Arnobii Disputationum aduersus gentes libri septem. Quibus accessit eiusdem argumenti Dialogus; M. Minutii Felicis Octauius. Geuerhardus Elmenhorst recensuit & notis illustrauit ..

281쪽

Σ ARNO EI ADVERsus UENTE Istrat quo peragi mos fuit sacrificiorum solentum munia. Vnde igitur coepta est usurpatio eius assu-- ini: aut in antiquam 'eterem consuetudinem quaena irruit nouitas, ut quod tempestatibus tantis necessarium non fuit, locu sumeret in caerimolitisprimum ZNam si sine thure religionis ossicium claudicat,necessariaque vis eius est,quae propitios faciat,mitesque hominibus coelites: peccatum est ab antiquis, quinimmo piaculis plena vita omnis illoru fuit: qui quod maxime conueniens deorum fuerat voluptati, per incutiam neglexere libare. Sin autem temporibus priscis,neq; homines,neq; dii fiuius thuris expetiuere materiam, comprobatur. hodie frustra illud inaniterque praestari, Ax bd neq; antiquitas neccliuium credidit,& sine vilis notatas rationibus appetiuit. Denique ut illam semper regulam definitionemque teneamus, qua demonstratum&fixum est, quicquἰ id fiat ab, hi omine, habere oportere suas causas, & in ista quoque retinebimus parte, ut requiramus ex V his quae sit causa, quae ratio,vtante ipsa numinum igna,ibura iniiciantur altaribus,4 ex eorum incendio familiaria fieri existimenturvi milia: quid ex huiusinodi facto acquiritur his rei, aut eorum ad animos quid accidit, ut merith iudicemus rect Eista dependi, S non frustra atque inaniter concre- mgriist enim vos debetis ostendere cur thura diis detis sic δc deos sequitur ut debeatis expromeroha hiere aliquam caulam,cureano respuant, quin immo cur ea tam familiariter concupiscant. Honoramus inquiet aliquis fortasse his deos. Sed nos non vestrum, sed numinum requirimus sensum a nec quid fiat a vobis, sed pendatur ab his quanti,

282쪽

quanti, quod in pruinium datur fauoris, interro gamus. Sed tamen 6 pietas quantus iste est honor,

aut qualis: qui ex ignis odore consi itur,&resina ex arboris comparata ir Nam ne forte ignoretis quid aut unde iit thus istud. viscum est ex eortici

bus proliens, ita ut ex amygdalo, ceraso, lachrimabili deltillatione coalescens Hoecine ergo sis, peras honoratac auctificat dignitates, aut otiana si aliquando contracta est, thuris vapore diu blui tur,&temperata indignatione sopiturZQ id ergo celt tis cuiuslibet arboris viscum ine ulla passini differitate combureret Nam si honorantur hoc 'numina, nec indigne sustinent panchaicas tibiar-

dere resinulas, quid interest, unde fumus altari . bus conficiatur in sanctis vel ex visci quo genere nubes assitiones exarsitienti δε nunquid aliqui, in dicet,iccirco superis thus dari, quod odoratus ha- beat suaves.&uarium commulceat sensum rei quaveris sint aspera,&ob causam offensionis e clusat Habent enim dii nares, quibus ducant a reos spiritus,accipiunt uras, S remittunt:vipe

netrare illos possint nidorum differentium qualiatates ' inod si damus ut fiat, mortalitatis eos adiungimus leg &excludimus diuinitatis a finibus Quicquid enim spirati reciprocos halitus auris comineabilibus dacia, id necesse est esse mort le, quia caeli sustineature pastu Quicquid autem caeli sustinetur e pastu, si recursus abstuleris qui a. bus alternatio redditur abstrahi lucque vitalis, o blidi eius necesse est animam S rationem subrui atque interire vivendi. Ei go si Sc dii spii ant odoreinq; ad se attrahunt auris comitantibus inuolu tum, non est ab re dicere dc alienis eos suisitionib.

283쪽

vivere,&interclusis posse spiraminibus interire. Et unde nouilli messcitis, an si odorum suauitate capiuntur, eadem sint eis iucunda quae vobis, de parili sensu vostras mulceant afficianique naturas. Nonne fieri pote est, ut quae vobis ast erunt voluptatem, contra illis aspera videanturin tristia' im enim deorum sint sententiae dispares, substantiaeque non unae, quibus efiici rationibus potest, ut quod qualitate diuersum est, unum sentiat accipiatque contactum Z An non quotidie cernimus Zointer animantia terris orta, esse aliis eadem vel amara vel dulcia mortifera his esse, quae illis nata in perniciem non sunt ' Et quae alios mulceat odoribus laetis, eadem pestiferos halitus aliorum corporibus spirent'Sed hoc ut fiat, S accidar, non in rebus est causa, quae simul esse mortifera,simul

salutares, simul dulces nequeunt simulq; amarae consistere sed, ut quisque est factus, ad extrinsecus rei venientis attactu ita afficitur: qualitatem non accipit ex rerum impulsionibus natam sed ex sui sensus contagiique natura. Verum omnis haec

ratio longe est ab diis sita, nec exigui limitis interiectione discreta Nam si verum est ut ab sapientibus creditur incorporales hos esse,neque oliditatis alicuius eminentia subleuati,inanis apud hos

odor est,nec sensibiliter commouere aura eoxpΟ-tis est nidoris alicuius non si mille tu pondera masculi thuris incendas, caelumq; hoc totum redundantium vaporum nebulositate cludatur. Quod enim non habet roburri substatiam corforalem, c5trectari a substantia non potest corporali: odor autem corpus est, tactis sicut naribus indicatur, adeo ergo sentiri ratione non potest ulla, qui caret

284쪽

re corporis, atque omni sensu, cogitatione priuatus est. Merum thuris est socium,quod explanari consimiliter poscimus, cur ei superfundatur incensioni. Si enim ratio cur fiat non ostendeturι nec habebit expositam sui causam non iam istud errori obiiciendum est ludicro, sed ut dicatur expressius)insaniae dementiae, caecitati. Vt enim iam saepius dictum est, debet omne quod geritur,causam sui habere perspicuam nec caliginis alicuius obscuritate contectam. Si ergo fiditis faeho, ape . rite, monstrate, liquor iste cur detur,id est vinum superfundatur altarib Nunquid enim numinum corpora sitim sentiunt aridam, eorum necesse

est siccitates humore aliquo temperari Nunquid

nobis ut mortalibus mos est, coenis intermiscere

potiones,pari etiam more post solitos victus iborum, pullium, hostiarumque caesarum, quo putrefiat faciliusvi percoquatur cibus, frequentissimo irrigant accipiuntque se vino'Date quaeso immortalib. diis bibant,scyphos brias, pateras, sympuviaque depromite dc quoniam tauris pinguibusque se dapibus, atque opimis inferciunt escis:

ne quod in stomachi tramite male transuoratum substiterit viscus: succurrite, properate, Ioui Optimo maximo merum ne praefocetur, date cupit e

ructare, nec potis est:ac ni illa labatur,4 dissolus tur obstructio, periculum maximum est, ne obli-sus interrumpatur spiritus,& viduatum remaneat sine suis administratoribus caelum. Sed frustra,inquit, in equitas nobismon enim nos superis ob eas profundimus merum causas, tanquam illos existimemus aut sitire, aut bibere, aut suavitatis eius affectione laetari Honoris eis ergo datur, quo fiat

285쪽

, ARNoni AnvΕRsvs ENTE illoruris elisior,atriplior augii stiorquesuNinutiis, altaria super pia libamus, Sc venerabiles cnissas carbonibus excitamus extinctis. Et quaegrauior infligi contunieliadiis potest, quisnseo, credis, accepto mero propitios fieri: aut honorem existi,

rem super vividam ieceris atque instilla uteris mi nam'Non nobis est.sermo ouat hominibus ratio ἀnis expertibus, neq; quibusnon silconiniuitis in telligentiae veritas inest vobis sapietitia, inesssenius, veruinq; nos dicere ap*d vos i interiore

iii conicitis. Sed quid facere possinitiis cotis rare nolentibus penitus res ipsas, se Πῆ μω

fieri oportere confiditis: n mirum quia apud vos plus valet nullam habens constretudo Vtionem quam xeru in ectrinaturavi di in ponderata .Quid est enim deo cum vino,aut in eius materia vis qualis, aut quini est,q dctim effustinis .etit sublimitas eius ings scat, horiso ra a existimetur auctoritas e d strixia a fum

est. Veneri re proxima diruia seruiistabilitante virtutum verecundiae, pudoris, iastitatis inimicaZquodin insanias, dc furores mentes saepius praecipitauit excitas.i ossi illos deos maledictis compulit exauctorare dementibus Itan

istud non simis, pleniam a legi est;

honori hoc dare, quod ii tu id auidius sumpseris, quid facias,nesci s: quid loquaris, gimres: ad exuenium videnti, Nini , dc petiit, conuiutium,infamiamque merearis operaeprectum est etiam verbaipsa depromere, quibus, cum vinum datur, rei, ac supplicareconfictu est 'in s

286쪽

hoe vino inferio esto Inferib, inquit Trebatius,

verbum ea causa est additum, eaque ratione profertur: ne vinum omne omnino, quod in cellis,

atque apothecis est condirum, ex quibus illud quod effunditur promptum est, esse incrum incipiat,&ex usibus eripiatur humanis Addito ergo hoc verbo, solum erit, quod inferetur, sacrum.

nec religione obliti bitur caeterum. Qualis ergo hic honor est, in quo imponitur quasi lex deo ne plus quaerat quam datum est ' aut cuius ipse est auiditatis deus, qui nisi verbi fuerit praescriptio

ne submotus, cupiditatem suam protendat ulterius,in apothecis suis supplicem priuet Mactu

hoc vino inferio esto iniuria est ista, non honor quid enim si diuus amplius hoc voler, neque erit contentus illatot nonne insigniter dicendum est laedi, qui honorem accipere crim conditione coVgatur ' Nam si exceptione non addita, sacrum necesse est fieri omne omnino quod in cellis est vinum, manifesti m esti deo contumeliam fieri, cui modus constituatur inuito : ros ipsos in re sacra caerimoniarum ossicia violare, qui non tantum tribuitis vini, quantum deum videtis sibi velle praestari Mactus hoc vino inferio esto quid est

aliud quam dicere tantum est,machus, quantum volo tantum amplificatus, quantum iubeo: ta tum honoris assumito, quantum te habere dc- cerno, dc verborum circunscriptione definio. deorum sublimitas praepotens, quam venerari, quam colere officiis omnibus cς remonialibus debeas:cui legem venerator imponit,quam cum pactionibus adorat&formulis quae per unius for-

midinem verbi ab immodicis vini cupiditatibus

287쪽

ascetur. Sed sit, ut vultis,honor in m Minitri

re, immolatione laevibus hostim luxurae num offensionesque placentur. Etiam dii sortis, eoronis afficiuntur,& floribus' Etiamne aeristinnitibus,& quassationibus cymbalorum Etiamne tympanis'etiamne symphoniis'quid essiciunici pitus scabiliorum' ut cum eos audierint numina. honorificE secum existimentactum,&seruentes animos irarum obliuione deponant' 'o nunquidvrparuuli pusiones ab ineptis vagitibuscrepitac lis exterrentur auditis: eadem ratione, omnipotentia numina tibiarumstridore mullaentur, aqnumerum cymbalor; --sa: cescuntλQuid sibi volunt exercitationes illae,qua canitis matu ini icollatis ad tibiam vocibus O ὸormistunt enim superi,reineare ut ad vigiliasM-beantZquid domuitio'es illae . bi's bene visa -t,auspicabili salutatione mandatisὶ Somni Gnim quiete Bluuntur, occuparique ut hoc possini lenes audiendisunt naenisΤLauatio,inquit,deunxi atris Osthodie Sordescunt enim divi,&ads des eluendas lauantibus aquis opus atque adiuno antiqua cineris frivicine Iouis epulum cras st. Iuppiter enim coenit, magniasque impi indus Mit dapibus, iamdudum inedia gestiens, amum uersariainterim2ione ieiunus. Asculapii geritis celebraturque vindemia colunt enim dii vineas, ab stasionibus contractis'xprimisit vindemia,

tostis vinum Lectisternium Cereris erit tilibus proximis habent enim dii lectos,atque, ut stratis possint mollioribusvicubare, puluinormn tolli tur atque excitatur impressio. Telluris natalis est.

288쪽

galensibus nomen est, caeterique omnes alii, quos elle sacros voluistis &religionum inter officia deputari quam rationem habent, quam causam, ut institui, condique debuerint,& ex numinum appellatione signari Honorantur, inquit, his dii, v siqua ab hominibus continent offensionum me . morias illatarii, abiiciunt, excludant, redduntq; se nobis redintegrata familiaritate fautores. Et quae causa est rursus, ut tranquilli placidi essiciantur,& mites inepta si res fiant, ab hominibus ociosis multitudine spectate ludatur' Ponit animos Iup- ψter, si Amphitryo fuerit actus pronunciatusque Plautinus'aut si Europa, si Leda Ganymedes fuerit saltatus, aut Danae,motum compescit irarum' Traquillior, lenior, mater magna emcitur, si Aty-

dis conspexerit priscam refricari abi strionibus fabulam'obliterabit offeniam Venus, si Adonis inhabitu gestum agere viderit saltatoriis in motibus pantomimum indignatio relanguescet Alcidae, si tragoedia Sophoclis, cui Trachiniae nomen est,

Euripidis aut Horcules actitetur'Existimatur tractari se honorifice Flora, si suis in ludis flagitiosas

conspexerit res agi, migratum ab lupanaribus inTheatroΘItane istud non est deorum imminuere dignitatem dicareri consecrare turpissimas caeis, quas censor animus respuat, quarum actores inhonestos esse ius vestruri inter capita com-

putari iudicauit infamia 'Mimis nimirum dii gau- , dent, illa vis praestans, neque ullis hominum comprehensia naturis,l: bentissime commodat a diendis his aures. quorum symplegmatibus luxia

289쪽

, g, ARNbiti ADVERsvs ENTES , inis intermixtos seesse, terisionis in materiam runt aelectantur vires est, stupidorum capitibus ratis talapiptattrivsonitu, atq; plausu, fael is Mictis turpious,fascin arum ingentium rubor. lam vero si iderint in foemineas molli inclines ener ' antra se viro vociferarthos sciustra, sine causa a lios cursitare, amicitiarum fide salua ciuitunderei alios, di crudis mutilare se caestibus, certate hos :spiritu, baccas vento distendere, votisque ibus concrepare, manus ad coelum tollunt, rebus.

a nutabilibus moti prosiliunt xclam anton gratiam cum hominibus redeunt.Haec si diis immor talibus obliuionem .sterunt simultatum, si ex co-m diis, atellanis, mimis, ducunt laetissimas voluptates,quid moramini,quid cessatis, quin & ipsos dicatis deos ludere,ias fulte saltare, obscoesias 5

pingere cantiones,& clunibus fluctuare citistiis Quid enim differt,aut interest,faciant ne qc ipsi, an ab aliis heri in amoribus ari indeliciis ducant vide igitur fluxit, vel ex quivus enata in causis

opinionum haec prauitas i Ex eo scilicet maximE, quod nequeuntes homin-, quidnam sit de scis re,quidnam sit viseius, natura, substantia, quam tas uti usime habeat formam,an nulla sit corporis incumscriptione finitus,agat aliquid arin in agaqvigilet ne perpetuo, an aliquando soluatur inso . - mnosci cursat, sedeat, ambulet, an ab huiusmodi motibus,& sessume sit liber: Haec omnia iitrixiὰ nequeuntes scire, neque ratione aliqi a pervide min eas suntopinationes lapsi, ut deos ex .sin . .

ghrent, desqualis sibi natura est, & illis talem-rent actionum ,reruna voluntatumque naturinia

in 'd si animes, iterent milius esse se iit ,

290쪽

, iaci ter formicu Lm plurimum seseque essedis

.criminis,profecto dc sinerent arbitrari quicquain se habere commune cum suo eris, dc intra suos fines humilitatis suae modestram coimerent. Nunc ,eio quia cernunt Ora, oculos, capita, buccas au-

riculas, nasos, aeterasque se alias membrorum ge- rere ac Visceri in portiones. dc deos existimant eas adem ratione formatos, li; bitumque illos suum compagine in corporea continere: i quia gaude re,laetari, moestosque se fieri tristioribus consipi . . tiunt causis. arbitrantur, numina ex rebus hila- rioribus gaudere ex minus laetis animorum contractione conduci: assici selidis putant, coestum mentes ludorum delectatione mulceri. Et quia illisse voluptas est lauacrorum refouere caldoribus. superis ducunt lauationum esse mun- ditias gratas. Vindemiamus nos homines, S deos rentur,d credunt suas ducere atque agitare vin- demias: dies nobis natalitii sunt, 'otentias coe-

lites dies autumant habere natales. Quod si os sent asscribere valetudines, aegritudines, corpo ales diis morbos, non dubitarent eos lienosos, lippulos, atque enterocelicos hicere, eo quod ipsi, &lienosi,&lippi sunt saepe,&ingentium hernia rum magnit line ponderosi Age nunc sum malim , quoniam sermo prolatus est, terductus in haec loca, si agatorum partium oppositionibus comparemus, utrumne vos melius rebus desuperissentiatis, an potius hos multo honora- 'us opinemur&rectius, quodq; rei diuinae suam praestet, atque attribuat dignitatem. Ac primum vos deos, quos iniscrum natura vel ai bi tramini esse,vel creditis, quorumque in te lis omnibus

is i