Si vis, inquiunt persecutores, indissentientes adhibita injustitiam habet, damnandi sunt Imperam tores Christiani latres Ecclesiae, ipsique Protestantes, qui in quibusdam locis non tolerant religiones diversas, imo aliquando morte affecerunt haereticos, e g. Serverum Baetius noster ad haeci

spondet cordate ae fortiter. Objeistionem scilicet ab exemplis Imperatorum desumtam nimis esse eenset imbecillam. Quasi,

69쪽

6, ACTA ERUDITO Ru Mio, misit, iustum sit, qui quid ali

bus ignorantia recti a tur in transversum. De Patribus-clesiae, turpe esse putat nomini ristiano, quod illi, qui tam so

titudeclamarint contra persecutiones ethnicorum Arianorum, easdem postea in sum sectae Imperatoribus collaudarint. det autem, ut hic Patriun ecclesiae naevus potius tegatur, qui is, ne, abjecta cura recte ratiocinandi, viverein sentire eum se

be placuerit. Adducitur etiam exempltim Ambrosii aliquodicum factis Epilcoporum in Gallia recentioribus prorsus conveniens, adeoque a Baetio damnatum Deipsit Protellantibus libere profitetur, sibi injustum videri,sii magistratus tolerare eos nolit, qui diversam in religione sententiam1 equantur, eamque doceant alios. Nam, inquit, dissentientes non tolerare est punire eos. Λtqui magiitratus non habent jus cogendi cives ad hoc vel illud credendum : id quod largiuntur Protestantes adeoque nec punire possunt diversum sentientes. Ergo non-tolerantia est injusta rationique adversa. Ceterum concedit, magistratum jure aliis madverteretneos,qui doctrinas vulgantseditiosis&ad Remp. tu bandam aptas cum ille ius omninolui at securitati&tranquillitati Reip. prospiciendi sed quae sectae securitatem publicam

non tollunt, magistriitui obedientiam praestant, tributa pendunt,de quae praeterea sunt bonorum civium ossicia, illas tolerati censeret oportere. Hinc justum instratur,ab illis Rebusp ubi Papisi sexulat, sollicite ac severe eum arcendum est, quibus autem ita cis vigeat, ita constringendum est e, ut in detrimentum Mi non possit erumpere nec timenda sint molimina Papaeorum. Ne revero vult, ut aliorum injur Papae exponantur, ut in possessione

bonorum domestico religionis suae exercitio turbentur, ut cogantur ad nostram religionem vel praemiis alliciantur. Tantum vult praecaveri ne doctrinae eorum Rei p. damnum asserant de in magnum aliquod nialum evadant. Ceterum lanc legeni Baelius pronuntiat injustam, ut nemini diveri, religionis homini intrare liceat in civitatem nostram, aut in ea habitaturo, aut Opini

ne suas dilleminatur, itemque hanes ut, quisquis civium ali- . quid in religiqne innoveta receptisque doctrinis discedat, exilio

70쪽

rioisi mitiis, livinam Mais α. Denive quodattinetia stip-Hi nservet alioriunque Protestantibus ob errores religiosis

mox ruim pronuntiat, eam esserumstileni maculani primis Remmiuoluit elliporibus inustant, ii me vinniter reliquias P, 'piunt reserendum esseri nee dubitat, quin Genevenses hodierno tempore tale quid nilnime facturi sint. Ad novum inde progresecap. VI. sua tori textum, quod videlicet diversarum tolerantia reli-ψ--M . repleat perturbationibus,id simpli iter My dcas firmat, siquisque dissentientes placide erat, omnes cives aequesiam in concludia vivere posse, ut in eadem urbe opificum,amria genera : e contrario impatientiam dissensus esse causam turbarum in Re p. ibi illa vigeat, ibi verum esse vulgare dictum, quod religionem mutatam sequatur mutatio regiminisci id quod fal-

sum sit, ubi vetus religio novam, nova veterem amice toleret.

Cum vero illud maxime jactent adversarii, Principes ex mandato divino esse debere nutricιos ecclesa horum quis sibi videatur esse sensus verborum, Baelius exponit Principes, inquit, ecclesiam de

bent tueri, eique de doctis ix probis Doctoribus, Λcademiis alis mentis prospicere, scandala dc malos mores, praecipue ecclesiastic inommuni, tollere,in eosque severe animadvertere, qui

bertatem opprimere ecclesiae conati fuerint. Hinc vero sequi, ga eosdem deberedissentientes persequi Adjicit responsionem ad illum praetextum, quo magistratus punire debere dicitur malint v j xmvero haereticos esse blasphem ac committere crinis laesemajestatis divinae scilicet non esse blasphemum in ab

oero, quod ii me citra blasphemiam proferri nequeat eum altereo ipso colereri honorare Deum sibi videatur, quod ego me non posse facere nisi profana mente credam. Annectit etiam consilium politicum Principi observandum, ne forte tolarantia religionum ipsi periculum afferat a suae ipsius seste clero quod huc adstrinbere nimis longii foret. At, inquies, hinc sequetur, etiam to 'm

Ierari in Rep. debere Iudaeos, Turcas, Socinianos t id quod videtur absurdum. Baelius consequentiam, quam vocant, largitur ejus absurditatem negat. e reprehendit Impp. Theodosium, Valentinianum, Marcianum, quod exercitium religionis ethnicis

interdixerintad*toiictu mortis. Hinc nuiuia crimine blasphe-