Francisci Massarii Veneti In nonum Plinii De naturali historia librum castigationes & annotationes. Quisquis de natura aquatilium ac remotiore piscium cognitione edoceri cupis, hunc Massarij commentarium eme & lege. ..

41쪽

gendum lancinant morsu ex uetustis codicibus.&ii, quam lacerant legi etia potest, magis tame placet lancinatratrii enim orationi,& antecedet de subsequenti subseruiret sequitur nanci incursuq; ceu liburnica/rum rostris fodiunt hoc est aduersus eas cum impe/tu incurrentes, rostrorum nauium modo perserat ac penetrant:quod lancinare propriu est, quo uerbo Seneca ctiam utitur. Et cautium angustris trucidare. Quidam male corrigui incautas,cum cautium angu sth legendum sine dubio sit, hoc est saxorum angu stiis.proprie enim cautes dicitur saxum asperum atq; abruptum.Orca igitur cum uult balenis occurrere,angusti js saxoru qui 'permeaturae sunt sese opponit

De pugna harum beluarum lege Oppianum lib. V

ora balenae habent in frontibus. Ner ora Plinius intelligit fistulas, quas balenae, uti retulimus, habenta fronte, quodvi sequentia indicant non autem ora quibus deuorant,ea nanimo a fronte,sed subter habent, ex Aristotcle ita. de historia Caeteris inquit pucibus captura minorum a fronte agitutore, ut sistent meare.At chartilaginei de delphinis omnes cetacei generis resupinati corripiunt:habent enim os sub/ter,unde fit ut pcriculum minores facilius possint uadcrc. quod autem balena siticiace generis,costat cxipso Aristotele libro tertio Dc historia dicente Ceteetia in aquatili genere,ut delphinus, uitulus marinus,

42쪽

balctra.Haec enim mammas habent, lac, R libro sc=xto dclphini inquit, balenae, & reliqua ceto quae non branchias sed fistula habent,animal generat. quar to etiam de partibus animalium, ubi ait:dclphini, ba, lenae,& reliquum cetarium genu branchi jScarent.

N aquas quidem penetrare hunc uitalem halitum quis miretur qui ctiam reddi ab his eum cernat. Vitalem aura in aquas penetrare non aliter contingere potest, Uuci ut aer qui cum pondere aliquo delapso descende/rit, mox sesciciares, undam in sursum c5pellens bul/las xcitet quippe cum bulla humore constet,qui de imis ad super pulsus ab acrescfferaturi orianis autem bulla leuis serena Φcst, quod XXIII. scetione pro/blematu, problemate quarto Aristotcles probat udquod uapores propter solis abstractioncm ex terra subdita mari,uel ex aliqua alia parte icrrae cauerno latransturretes exhalant ut dicere nccesse sit, auram ali quam sub aqua remanere non posse,& si qua ex cau/sa praedicta oriatur, statim ascendere. Et in terras tanto quoq; spissiorcm naturae partem p intrare ar/gumento animaliti, quae semper dcfossa uiuunt ceu talpaec Dico quod in terram quae porosi caucrno

s. ac siccior st, acrisclitis pcnetrare potest, q in aqua quae fluxibilis, & quae facile reduci ad unitalcm potes:

43쪽

potest. Nam si baculum in aquam demerseris, extra XeriSue, foramen non pcrmancbit, quoniam statim aqua csurget,vi circumdanti aquae aequiparabit sed si inicrram infixeris subtraxeris is, foramen utiq; per mancbit,quod replebitur acre S sic talpae quaeas brant, cum terram per cauernulas subeant, de sis uitam dcgere facile possunt, quod sub terra spirandi facultas eis no adimatur. Ipsorum quoq; qui sunt iri aduersa opinione, de semno pistium confessio. Quisem sine respiratione semno locus: Iam traditu si pisces, sub aqua ubi non est ac spiritu traneremo posse. Sed dormire pisces,tu qui spirat,tum qui non spirat, non est opus probare, quum ipse Pliniuss hic,& bbro undecimo ex Aristotele fateatur dormire tamen

pistes absq; eo quod respirent, nihil st quod impcdi

at nam si sine respiratione uigilat, cur dormire etiam sine respiratione nequeant quemadmodum insecta animalia quae S uigilant obdormiunt, coetamcn spi/rant quod cu Plinius libro undecimo negauerit,pro bandum est. Credididit enim ipse insecta animalia, pulmone quamuis carentia, spiritum trahcre,ac red/dere per uiccs posse,argumeto quoniam insectorum genera multa sunt, quae & murmur edere, ut apes, canere uidentur,ut cicadaentem culices muscas p cibam sonum clidere sentimus, quae nisi arripcrent halbtumionabu illum non ederent. Adde tiam haec animalia

44쪽

malia olfactu praxlita ossici quod emci non nisi ex ae ris materia potost odorem quidem non aliud ; infectum acra intelligor possumus. Cur igitur no spirare magis haec; spirare classendum cst qua quidem argumenta confutare quoi oportet. Dicendum ergo quod insecta ncq spirant, neq; spiraro neccssum est, quonia spirandi facultas cfrigcrandi gratia concessacst animantibus qua pulmone compote,sunt insc/cta aulcm quum exanguia sint, frigida sunt, ideo re

frigeratione'pia indigent quippe quς suo nativo sipi

ritu, uci extrinsecus acre fati restigcrari possunt. qua

ob rem ris pulmo deest qui quide uti,ctulimus non

nisi spirandi oratia dclegatus cst. Quae autem spirant, pulmone liancnt, de haec calidiora omnino iunt, quia sanguin praedita sunt. Sanguinis cnim copia caloris indicium est, quam ob causam refrigcratione maxi/m indigent. Item si spirarent, necessario spiritum reddcrent. Acr autem per inspirationem attractias no exirci, nisi ab aliquo interior uiscere propulsaretur. Spbritus extra redditus, si ac porcussus ab interiore in strumento laoc st pulmone Verum secundum A/ristotclem insecta omnia uisectibus carent, quod iacique Plinius ipse negauit orgo deficientibus instruuinentis per quae expellitur aer, inlccstinc queunt respirare Quam ob rem contra Plinium haud tomore audeo dicere,ut imagis uideam causam, quu potius noqueant

45쪽

ANNOTATION es flueant trahere spiritum talia dc uiuercist spirare sine uisceribus, licet ipse causam se ignorare fateatur. His autem, habitis respondenduis ad rationes Plini j, & primo ad eam scilicci, quod apes muscas muramur dere sentimusvic Dicedum quod sonus ille noanima, aut spiritu reddentibus ullis uisceribus, sed agitatu interioris spiritus accidit.ea cnim quae canere ubdentur,ut cicadae, membralia septo transuerse subdi/ta, ad qua spiritus in co incluses atteritur, obstrepunti. Ad eam uero qua dicit quod insecta possent spirare sine uisieribus, Diccndu quod repugnaret naturae, si genus inscetorum halitum traherent quia cum exanguia dc frigida haec sint, dubio procul nimia refrigeratione citius interirent. Itaq; natura tuto consulcias inspotius spirandi usum negauit, ut diutius conseruarentur. Item si respirandi usum naturaij tribuisset, non alia de causa fecisset,nisi quia calidiora haec essent.ca lida enim exigunt refrigerari, frigida minime:insecta frigida sint. Ad quid ergo natura tam pretiosum hoc spiradi munus rjs animatib no indigetibus incassum indidisset,cu omnia quς natura efficiuntur,n5 frustra sed ratione aliqua sint.Semper cnim natura rei melioris autor est, quo ad eius fieri potest cuius rei indiciu afferri potest, quod muscae capes si subter aqua diu

non ualde calidam aut frigidam teneantur,exanima/ri uidentur: docum moram contraxerint,in cinere re

e surgunt

46쪽

surgini Ricuiuisicut cuius rei causa est quod spiritus interior ob humiditatem penetrantem, quasi corrumpitur,& quasi enecatur, qui postea cum cinere coduntur haec animalia, consumpto humido calore cinerum suscitatur Ex quo apparet exanimationem illam, noquia inspirare non poterant, sed ob eam quam reddidimus causam accidisse. Nam si spirandi incssct secubias,& subter aquam diu permaneret, adeo suffocarentur,ut ne amplius quidem reuiuiicerent. Ad id autem quod dicit, quod insecta animalia spirare uideantur, eo quod sentiat odorem dicendum quod sanguineis sensorium odorandi divorsum est ab co quod in insectis est. insecta enim quoniam odoratu,sine operculo est natiuo spiritu siti corporis odoratur, qui quidespiritus in omnibus ex natura insitus est, non aducimtitius accedit. Ea autem quae halitum trahunt gred/dunt, quibus certe hoc odorandi senserium operculo quodam coopertum est, nisi opercu tu illud c inspi/rationem aperiatur, odores non sentiunt: sicut anima lium quorundam oculi, genisvi palpebris, ceu uallo quodam uisus munimento prominciale coq; nil iniectetur, aut conniueat, cerneresno posSint: quorunda

sunt oculi praeduri, qui hoc gener opcrculis folliculi careat, proindecin exerti sint, scd statim sinc didu/ctu aliquo incidentia occursantia contuentur: ita

odoratus insectis promptus atq; expositus sine operculo st

47쪽

culo est,ut uisus duros oculos habetibus,dnde munere eo sine natibus xolfactione fungutun respiratibus adopertus, ac perculo c5dstus, qui odoratus cum halamus, adaperitur panditur,4 ampliatis vcnaru mea tuum p itineribus hinc evcnit ut quae spirat, odorem in aqua non sentiant, quoniam respirare no possunt.

quamobrem cum meatus illi in humore patefieri ne/queant, summa ratio est, ut urinates in eo odorari no

possint ergo si quis diliget subtilitate id exigat, res b

ratio non est causa odorandi, neq; dehistcntia palpe/brarum uidendi, sed adaperiendi meatus, qui do ratu obseruit.De ins autem quiretulimus, in secundo de anima,mibro de sensibus, Aristoteles uberius disserit. Quod autem insecta dormiat, cum Plinius ipse libro undecim apes abruma ad arrum exortu dic bus L, somno ali sine ullo cibo fassus sit, no est opus probare. Quare cum irasceta uigilareo dormire sine respiratione constet,sicitiam pisces absq; eo quod respirent uigilare S dormire potorunt. Praetcrea bublantium aquaria sematio,lunaeq; stectu concharum quoq; corpora augescentia. Aquaru semationes unde proueniat, superius indicauimus. quod autem coim

charum spondyli, seu corpora in plenilunio incrementum suscipiant, nihil ad rem attinet,cum non ex respi ratione aliqua, sed quoniam pinguescat, talis effectus producaturiid quod cliam de cancris Plinius asserere idctur

48쪽

uidetur ex Aristotcle de partibus animalici libro quarto, ubi ait:laborat testata omnia cr frigus caestum, atq; Xuperantia temporis pati nequeunt argumen to est quod chinis uenit:habent nim id quod ositi appcllant, iam ab ortu natur e plenilunius uberius,

non quia per id tempus copiosius pascunturi ut ubdam putat scd quod noetcs tepidiores sint propter

lucem pleniorem. Calorem enim desiderat, quoniam frigori patent, utpote quae sanguine careant ex quo fit ut a state potius ubiq; uigeant, praatcrc in pyrrensi curipo nam ibi non minus temporc hyberno pro banturicuius rei causa est, quod tuc uberius pabulen/tur, cum pistes per id tempus a loca relinquat, quod quinto otia de historia retulcrat. Super omnia es e auditum, odoratum piscibus, non rit dubiu, exae/riS utrunq; materia odorem quidem non aliud c imsectum aera intelligi pos sed Audire is cc palam estaquq interuallo. st enim aqua interuallum auditu corum, sicuti aer auditui terrestrium, ut traditur ab Atistotele secundo de anima.nulla tamen pars cis est manifesta, qua sensum ministret audicili tinos nim immodicos, ut triremium rc migia sugore uisuntur. Italfit ut facile intra sua stabula capiantur. Nam doli cuternus strepitus paruus cst,ijs tamen qui demersum in humore suum auditum habent arque omnibukiiνges, molestus,gravisq; occurrit, quod crtesiaci in debphinorum

49쪽

phinoru captura euenit: cum enim piscatores repente alucis univcrsis circusscdcrint gregem delphinorum, inde obstrepetes in mare niciunt, ut territi erumpat uniuersi in littora, capianturwicntato orauato ia/pite prae strepitus inflicti nimietate. Ollaetus quoq; similis intelligitur ratio: dc quum partem nullam sen/sariam habeat manifestam,tamcn sagaciter odorant turmam procul sentiunt in aqua, argumento quod pisces nonnulli escam putridam e longinquo festinan/teS irrumpunt, non tamen aeris, sed aquae interuallo. neq; enim odor aer tantum infectus intelligitur, cum

etiam aqua infecta intelligi possit tam uolui in me dium attulisse,nc quis legendo me quoq; in sententia huiusmodi a ueritate penitus desinantem destendissse putet.

Elocissimum omnium animalium no se=lum marinora dclphinus, scd ocyor uo lucre,acrior clos care. Delphin pistes sunt e cetariorum genere,ubique magni praeterc in ponto sed longe maiores in qui nostris maribus sunt, sic uidisse Nearchus csert, cum e Messsambria in taornum annauigasset, qui n5 squam mis, sed corio inieci i sunt nec branchias sed fistulam sui pulmonis causa continent adorso ut respiret. Quam ob rem delphini retibus apprehensi, breui cmpore strangu/

50쪽

strangulatur, ut qui spirandi facultatem amiserint &foris vcro diutius uiuere possunt, mutietes de anhela tes modo caeterorum spirantita. Quinctiam dormientes rostrum excrunt supra mare, ut spiret, quidem uises delphinus cst dormire rostro emerso, ac sterte/re habent hi quidem pulmonem spirandi officio dolegatum, qui origine quidem sui motus accipit ex corde, scd sua tum amplitudine, tum inanitate aditu spis ritu patefacit cuinim attollitur, influit spiritus, cum contrahitur cffluit:& inter ea qu mare excipitat,pubmonem in habent, delphinus unus felic priuatus est. Carent dolphini auriculis, o tamen audiunt, ut supe/rius indicauimus, sed nullis cauernis quae uicem prae/stent aurium. ossa habent non spinas, quos amia 'bsces dira inimicitia prosequutur, ut Oppianus membnit. amnes quot subcunt prςcipuc Nilum, ut Aristobolus, Plinius d Solinus scrunt. Ac nisi multum ibfra rostrum os illi foret, medio pene in uentre, nullus pistium celeritatem eius euaderet: scd affert moram prouidentia naturae, quia nisi resupini atque conuersi non corripiunt, quae causa praecipue uelocitatem eo/rum offendit. Plutius hec omnia ab Aristotele octauo de historia, Sesquarto de partibus animalium mu/tuatus cst O inquit, infra parte supina delphini ha/bciat, quam ob rem hi nisi conuersi resupinctatur, ci bum corripere nequeunt. quod natura non modosa

lutis