장음표시 사용
141쪽
tatem siummumque gradu si cum sua conseratur, sibi videri, ut vix quod res est dies
relibet eo sibi aspirare liccat: verum quando sermonibus crebris habendis res bucde ducta esset, non polle se absque Regis offensione, a quo tantum sibi honoris tribui vi derct, prius ad aliam conditionem accipiendam animum appellere, quam Rex ipse de sua agere destiuste videretur. Accedere huc, quod neptis in Gallia bona possidebat
quae quinquies vel sexto centenis coronatorum millibus essent, quae omnino public rentur,si quidem extra regnum cuiquam absque Regis voluntate ac venia nuberet.
E x c i p i v N et Cannesius Sc Granvellanus,principio quod ad bona spectet, quorum publicatio metuebatur, Caesari in manu esse quibus abunde hanc iacturam com pensaret: bona illa Gallicana, quantacunque essent,aequa aut etiam ampliori conditi, isne permutaturum intractu Mediolanensi bonis quae pleno mancipij iure ipsa cum limis possideret,quibusque illam iam nunc potiri ipsius ducis consensu iuberet. Ducem ad haec omnia seruanda non recusaturum quin dc fidem obstrin rct, dc quibus papa vel, let conditionibus in posterum caueretur. Conditionem quidem illam Aurelii ducis istis scire se ista sua longe esse ampliorem dc ornatiorem: seci causam non esse cur eam sobi polliceretur,aut putaret a Rcge alio animo de ea sermones iiiijci,nisi ut salsa spe illum laciaret, illiusque ope ad suum commodum, quandiu sua intereste videret, usus, stea illu deserereLM an verum sit,ut pcriculum facere cardinales rogaret, num de hoc matrimonio peragendo mandata habeant. Quod si negarent, id vero idoneo cile at-gumento Regis consilium non aliud esse quam quod ipsi indicassent. Papa quod sius raacbant facit.Respondent cardinales sibi mandata tum literis scriptis, tum oratione coram habita a Rege data suisse: vcrum licet signo & chirographo nondum confirmata essent, recipiebant tamen alia se propediem probatae autoritatis accepturos esse. PERGE AAT mlulo secius interim Caesar hanc foederis amplificationem Genuensibus citarn ascitis vrgere: qu una papa recusandi causam supra commemoratam a serret, quum iudex ambobus probatus esset, sibi iam non esse integrum ut ad alteri
trum sustragio accederet. Dux Vrbini, quod ad se rem priuatim spectare intelligebat, a Caesare ad Senatum Venetum solicitandum mittitur. Veneti palam uno verbo ne- ' gant sibi esse in animo hoc isdere arctius obstringi quam obstricti essent: itaque re infecta discedit. Horum oratores nostratibus cardinalibus separatim dicunt, hoc ideo S responsum ab illis esse, ne Regis animum offenderent : papae& Caesari aliam afferunt causam, hoc ab eis fieri non posse quin Turcam grauiter ostcnderent, quicum sibi is duciae aut pax etiam iureiurando confirmata intercedebat, i Andreas Auria bello ii sestissimus suisset:eum autem patria esse Genuensem.Ita diuersis locis alia atque alia r tione factum suum defendebant. Ferrariensis nullum non mouebat lapidem quo res perficeretur, quod hac quidem ratione,sibi Rhegiensem de Mutinesem dominatum se in tuto collocaturum speraret. Papae hanc ferebat conditioncm,se stipra iudicii uri a C sare incosilio datum centum coronatorum millia praesenti pecunia illi numeraturum. Quam conditionem papa non accepit,ncque hoc iudicium ratum habuit. Cesar quum initio de hoc foedere amplificando ad hunc consessum referret, socios monuerat, ut si imptuum qstimatione facta de impense in militum stipendia faciendis,quantum cui, que conferendum esset viderent: opus esse magnis viribus ad quietem Italiae Se pacem tuto seruadam, nequa ratione ab hoste ex improuiso opprimatur:has impensis in mei ses singulos posse ad centena vicena coronatorum millia cxcrescere, primi mensis si, pendium iam in manum cuiusdam mensularii G enuensis praerogatum tradi oportere, tantae festinationis causam esse pericillum aduentus Turcici, ab his pecuniis contribuendis se immunem esse debere: sibi enim maximos sumptus faciendos este si quando bellum a quo non longe abesse videretur in aeret. Denique ita diligenter suaserat, ut tantumnon persuasisse videretur. Verum simulatque tanta contentione se de Genue sibus a scendis laborare ostendit,coactus est detracta larua ingentic fateri, quicquid Rhuius faceret,Regis metu facere,in quem grauissime de acerbissimc,quasi is csset qui publicam pacein turbare soleret,invehi coepi Huic occasioni cardinales Galli di orator Regis minimc defuerunt, in firmi sim orationis sundamenta iacerent, qua tum omnes syllaum tum uniuersos si inui copcllarent,
142쪽
pellarcnt, firmissimis rationum momentis demonstrantes Caesaris postulata non ad pacandam sed turbandam Italiam pertiner hoc sine ulla dubitatione, tum ita urget,agcre ut suum in Italia exercitum alienis sumptibus alat, quem nulla sita impense,iimulatq; opportunam facultatem sibi nachiis videretur, in Regem moueret. Iam vero si petini latur has in Italia copias habere,non est dubitandum, inquiunt,quin Rex illas sui opprimendi causis haberi arbitratus,alias in limitibus Italioniarchionam Salustiano S in Delphinam paratas sit habiturus,ne Caesar nec opinantem adortus iacgotium facessat Qvqubi ita cissent, magnopere metuedum cst ut duo exercitus adeo propinqui diutius cor tincri possent, quin causa hinc vel inde praeberetur ut in contentionem vinirent, atqueio adcommodica scintilla graue incendium ad totius Italiae interitum excitaretur. Acc dit etiam hoc mali,quod Italiae dynastie interim suis impensis in suam perniciem maximum exercitum aluis te videbuntur,quo ipse tandcm ad corum libertatem opprimendam fortasse utetur. Ille enim hominis conatus, quo oblique hoc agebat Vt Genua non tanquam libera in Italia ciuitas, sed tanquam Caesaris clientela in foedus inscriberetur, de aliae diusdem satis apertae molitiones ita illius mentc tcstantur, ut iudicare facile que ant eum totius monarchiae imperium ad se rapere statuisle. H AE C nostrorum oratio sic cos affecit, in canam partem ab eis accepta est, ut pedetetimhoc decretum fuerit, nullam pecuniae repraesentationem aut depositionem Lacie dam esse, sed socijs pro se cuique videndum cste quotam sumptuum partem quorum Lo summa menstrua ad centena vicena coronatorum millia excrescereti ex orto in Italia bello ferre deberet. Placuit etiam ut Caesar legiones ex Insubria deduceret, ne Regiit sta occasio alium exercitum in Italiae ora habendi praebita videretur: tatum Antonium
L am foederatorum imperatorem relinqueret, aliquot etiam ccturiones SI tribunos,
qui statim copias colligere, siquid opus videretur,parati essent:quibus in singulos mei ses stipendia ab omnibus secijs quinquies& vicies mille coronatorum perselucrentur. His ita constitutis Caesar ex suo exercitu in Hispaniam tria hominii millia remittit,Neapolim totidem fer reliquos dimittit. Ferrariensis seederi inseribitur, calege ut papa sentiretur se in sesqui anni spatium illi non fore molestum, nec quicquam lma ij Se Mutinae ictaturum, neque tamen idcirco Caesaris quod supra diximus iudicium probaret. 16 Inseribuntur etiam Genuenses,sed velut foedus ipsi suo nomine contrahentcs, non tamquam in fide de clientela Caesaris essent, licet id ab illis rursus Cςfar magnopcre conici deret. Aderat illic quinq; apud Helvetios p orum orator,qui a papa dc Caesare auxiliupctcbat,si sorte reliqui pagi, qui se a papali dominatione subduxerant, bellum insem ret.Quum is quoq; Vt hoc foedus amplecteretur corum a quibus missus fuerat nomine roga tu negauit sibi ea de re quicquam in mandatis datum fuisse. PER id tempus,imo iam inde a medio mcnse Februario lite a Rege cardinalibus Maecis de oratori redduntur,quibus nominatim potestas illis fiebat perficiendi quae ad coniugium ducis Aureli j & ducis Iae Vrbini spectabant. Quae res Caesis valde mira accidit, qui obari nunquam suspicatus fuerat ut quidem Papi; dicere sblebat Regem missuru esse:quamobrem papae persuadere conabatur, haec tantum in speciem ab illo fieri, hoc inde iacile intelligi posse,quod si vehementius eos premere perseueraret Ut res ad exitum deduc retur, tergiversaturos illos, neq; progressuros. Id vcrδ quum etiam cardinales de orator Regius se perfecturos recepissent,inulto magis obstupuitCςfar,quod spe falli se videret qua papa sibi aduersus Regem conciliaret. Hoc salte ab co tum colendit ne quatuor illa capita in paciscendo praetermitteret,quae sibi iam tum promissa suisse praedicabat, quuilli autor sui siet ut hanc affinitatis ineundae ratione amplecteretur: dc quibus tamen papa sibi ab illo verbum ullum factum unquam filisse negabat.Primum erat, ut at ege hoc promisitim obtineretur,nihil illum in Italia nouatum esse:alterum, ut pactiun Madrilianum Sc Camcracense renouaret: tertium, ut serio confirmaret se de concilio habendoso assentiri:quartum t fide data sic obstringeret Anglum nihil praeter id quod hactenus factiun merat,in causa diuortij moliturum. Ad ista papa respondet tanti apud se esse honorem &decus quo gentem suam a nobilissima &clarissima familia cohonestari illustr
riq; videbat,quum assinitatem non respueret, ut illius non sitium csic duceret conditio nes illas ferre dc addere.se quidem omnem operam S autoritatem apud Regem Sc t liquos principes eo conserre paratum csse, ut firma de constans in omni b. pax colatur.
143쪽
i s 3 3. HAEC concilij mentio, inquam nunc incidisse me video,commonefacit me Linuic si a se a tat,Vt quae antc ca de re acta fuerant rccci cam. Caesar Germanis pollicitus effecturum ut te i m se ut intra annum concilium cogeretur, cum papa per literas egerat ut huius rei perfici - '' cndae curam suscipere vestet,simul capita aliquot nusserat, qui b.nonnulle moderationes
significabantur,quas in eo conuocando obseruandas csse putabata maxime quod ad tu Icticam prauitatem corrigenda, ad Turcicos furores reprimendos de dissidia inter principes Christianos coponenda attinet.Papa hoc perlecto scripto,viris quos apud se a consiliis habebat doctrina de cruditione praestanti b.impcrat ut denuo legant & cxamincnt, deinde sententiam ad se reserant,quo videat quid ad ea responderi operaepretiu sit. Hi
quae paulo pissi subiicientur respondcnt,caq; Papa primum per archiepiscopum Corio roi A lacri in Bononi praefectum Caesari significat:polica ctia dc scripto coprehensa sunt, si quod illi a cardinati Campegio legato,deinde a protonotarioGambaro,quem apud illuri nuntiu de oratorem habebat, exhibitum est.Quyd ad primum attinet, de refutandis de reformandis haeresibus hoc illi etiam atq; ctia considerandum csse contendebant, quu-- pq concilium totius Eceseliae nominatim de priuatim huius rei causa institueretur, si edem illuc admitterentur haeretici,ut potestas illis disputandi fieret, quo impias opiniones defensarent,quae a sacrosanctis conciliis iampridem damnatae essent: m pessimi exempli fore,& periculum non obscuru esse, ut in posterum liccre putarent,quaecunq; costituta antiquatus,decreta& diuturna obseruatione confirmata client,ca in dubiu de quaesti Dc reuocare. Ita principia i pla&capita fidei controuersis nouis subinde agitari de ver- rosari,nem ullum doctrinae cuius qua certum fundamentum constitui polle. Ex qui b. tum
nouae dc innumerae occasiones extarent vel recentiu errorum,uci Vctatun,qui interpolati rursiis prodirent. Si nautem nullus illis ad concilium aditus neq; dicendi facultas daretur, sola cociiij autoritate se conuinci non paterentur, imo palam sic indicta caula damnatos csse dicerent,secunt durius quam cum Arrianis agi conquercrciatur, qui b. Patres Concilijs veterib.coactis audientiam seccrint, quit quς de sidci capitibus sentirciat, expo. Iacre concederetur. Huiusmodi expostulationib.non expectato concilij exitu discea rcnt,atque ita quos in fraudem Sc errorem induxissent, his verbis eorum contumacias uerenti Praeterea,inquiunt,si illis non est religio concilijs vetustis repugnare,ijsq; autoritate derogare,qui speradum est eos futuri concilii iudicio acquieturos Quod si contra- dicere seinet audebunt,qua grauis offendiculi res nostro seculo crit,concilium nequi qua coactum fuisse maxime si papae Se Cςsari vel propter Turcicas incursiones vel propter principum Christianorum dissensiones,desit facultas armis cxequendi quς. idue ius inobssequentes istos de rebelles consimita fuerint rcrtio loco, quum omnium hqreticorum pri fracta semper fuerit contumacia, hodierni isti,omnes qui unquam fuerunt obstinati animi pertinacia superant,qui se Scripturae verba sectari praedicant,sacroruni conciliorum autoritate& Patrum interpretationes repudiant, qui tame Spiritu diuino amati ea illustrarunt quae ex solo&mero diuinorum librorum scripto flexiloqua vid bantur Sc ambiguae ae quum ita sint,verendum cssici,ne si res Sacramentaria&Ecclesiae autoritas in dubium de in quaestione caderent,nunquam eo adducerentur ut manus si darent:quo non solum fieret ut nihil conuocando concilio prosectu esse videretur, Vc rum cita ut grauissime eorum mentes percellerentur qui ab co longe maiora sperast . Ad hcc si istoru,quii conciliu conuocari postulant,ea mens est,ut tantisper in suis prauis dogmatib.ntancant, tu couocetur de omni b.praesectis dimittatur q, palam ex iis intelligi potest quae in comitijs Imperialib. Augustae habitis adduxerant quis postqua etiam in
die certam indictu fuerit,iacc maturius anno conuocari queat, nec conuocatu dimitti ante aliquot annos nedia menses,intra q, spatiu aliquid turbaru oriturum esse sperant,ut
illud vel inscctum dirimatur, vel si absoluatur, praestati no possint quae costituta fuerint: quis non vidct interim eos in de prauata doctrina perseueraturos,& poenas quas Caesari luere dcbcrct,non luini rosZHoc deniq; in primis expendi debet,si liaeretici ut Augustae sorata se iis secerut occasione arripiant cur e concilio omnib non tu persectis discedat quae psectota a n inqua,quo iure quaque iniuria,deeritin periculii est nequid deterius qua in cocilio Basilicsi accidat Etenim si tu Ecclesii; reb.quietis 1 paulo ante cocili j Costantiensis de creto sublatum fuisset diuturnu illud schisma, tamc quaestio illa ardua, virum papa aut oritati concilij subiaceat,an vero si aperior sit,ianti uia turbarum dedit,ut code tepore duo concilia
144쪽
concilia haberentur,unde creato Felice papa schisma extitit quod ad Nicolai pape tempus pertinuit,dubium non cst, quum nostro laoc seculo pietatis de cultus diuin i doctriana haereticoruni nefaria peruersitato, in tantam perturbationem deducta sit, quin e dem illa ta obscuraquςstio rursus moueri dcbeat. Ibi si conciliu definiet papa esse sup riorem ut reuera est illi mox nitentur ijs quae contra Constantiensi concilio constituta fuerunt. Deinde,quia hoc nolent aduertere, tum tres ibis te qui sibi papae dignitatem de
nomen arrogabant, ac non unum Dei vicarium ut nunc habcmmi causabuntur hoc concilium non esse liberum,ut iam dictitare incipiunt, neque villain rationem pati ut Gius autoritate, quae suprema non sit, teneri debeant: sicque pugnantibus sententijs r
i, rionem quaerent qua soluatur,sic ab alijs seiungendo : Se nacti aliquot cpiscopos sextabulcnim semper nimium multi nouarum rerum cupidi, qui amplioribus opibus Se dignitati inhient,& hac ratione se consequi poste siperent aliud pugnans concilium cogct, Antipapam aliquem creabunt, qui illorum haereses probet, religionemque Christianam
maioribus ctiam turbis inuoluat quam quae iam extant Sin autem concilium statuet suam autoritatem papali superiorem csse, liinc vero nec dissicultas minor nec periculum leuius nascetur.Etenim si Caesar pro imperio Mautoritate qua pollet, concilium vel dirumittere, vel certe ut factionibus obuiam irct, quas aduersus papalem amplitudinciri comparari viderct, alio transferre conaretur quod unum csset his malis remedium ibitum sanc concilium affirmaret nefas esse, alia quam sua ipsius autoritate vel dimitti velio transferri,& Caesare inuito sedem mutare auderet: ut Caesar tanto vulncri, quantalibet autoritate valeat,medicinam facere minime possiet.
N E longe abeamus,talc quiddam Caesari Sigismundo beatae memoriae usuuenit, ut nulla opera ossicio δd diligentia, quam maximam adhibuit, Basiliensis concilij disi ia de discordias tollere potuit:qui tamen tam multa Ecclesiae causa fecerat, quique a toritate, industria, sumptu maximo S laboribus schisina tanta diuturnitate confirm tum sustulerat. Quare verisimile est, si concilium ad aliquot annos prorogabitur quod sane siet si quidem suprema autoritas illi tribuetur causam Caeseri aliquam futuram currandiu adesse nequeat. v o D alia causa conuocandi concili j adsertur,ut impetus Turcae infringantur, do-o Cebant, quum illius copiae adeo magnae& paratae sint ad Christianorum fines infesta dos,nimili longii sore concilij habendi tempus expectare: potius id dari opera opori r qua ratione illius impetus si istineri de repelli possit:quae omnia nimis sero factum iri, si hoc tempus expectaretur.Quinctiam multos,qui quia debeant, nolunt tamen ad propulsandu hunc hoste operam S opes conserte, materic hanc spcciosam negligentiae de
morae nactos, dicturos esse morem se concilio gesturos, aictuc auxilium quantu ex omnitim sententia visum lucrit, laturos. Praeterea Turcam ipsum,uci si nondum tam matu
Christianis bellum inferre cogitasset, tamen hac conuocationem aduersus se haberi certiorem factum, de magis festinaturum & maiores copias adducturum esse, quo hi ius concilij sentcntiam, quam ad se opprimendum constitutam arbitraretur, opprimeret. Postremo si haeretici ad sanitatem& concordiam Ecclesias hicam reduci non pos.' sent, sicq; a concilio re non persecta discederent, periculum esse ne cum Turca se comitingant quemadmodum Vesvoda apud Trans sylvanos secerit in ea spe ut opes Ecclesi sticas occupare dc tenere,ut libertatem verbo ut iactant Euangelicam, re Mahumet nae impietati persimilem usurpare liceat .Hinc vero Christianς gentis interitum de perni Ciciri conssequuturam,aut certe perhctuum nobis cum illis bellum conflatum iri,non sectis ac Turcis aduersus nos intercesserit ac etiamnum cxtet.
HAE C a Caesare papae Romano proposita capita cum his papae responsis Pratensis
Caesariani ordinis eques Regi communicaucrat,vi quid de utrisq; sentirci,cognoscere- , . tur. Ad ea respondet Rex,tametsi in pontificis responsio grauissimae causae inestent, qui- sostiano calamitas impenderet.Id vero si acciderit quod Deus prohibeat sibi dubium noesse quin olim principes ristiani id maximo crimini&paps de principibus qui hodie
bus periculum ex indicto concilio demonitrabatur, cdiuerso tamen permulta maximi ponderis & momenti adserri se existimare, in primis ea quae quo loco sit rcs religionis .lcmonstrant,quς quidem nisi diuino fauore de clementia malum hoc auertatur in deterius lapsura magis quam nactiorem statu acceptura videretur, unde stamina orbi Chri
145쪽
Christianos se haberi volunt cuiusculi vi tandem culpa sit in daturi sint, qui res in tantatri ' i' perturbationem de costilionem prolabi si uerint, dum vel conciliu coire prohibuerint, vel si coactum fuerit, iis limitibus de cancellis libcrtatem circus ipserint, ut speciem is praebere possint qui obiiciet multos ob istas praescriptiones intereste rccusasse.Se igitur, postquam duo illa attentu considerauit quae in papae responso habentur, sic sentire, ita
unum fieri debere,ut alterum minimc praetermittatur. Principes omnes Christiani nominis, quaecunq; tandc priuata habeant dogmata quibus adhaereant,per literas de oratores antc omnia hac de re simul communicare:oratores deinde illos sigillatim quam fieri celerrime pollet cum uberrimis de liberrimis mandatis Roma mitterc,qui tum de tempore de loco quo comodissimum de tutillimum c isset cocilium haberi, statucre possent, iis tum de capitib.quae illic disceptari oporteret, ex comuni sentetiad consensu iudicaret, iudiciumq; scripto exarato significarent.Neq; non tamen cuiuis plene liccret,quicquid in mentem veniret modo priuatae contentiones nullo pacto attingant ud libere absq; Hlo metu in mcdium adserre,q, ad commodum,concordiam δί quiete Ecclesiae, Dei culmni,vitia reprimenda, haereses stirpitus euellendas de pietatis doctrina confirmandamisertinere viderctur.Neq; de ijs priuatim de cxpresse cauendu cste quae in responso papetiaberentur:qualia esse ista,nequid Φ superiori b.concilijs ratum dc constitutum sit , denuo in medium,pponatur, eo senestram aperiri alijs qui in posterum idem in reb. hoe concilio transactis δί probatis tentare vellent.Sic enim prima Donte, libertate coangustare,dc modum nonnullis excipiendis ponere, idq; antequam oratores ec viri a princi- ropibus delecti conuenerint, δί inter se ad capitum de qui b.agendum videatur,limites circundandos animum adiunxerint, hoc vero iam csse ansam iis praebere quibus alioqui interesse non libeat. Contra si suos quisque oratores Sc delectos non definitis mandatis mittere tum nihil cuiquam dari quod excusaret,atq; adco,ubi coircnt,neminem suturum cui non valde probaretur in libellos referri de quo quisquc audire atque disserere vellet,priuatas denique simultates de controuersias interim amnestia sepeliri. Hopo ro capita sic scripto comprehensa idem Rcx tum demum publice proponenda esse censebat quum coactum cstat conciliu , neq; prius enuntiada csse: oratores de delecti exemplum descriptum ad suos quisque principes adserrent, ut ad diem costitutam omnes probe meditati quid ad singula dicendum sit,ueniant:His ita constitutis, qui hodie a Roma sonae Ecclesiae dominatu discesserunt, si quidem cum aliis in istis capitibus consentirent, spem esse eos tandem aliquando candem salutis viam ingressuros: sin minus,causam postea non dicturos quin equissimam qiranq; rationem conciliumq; ipsum,de quo tant pere laborasi cnt,recusasse viderentur.Cqterum oratoribus ipsis in illo primo congressi idc priusquam dies ad concilium indiceretur, liceret inter se statuere quae ratio interim sequeda esset, ut huic malo obuiam catur: ac principes ipsi quoque pro ic quisque quibus locis dominatum obtineret, viderent ne errores dc falsa dogmata pullulent. Haec si seruarentur,resq; ea sinceritate qua dictum cst administrarentur, non alium quam fac sturn de optatum concili j exitum siperandii in esse. Hoc ergo Regi vidcbatur. . S v a finem Februarii mendis haec Regis sententia de resiponsio ad Caesarem persem oris 2 iam tur: quae omnia longe aliter atque ille senserat & cxpectauerat accipit ac interpretatur. et Principio quod commodissimum faetii dixerat, ut concilio sua autoritas Sc fructus constaret, ut principum de populorum Christiani nominis oratores de quib. agendum illiccsset, inter se prius dis iccrcnt, de prima quas lineamenta adumbrarent, hoc Caesar ad minuendam concilij autoritatem pertinere obijciebat:in quo quicquid agitur, Spiritus sancti amatu non laumano arbitrio aut praescriptione geri oporteat. Ad caput autem aluterum, quo agitur de cohibendo Turcae impetu de consilio, quod Rex neq; quicquam resipondistet,neq; vllam suam opem conferre se velle significasset, id vero de grauiter reprehendebat,de vehementer coquerebatur, quasi quum proximus paries arderet, incedit periculum ab extero de longinquo hoste sibi nullum cilcitidicaret. HocCaesaris scim o ptum specie quada actionis expostulatoriae dc accii fationis Regi redditur.Qui mirati satis non potuit, nisi quod animum subi jt ab aliquo criminandi cupido responsum adulteratum Caeseri suisse cxhibitum: ex quo hanc tam gratiis tamque indignae expostulati nis causam illi praebitam fuisse videri, utpote qui de secundo capite tantos motus ciere conabatur.Nam qua in chao responso,postquam suam dei cligionis negotio sententiam
146쪽
non sollim significauerat,sed etiam declarauerat, ad extremum addidisset, oratoribus& legatis pro mandatorum acceptorum potestate conccdendum csic ut de reliquis ii ter se viderciat constituerentque: satis se in eo videri quo esset animo dc voluntate c posuisse' aptissmum enim elle ad mendam S scruandam Christianam gentem, ab or toribus de delectis, qui statim Romam mitti post int,ista tractari, ac non expectari dum in concilio proponerentur. Quod quum ante annum Vti dictum estὶcogi non posset, nimis magnum interim spatium Turcae datum iri, qui iamiam Christianorum ceruici-btus immineat. Ad secundum,quo Caesar contendit,si oratores de delecti inter se ante de iis conserant de quibus in concilio agendum si concilij autoritatem imminutum iri, to ubi omnia Spiritu cincto aut ore geri dcbeant: in eo suam sententiam calumniosa inte pretatione detortam fuisse.Huiusmodi enim oratorum boni publici de Ecclesiasticae concordia amantissimorum coetum non putare sic absque Spiritus diuini auspiciis&ductu fore, atque adeo quicquid ab cis constitueretur,praeludium quoddam de quasi exordium concilij habitum iri. REX Limen ut plane officio citissaceret,consilium suum Caeseri pluribuesignifica hii restatuit. Ac de primo quidem capite respondit,quando illi placebat cocilium absque R Ivllis restrictionibus indicedum cste, neque ullos ante colloqui aut coire debere qui illic interfuturi essent,sibi quoque idciri videri.Se quidem non esse a quo primo orta et lentilla restrictionum S praescriptionum verba:vti iudicare cuiuis facile esset qui capita leto gerct quae sibi per Pratcnssem a Caesare exhibita suisse meministet.Quod porro addidisset nequa de priuatis controuersiis mentio iniiceretur,id sic optimo colitio fecisse,qubdei malo vellet occurrere,iae cogeretur cocilium, relictis rebus quae ad procuranda religionem pertinent,in dissidiis conciliandis tempus absumere. Tametsi cnim nullus estet ex Christianis principibus cui de loci ordine atque praestantia tanta fieret iniuria, se t men publicae paci libenter priuatum dolorem condonare, quem vel obliuioni traderet, ct in longius tempus reiiccret. Quamobrem se rursus testificari, ac palam denuntiare,sibi nullum unquam tempus videri fuisse quo res ipsa magis clamaret cogendum α habendum cste sanctum concilium, atque nunc sit. Proinde quum a Deo in eum locum S dignitatis ordinem evecti essent,inelius, nctius ac salubrius Christianis popu-ueo lis nullum cile opus,quod siuscipere ipsi atque Ugwdi debeant, quam ut primo quoque tempore habeatur,idque sancto de sincero consilio,ne siquid illic vitiose geratur, suspiacio animos hominum inccssat δύ occupet iuperiora illa omnia eodem morbo laboraD st: ut loco opportuno,ad que tuto acccdi possit, indicatur, nequis tergiversetur aut ad Cnc recuset,ncve concilium quoddam nationale aut gentile siue ctiam prouinciale ac non uniuersale appcllctur:vt prosecto fiet si non ex omnibus populis Christianis coi flanim sit. De bello aut e Turcico quod obiiceretur, licet duodecies iam centena cor natorum millia soluerit,atque octies centena millia adhuc supereste ad vicies centena perficienda videat, licet innumeros suinptus secerit, licet infinita damna acceperit, li- Cct onera grauissima tulerit,& deinceps ferenda cile sciat, sibi tamen hanc sententiam animo fixam insedissse,ut simulatque Turcam iptum in exercitu cile audiei it, ut Christianos bello premat,non modo opcs suas ciuiumque S nobilium sanguinem profun-dcre,sed si iam quoque ipsius vitam impendere paratus sit, seque cundum cste Ca aris animum S consilium omnino persuasum habere. Rogat denique ut postremum hoc responsum aequi boni consulat,atque illud ab co proficisci statuat,cui nihil antiquius sit, qtaam ut null. ura quam pacis SI amicitiae cum illo colendae occasionem probari intelligat. Haec fuerunt postulata, responsa, exccptiones dc rescripta quae inter papam dc duos principes istos ultro citroque de cogendo dc habendo concilio missitabantur. Enimuero multi subinde nunt ij S rumores ad eos adserebantur, quibus aliquid na ture suscipiendum atque faciendum adduci debcbant. Nuntiabatur enim Turcam eo Constantinopolim reuersiim quo tanquam victoria parta triumphans ingrestiis fit rat,qribit Caesarem Ungariae regnum occupare, uti gloriabatur, prohibui siet bellum terra marique aduersus Caesarem, aduersus illius clientes Sc subditos publico praec imo promulgari iussisse: magnum ab illo exercitum in Zacyntho comparari ut Coroneam recipcrct,quam codem anno Caesariam de Melitenses ceperant.His tametsi veticinenter in ciuiti ad rem capesselidam debebant, nihil tamen actum est: neque papa
147쪽
i 1 3 ι & principes in Vnum consilium coire potuerunt, aut meo quidem iudicioὶ voluerunti
Quum enim unus alterius postulatis acquiesceret,tertio res non probabatur, tanta ii
tersit dissidentia &suspicione laborabant. Ita dissimulationibus mutuis atque alternis totum negotium cssiuri occulto sane quodam nobisque ignoto Dci iudicio, qui nostrorum sceleriun magnitudine offensus tantam nobis adhuc scelicitatem largiri noluitin. t. ita, I A M tempus cst ut ad fixdus illud Bononiense redeamus: quo quidem Caesar c posito atque confirmato in Hispaniam nauigare decreui si Priusquam proficisceretur, petit a papa tres in cardinalium collegium cooptari: unum duntaxat papa concedi LR gis orator galerum coccinium Regis verbis petit: conceditur,& eo ornatur Ioannes Aurelius archiepiscopus Tolosanus ducis Longouillani patruus. Vnum prςtcrea dari idem i, orator petit in Angli gratiam,episcopo Vigornensi, intimo consiliario,id quod ciun o, cincti non potuit. Hoc vero postulatum Caesar indignissime tulit,stuc quod hac ratione peripiciebat duorum rcgum negotia eodem momento impelli, ncque alteri res est rius minori curae quam suas esse, siue quod existimabat id a Regis oratore factu esse,quo oculi si lil dolerent,propterea quod iniquiore in Anglum voluntate esseL Neque vero se continere potuit,quin palam indicaret hoc sibi oratoris nostratis factum longe magis displicuisse,quam ii in Regis gratiam quatuor galeros petisset. Bononia tamen priaecat Mar. ita profectus est,ut nihilo apertius publice quidem suum in Regem animum patefaceret. Dum haec Bononiae gererentur, cardinalcique Galli insciis Caesare S: Caelari nis de congressu illo agerent quem stupra memorauimus, episcopus Comensis, postea i, cardinalis Carpius cum Rege agere coeperat nam apud cum papae nuntius Crat vino solum ille cum papa in colloquium veniret, verum etiam ut Criar adhiberetur. Huic Rex aperte significare noluit quam exploratum de ca re papae animum haberet, neque ante suum consilium apertius indicare quam illius mentem rescisceret, propterea quod illa omnia cia isto nuntio adhuc gesta fuerat. Itaque respondet sibi vchementer probativi si cu papa colloqueretur,Caesar non adhiberetur,nisi quartus etiam Anglus adiungeremtiquod tamen facile factu sibi vidcri negabat: sc cnim illuc non venturum, ac ne Anglum quid quin sibi uterq; parem comitum multitudine adduccret atq; Caesari adesse intelligeret,qubd sibi,ne per insidias circunuenirentur, cauendu es le putarint: atque ita parum probabile esset tres trium principum copias, quorum non magna esset animorii ue, coniunctio, adeo propinquas ad pacem confirmandam,ac non potius ad notium MLlum excitandum causam praebituras est e. Hanc nuntij orationcm & suum ad illam responsum suis cardinalibus Scoratori Romae die undecimo dicti iam mensis per literas significari curauerat.Iisdem etiam literis ad ea reseripserat,quae illi antea de loco ad congressum deligendo Nicaea urbe ad eum scripserant: hanc sibi commodam non videri, quod in eius principis ditione ac imperio erat , quem de se ita meritum intelligebat, ut illius opera nullo pacto sibi csse utendum putaret:deinde rum urbe tu arcem sibi in m num tradi postulaturum,alia enim ratione non vcnturum:quae omnia nonnisi magnis difficultatibus & sumptu grauissimo fieri polle,quum praesertim loca valde acCommo data alibi non deessent in quibus papa non minus quam domi in tuto citet. , COMMODUM Rex ab Anglo literas acceperat quum ista Romam scribere imstitueret,quibus ad se hominem mitti rogabat quicum familiariter colloqui posset: h, bcre se quasdam rus, quas nec literis committere, nec cuiquam indicari vellet, praeterquam vel ipsi vel ei quem pro fide & taciturnitate quas in eo esse sitas intelligeret, ad se mittendum curaret. Rex tum ut fratri in istis morem gereret, tum ut cum de iis quς R maegcsta fuerant certiorem faceret,item de scedere Italico, quemadmodum Veneti se in illud coituros negassent, papa Genuenses ascisci noluisset qui; primo adducta,resp5sa & excepta de concilij negotio,de Turcicis conatibus coercendis, de ratione qua tuto in colloquium cum papa veniret,qui sermones deducissa Vrbini nuptiis habiti fui sent,quid ad orationem Nuntis de Caesare in colloquium siccum & cum papa adlii ben- do respondisset,quae de Turca S Coronaea a Velictis nuntiata suissent, quicquid den, que cx quo a se inuicem Caleti discessissent acciderat,Gulielmum Bellatum Langarum cuius iam in hisce Commetariis meminimus ad eum mittit.Huic mandat ut inter cintera illud commemoraret,quemadmodum non sol una matrimoni j conditioncm accepisset,qua duci Aurelio secundo filio ducissa Vrbini uti inter cos conuenerat quum re- .
148쪽
motis arbitris colloquerentur vcrum etiam quo papae sdem faceret,eumque a Caesaris coniunctione aucti cret, filium una secum ad illia in cogressum ducere statuisset, quo etiam ille ducistam adducerct,ubi matrimonium illud conficeretur. Angliam praeterea doceret quam sibi commodum dc aptum videretur, ipsum coram isti colloquio in te esse:neminem este qui uberius, essicacius δί firmioribus argumentis causam illam diuortii probare queat, praesertim quum id &absque periculo dc maximo suo commodo, tu ad sui purgationem tum ad rcrum suarum quietem quaerendam perlicere post bt.Nam quod ad iter attinet,per mediam Galliam illi progrediendum cile, ubi nihilo plus periculi illi quam in ipsa Anglia compararetur. De loco quod dubitari postet,se Nicaeam reio cusasse,qubd ab co tenebatur, quo cur uteretur nullam sibi causam esse iudicaret: op ram daturum,quemcunque tandem in locum veniendum esset, nequid periculi, nec terra nec mari ab hostibus ullo pacto este possit.His causis adductum se Lutetiae substitille, ubi equitatus de peditatus rationes institueret,denique classi ipsi, quemadmodum simul statuerant,prospiceret. Rei quidem summam, Veniendum censeret necne, se in illo,ii; qui ipsi a costiis sunt, atque in rerum δί status ratione reponere. Quod si iter hoc ipse si ascipere ncquaqtumi vellci,autorem se illi esse,ut hominem, ut non minus quam sibiipsi fidei haberet, mittat. Haec in primis Langaeus in mandatis accipit,simul vin tuin moneat,de iis quae Germani principes rursus summopere a se obtinero per legatos cupierant.Qua de re quid ille sentiret,cum sciscitari de noste iubet. Lo Q v o D Anglus Regi signiscare cupiebat ,hoc nimirum erat sic, postquam sui diuortis negotium multis moris subinde interpositis ab episcopo Rom.mo sic enim papam vocabat produci animaducrtisset, curasse ut Ecclesiet Anglicanae iudicio, cui archic scopus Cantuarensis Angliae primas praesideret, deco semel statueretur. Hanc pronuntiasse superius matrimonium incestu este, quam indulserat papa relaxationem, induci debere,quam in re concessisset quae nec in eius nec in Ecclesiae ipsius potestate sita sit. Hoc se iudicium sequutum,priori matrimonio relicto marchionissam Annam Bolamam duxisse: cui res archiepiscopum Donsae patrem,matrem,sratres dc duccin Nor-thsol cum patruum,nullis praeterea adhibitis interfuisse. Horum omnium paucos conscios tantisperesse ite,dum in illo papae Sc Regis congrestu qui futurus sperabatur 3o' proximo mese Maio suum ius ab eo obtinere post ci. Quod si denegaret,ium se statuis.
sic, vel inuita tota RomanaEcclesia,eam pro uxore palam habere istis ille Ecclesiae iugum prosus excutere. De cuius etiam tyrannide,quam sibi in caeteras Ecclesilas sumpsit se se librum non exiguum conscripsisse quem tamen non prius emittere decreuisset, quam videret qua in se ille aequitatu uti constitueret. Qua in re auxilium Regis summis precibus implorabat,se totum illius fidei trades de committens, si sorte eam ob causam Caesar& episcopus Romanus bellum inserre cogitaret.Sibi nuntiatu clle quemadmodu Romanus episcopus iactare se totius Christiani orbis vires in se citaturii, siquideiudicio quod de diuortij negotio faceret, stare nollet. Cqsar item quum bis cum convcnis ict,magnam orationem de belli immanitate habuisset quo se premere statueret, nisi o cum Catharina amita ingratiam rediret, honoremque sartum tectum restitueret: f cultatem praeterea indicassiet qua bellum hoc acriter urgere possiet, maxime ob consilium quod commune cum rege Scotiae habere se praedicabat. Hoc prosecto indubit tum est,neminem fuisse,qui paulum modo hac de re audiret,quin exploratum haberet Caeserem eum esse qui haec perficeret: eamque ob causam multi optimi viri in hoc ira xima cura& studio incumbebant,ut iniicnirctur ratio qua controuersia ista amico S pacate componeretur,quod verebantur ne bestii inde exardesceret,quo uniuersi principes Christiani diuersarum partium studio implicarentur. Ac Caesar quidem Scotum misso equestris dignitatis insigni ad sic pertraxerat. D i s s I D I v M hoc inter Anglum S Scotum, patruum de nepote, ab ipso Scotoso illo tempore natum est:qua de re Anplus a Langaeo primum certior factus cst. Is cnim naue bellica conscensa qua transuerta mari Bolonia in Angliam nauigaret, iam dimidium iter oc co amplius Bolonia Darvernum cinenses, hora fere decima matutina adoram Darvernensem tres naues apparatu bellico consipicit, quae passis licet velis nihil tamen promouebant,scd eodem loco mancntcs speciem praebebant, quasi illic naues Darverno progredientes specularentur: quo reuera consilio illic erant. Itaque Langetus
149쪽
i 1 3 s. tametsi nulla belli aduersus Resem erat suspicio,tamen quia ex eorum gestu rosus iis
dicabat piratas nescio quos cile qui primum queque adorirentur,quam quiauis aliud, nulla interposita mora velificatione mutata in altum nauem prouelii iubet, ut perici tum faceret quid illi conarentur.Qui ubi cum perspiciunt sui metu cursum non tenere,
prora obuersa ad decimam vespertinam,dum de ventus poneret,& noctis Caligo inte ueniens conspectiam auferret,cum insequuntur,pilis tormentariis continenter petunt, quarum plurimae proximc cum pertinebant .Ex iis una interficitur uis Britonicae nauescrus, qui cum Conserua comitabatur,& nauis ipsa capitur,quq non tanta celeritate serebatur quam alia hae in qua velis & rcmis utebantur. Langaeus nocturna nauigatione ad portu Rayensem peruenerat,inde postridie mane cospicit illorum numerum ad n i, item naues excreuis te,nauibus aliquot captis, quas militibus d machinis compleueriat, quarum maiOrcm copiam secum aduexerant quam ad tres illas primas instruendas
opus esset.Denique a piscatoribus qui in portum profugiebat,audit Scotos esse,qui has naues prima belli significatione rebus adhuc dubiis armassent. Ita summa celeritate Hsius primus Anglum certiorem facit, qui paulo post alios subinde eadem de re nuntios accipit.Qtiod illi valde molestum fuit,non tam sane quod illius hostis potentia admodum terreretur,quam quod Caesaris de sectorum vires si absequi suspicabatur. Sed totus iste motus paucis mensibus Regis Galliae interuentu sedatus est: quamobrem his o missis ad Caesarem redeundum cst. I s Bononia prosectus Genuam venit,& sexto Id.Apr.e pomi soluit,recta in Hisipa 1, .s. niam curium tenens.Hunc Velius Regis orator comitatus est: cardinales Galli papam a. Bononia Romam prosecuti, summa contentione cum eo agunt, ut Anglicana turba ita componi pollet,ut nequa ad Ecclesiam tempestas de motus rediret. Ad hanc rcincurandam crebris de literis de nuntiis a Rege admonebantur,qui summopere optabat negotium illud prius dirimeretur quam papae renuntiaretur quid ab Anglo factum estet. Eam ob causam diligentius urgebat ut congrcssius ille acceleraretur, quod sperabat in
ipso colloquio rationem se aliquam reperturum. Praeter caeteras autem literas quas in Angli gratiam antea miserat, quum ad eum initorius Rupesortius nouae reginae fratervenisset,literas ad papam summi in Anglum amoris plenas scripsit,quarum ab ipse Anglo aduersaria acceperat. Harum summa erat, ut causam absentiae quam Anglus esse- i rebat, papa acciperet,ut iudices in Angliam mitteret qui causam cognoscercnt, utque vadimonium Romae obire ne cogeretur. Caesaris orator contra,multi cardinales dc qui ab eo staban aut qui Romanae Ecclesiae autoritalcm incolumc manere cupi bant, papae non minurinstare&vrgere ut in Angliam lege agerctur, praescrtim quum nuntiatu
illis est et quamuis incerta adhuc fama non quidem Angli posterius cum Anna Bol ni a matrimonium re iam consectum esse uter sed illum instare ut papalis illa prioris relaxatio induceretur: uod tentari aut suscipi posse negabant, quin sanctae sedis Apo stolicae maiestas autoritasque laederetur. Papae consilium erat rem producerC, donec mitius transigi possiet:hoc etiam ostendebat,si contra Anglum pronuntiaretur, neque tamen iudicatum postea fieri, reipsa fieri posset, rem sic stustra suscipi, quae tandemd decus, ignominiam Sc contemptum sanctae sedi estet allatura:ad eam autem suscipiem dam sibi non satis este virium, nisi Caesaris auxilio iuuaretur.Si denique contuinctis opi- γ' -' ' bus illud aggrederentur,metuendum sibi videri ne Anglus sibi Regem Galliae pro maxima necessitudine de secietate qua inter se iuncti videbantur,ascisceret:quae res nati res turbas Se seditiones quam antea in Christiana Ecclesia cxcitaret.Haec excusabat papa, cui paulo post nimiij certi asseruntur, non quidem nouas Angli nuptias reipsa cor sectas este:sed hoc sine dubio assirmabatur, archiepiscopum Cantuariensem rci iud, cium suscepi sic:quae res sanctae sedis maicstatem magnopere minuebar, quit praescrtim sub iudicibus ab ea constitutis litem adhuc elle constaret. Itaque grauiter papa Cum cardinalibus Gallis expostulat,qubd dum illi rem proferri, nequid ante illum congressiun eo accescretur,postulant, Anglus interim aliquid semper noui moliatur. D v M illa utrinque magno studio urgentur, certis nuntiis de prosectione Caesaris c portu G cnuensi acceptis,papa extremo mense Aprili in frequenti cardinalium cor
senii non tamen iusto consistorio habito Regis pollulata in medium proposuerat, quibus ille de loco deligendo agebat, ubi de rebus ad Christianam religionem spectani
150쪽
biis colloquerentur de Turca fidei hoste repellendo deque si is quae Rex per literas si sitis exposuerat' quae tam aequa dc sancta crant,ut cardinales quibus congressus ille minime cordi erat,nullam honestam orationem reperirent,qua reclamare postent. 2s ris orator omni ope,industria dc diligentia elaborauit,omnia attulit quς commirusci potuit,quo rem si minus plane impediret, at certe tantisper retardaret,dum C sar suam de hoc negotio sententiam significaret:verum tanta contentione nihil impetrauit. Ac ne ipsi quidem cardinales qui illi studebant quique Caesarem de liis rebus certiorem fieri cupiebant,quicquam inuenire potuerut quod quidem saluo pudore postulari debeat, nisi id tantum,ut priusquam res constitueretur,papa ad Regem scriberct. Quod quum is factum esset Rex cxiguo post tempore per literas respondit. Hoc responsum sub finem mensis Maii papae in cardinalium consessu redditur, praesentibus Gallis cardinalibus.Reliqui cardinales,qui impediendae rei studebant, ad quod etiam a Cςsare solicitabantur,proptereaqubd coram nostratibus liberam Voccm .. .emittere non audcbant,aliam diem senatui habendo praescribi postulant: cui interesse Galli recusarunt,quod eos non latebat quamobrem id illi postulas lent. Quo concesso, ubi ea dies venit, principio causas a Rege allatas tam pias de iustas sibi videri latentur, ut a nemine repudiari debeant:quas senilisominus,quii paucae essent,non tanti csic arbitrari,ut papa e sua sede pede efferro debeat: fatius este praemitti alique ex antistitibus,qui Regis sententiam magis perspicue intelligat. Quo a papa concesso mittitur episcopus o Sesilantanus, quemant ipse a Rege accersuerat, quicum de loco opportuno consti merct.Nam quod ad icm p us attinclitam couenerat,ne caloribus, qui in Prouincia sunt maximi,papae valetudo assiceretur,ut nonnisi restigerato proximis pluuiis caelo proficiscendum esset.Rex interim qui etiam hoc de tempore consilium dederat Galliam Narbonensem dc Arvernorum fines perlustrabat.Nam de loco, papa uti dictum est Ni am huic rei destinarat.Quae quum in ditione ducis Sabaudiae est et eum papa suo nomine nam Rex suis verbis hoc petere noluerat uno ex intimis cubiculariis misso, ut id ipsus voluntate fieri liceret rogat.Ille aliquandiu papae se obsequi ultro velle demon- urat, secum sceliciter agi praedicans, quod tam pium negotium in suis possessionibus transgi videret. Ac profecto,ut quod res est dicam,id Qrtasse magno illi comodo cessi o rum erat,& ad clades auertedas commodum,quas postea grauissimas accepit. Ea enim causa in primis papae fuerat cur lato studio hocpeteret, q, ipsum etia ad colloquium a cersere,& ubi commodum videret,Regi placare decreuerat. Caesar tamen, cui totum hoc valde displicebat,quique sibi quiduis potius tentandum, quam id fieri sinendum existimabat,eas rationes per nuntios homini proponit,ut sibi non constare, sed nutare M dissicultates nescio quas excusare inciperet Itaque Savianianus episcopus dc mares challus Mommorcncius postquam de Villatranca, Antipoli, Fretussio , Tauroenta,MMassilia simul egist ent,& loca inspexissent, lassiliam ad hanc rem delegerunt. C IE S A R quum rationes quaerere pergeret quibus vel omnino negotium istud impediret,vel ad hyemem produci curaret,nominatim quoda ex suis nobilibus misso do papam Vrget ut iniuriam reginae Callicrinae amitae illatam vindicaret: se iam aduersus ,- eum testificari si hoc sibi denegetur, vel etiam diutius prostratur. Ad rem Vehcmcntius solicitandam etiam hoc impulit, quod codem tempore Romae nuntiatur archiepiscopum Cantuariensem sibi nomen Legati nati in Anglia sumpsisse, aduersus papalem relaxationem pronuntiasse,Annam Bolaniam Anglo nupsisse, librum ab eo, cuius sapra meminimus,aduersus primatum de summam Ecclesiae autoritatem editum csse. Hoc nutio totum cardinalium collegi tun tam grauiter commotum est,Vt Uno ore om- nos aduersus tam nefarium Angli conatum papae fidem imploraret.Papa ab his perm tus censura in Anglum antimaduersurum se ostendi nisi intra certum tempus injuriam resarciat:nihilo tamen secius de congressu agere persistit,suam de ea re certam sente tiam frequenti coetu exponit,omnibus quos comitcs habiturus erat,'t parati essent,e' dicit.Caesariani re intellecta,ubi papam vident triremibus Rhodiensibus nauigare decreuisse eas sibi dari petunt,ut ad subsidium Coronaeae aduersus Turcam mitterentur: quod sic sperarent vel iter impeditum iri, vel causam sibi in posterum dari, qua dicerent culpa illius,qui triremes albo auertasset,Caesarem coactum Coronaeam deberius c, quam tamen ad salutem totius Christianorum Reip. valde referret teneri, siquado bes