장음표시 사용
121쪽
tis optime creditur,ut Liuius ait lib. I .8t xς. 8t Cie. lib. I. de Oratore, qui usus eum aetate venit senis ab annis,& rerum experimento: ut dicti Ouid. li. 6. Metamorph.ob id utile erit in negoti j fastidue versiri, mores hominum considerare,ut ita discatur qualiter sint regendi; maximaeli enim Principis virtus nosse suo ct finitimos, ut Martiali, ait,& Tac.lib.7. Ann.cum vaevient ingenia , & aliae gentes iracundae, aliae audaces, aliae timidae sint , aliae in vinum, vel venerem proclities; quae enim gentes inter meridiem, & Aquilonem degunt, alus ingenio praestant, & virtute, Septentri nates sortes sunt, sed consilio vacui, Meridionales consito praeli antes, sed viribus de iiituti, prima animo candido,& simplici decoratur;hi callidi,& versuti, Omentales natura facili,& tractabili, & corporis praestantia praestant, Occidentales vero ad teritarem declinant, qui incolunt regiones a vetis impetuosis agitatas, moribus inquietis, S turbulentis vigene, qui vero tranquillas,tranquilli & animo sunt. Montium incolae se ritatem lapiunt, vallium mollitiem ; ubi regiones steriles sunt, industria viget, S diligentia, in pinguibu, c tium, & delicia, littorum incolae ob varietatem mercatorum callidi sunt,terrae a mari remotae incolae sinceri Spuria quae secundum lensus inclinationem dicta mistelligantur, cum alia, homo voluntati, dominio illas animi inclinationes ad bonum, vel malum deflectere possit, quae tamen Principem prudenter considerare conuenit, & expedit, cum quos non nouit, regere is non valeat; hac eadem prudentia consideret Princeps vulgi naturam, qui incertus est, & instabilis, affectus ponens,& sumes, ut ait Cic.orat. pro Murena,&Tac. Iib. I .hil . Iudicio carens,eodem teile, non delectu ad agendum motus, sed impetu, & temeritate, ut inquit Cic. pro Planco, carens consilio, ratione, discrimine, diligentia, ut ibi dicit, ex opinione multa,ex veritate
pauca iudicans, ut dicit Cic.pro Rosci natus pluriu
122쪽
i opinionem sequi, ut dicit Sallust ad Caes& Sen .lib. r.
de beata vita; alienae inuidens scelicitati, vacuus curis. Tae.lib. et hist. prauo studio,deteriori, & infirmiori fauens, teste L m. lib. 2. ad su sp it io nes pronus, ut dicit Tacit .loco cit.& I. Annal.facilis ad credendum, α suscipiendum omnia noua maxime tristia, audita pro compertis habens, ut idem dicit L. hist & I. Annal. res
augens, S pro certis narras, eodem teste I .hist. copri,ami dissultis,ut idem dicit I xliis .nouitatum cupidus, , eodem teste et hist.& Sallust. in Iug ingenio mobilis, ij seditionunt, ac discordiarum cupidus, & nouarum rerum,quieti & otio aduersus,& si sine rectore est, praes Ceys, secors,& pauidus, ut dicit Cic. pro Cluetio.& Tacit. lib. 9.hivi. ita ut Principibus amotis nil audeat , vv. idem dicit t. Ann. fauens feruidis,& abruptis, neglector Reipublicae,ut is ait i .hist.verbis ferox,eode teste α. hist. sed nil ultra verba audet, ut idem dicit Iet. hist. ει metu,vel spe nimius,testimonio Liu .lib. 23.quibua cognitis Princeps prudens eorum infirmitatibus congruas medicinas poterit applicare,& sciet quorum opera tum in bellicis rebus,tum in consiliis uti debeat, hac etiam prudentia debet metiri vires suas, & nil supra vires regni tentare, ut dicit Lucianus lib. 8. & ob id, quod bonum est quo ad fieri potest est sequedum in Omnibus,& quod malum fugiendum,& emendan dum ab eo,recordando praeterita,ordinando bene praesentia, &de futuris bene prouidendo, ut dicit Sen.lib. de quatuor viri Deut. 32. praesentia . n. regulari debet sectandum praeterita, considerando quid in illis bene, vel male successerit,iau datum, vel reprehensum sit. c.
exigendi. s.fi de procur. vi & sutura prospici debent, dum nauis est in tuto,ut dicit Terent. in adelphis. con .sulendO,leges condendo,& necessaria parando. Hssime.
Memoria vero praeteritorum , quae ex historia ac- ut
quiri ur , prudentiam perficit, cum historia sit lux . T
123쪽
veritatis, & vitae magistra, ut ait Cic.lib. 2. de orae. RPlut. in Timoleonte, & ideo ad consilia,& ciuilem administrationem utilissima est, ut inquit Polib.lib. I.&Arist. lib. I. Rhet.c.1. csi multa videantur facilia quae executioni tradantur , & tamen ubi ad experientiam deuenitur, impossibilia cognoscutur, quae quidem experientia, vel ex negotiis a se peractis dignoscitur, vel oratorum, exploratorum, militum, & mercatorii ope, qui ad varios locos diuertentes, Principem in multis instruunt, vel ex historiis perepitur, aut auditione e Tum qui eas tenet,vel rex varias experti sunt, ibi enim bella,gentium mores,initia, media, & fines imperi rum cum ipsorum causis cernuntur, quod ad rectam administrationem valde conducit. e Literarum quoque scientia ad prudentiam conse-titerarum quendam valde conducit, licet enim prudentia a nascimna est tura quosdam impetu, sumat,tamen doctrina est per-Pνincipi ficienda ut innuit Quinct.tib ia.& Sen. epist.' I.vndemtilis, Og beatas illas esse Respublicas, Plato ait s. de Republ. De tim, is di ep.7. ubi studiosi sapienti e regerent, vel earum re
uoctos iue ctores sapientum consilio parerent, teste Boet.dec n- amare. er solat.lib. 2.&Seneca seculum aureum esse ait, quando
fuere da sapientes regnant, & Cic. lib. 1.de ossi e dicit, Regale ov. et eoru Opub eine sapere . &dnudicare, & ob id Iulius Caesar visa viri Valde commendatur, quod professores artium liber lium ciuitate donarit,ut promptius ciuitaretn tricol rent, teste Suetonio ; idem eum Platone in praedictis sentit. Plui. in Plat. Cic. ad Q. Fratrem. &orat. pro Cluentio. Xenophon. lib. 2. de 4.de de dictis,& factis. Socr. Lamprid. in Alex.Seuero. Laertius lib . Iustinianus de iudicibus constit. 1 1.& habetur Esther i. & sermones etiam habendi coram Principe de iis quae ad racta excitant egregia. Xenoph. lib. 2. Paediat Ciri.n. I9. quae scientia animum ad virtutem praeparat, licet illi non det, ut ait Senep. 89. idque agendum est, non tan-
tum, ut quis sciar,sed quae uiuit in usum inducat, non
124쪽
nam paranda tantum est sapientia,sed setienda,is in quit Cic.lib. t. de Finibus; parum enim probantur linterae quae ad virtutem Doctoribus nil profuerunt, veait Sallust. in Iugurt. imis sine bonitate noceant, eum multitia hoe velo eotegant vitta, ut dicit Tacit li. is. Annal.quae ideδ etiam a Principe edisecndae sunt, vesimior aduersum Brtuita Rempublieam capestat. veidem dieit li. .his .idilue etiam eum modo,quia plus velle stire, quam saris fit, intemperantiae genus est. vi inquit Sen ep. 89.non enim qui multa, sed qui Ductuosa scit,sapit: ut dieit Lact.lib. 1.diu.inst. & Sen. ep. Io . non schola . sed vitae discens: ut ibi dieit. Maxime veris
Princeps Morali, & Christianae Phili sephiae . atq; p liticae institutioni Christiane tonstriptae, quibus praui assectus eorriguntur , & R espubliea bene administratur, operam dare debet; Cumq; boni Printipis sit rerum militarium notitiam persectam habere , ut boni ducis qualitates intelligat,& militum, & eos proinde eligere norit,acies dirigere,& construere,& huiusmodi, ideo iis eget scientiis,quae artis militaris sum quasi ministrae, ut est Geometria, & Architectura, quarum ope machinarii habeat notitiam,qualiter pontes con- Druendi, tormenta bellica aptanda, ut & fi horsi pe
sectam non obtineat cognitionem,sciat tamen melio-Ya in his a deterioribus seligere , & prudenter eorum opera uti qui has artes promentur. Eloquentia quoque non minus Prineipem de eet, ditiis, a eum flexanima sit, & ea populos ad bonu impellere, νει a noxiis auertere valeat, quae cum manca sit absque a Eopn Ilione rerum Maturalium, deo operepretium erit
ut Prineeps Philosophias naturali operam det, maxime ubi de Coelo agitur, de corruptione, & generati ne, & de rebus Meteorologicis, ut S sphaeticae saeuiratis. & maxime Colaiographiae, & Geographiae notitia habere debet, harum enim rerum cognitio ingenium
125쪽
capeseendas accendit,unde in Reipublicae administatione sapientia oritur,& magnanimitas in rebus agendis,& grauitas in dicendo, qualis in Pericle fuit. Alexandro, Caesare & aliis,qui in arte dicendi praestnntes fuere, studendo etiam ut variis linguis eloqui sciar, vecum externis Principibus, & eorum oratoribus tuto agere pollir, ut no minus eum decet rerum sacrarum,
di quaestionum casuum costientiae, ac legum ciuilium peritiam habere, ut in sententiis serendis, & dominio administrando a vero non deuiet, vel saltem viros optimos, & in bis facultatibus praestantes penes se habeat , quorum opera in praedictis agendis, ut suo loco dicetur, utatur. Maxime vero iuris scientia, ut dictum est,est ei necessaria , cum sit summa artis regiae suum ius cuique tribuere,& scire distinguere bonum ab iniquor ut ait Soerilibi .con. Xenoph. qui tamen pro loco S tempore inter aequitatem,& ius scriptu potest temperamentum afferre,ut& i ges mutare,& emendare.
l. t.& fi. C. de legib.qui & praesumitur plenus Philosophia,& oia iura in selinio pectoris lipe. l. pen C. de his quibus ut indig. I.oium. C. de testam . ut dictu est sit p. Et licet prudentia sit de singularibus agibilibus recta ratio, quae infinita propemodum sunt, eam tamen ς-' - bonus Princeps ad certas regulas, & capita restring re poterit. Unde prima regula constituatur,ut iustumst y μ- ω-Vtili regnandi causa nunquam disiungat; secunda,' ut nimis ne fiducia locet in vinculis scederum amicitiarum, vel affinitatum, cum in rebus publicis regnandi cupido, & interesse proprij amor omnia euertantunde malorum initiis validis adiumentis obuius fiat, ne neglecta augeantur; & ubi malorum grauitas supra
vires existat,eunctando res remoretur,temporis enim
tractu res saepe variantur, & licet in rebus deliberandis omnia incommoda euitare no possit, is tamen paruas etiam turbationes non negligat, ne vires sumedo,
augeanturὸ tertia, ut non permittat de ij a in consilijs agi RPrudentia
126쪽
ni; quibus Domini j status mutari, vel alterati res subditorum possint, quod initium fuit bellorum Gab.
liae,& aliarum Proti inciarum; quarta, ut uno tempore xςs plures magni momenti non agat, ne omnes elabantur; quinta, ut nouas prouincias non tentet, prius.
quam in quaesitis firmus no sit, unde sapientis est Principis initio Principatus nouas res non tentare; sexta,. ut cum potentioribus non contendat, nec se uno tempore a pluribus. bellis opprimi permittat, ad tempus enim cedere, & grauibus oppressionibus prudentis est,quod Philippus Rexegit,qui cum a multis hostibus Opprimeretur, cum potentioribus pace in iniit, Minfirmioribus bellu gessit; septima,ut subitas mutati
nes non tentet rerum, cum violentae sint,& per cons quens non diuturnae; octaua,ut cum prouinciam suscepit, no moretur, nocuit enim semper differre paratis; nona, ut vetera nouis, quieta turbidis ante serat, nec
absoluta utatur potentia, ubi optatis, ordinaria potiri Iicer, cum tirannidem quandam id sapin. ; decima, ut cum Rebuspublicis validis bellum no moueat iustii, nisi victoria in tuto ei sit,cum libertatis amor illas saepe inespugnabiles reddat, & ante exitu belli Princeps bellum excitans saepe moriatur, minusque cum eccle-1xa ineat bellum , cum vix fieri possit, ut iustum sit, &omnibus impium id esse videtur ; undecima, ut in electione ministrorum aduertat, ut negotiis susceptis sint pares,non superiores, vel inferiore, cum superioreS negotium negligant, inferiores veto oneri succumbant; duodecima, ut cum vicinis bellum psit duo non exerceat, cu sic fiant in armis potentes, quod TurcaruPrinceps obseruat, qui cum Christianis Principibus assiduum bellum non exercet, sed modo hos, modo illos aggreditur,minusque id cum subditis naturalibus agendum est, eum ita eorum animi acerbi sant, & fi initio eorum motus vindictae causa factus erat, temporis tractu in apertam desectionem declinat; decim
127쪽
tertia, ut ita paci non fidat, ut arma deponari eum pisinermis,&a militibus destituta infirma sit; decim quarta, ut sibi persuadeat rerum stelicem euentum in celeri executione, quam in viribus potius consistere, cum illa ex teninore feriat, hare vero plerunque pra cognoscatur;vt & prouinciae magni ponderis longanimitate magis, quam impetu ad optatam meram perducantur, cum longanimitas vires hostium debilitet, quos post facilius est superari; ut & nosse debet occasones res opportunas gerendi, εt eas opportune amplaeti,cum opportune transacta res ex animo non eueritant,unde Philippus ex discordia inter graecos extanee,repente occasionem sumpsit eos aggrediendi; qui eadecima, ut executionem reru hi non c5mittat,qui in consiliis contrarium senserit, eum voluta, efficax essen possit, ubi intellemis ei aduersatur; decimasexta, ut
res mature examinet,executioni tfi eertum modii non
praeseribat, eum ex opportunitate dependere debeat; decimaseptima, ut ne sibi persuadeat posse pericula suga vitare, sed eis se opponedo,& expellendo; decima-
octava, ut caueat ne videatur nobilitati magis, quam populo fauere, vel econuerso , se enim e Principe favictionum eaput euadit; decimanona ne ei confidat, qui ab iose laesus est. vel se laesum existimat, cum vindi Aa cupiditas nimis vehemens sit; vigesima, ut multitudini se directo non opponat, sic enim non vincet,& cum amoris iactura id eueniet, sed tempori se autet, Et ostendat se a quo animo ferre quod euitare non valet. Arcanorum quoque tectio ad prudentiam exereenis dam & Dominii stabilitatem maxime spectat, consilia enim Psinciptim dum occulta sunt, cuniculoru more, maximos produc ut effectus,quae detecta vim omnem amittunt. cum hostes ea quaerant impedire, vel perturbare, quod fiet si res magni ponderis nulli communicentur,dummodo Princeps tanta sit virtute prςdi v
ut solus ex se costium capere possi i , quod si Princeps
128쪽
tantae virtutis non sit, vel opus sit id eum aliquibus communicare eum paucis est sendum,& qui areana celare norint. & prodesse negotio agendo valeant, veru prodest multa dissimulare, quas non sciantur, vel
Consiliorum etia ratio ad rectam administratione, S prudentiam reducitur, de quo latius in serius dicetur, in qua re aduertendum on sita illa tuta non esse uae multum acuta silit,c si dissiculter executioni manari possint,ut nec illa amplectenda,quae magnificum di amplum quid, magis, quam tutum, & facile conti ment,nec illa pariter quae immensum aliquid, &vasta complectuntur, cui pecunia, vita, nec Principi, vire satis esse possint,ut nec ea sequenda in quibus audacia magna viget, cum multis periculis, & dissicultatibu subiaceant,sed illa sequenda,quae matura sint, & accidentibus minus, si fieri possit,obnoxia sint,& maximεvbi de rerum suarum conseruationibus agitur,si enim de re aliqua Milium acquirenda agatur, aliquid eue ut Committere quandoq; ex nedit, conlilia enim te xa eis conueniunt, qui sua conseruant, expedita iis qui noua acquirere cupiunt, & ita, ut cautela adsit in d liberatione , audacia in exequendo; ut non minoris facienda consilia expertorum,quam doctorum, facile non praestando fidem nouis inuentionibus , quarum usus habitus non sit. Ad rectum etiam prudentiae actum spectata nouitatibus abstinere,cu in regimine nil odiosus sit, quamaea Immutare, quae antiquitas, ut honorifica introdu- Prine xit,a quo, praecipue initio Domini j est abstinendum; . ii unde Saul postquam Rex est electus, ut homo priua tus absque praesidiis,&avla mansit,&Caesar Ausuristus noluit se vocare Imperatorem, sed tantum tribunum, S ipsius decreta, iuxta veterum usum fiebant; de
ubi nouitates fiendae sunt,sensim N quasi insensibiliter id est peragendum, ne odium in Priacipe concitetur.
129쪽
νδ Fortitudo quoque, quae est velut manus prudentie, Vstri tuo summe Principi est necessaria, qua aggrediatur peri ' ρ ira es,la, ut oportet,& aduersaria sustineat, quae cu duplex esse M.qt, si , animi la dicet S corpori .. utraq; Principi inessed o iust bet,ut audax sit,& bene cordatus ad egregia opera gra
ρηεμ tia boni peragenda, quae incrementum accipiraco porIS viribuΝ,& externis auxiliis,de quibus post dicetur; quo vel is ad cam quae in corpore constat, optabile' est, ut Princeps corpore recte compositus sit, sanus, robuitus,agilis quae arte sunt augenda, a nimia ciboru,& vini copia abstinendo, & venerea euitando, quibus corpus exsiccatur,&lariguidum remanet; quae & moderata cxercitatione est confirmanda , 8c ludis corporis honestis, S dum Princeps aduersantibus assuescit, nempe isigori, calori, inediae, siti, vigiliis; & ubi co
pub quoque infirmitatibus grauaretur. animo no succumbendo, sed memoria virtutum,quae virum Principem decent, illuni erigere,& ad opera magna peragenda accendere, exemplo Vespasiani Imperatoris, qui in vitae propriae exitu dixit, Imperatorem stantem mo. ri opo tere, ut etiam maiorum suorum gloria non obscuretur, ut dicit Tacit. lib. I. nu. IT s.
ra Religio vero in primis est illa virtusquq hominem Religio Prs venerabilem, Principem maxime vero reddit, qua emei inesseia ga Deum debitum cultum, S reuerentiam, &diuina debet, cur, exhibet, cum Dei concellu, vel permissione Princepso quibus regnet. Prou. 3. unde,qui aliis impetat, illum ignora-modu eam re non debet a quo ipse regitur, unde Deuter. II. st omndere . tuitur, ut Rex describat sibi volumen legis Dei, ut di- et a lacti stat timere Deum, & cultodire verba, & cceremonias debeat eu eius, gloriosa enim in Deum pietas in regiis honori-ρra laris bus immobile eis sundamentum, ut inquit Cirili lib. . emptis. de recta fide, & etiam apud Ethnicos Mellisseus Rex Cretensium commendatur ob religionem, qua Deum prosequebatur,teste Didimo in libi is narrationis Pinis
daricae, st Silla quod belli ter ore imaginem Apollia
130쪽
nis in sinu deferret, & Romulus Rex salutatus primusacra quaedam in latuit Albano ritu, ut dicit Liu .lib. I.& Numa seru populum religionis inititutione, & utilibus legibus domuit, ut dicit Plin.lib. de vir. ii l. cap. 2.S Rex Pellaru ex Ciri instituto quotidie multas hostias boum,ceruorum, & as orum immolabat, ut dicit Xenophon.li. g. Paediae Ciri.& Cambis es Rex Pe sarum Cirum admonuit filium eius, ut nil publicum vel priuatum ageret, nisi prius ad Deum confugeret, di nisi prius eius voluntatem Ignoscat, cum mundus erroribus sit refertus, Deus vero, ut qui semper vixit, praeterita, praesentia, & iutura agnoscit, & inuocatus eorum prece, exaudit, maxime qui religionem,& pietatem colunt, & multis signis eis quid agere debeant,olt edit,quod Cirus semper seru auit, & post victorias, licet in falsa eius religione, Deo gratias egit, Xen phonte teste;& Dauia ante sacrificium actu in nullum opus graue inchoabat.& Artituis. Pol ita ait, Princeps Dei cola elle debet, quia homines magis timent eum
si Dei colam ipsum putant elle ; & apud Christianos
Carolus Magnus Francorum Rex in acie signum Crucis Domini nostri humiliter deferebat, cuius virtute magnas victorias eli consecutus, te ite Platina in eius vita: unde & Eccl. I 2. habetur, Deum time,& mandata eius obserua hoc eii omnis homo, quod licet homicies omnes facere debeant, Princeps tamen prae caeteris agere debet, quia ut homo an imaginem Dei est
reatus,ideo ut creatura ipsum colere debet. Detit. 6. Sc vi Princeps quatenus . plus participat de nobilitate 1 iam anae naturae ratione generis unde trahit origine.
.ide Auguitu , cu:n diuina honores ci tribui vellentd vetuit, sed tu ilit eos Deo imbui, quem Deum Sibila Tiburtina quae fuit inuenit. & hominem factum Iorauit. Et vi Rex, quia non eis potestas, nisi a Deo, ruius vices gerit in terris,&sic ab eo pendet, ubi vero