장음표시 사용
401쪽
tibi narrabant habitasse Deam, aedem sacram ei conditam, atquere nantem eam vocat ob fontem, & Anienem aedi proximum, vel ob oracula, quae ibidem Dea fundebat, si antiquis Horatii Commentatoribus credimus quippe oraculum ibi fuisse Virgilius jam relatus notat, qui carminibus adductis Capite q. subjicit, Latinam gentem id Oraculum maxime consuluisse,cui Varro apud Lactantium de Falsa Relig. lib. I. cap. 6 consentit, qui de Sibyllis loquens, haec refert: Decimam Tiburtem nomine Albuneam, quae Tiburi colitur ut Dea juxta ripas amnis Anienis, cultis ingurgite M lacrum ejus inientum esse dicitur tenens in manu librum, cujus sacra Senatus in Capitolium transtulerit , uti exhibent membranae Jani Gulielmi, Sc Lactanti Scholiastes asserunt, atque Statius lib. I. Silvar Carm. 3. qui de villa Tiburtina loquens, sic canit. Quid ni Templa darent alias Tyrinthia fortes Et Praenestinae poterant migrare sorores ex quibus discimus Tiburi etiam fuisse Templum fatidicum, in quo per sortes, ut apud Antium, irameste oracula reddebantur, &diserte Propertius lib. 2. Eleg. s.
diuidquid Amalthea , quidquid Marpessa dixit,
Herophile , Phoebo grata quod admonuit. 2uotque Albuna sacras Tiberis per flumina fortes
Portarit sicco, perlueritque u quamvis Antonius Vandale de Oracul Dissertat. I. pag.9 3 aut Herculis Tiburtini has sortes attribuat oscitanter tamen, nam sortes Tiburtinas in Albuneae Templo tantummodo fuisse omnes eruditi memorant teste Beroaldo ad Suetonium in Tiberio quidquid asserat Pomponius Sabinus in Virgilium lib. . Eneidos, qui ex Probo ait.
Albuneam fuisse Laurentinorum silvam, in qua erat Oraculum Fauni, MLucus sacer ei dicatus, quum Albunea Tiburi coleretur, eademque
esset, Sibylla Tiburtina ex Acrone, sorphyrione in Horatium ad versus mox relatos, aliisque adductis supra, capite . ubi locum Virgilii, qui plures fefellit, illustravimus. His consentit vetus simulacrum hujus Deae in Villa Estens Tiburtina essosium cum epigraphe:
402쪽
de quo Antonius det Re Antiq. Tiburi pari. I. cap. . pag. 8 P. Erant in luco ei Deae sacro balnea , quod narrarent aquas ALbulae, e qua sons Deae devotus manabat, ad varios morbos, potas, aut pro balneo usurpatas, remedium adferre, testimonio Strabonis
lib. . Plinii lib. 3 i. cap. et Isidori Origin lib.,3 cap. 3. Suetonii in Neron cap. LI. Philippus Siculus in libro quem scripsit de Sibyllis, simulacrum ejus Deae ita describit Siblia Tiburtina non multum senex se rubea induti, desuper ad collum pellem hircinam perscapulas babent, capilli discomptis. Simulacrum ipsus tenebat librum , ubi scriptum erat nascetur brisus in Tethleem annunciabitur in Nagaret regnante Tauro Pacifico fundatore quietis. Sed unde Siculus haec hauserit mihi non liquet, neque Varroni O-
tum fuit. Colebant, Tiburtes Tiburnum, a quo eorum Urbem conditam adtabant. Nam etsi Sicana gens , quae Latium incoluit, in eoi norate, ubi Tibur situm est, oppidum condidisset, quod Siculetum appellavit, ut auctor est Dionysius lib. I. , quum tamen Catillus Amphiarai filius Evandreae classi praesectus cum Arcadibus in Latium venis et, cibi tres filios genuillat, Tiburtum , Coracem , de Catillum , serunt hos, depulsis ex oppido Siculeto veteribus Sicanis a nomine Tiburti, quem alii Tiburnum vocant, fratris natu maximi urbem nuncupasse ex Dionysii lib. I., qui Tiburtem hunc dicit,ex Solino Capite 8., qui ex Catone haec prodit Tibur Catillus condidit
Praefectus laso vandreae Catillus enim Ampbiarai filius, prodigiosum Patris apud I bebas interitum, Oeclei usu tres liberos
in Italia procreatit, Tiburtum, Coram, Catillum, qui depulses ex oppido Siciliae veteribus Sicanis, a nomine Tiburti fratris natu maximi urbem locarunt , cujus rei alterior est 5 Virgilius lib. 7. AEneidos: Tum gemini fratres Tiburtia Maenia linquunt Fratris Tiburti dictam cognomine gentem Catiliusque acerque Coras, Argit utentus. ubi Servius De Graecia tres fratres tenerunt ad Italiam Catillus Coras, Tibur, et Tiburnus Hismu omnes unam fecerunt C litatem, ' eam de fatris nomine Tibur appellaterunt, licet eralias
403쪽
alias fecerint singuli infra unde mons Catiui, quem Catelli
dicunt per corruptionem juxta Tibur , Coras a cujus nomine scilitas in Italia, scilicet in Latio , idem refert vetus Commentator Horatii lib. I. Carmin. de . quamvis sint qui scribant Catillum praedictorum Patrem Tibur condidiue ex Martiano Capella lib. 6 Silio lib. 8. Hinc Tibur Catille tuum klib.qo uinque sub Herculeis taciturno sumine muris Pomifera arta creant, Anienicolaeque Catilli. Horatio ejusdem lib. de 18. Circa mite solum Tiburis, , maenia Catilli. Statio, aliis. Lucum propterea, aedem acram , e festa Tiburtini sacrarunt Tiburno quem parentem dicebant, quemadmodum innuit Statius Silvar lib. 1. Carm. 3. ubi Manlii Vospici villam Tiburtinam, cAnienem diligenter describens , hisce carminibus Tiburni fani mea minit:
Illis ipse antris Anienus fonte relii Io
o te sub arcana glaticos exutus amictus
Huc illuc fragili prosternit pectora musco,
Aut ingens in sagna cadit, itre que natatu Plaudit aquas idia recubat Tiburnus in umbra Illuc sulphureos cupit Albula mergere crines.
Hinc intelligitur Vopisci villis super Tibur sitae propinquum fuisse Tiburni Dei lucum, aedem . Scio plures legis e.
illa recubat Tiberinus in umbra. addentes quod Poeta versibus laudatis Tiburno conditori alludere voluerit, nullum vero fanum aut lucum sacrum Tiburni indicarit. At ego arbitror lectionem supra relatam veram esse, atque ex
melioribus depromptam exemplaribus, qui ex verbis Statii liquido constare prope villam Vopisci lucum Tiburno dicatum fuisse, quod
ex Horatio lib. I. Carm. Ode . patet, is enim ad Munatium Plancum Consularem scribens sic canit:
404쪽
uam domus Albuneae resonantis Et praeceps Anio,HEV Tiburni lucus, uda Mobilibus pomaria rivis nec non ex Suetonio in Horatii vita, cujus vulgata exemplaria ita reserunt Vixit plurimum in secessu ruris sui Sabini, aut Tiburtini, domusque ejus ostenditur circa Tiburtini luculum cilii legunt circa Tiberini luculum plerique Tiburini Cluverius vero Ital. Antiq. lib. . pag. 96 q. Tiburni. Ego vero apud Suetoni uim legendum puto ut jacet is eoque Tiburni lucum sacrum satis expressum existimo, quum enim Servii testimonio compertum sit, Antiquos conditorem Tiburis Tiburtem Tiburnum nuncupasse, Virgilium itidem eum Tiburtum vocitasses, hinc Suetonius eundem Tiburtinum appoliavit, quod populi ab eo prognati Tiburtini vocarentur. Caeterum Tiburi plures sacros lucos fuisse commemorant,
illum scilicet Albuneae, de quo verba secimus , alium Dianae de quo Martialis lib.7 Epig. 2 T. Sic Tiburtinae crescat tibis a Dianae Quid igitur innuere voluetit Suetonius Tiburtini luculi nomine, vide, rint illi, qui aliter legunt. Mihi sane dilucidum est ejus verba applicari haud poste luculo Tiburis, ubi non unus, sed plures luci erant. Historicum itaque diserte meminisse luculi Tiburni, quem Tiburtinum vocavit satis perspicuum arbitror cum Antonio Muret in Catullum pigr.63. qui conditorem Tiburis Tiburnum , Tiburtium dictum fuisse scribit. Quamobrem scimus ex Plinio lib. I G. cap. qq.apud
Tiburtes extitisse. Itices tres etiam Tiburte cunditore eorum tetusiores, apud quas inauguratus traditur fuisse autem eum tradunt Alium Ampbiarai, qui apud Thebas obierit una aetate ante Iliacum bellum unde arguitur eos populos , Tiburtem, seu Tiburnum adeo colui illa, ut Ilices tres Numini devotas ad Plinii aetatem ostenderent apud quas praecedente augurio, is consecratus fuerat. Sic suspicor Coranos festa Coracis sui conditoris quotannis concelebrasse, ii namque suum parentem Coracem Tiburni fratrem jactabant ex Servio, ciliis superius adductis, quamvis Plinius lib. 3. cap. s. Martianus Capella lib. 6. Solinus cap. 8., alii eam
Urbem a Dardano Trojano conditam scripserint, S: Virgilius lib. 6.
405쪽
AEneidos eam Coloniam a Silvio Albanorum Rege deductam aHrinarit, de quo suo loco plura dicemus ; ego enim puto Coranos Coracem Catilli filium QAmphiarai nepotem eorum conditorem putasse Albanos vero Reges ab AEnea,4 Dardano oriundos paruum oppidum Coloniam Albanorum fecisse , uti memorat Virgilius
qui eam Urbem a Corace constructam, de dein Coloniam Albanorum fac' am canit, unde fortasse fama orta est Dardanum eam condidisse, idque coniicitur ex Templo Herculis, quod nunc etiam vis1-tur in summitate Coloniae. Narrassi plures relati apud Icircherum in Latio lib. 3 pari. I. cap. 3 ad finem Evandrum post consecratum Herculem dixisse, sectos suos in locis, quae tunc in Latio inhabitabant ei Deo aras, aedes sacras dicare, ob quam rem memorant Tiburnum&fratres, Catilli Evandri socii filios, Tiburi, citi aliis oppidis ab iisdem aedificatis, sumptuosissimi operis Templa
Herculi condidisse Porxo id Herculis delubrum Evandri aetate Corae sacratum, in Turpilii Duumviris Coloniae restauratum fuisse intelligitur etiam ex vetustis lapidibus apud Gruterum pag. q3 dc 8O. quos cum aliis inscriptionibus, quae adhuc ibi supersunt suo loco
Ardeates, Rutulosque universos has sestas solemnitates, praeter serias supra, aliisque capitibus relatas agitasse ferunt Pilumni, Picumni, quos Servius, cilii Ardeatium Deo vocant, uti Capite 13. dictum est AEdis,is Luci Ardeae meminit Virgilius lib.s. AEneidos, Sc Servius ad lib. 8, pag.q89. Dauni etiam, quem parentem Ardeatium plerique narrabant undo Rutuli Daunii dicti sunt ex Servio ad lib. 8 ad ea carmina: Gens eadem , quae te crudeli Daunia bello
Idem notat Ligorius in MSS. Otthobonianis voce Daunii. Hunc fuisse clarum Iliaco gentis virum, Diomedis socerum Sc Apuliae Regem sunt qui memorant, ut videre est apud Servium ad lib. 8.pag. 8 7. Festum lib. . . Alii Pilumni filium, Turni Patrem ex Virgilio lib. 11., qui exhibet Latinum , qui ita Turnum adfatur.
Sunt tibi regna Patris Dauni sunt Oppida capta
406쪽
Faunigenae foci beIla inta bere Sicano Sacra manus Rutuli sertant qui Daunia Regna Laurentique domo gaudent, oe fonte Numici: Danaen Persei matrem, filiam Acrysii Regis Argorum a Jove vitia tam ac Pilumni uxorem, Ardeates coluisse palam esse arbitror hanccnim cum viro suo Ardeam condidisse perhibent, ejus rei locuples testis est Virgilius lib.7. AEneid. Protinus hinc fuscis ipsi Dea tollitur alis Audacis Rutuli ad Muros, quam dicitur urbem Ac soneis Danaen fundasse colonis Praecipiti delata Noti, locus Ardea quondam
Dictus Atis, ta nunc magnum manet Ardea nomen.
ubi Servius, Donatus Idipsum canit Silius lib. 1. Beli Punic. Vos per culta diu Rutulae primordia gentis Laurentemque larem , b, genetricis pignora Trojae Conservate pios , quipermutare coacti. Acraesonet Tirynthia culmina muris
Testor et os fontes appagna arcana umici
utum felix nimium demitteret Ardea pubem, Sacra, domumque ferens es Ati penetralia Turnitati a Pyrenen Laurentia numina vexit. Consonat Plinius lib. 3. cap. 3. Solinus cap. 8. Martianus Capella lib. 6. At quum dilucidum sit Danaen nunquam in Latium venisse,
de id, quod refert Servius ad lib. 7. AEneid. adductus Capite 13. evenisse in insula Seripho, Psides danda est Hygino Fabul. 63. Apollodoro de Diis lib. i, aliisque quam plurimis, inde viri docti sic tabunt
Danaen cum Perseo filio Ardeae cultam fabula occasionem dedisse. Palam namque erat eam urbem a Pilumno, vel ab Ardea Circis filio conditam, uti auctor est Dionysius lib. 1., Stephani Epitomator. Caeterum causa hujus rei traditur, quod Ardeates antiqui libri populi Latii essent multis ante Eneae in Italiam adventum aetatibus testimonio Strabonis lib. s. Turni etiam celebritates percoluisse Ardeates arguitur ex Silio lib. i. versibus mox adductis, columella Rustic. Rer. lib. 1 o qui meminit hoc carmine Turni lacus: Et
407쪽
Et Turni lacus pomosi Tiburis arva. quem lacum facratum ferunt ab Ardeatibus Turno Regi, quod is in eo submersus , eas aquas sulphureas , sacras fecisset , uti viris doctis arridet, quamquam Virgilius lib. I a Tneidos ad finem aliter narret; sed is quoque consecrationis Turni sitis meminit eodem lib. his carminibus: , , , , . possem tantos finire dolores Nunc certe, P mi ero fratri comes ire per umbras Immortalis egit Haud quicquam ibi dulce meorum
Te e frater erit ... His versibus Poeta innuit Turnum Iuturnae sororis comitem post mortem factum, divinos promeruisse honores, quod de explicat Servius ad lib. s. in ea carmina:
Natus , ipse Dec . . . . . . . . De Venilia, inquit, sorore Amatae, ut cui dita Venilia mater, nec
debet mirum esse Amatam fuisse mortalem , quum etiam Turnus futurnae frater mortalis fuerit, nam baec fuerunt divina beneficia
scilicet quod Venilia Turni mater, uturna ejus soror, aurnus ipse, quamvis mortales, immortalitatem sent consequuti, Se in Deorum fastos ab Ardeatibus relati. Quare liquet Ardeates Veniliae quoque matris Turni est quotannis concelebrasse, ut superius diximus, Juturnae cui Latini serias Iuturnalia dictas dicarunt de quibus Capite et s. satis dictum est. Nationis, seu Nascionis etiam Dear, cujus aedem in Ardeatino positam praegnantes mulieres circumibant ita rem divinam facientes testimonio Ciceronis lib. 3. de Natura Deor. quamvis sint qui asserant eam Danaen fuisse Nationis cognomento cultam , ideoque parturientibus,, praegnantibus propitiam , quippe narrabant eam a Jove vitiatam inclusam in arc ab Acrysio patre in mare praecipitatam, de in Italiam delatam, inventam fuisse a Piscatore prope Ardeatinum littus cum Perseo filio, quem illa in arca enixa fuerat ex Servio in lib. 7. Eneidos cap. I 3 adducto De his Ardeatium iis, aemplis suo loco fusus agam. Pramestini Caeculi quem conditorem ui bis credebant, QVul
408쪽
cani filium , celebritates annuas egerunt Servio Teste, cuius verba retuli Capite et O. Circ enses Circis, cujus festa solemni ritu quotannis colebant, ad quae Latii universi magistratus convenisse patuit ex dictis Capit 9., quamquam Cicero lib. 3. de Natura Deor stribat
Quirites id Numen respuisse Collatini prisci Latii populi Collatinae Deae, quam collibus praesidere putabant Ceninenses sacram aedem habuisse ubi anniversaria sacra praecipuo eorum populorum Numini facta scribit Dionysius lib. 1., qui subjicit ad ea sacra omnes vicanos, d Romulum convenisse. Sed quinam is Deus esset non liquet, tametsi Ligorius in SS. Otthobonianis voce Caenina prodat in ea urbe fuisse templum dicatum Dianae Agroterrae, idest Venatrici, Marti Camulo, easque aedes antiquissimas fuisse. At ego suspicor id Templum Herculis, seu Caenitis, vel Caminae Urbis conditoris, Herculis cognomento sortasse culti, fuisse ex Festo voce Caeninai Propertio lib. 4. leg II. Tempore quo portas Caeninum Acrona petentem
Victor in adυersum cuspide fudit equum.
Acron Herculeus benina ductor ab aree
Roma tuis quondam finibus horror erat. Gabinos, sunt qui dicant Galacto, quem plures Calatium appellant & Bio fratribus Siculis eorum Parentibus, quos ii Deorum progeniem jactabant divinos dedisse honores ex Solino cap. 8 ejusque interpretibus Ligorio, Cluverio, aliis, quamvis Servius lib. s. Eneidos eam urbem ab Albanis Regibus constitutam serat, fortasse quod Albani Reges eam Coloniam deduxistent. Ita Crustuminis Deluentinus Deus peculiaris fuit, cujus ideo festa singulis annis magna celebritate agitabantur ex Tertulliano in Apologet cap. 3. Hunc futile suspicantur Siculum quendam, qui nomine uxoris suae Clytemestrae, Clytemestrum condidit, quod corrupto nomine Crustumerium dictum est, licet non desint, qui scripserint, id oppiduna a crustula panis, quam Trojanos fame coactos eo loci comedisse narrabant, appellatum, uti notat Servius in lib. . Eneidos ad illud. Ardea, Crustumerique Turrigenae Antemnae.
Et Querquctu lani qui populi ubi Roma est in monte Coelio
409쪽
ante Urbem conditam manserunt ex Tacito lib. q. Annal. solemnia quotannis celebrarunt in honorem Nympharum S Larium, quos Querquetulanos appellabant, credentes ab is suam Urbem singulariter protegi est Varrone de Lingua Latina lib. q. Lanuvini quoque Diomedem Trojanum Eneae socium , cujus meminit Solinus Polyhistor cap. 8. sive alium Illyricum virum, de quo Servius ad lib. 8 pag.q87. coluisse feruntur, eum namque parentem Urbis prodebant, si fides danda est Appiano libri Bellor Civilium Uerumtamen mihi non constat Diomedi Lanuvii divinos honores
praestitos, imo compertum habeo Elianum lib. I I. cap. I 6 ex Tem
plo Junonis Sospitae Argolicae ibi posito arguere Pelasgos prisci Latii populos urbem condidiis 5 Templum cui consentit Silius
lib. 8 Beli Punic., quamvis Casella de Antiq. Ita l. Colon pag.qO., memoriae tradat id oppidum, eamque aedem sacram a Curetibus antiquis Latii accolis constructam . Antiates praeterea, qui originem ad Antiam Circis, & Ulyssis filium referebant, facile est Ulyssis,&Antiae conditoris urbis festa concelebrasse, id enim arguitur ex Xenagora apud Dionysium lib. I. Stephani Breviatore, atque aliis, quorum nomina prodam quum cultum Ulyssis referam eo libro, quo infra Circejens1um facta commemorabo, tametsi Solinus cap. 8. Ascanium AEneae filium Antii sun datorem asierat,de quo tamen suo loco plura dicam. Ex his itaque patuit omnes fere populos Latii veteris conditores suos sacris festis honorasse . Caeterum ferias, d solemnitates Castorum, Herculis, Escudapii, Mygiae ejus filiae solemnes in Latio quotannis fuisse non ambigo, licet diem certum proferre nori Valeam quandoquidem compertum est, Evandrum Herculi viventiaram maximam construxisse in Foro Boario eo loci ubi nunc schola est, quam Graecam dicimus. Id Templum rotundum Herculi Victori sacratum fuisse produnt Livius Dec. i. lib. Io Dionysius lib. I. Plinius lib. 1 o. cap. f., alii quin sunt qui referant nomen Boarii Foro laudato inditum non quod ibi sequutis temporibus boves vesiderentur, uti placuit Festo lib. 2. aut ibidem aereum esset Tauri simulacrum, quod vidisse se testatur Tacitus lib. Σ. sed quod eo loci ob Boves repertos eximia bos esset Herculi sacrificata ex Livio lib. I. E eae ira-
410쪽
Tira quello in Alexandrum Geniat. lib. 2. cap. q. . Apud eam aram statuam ligneam seu fictilem Herculi ab Evandro dicatam scribit Plinius lib. 3q cap. 7. , qui subjicit per triumphos id imulacrum vestitum fuisse habitu triumphali, merculem Triumphalem dictum:
quod si verum est, patet artem Statuariam ea aetate familiarem, . Hanc aedem Latinis priscis priusquam Roma conderetur in tanta veneratione fuisse praedicant, ut neque muscae, neque canes ejus tecta subintrarent mercules namque quum sacrificulis suis viscerationem
commisisset, Myagirum, idest muscarum congregatorem Deus imprecatus dicitur, qui procul ab hoc Templo suas muscas abigebat. Clavam vero ad fores reliquisse narrabatur, quam ubi canes conspexissent, procul illinc aufugiebant, quemadmodum meminita linius subdens ad sua tempora aedem illam a muscis, canibusque immunem ac Solinus cap. 2., mota Martianus Antiq. Rom. lib. q. cap. 6. ubi addit illis sacris neque mulieribus, neque Servis, aut Libertis interesse
licuisse , quod Livius, Dionysius , tali testantur.
Verumtamen, quamvis haec ara venerabilis toti Latio foret, Romanis etiam post Urbem conditam , attamen quo die, mense ibi festa peragerentur mihi non liquet, nam tantummodo ex Gyraldo, qui refert, ut ipse ait, vetus Calendarium, habeo pridie Idus Augusti Herculi magno Custodi in circo Flaminio sacra facta esse quotannis: tuae quidem ex dii formitate loci, de tituli, apud hanc aram facta haud csse facile est intelligere . Ergo ure merito solem nitatio iis stata die, sed incerta agitatis Herculis festum accensemus, tametsi palam si id festum anniversarium quum in Foro Boario tum in omnibus Latinorum veterum oppidis celebratum testimonio Dionysii lib. i. qui memorat Evandri aetate in toto Latio Templa Herculi sacrata, celebritates aetas, de quibus sequenti libro, ubi de aede Herculis Setini verba facturus sum, fusius disseram. Sic Castorum Festum a Latinis priscis celebratum esse constat. Horum solemnia in Latium transvexit se Lacones sunt qui memorant ex Servio in Virgilium lib. 1 o Aneidos ad illud:
2ui fuit Ausonium, e tacitis regnati Amresis
ubi prodit Lacones, qui comites Castoris, Pollucis ferebantur,