장음표시 사용
471쪽
Compendii Lib. V. 63'ter em cprae tactus est,potestate uani quos possidet sportam cognostendo Tactus uerὸ tamet si polyemia est, est tamen fundamen ustissum superiorum. Nam ne usu, auditu, Cr olliitu, umere animal potest: sime tactu non potest. Sed cr ingenij prestatiummostras hic sensus,quod ex reliquis Bit malus. Apta in membrorum copo situra ostenditur, quum uam
tactus non de siderat conuenientiam. De sensilibus communibus. 2o.
Sint er alia, quae quoniam a pluribus sensibus corvoscuntur,comunia nuncupantur. Quemadmodum
est magnitudo,figura, quas quasi Cr uidetota tan quid gendo percipimus. Item motus, quies, cr numerus, ab omnibus senilibus cognoscuntur. Idcirco haec quoniam a nullo sensu dumtaxat ac solo intelliguntur, trudam habeant in timinentu, quo sentiuntur, est necesse. haec autem ut plurιbus paterent sensibus ea ratione est iu- 'tuum ut distinctior particularium obiectorum cognitio haberetur. Si enim usu solo colorem magnit dinem, sentiremus, colorem magnitudinemq; muta uarietas si araret. Q nonum vero comnia haec par
ticularium sensitim tundamenta mi Pron quod siub stantiae esse po sint,sed quia ad bensius musatiorem pri i
ma ea sunt, quae contiuere particularia videantur ea ratione communia illa per se quidcm, π primum asen',ut sensus est,percipientur, et proprie. A' sensibus uero particularibus per se quidem, sed non proprie, prium, cognoscentur. Q noniam ea conditio particularum est obiectorum. Haec autem quum sentiuntur, eodem tempore communia oportet sen-E tiantur.
472쪽
44o Naturalis scientiae 'tiantur. Idem enim esectus est, quando nech colorem sine magnιtudine, tres magnitudinem6M colore uidere liceat. Ut rate obiectorum suo ,ita Cr communium priuationem sensu percipit unustusq; casu 'ii est,per vis . accidentia. Sunt er alia, quae quoniam esseni accidens. sinit sensus obiecta, casu quoium cognosci ab alio scusu possunt. ut quum uiso statim lacte, duilcedinem in-ese iudicamns, quae gustus,non usus est proprium. casu vel sed cr substantiam quos casum, Cr ueluti per se per c sum, quelam quandam sensu cognoscimus. Qvc omnia peregrina ares aliena nunclipari iure possint. iDe internis animae uiribus ac primum de sensu communi. 2 l.
Diximus de ijs animae uiribus, quae externae nuncupantur ninc de internis agendum est. Quin itassensilium particularium disterentias nilo sensu externo cognoscere ualeamus,necessarium est, ut eam nobis hiese uirtute lateamur qua siensilium omni pcrsensus internuncios receptorum iudicium habeatur. Ea est a philosophis sienses communis appellata. Isquura colores dijudicat, tanquam visus est quidam: quum uerbs nos,auditus,paritersim reliquis. Quare ellcni ut quotm siquidem sit omnibus, eodem sciriusseri dicamus, ut G uideamus,s videre nosmetipsos' percipiamus .Est enim=en usis ut centram in circulo,
in cerebri parte priore collocatusquὸ,ut ad centrum sine ita fensa omnia refer tur. Sensus seipsos minime sentiunt. 22.
Vt autem usus videre se minime percipit, ita sensus i e conrunis se scis percipere. Nihil eaim prae
473쪽
Compendii Lib. V. . term rem, Minintelligitvrutationem. Quare sen suis quiam particulam ab obiectis exteriorib: A im mutantur: sensu uero comunis a scnsibus tunc quam
sunt,immutat. Hanc vero senses commimis mutatio nem uirtus alia, qua imaginamur, percipit. Rursus imaginationis inmutationem, qua extimamus,uiritu interigit. Eius vero immutationem, qati extimamus, aut mens,aut rursus ea virtus deprehendit,qua masinamitar,ne iustasa processio t. Differentia inter communeid& parti
Digbet autem serisus comunis a particulari, qu)d
particularis qui in obiecta aliena minime per sest cognoscit, communis uero per sese. Item sensus particularis exicmplo er affs mora obiecim agnosci miriti egens ope alienarcommunis uero per sensus particulares latelligit. Item eadem est omnino similitudo insensu Cr in trimeto:tametsi purior in fensi atina ma teria expeditior, quam in instrumento. In sense uero communi Cr particulari non eadem. Immutatio skiud sensius particularis, obsession est communis fel
sus. Is non ri corde,sed cui diximus in cerebro icut et aliae uirtutes intemae quemad dis Plato sensit, collocatus est. Ligatur enim in quiete sensius,quo tempore et cor calet maxime, eripiritib. scatet. cerebrucontra stiget cr torpet quae causa licit,ut sensus ira
praepediti. uis autem cor sit in a a b. princia pale, quin fensus tactus in eo sit uegetior,Cr appeti tione in primis inde assequamur: cerebra tame estus bilias longe dis praebuitsi vi, quum tot tuirturibus ,
474쪽
Naturalis scientiae insignitu atq; restria. Si qua ucro aminalia praecisotia capite sentiun imp ecte id agitur: aes ex eo sequi potest,ut sensus coinuitis non sit in capite collocadus. De imaginatione & de somniis, ac
Quoniam uero necesse est, aliquam esse uirtutem, quae retineat eas si octes, quas siens' comniariis miru-nie retinet maginationem esse dixerunt, quae eo m-nere fungeretur: quaeq; non tantum 1lpecies si plices
praeseruaret,ucrum etiam complicaret atque componeret, ut aureum montem, tragelapham, atq; similia, singeremus. Somniorum quoque phanta mala ex hac virtute prolicψcuntur, in o. o.
Somnus uero fit tam ex fatigatione, quum Iesi spirituue ad interna figiendo externorum obiectu priuaritur tum ex curarum multitudine; quum cerebrum ex ea agitatione calelictum, evaporando sensus sbligit. Quod si nummum calescat arescat ue, inbortives reddit animantes. Quum cibus item concoquendus est, externa opera cessent oportet, ut calor omnis ad interna conuertatur. crapularum quoque ea uise ut
obstructis sensilium inhumentor meatibus, ex Gb duntta humectationis, opere suo sensus Iraudent. . Somniorum uero quinq; unt lectcs:oraculum, uiso, omnium, insomnium, phansactina sub quo ephiatier quaeda alia uetulgo tcrribilia coltituuntur. Haec intelli e qἰιiuis potest, qui parum in literis sit pro ne bus. Vt itaque in somnis aliquod uideamus,necesse est ut species, quae in imaginatione retinentur, aut amet prulum moria reuocatur, appaream, utq; 'patii resideantae caUe
475쪽
Compendii Lib. V. 43 - η euu e dormiendi. Num ebrij statim cubatu evntes, nihil ut dent in somno: puerι ex uehementi humidiatate cr crebra pallione omni s carent. Quinqua non sum nescitu, plerosque contrahensisse, quin pueros via deret luctu in fomlin imitari. Ego uero cῆ puer essenti haud memini an somniare. οξautem soluta is omnis, Cr maxime libera imaginandi uis: quum nihil a cogitatione, sensiumq; exteruorum actione,ab opere suo abduces . Sensin uero communis icile is siomno species a memoria mutuatur quem ad receptidas remm externarum imagines assueverunt. Quum uero similituimes in somnis ratione aliqua deprehenduntur, Meluti quam argumentamur,ratiocinamars, non est η altus soporis, aut peculiari dormitoni.
De uirilite extimandi, dc de memoria.' as.
Est er alia, quae uirtus dicitur extimati, medio ca Aestim pitis collocata, quae ex in quaesensiuntur,ea dicit, quae tis. sentire nequcunt:qualia μηnt,odium,amor, voluptu, e similia. Ouis enim lupum uidens, extimatgeneris inimicitias, wnde fugiendu esse arbitratur. Sed ne eam minaris.
rerum,quas stinet scisimus, desiderari praesentia posset, locum quendum extremum in capite aspequuti u mus,in qua rerum extimatione concepturum effigies, luelut thesauruη in abscondito struaeretur. Quemadmodum autem eas magines, quas ben*s communis recipit, uirus retinet muginandi ita eas steries, quas extimatio elicit, mentoria praestruit. Verum quia nos a caeteris animantibus multu disterimus oli possimus e rim reru recordari,quarum effigies a memoria lapse ad leuerint. Est enim opws ratiora ad ea recognoscenda,
476쪽
e standa,quae simios obliti. Non autem quicos milia memineri Aciles pcr recordatur: bed pro cuiuisienatura,variae quos virtutes attribuuntur. Siccium Gnm, ianuillum imbibere solet, Cr retinere idcirco e sicca sunt complexione, melius meminerunt. minero calidiore natura sint acilius recordatur,quum calore agillimo cum perscrutensuri Memores autem
Pueri. pueri, quanquam humeri funt, idcirco quoniam minam rem itam tantis ineambunt. Ad dicendum Vtem est idoneus is qui humecto sit corpore: imprimis tur enim cedenti materia anima sine ullo labore.Senes uero idcirco aut sicili obliviscuntur,aut aegre recor dantur,quia humoris copia praepediuntur.
De uirtutum praedictaru praestantia. χα
Ηe uirtutes sunt deprehendendi interiores, qua- rimalia est minus prae cris,alia magis prestres. Nam . . mmoria quum alienarim rari sit conseruatrix, pe equa est, famulatur uirtutibus reliquis. Extimationem imaginatione nobilior est, utpote magis ad intestigendi vim erpotestate accedens. Imaginatio quos Imaginatio sensum commem excedit. Ea duplex est: perfria ut duplex. equibouis, er huiusic odi er imperfidia, ut apum, formicam. Priam estin eapite costituta ecunda uero per toturi pergitur corpus,perinde ac tactus. Formicae uero er apes quae faciali, inclinatu Acssit naturali.
Nunc est explicanda eaparsit qua uirtutes movendi tractabaritur. Diuisimus enim omnem animaliu
477쪽
ompenda Libo v. 4ς -- risiravido, qui naturalis est tm inestq; ijsomm-bus quae calore ramis prem tur nam animalibus i impersim; large non potest ea uirtus,quam extemis . . , peratione naturae nuQa indigeant refrigeratione) aut appetitione ea ram rer , quas deprehendimus uti
extimando, vel imaginando, unde defugiendum fit, sies persequendum. cuius maxime motus principale instrumentum cor esse creditur, quam hinc adsit poG contis mussin ut appetitione sensibilium animalia moveo turi ed ut istisius perscrutantes staturam, appetitiola d diuisa uirtutes est: irascibilem, concupiscibialem . concupistentia est circa ea quae aut delectans aut delectame uidetur.hac desideramus,gaudemus, Letamuriamamus dili Mem quae his contraria su Gaetor an in tristamur, dolemus, olimus. Irascentia uero circa ea versatur, quae ardua dissicilia sunt. Duliciter aut e lici ad ea solemus .nam aut imbecil- blate deterrem aut robore incitamur. Robore u in . ii tro incitamur, quum aut ambitiosi fumiis, aut magna lerites,uulsuperi haut cupidi dominationis, distora I ni contemptores: quae omnia acrmus, ut potentiunt acq iramus. Sed π alio modo robore impellimur,ut
irastimur,insurgimius,ars excandescimus. Imbecillitate uero deteremur, utpote quu aut bonuriimus via multi. Bonu fugimus,cu aut dest'eramus,aut humi
.les abiectis fumus, aut reuerentifimes pergaque
libet nos gerimus.Nu rursus mala aduersas decliua mus, i poenitentia agimus,aut timemus,aut huiusc-
478쪽
mcns appetitio. Appentio vero,genus est at re nis Sed quaeri solet,quur quatuor poti,fimi a taliones numerentur:timr,slpes,gaudiu,dolor. sed ce lium bonu, secumdams rem inflare deprehendi' mus,statim spes orituri. qua uero iam ad itea res,gau dium. mois malu expectamus, timor inbequitur. Iluero iam prae s se,angimur atq; tristamur. Nonso, tum aute perstrue animantes,quae rasent, euitant: σquae promt, persequuturi. Merum ex fruistibus quos inest quaeda uus Hic Cr inclinationi silmillima, ut qu sιe ciant nutricationi, attrahere po int: quae ueroo ant,relinquere dis deferea re . plai gulliu loco uirtute quandamn dige euendi rendi nancisci turrines alimentu capiunt uilini, prι 'ς iusta usqua coctussit i a me radices, quae issu pro ore si Gut Theophrastus ait, Aristotelas. acansanuuentre indigeant est necesse in quo indigesta alimonia
locaretur. Animanses quos saxatiles uentrem habere non uidensar, quum tamen simile aliquid ais conmontes illis sit,in quo cibatio recepta cocoquatur. Quare er haec quos animata mi imperstri, er connpiscunt aliquo pacto, Cr irascuntur. Ta s perlecte singulussint adepta: habent enim gustu, quo conmenientiss gaudent, extristantur aduerss. id ex eorum consseictione, qui doleant,eτ dilatatione, quum delectenrur,apparet. Gullus uero in ijs est quodammo
do imper ictus, qgippe qui toto corpore suum om
479쪽
Compendii Lib. v. 44'ex erceat: Musa uero tumesi gullum in fragra habeant collocutu, uiuere videantur capite inutilato, qvcmadmodu Cr angulῆae: mon tamen an alia dicenda bunt, quum gustu tunc careant, ex diu nequeant uiuere. Hucusq; de appetitione dictu sit, quae orma sic si ire sequi, no diu sum licere geniti animaliu uidetura Quatuor aliae potestates, quae ex dieiis appe
tendi uirtutibus oriuntur. 2'.
Ex ijs aute appetendi uirtutibus, quatuor aliae potestates inna catur, quibus ad ea quae appelliritur, moneri possimus, ad existentia capcllinda progredi. Fwndamenta autem in uniuersum huiuscenodi pote statum in extrema cerebri parte consistunt, aqua ncrui per membra omniadiffunduntur. Prima aute vim tug est. qua Cr membra contrabimus cr extendimus: inest, unus haec animalibus omnibus. Secunda verbest, quae loco aliquo excedentes, alio progredimur: inestq; ea uirtus perfectis duntaxat animalibus, atque absolutis. Tertia est, qu erepo pumus, ut cuius rei innstrumentum aliquod naturae cuiusq; conueniens habeatur: ut homini manus, api er araneis os atq; pes. Quarta est, qua vocem emittimus: inestq; uirtus ea ijs quae pulmonem habent, ut retro est traditum. Hucusq; dictum est de qs animae siensiuiuae uirtutiabus propraetatibusq;, quae nobis cum caeteris animaliabus brutis communia esse videbanturinunc de ea quae . aliqua est,anima rationali dicendum.
Est itas animus hominis in corpore toto dif8 usicr omni caros instrumeto, quam 4 malev&mu tum recedat
480쪽
4s Naturalis scientis recedat oportet id quod intectigi debet. Quod si per instrumelua res istelligerentur, nihil intelligi possci,nisii aut corpoream esset,aut corporale. Obie tam Gnim uirtutis tutelligendi est ea βrma, quae equestri- 'tacmni materia, materias allectis, in cognitionem venit. Quian enim hominem, hoc est,eam speciemseu
genus aliquo aut disterentii intelligo, neq; ad qua titatem ullam magnitudinemq; re1picio, neq; ad aliud Milion principiam pertiae re animaduerto: sita solius hominis formam substanti scomplectori Sen s vero Cr imaginatis extimatios, cum materiae adiacer tibus duintaxat recipitot rerum inlisitadiari, Cr in tromittunt. Sed intelligendi uarietti ex rerum pendet, . nutrietate. corporea enim atque muteriae corruptiliis ratione tisiecta prius a sensu, demam ab ipsa a materia cognoscuntur. Mathematica uero prius imaginatione' aliqua, deinceps ratione deprehenduntur. Incorpo rea uerb, ac prorsius ab omni materia separatu, ut . . Densola intellessione inuestigantitri De duabus mentis patribus,ac primem de patibili intellectu. 3i., Mensis uerb duae urit partes: in quae rerum omnium potest imagines recepta errarum uero praeser--itim puti dicitur receptionem, quas prius inruginando cognouimuw σscnssendo. Vt autem exse sensus mitilum habet rei imaginem sentiendae,sed in omnibus steciebus caret, quas est recepturus: pariter patibilis qle. a philosophis appellatus intellectus, ex se omni caret cognitione. fieri tamen potest, ut quavis paristilis tantin, aliquando iamin agere Mideatur. Mum enim,