Comoediae;

353쪽

IN ANDRIAM. I S

Deisset. Ergo quod gessititur: Lut M AI. ITER VENIRE MLLTO, ille sensus est, ut ioc otiim ibi credi re prDIM Ait unita ut eoisilioediae suae placere iit. illud, ut adverAnrio letient respondere. Ergo IN PROLOGIA FURIIIENDI HI RAM AB TVrl IL, lioeest, valde utitur lier prologoriam. Noli ut ii rguine litu in arret, squod prologorum est semitur olli ciuili sed ut Rein perbialivoli poetae in aledictis res polident. Adiecit ET EI IN I DETAE, quo facilius uini nem ex vetustate Iotare posset, qui Cum vetustate columen latus ituri Rit, et ii otia per inledieta, invidere videatur. V. B. il L. II III 3I VITIO DENT: Iluc est quam rem cul- Io Pent, et necu Selit. II NON ITA mis SIMILI , SUNT Vult simile esse argu inentiam tuarum , comoediarum, non tamen illari muni dissimile. Et me menandrum haccusare videaturo qui sene uno r;:uiuent, duas res moedias decerit, cadiunxit , quod ad eius laudem is

niaxime pertinebat: DISSIMILI ORATIONE AC STILO.

V. II. QUA CONVENERE IN ANDRIAM : Multa enim conveniunt: liae igitur Terentius in Andriam transtulit. V. T. FACIUNT NE INTELLIGENDO: Moo est, ' quasi plurimum intelligendo. 2o V. 26. QUAS FACIET DEINTEGRO: oc est, de integro cum unam Graeca in tu unam Latinam transtulerit. Nunc enim transtulit quasi duas, atque ex hoc videtur illud Teren tius declarasse, quod fecerit iure fecisse, et per exempla. Verumtamen iam non esse facturum, ut de duabus comoediis natu comoe-25diam faciat. V. 2T SPECTANDAE: Moc est probanda, et ExIGENDAE: Foras mittendae.

ACTUS PRIMI SCAENA PRIMA.

Prima scaena huius comoediae caussam continet quasi deli-Zoberativam, ubi certum consilium exploratumque nianda Servo dominus. Ne tamen hoo iniustu ni consilium sit, quod ex deliberatione videtur inventum, ex narrationis partibus colligitur quod iustum. Habet quidem finem haec scaena, imperium atquentandatum, quod servo detur. Sed ne imperii atque mandat 35 iniustitia sit, caussae est consilium sumptum ubi similiter qualitas est, an iniustum consilium sit. Sed iam ut ad speciem v niamus, mandat servo dominus, bene ut adsimile nuptias. Consilium autem id est V v. Ido. ET NUNC ID PERAM DO UT PER

FALSAT, NUPTIAS NER OBIURGANDI CAUSSA SIT, DENEGET. do Cotis illi ratio quaerenda est, quae subponitur sic. Filium credo amare meretricem. Haec ratio per coniecturam tractatur, an filius amet meretricem. Omnis igitur scacna in hoc consumitur,

ut argumentis coniecturalibus colligatur, lilium amare et Quare

354쪽

eonte et urceonxiliuin uiani probat, ut siliunt lebeat obiurgare is aniat. luo consilio probat et iustum declarat ni periunt, tuo

est servo ni peraturus , ut bene ni rumini ut et nuptias. Ilaec per ingulorum Capita versu uni plenius perientur. I rinium ii quid

turpe lontinus adversus filium servo iniri lare videatur. Si quidem ille lilius, lite servus egi. Non illa vulgaris abiecta persona servi est, neque in eo nilicione vivit, neque in turpi osticio servitutis sed cuius nimias et in te irrita fuerit per osticia completa liberalis Hoc rigitum tangit Sinio, reum laudat servum morum iam: Io et dicit opus esse non arte, Red his potius rebus, quas in eo semper agnovit, id et taciturnitate. Nam fides est, ut eompleat quae niandat taciturnitas autem necessaria videtur, ut caveat Sed parva laus data servo videtur, quem coegit dominus

impositasti mandata servare Sed , quoniam rapuit servum lonum I duntaxat potuit esse consideratio, quod dominus maior sibi, nescio quid, adversus ni inorem dominum imperaverat. Cuius si non esset, imperium adulescentis aetatemque timere deberet, quia illi post senis mortem era dominus futurus. Idcirco laborat senex irim, in animum suum , servi in imos inclinare, dicit. o Ergo ex illo tempore, quo emptus servus sit, Se iusta et clementia sine duris laboribus imperasse. V. B. EG enim os roUAM TE EMI A PARVULO, inquit. Vere enim praestat, quia ei praestat, qui mereatur. Nam circa iuvenem dii officiosum imperare fortasse rini perantis est metus. 25 Et cum dixit A PARVULO , utique beneficiorum suorum longum tempus ostendit; deditque ei continuationem praestandi. ino illud in Iugurthino Parratim ego te Iugurthet, misso Petti e et sine Pe et Sine vibus in meum et egnum excepi Adiecit autem ad cumulum beneficiorum, non quod tantum bene servierit, cunia ei dominus clementiora quae fuerant, imperaret Sed quia ex servo fecerit liberum. V. Io. FECI EX SERVO UT EssE LIBERTUS MIIIIa Summuni etenim fretium servientibus videtur esse libertas. . Et quoniam omnis libertus satrono debet servitutem, rideo adiecit IIII non

35 Pamphilo, lota est non filio. Ut ille non crederet, dicet libertum, se debere filio servitutem. V. II. , QUOD SERVIEBA LIBERALITER: Pulchre hoc videtur adiunctum , ut non propter alias caussas dominus dedisse videatur Sed quia lano seni per i habuerit sim servitutis condicione do voluntatem liberaliter omnia quae iussa fuerant, implere. V. 12 SUMMUM PRETIUM PERSOLvI TIBI SUMMUM TRETIUM dixit clibertatem. et ita debitorem iam servum ad domini ossicia fecit, sicut in servo dominus quod habebat exsolvit. V. 22. Salvs Ilva in bello Iugurii in Cap. Id.

357쪽

IN ANDRIAM. I T

V. I IN MEMORIA II An Lor Itecte fiervat uni a Remo, ut ait ille litoria inliere liceret: ne lue eniti dotii in referre gratiani, otest, iis sola ostieturuiu restitutio II ieinuriam, eri everaret. S. I Ain, MLTO: Milii videtur iuris ratione ni respicere. Ingratus en in litterius a lintroitu revocari in ervitute ni potest. S. GAυ- si DEI SI TIB ii VII, FI cI eli eluenter servus se gaudere lixit, si ex factis suis loni in reddiderit voluntate in , et iiiiii duo tetn-Pora coniunxit, ut non ut uiu fecisse, sed et facturia in esse declararet.

V. S. I, VERSUM TE: Apud te intellegendum. Quida in Ioenini, quonia in sit pra dixerat UUI SERVI EI: IS LIBERALITER, iocintelligunt, ut littere suoque diceret, qua gentiebat has propterea voces ex libertate prolatas, in conviti uin aut iniuriani secundum rationem veritatis proferret uod si ita est, dicta sunt a servo contra domiti uin idcirco intellegunt ADVERSUM TR, IS contra te. Sed inelior est interpretatio superior Est vero liueus lue figura συναθροισ/L ό , quod est congregatio criniinum vel beneficiorum, nil commovendos an inio R. V. T. UASI EXPROBRATIO EST: Beneficiorum commemoratio uni ostenditur, ingrati exprobratio dicitur. 2o V. s. PRIMUM INDIA RE PRAEDICO: Ante quam narrationem incipiat ponere, summam primo proponit, quae talis est: QUAS CREDIS HAS NON SUNT VERAE NUPTIAE. Partitur ii senex, eaque partitio triplex est. EO PACTO ET GNATI VITAM, ET CONSIMUM NEUM OGNOSCES. ET QUID TACERE IN MAO TU RU VELIM. 25 Ergo secundum supra divisionem positam gnati vita eum exponitur, coniecturalia continet argumenta Consilium cum exponitur, per qualitatem dicitur. QUID FACERE IN HAC TE RE VELIM.

Similiter qualitatis ratione consistat. Utraque autem qualitas negotialis est Incipit primo nati vitam. 3o V. 23. NAM I ,οST DAM ' ExcESSIT aec EPHEBIS: IxCESSIT

EX EPHEBIS tempus puerilis aetatis excessit. Hic argumenta coniecturalia diligenter debemus advertere, quod Pamphilus videtur amare meretricem Argumentorum loci traduntur alii esse artificiales, alii inartificiales et inartificiales quidem ex aucto-35ritate sumuntur vel opinione artificiales vero ut a personis aut negotiis. Cum autem omne argumentum rei dubiae faciat fident, his vel nostram vel adversariorum caussam confirmamus vel infirmamus. Quorum Ioei sumuntur ante rem quidem unde

Agitur, a persona, a caussa a tempore, a loco, a materia, ado, modo, a ratione. In re unde agitur, a toto, a parte, a specie,

differentia, a proprio, a distinitione, a nomine. Cirea rem unde agitur, a si initi, a dissimili, a pari, a contrario, a maiore, a minore, a praee edente, ab eo quod est Simul a conse-V. II. Supra T. II. VOL. I. 2

358쪽

ITA I UCRA IN IIIJ COMMENT.

que II te. Porum rein vero, ab eventi iudientis Qui uel ideo

euili Inu Iies iliciantur, sui in niti genere cauRRarunt ex iis reunteiit a duci porum viant. Anni a pergultis con Riderntur lintria, unieri, renus, eorporis altitudo, ni orerum, vita, inicitia, ne in g, ne exfius, si vulturum. Vel liter a persona noliteri, natura vi tu , fortuna, liabitus, flectio oritudia se eoiis ilia , ita Pinc ensus et ortitiones. V 2it. I s. En iii UE OMNE, Apud illi luos ista dictio ponebatur ut Dixi NE A supervacuunt sieret, et uperior tantu In gernio propriani si e nisi eatione ni contineret.

V. l. li III. GRE . II PRAETER CETERA Iluc e fit, o iunia ae lualiter, nihil ini lilius ante Dialitia.

V. II. NON MURIA: Non sine caussa, id est iuste Ius en in coiitrari alii habet iniuriarii. Is V. i. ET ut ii, i m Mirum Quid ani arguunt, Terenti una, quod istam sententia in dixerit servus, quam Apientum Rumnius ex septem protulisse dicitur. Quae qui deni res non digna reprehensione. Nam pri in omni viii , in hominibus ita tura, id est Sensus aequalis est ita concipere et servus potest eum virtutilius 2D in re nium : quod omnibus sit ne litate naturaliter ut tributum. Deinde fieri potest, ut ista sententia iam a sapiente dicta percrebuerit, et omnium in ore versetur. bon enim Terentius vel quilibet alius hanc comprehendit unde et Servus, non tamen ut callidus, audita mirent potuit in sermonibus collocare. 25 V. s. Sic ITA ERAT, FACII. E MUS: Honeste pater narraturus vitam filii sui suspectam, docet praeterito te inpore integritate vivendi obscuram tenuisse in suis moribus disciplinam. Ex quo ostendit sibi curam semper suisse, ut filii vitam co-

nosceret.

8 V. o. Ilo TRMPost ops pquiti diis Et ex hac sententia intellegi datur servum bonum esse atque sapientem. Ita et insuperioribus et sapientis est concessa sententia. O TE IPORE autem quod dixit, mihi videtur ad omnia tempora speetandum. Nunquam enim non valet ista sententia. 35 V. 2. INTEREA MuLinu DARDAM: Et haec interposita narratio demonstrandae personae caussa dicitur, quae ab oratoribus digressio nominatur: quoties a narrationis tenore in alia, nurrandi necessitate, dilabimur. Dd. INOPIA ET COGNATORLM: Quorum debuerat ope au-doxilioque fulciri.

V. d s. EGREGIA FORMA ATQUE AETATE: Duo quae necessaria ad Voluptatem fuerant, complexus est, ut et vultus et aetas placere potuiSset. V. dii EI ARREOR NU QUID ANDRias Cautus servus eum d 5 adulescentem sciret, timuit mulierem, et vultu et aetate laudabilem.

V. o. UNU; ET ITER ALTER: Mie arguto intellectu tresaeeipiuntur Nani Us utique numeruli suuim ostendit V ALTER