Francisci Massarii Veneti In nonum Plinii De naturali historia librum castigationes & annotationes. Quisquis de natura aquatilium ac remotiore piscium cognitione edoceri cupis, hunc Massarij commentarium eme & lege. ..

51쪽

ANNOTATIONES Mlutis gratia caetcrorum piscium secisse uidetur:dum e nim sese isti couertui, mora intercedit, qua piscis que insect antur,euadere possit,alioquin pauci admodum seruarenturiquippe cum delphini celeritas atq; cden d facultas mira esse uideatur:Verum tiam ne nimis suam deuorandi auiditatem explerent.cum enim is cilius caperent,breui per immodicam satietatem peri rent quoniam etiam cum rostrum corum structura tereti ac tenui sit,facile scindi in oris habitum non potest Nam cum fame concitati fugientem in uada ima persecuti piscem diutius spiritum continuere, ut arcu emissi ad respirandum emicant tantaque, exilbunt, ut picrunt uela nauium transvolent uento eun

tiam. Haec omnia assumpta esse uidentur ex Aristotele nono de historia,ubi ait: Quinetiam de uelocita te huius animalis miradi incredibilia quaedam accepimus omniti enim uclocissimum esse creditur animalium,tum aquatiliu,tum terrestrium.supcrsiliut etiam malos nauigiorum maiorum, quod tunc potissimum euenit,cum aliquem insectantur piscem,quem deuo

rent.tunc enim si que impetunt,longius fugit,ad ima gurgitu persequutur propter famis necessitate:quod reditus longior si t, retinet sese quasi spatium cogitan tes: conuersi seruntur perinde ac siti pernices, ut celeritate opportuna longo trasmisso itincre ad lo/cum spiraudi deueniant:quo impetu fit,ut se iaculentur in

52쪽

tur in acrei 5 supersiliat malos nauigiorum quae sorte affueritat.hoc iciem urinatores faciunt, cu se in projfundu demiserunt pro uiribus enim conuersi enixius effertitur ut spirent. Quod aute Plinius uela nauium, Aristoteles malos nauigiorum diXit Praeterea uento non est legendum, neq; cuiatilina, neq; iuncti, ut Her molaus legendum monuit, sed transvolent fallu: ut in uetustissimo quodam codice legitur, ut infra quoque meminit Plinius. Nam cum dixerit, Agunt uere coim iugia:uidetur se perfluo additum csse iuncti Aristoteles uero codem loco ait Degunt coniugatim mares cum faeminis dcci Coeunt delphini admotis inuicem partibus supinis. genitale habent intus, parti in priori testes commissi sunt, iuxta aluum conditi. ' Pariunt catulos decimo mense&c. Haec omnia sumpta sunt ex Aristotele, de historia ubi ait Delphini animal generant quemadmodu homo,& quadrupedes quq animal pariunt,'singulos catulos magna ex parte et durat, interdum tame oc binos balena uel binos cum plurimum, magna V ex parte singulos procreant lac habent quo suos nutriunt foetus gestantq; osdem infirmos infantia adolescit colerius proles delphini, quippe quae annis decem ad summam perueniat magnitudinem gestatur utcro decem mensibus partus delphinis aestate, nec ullo tepore alio Adultos tiam scelus diu comitatur magna erga gnatos charita in hoc anu

53쪽

hoc animal est Vivit annis compluribus. Constititcnim nonnullos uixisse annos uigintiquinq; alios tia triginta quod cognitu est pnecis ad piseatoribus cauda, ut quos ita reddidissent mari, captos ite agnosce rent, oc temporis spatium scirent mammas etiam ha/bciat animal enim uti retulimus concipiunt illico,

creant.continent hi suas mammas non parte superiore, sed prope genitalc enec modo quadrupedu papibias conspicuas habent, sed uelut alueos quosdam humoris duos,utroq; de latere singularem e quibus laefuit quod ore catulorum se stantiu parentem excipiatur,idq; iam a nonnullis perspectum est. Abduntur tricenis diebus circa canis ortum,occultantvrc incognito modo. Hoc idem ex code loco accepit, ubi tamet intclligendu est delphinos occultari non sub aqua, ut Plinius existimas e uidetur, quoniam sicciorem traheretio possent:sed in aliquo loco uelut in specu, uel in cauerna, quae uel in littore, uel in scopulis sunt, ut d in aqua degere,& aerem spirare secundum naturam posJnt,qucmadmodu faciunt uituli mariniqui cauernas maritimas subire selent aliter no est credendum delphinos absq; acris respiratione occulta/α Solent in torra erumpere incerta de causa. Ari/stoteles nono de historia, de delphinis quaeritur in/quit, quam ob rem in terram erumpant hoc enim in/terdum eos facere incerta de causa dicitur Lingua

est his

54쪽

est his contra naturam aquatilia mobilis, breuis trelata haud differens se Aristotcles quarto de hustoria uidctu negare delphinos habere linguam mobilem, cu dixit delphinus item stridet, ac mutit ciue, rens se in aercna,sed non qucmadmodum ea quae se, perius numeraui.hic cnim N pulmonem arteriam habet proindeclinonnihil uocis potest promouere: linoua tamen libera absolutaci caret,&labris quibus uocis aliquem possit articulu arformare Diuo vitem Augusto principe lucrinum lacum inuectuspauperis cuiusdam pueru ex baiano Putcolos in ludum

literarium itantem dcc. Haec non modo a Moeccna

te dc Flauiano re Flauio Alfio, sed praetc ipsos ab Appione AEgyptiacorum libro quinto tradita esse uidentur,ubi ac uisu loquens sic scriptu reliquit Et qui

dem nos uidimus apud Putcolos delphinum amarutem mire puerum, a quo Simon uocatus vcnire ad eum sotcbat:& pinnae aculeos uelut vagina condens, ne dilectum sibi corpus accrarct, praebcbat ascensu/ro dorsum receptum cquitis modo insidetem permagnum aequor ad triginta sere passuum milia de jrcbat:ad quod spectaculum Roma ait omnis Italia

tem puerum aspectarct Postea ucro quum idem ille puer delphino amatus morbo crilsci, dclphinum spe ad solitum littus adnare uisum:ubi postquam puer rum qui

55쪽

furn qui in primo uado aduentum eius operiri cosue in crat,nusquam uidit, desiderio contabuisse,& ipsum quoq; es se exanimatum, ac in pueri sepulchro ab his

qui rem cognouerat humatum.Delphinos uenereos est e Mamatores pucrorum, non solum Aristotclcs,

sed Theophrastus,Duris, Athenaeus, Elianus, Oppianus wGcllius litoris mandauere Ante haec similia de pucro in Iasso urbe memoranturJ Duris autor est 1 delphino in Iasib amatum puerum, ac per mare iaces una: cui quidem puero nomen Potcro tuisse sthibit Athenaeus libro quartodecimo. Eade Amphi/Ioch ac Tarentini de pueris delphinis i narrat. Aristoteles libro nono: In marino ctia gener inquit plu/rima de delphinis narrantur indicia morum placido/rum ac mitium. amore quoq; in pueros,&affectus libidinis cum circa Taretum, Cariam, tum cita locis alius rcferunt:ubi rem non alitor expressit. Quae faciunt ut credatur Arionemvici Arion nobilis cithvroedus fuit, ex insula Lesbo oppido Methymna,Periandro Corinthioru rcgi percarus artis gratia,ut stri

bit Herodotus S Oppianus Capto a rege Cari: alligato in portu delphino c. Idem Aristoteles nono de historia: Fertur inquit, etiam delphino apud

Cariam capto atq, faucio uagetem reliquorum multitudinem couenisic ad portum, immoratam idonec piscator dimiserit cum quem ceperat tum omnes si

56쪽

mul rccepto captiuo redisssse. arvos item delphinos magnus aliquis semicomitae custodia causa. Cospeectici sunt a defunctu portatcs, ne accretur a be/luis. Sic quoq; Aristoteles codem loco:iam conspectus cst inquit delphinorum grex maioruβ minorupromiscuus,post quem duo quidam paulo post uiderentur delphinutu dcfunetum labentem in imum, in summa pelagi dorso uehere, quasi miserantes, ne ab aliqua belua deuoraretur.

πα-ri Elphinorum similitudinem habent quil f rurientur tursiones. Quidam legunt toria in Isiones, sed male, cum legendusit turisio Illi nes,cu ex uetustis codicibuS, tum etiam

Theodoro qui pro Phocaena apud Aristotclem sex to de octauo de historia tursionem tyrsionem conuertit:qui quidem piscis intericiarios habetur, ex eo/dem Aristotcle delphino similis, paulo tauior, io/stris canicularu similitudine maleticus,nasce in poto

Estudines tantae magnitudinis Indicum marcimittit, ut singularu supcrficie ha/bitabilcs casas intcgant. J cstudo quae graec chelone uocatur, inter quadi upe/dcS,quae cortico intcguntur,& oua pariunt,enumeritur ex Aristotclescorticcin loco siquamma in ad cana similitu

57쪽

similitudinem habes, sed sua natura rigidior atq; du/rior cuius quid genera plura Aristotelivi Plinio ha

bentur Alia nacta terrestres, aliae marinae, quae mu/res marini Plinio appellantur hoc libro, aliae lutariar, quare mures aquatiles dicuntur.Terrestres sunt for mosiores, cortice politiore, in motibus done moribus hortis 'egentcs, quarum carnes cibo sumpta tabescetibus remodio esse tradutur.Suntoc aliqicrrcstro testudines, chcrsinae uocatς,in desertis Africae rosido humore uiuentes Marinae uero in Indico scii Taprobane insula ad tantam magnitudinem perueniunt, ut singularum superficie habitabiles casas integat, ut hic klibro quinto meminit Plinius,quas etiam spirare cdormire in terra tradidit:& in Carmanis angulo sunt Cliclonophagi testudinum carne uescentcs, c superficiebus cases tegentes, ac in eis c Strabone nauigantes. Antemeridiano tempore blandito. Scribenda aut meridiano tepore blandito. solis uapore siccato corticesno queant mergi. Aristoteles octauo de historia Testudines inquit marinae laborant, ple/runq; dc intereunt, quoties innatantes siccantur sole. deferri enim in gurgitem facile neque ut modia eas ca editio modo Plinius sedic Oppianus docci Sunt ec ex hoc genere apua Troglodytas quae cornigerae sunt, de quibus infra peragemus. Quς uero utaria siue mures aquatiles uocantur, in ditici aqua doluto D

58쪽

uunt thas Aristotclc omydas siue mydas appellat,aesent caeteris minores, Modiolanensibus mirum inmodu expetita: Fuit dotestudo quid fluviatilis triucubitorum aliquando uisa,ut Nicolaus Damascenus resere. In mari uiuunt conchylias tanta oris duritia, ut lapides c5minuat.) Aristoteles ora auo de historia Testudines marinc cochulas petunt.habent enim os omnium robustissimu quicquid nal in os ceperint, siue lapidem,sive quodvis aliud,perfringunt ac deuorant cXcunt etiam in terram,& pascunt herbam.Sie una quam cepimuS in portu tenario, qui nunc portus quaicarum appellatur, latam duritie in orchadcbat, ut cuspidem scrream iaculi crfringcrct. Sunt testu dines omncs pector plano ac tabellato, scd tergo tumidooc incuruo: sunt capites&ὰcruice anguineis dentibus carent, sed rostri acie omnia cominuunt, e Plbnio hic dound cimo uoluminc: supcrna parte inferio rem claudete, pyxidu modo:pedibus quaternis mul/tifidis unguiculatis, quos θ cxcruntdoretrahit intra corticem, quemadmoduo caput.qua ec tardigradae sunt, abruptumq; pcrcxiguum sibilum edunt So/la autem testudo intcr corticata uesica obtinet. in hac cnim tantum odo natura castrata st cuiusici causa cst quod marina testudines pulmonem habet carnosum, sanguineum,&simile bubulo: crrcstros autem proportione maiorc m. staperficieScitam,quia obdem

59쪽

sa prcduracpmodo silicisust, facit ne humor diffflari, evaporari possit per carne laxiore, ut serpetibus caeteris c opertis cortice euenit humor enim iis in corticem tegentem, ut auibus in pennas absumitur,cu exiouo potu colenta sint, propter exanguem pulmonis naturaim atq; ita eXcrementi copia tanta subsidet, ut eorum natura coceptaculum, guas quoddam capax laumoris desidcret Vesicam igitur testudo sola inter haec habet ea de causa: sed marina amplam, torrcstris exiguam admodum.Renes autem quadrupedu oub perorum una testudo marina habet, magnitudinc ad caeterarum partium ratione similes bubulis renes ei omnino adhaerent,quasi cx multis exiguis constituti. Genus tamen testudinis quam utariam uocat, Mue sicavi renibus caret fit enim propter eius mollitudi/nem tegminis, ut humor facile difffletur. Lutaria igi/tur ob eam causam neutram earum partiti habet, scd lienem exiguum,ut terrestris,obtinet. Iccinora quoluitiata testudines habent,ut corpora quoq; earudem prauum temperamentum sortiuntur.tcstes lumbis intus adhaerent, meatus in gemini ab his similiter atque serpentibus tendunt. Coeunt tam aquaticae peterre/stres eodem modo, quo ea quae animal generant, mare scilicet superueniente. In terram egresso in herbis pariunt oua, autum ouis similia ad centena numero.)

Aristoteles quinto de historia: Testudines etiam mu

rinae in

60쪽

2rinae inquit egressae in terram pariunt oua, atrium cortalium ouis similia, Hodefossa coopcrtaq; incubat noectibus. Ouorum num crus maximus est, nam ad centena partui oua. Educant foetus annuo spatio. Aristoteles eodem loco non ad marinas testudines haec ut Plinius, sed ad crrcstres contribuit. inquit enim:testudo oua durioris testiu& bicolora edit, quale ouuauium est:eac defossa Κ cooperta terra, ac paulla de complanata incubat, crebriu S repetens foetumque sequete anno excludit ibi nim primo de testudine ter, restri, secudo de lutaria, tertio de marina loquitu Delutaria autem ita inquit: Mus aquatilis siue testudo lustaria, in terra scrobe cffossa doli j amplitudine, parit oua: quae deserit terra obruta, dieci tricesimo repetit, refossaq; aperit, sectum in cotinuo ducit in aqua. Te studines autem marin humore gaudent,& ita, ut ne uiuere quidem disclusae ab aquae natura ualeant atq; etiam ex minori generesic studines lutari., siue mures aquatiles diisti, nisi in aquam diu spirciat, intereunt:d parere tamen educarein ut retulimus solet in sicco. Testudo ut Aristoteles nono de historia tradit, cum viperam ederit, ni o cunilam edit. quod cu ita sepius factum animaduertisset quidam, ut gustata cunila uiperam testudo rcpeteret, herbam uulsit quo facto,

testudo intcriit, quod Plinius octauovi vigesimo li/

bro confirmat.

Ex capite