장음표시 사용
21쪽
persectaque Iurisprudentia est, quae omnium diuinarum & humanarum rerum, id est absonum & negotiorum aduersus Deum & homines sic enim interpretamur res)cognitionem possidet. Ille persectus Iu reconsultus, qui non in ijs modo quid i ullum , quid iniustum sit, diiudicat,quae popularia lunt,& manibus tractari ac teneri possunt,cuiusmodi frunt testimenta,contractus tutelae, caeremoniae, officia, Sc si qua sunt alia externa: verum etiam
qui in hisquet ipsius mentis S sunt&animi, quaeque intimam illam & cum Deo proxime coniunctam hominis naturam respiciunt, quid aequum, quid iniquum sit,cum persectissimo Legumlatore Mose videre possit & intelligere. Atque hoc illud eli cur sacrosancta dicatur haec scientia, Mut Vlpianus ait CVIVs MERITO 'VIs NossACERDOTEs APPELLET. Nam clim in reliquis serme omibus artibus,nihil aliud, quam ingeni sagacitas Zc celeres quidam motus animorum requirantur : in hac& illud praeterea necessarium est, ut cum ingenij celeri-- tate ac luce, virtus etiam & pietas eaque non vulgaris, coniu0gaturh. Et quidem ea re, nisi fallor , apud Romanos factum est, cur actionum omnium & formularum potestas apud collegium Pontificum resideret . Et praeterea cum duplex si officium sacerdotum, num Vt cloemoni js praestat & sacris, alterum ut vatum praedicta dcessata incognita interpretentur: utrumque sustinet Iure- consultus. Sacrificat lim vel Ius reddens litigantibus,l vel sontes suppliciis,benemeritos praemijs afficiens gras tissimum aequitatis & iustitiae sacrificium Deo exhil bet. Oracula φ edit, cum vel consultoribus se praebens, vel obscuriores Iegum nodos & intelligentias enudans, diuinos illos & abditos Iuris Sc iniuriae sontes , populo recludit. Ius igitur nihil est Id. ii: aliud ,quam ars boni - α aequi.
22쪽
diuis quarit. c Resiqua parie Pandectrubi de iudieiis tructas
IOACH. uos P. PHRI s. IVRre DE DIVISIONE IURIS.
VIU S boni id aequi ratio tra latioque tripartito distribuitur: Primum enim simpliciter dc per se consideratur ipsum bonum Sc aequum': Dei nde vero tracta tur,quomodo rebus diuinis Schumanis, publicis & priuatis accommodari, Scin leges includih debeat: Vltimo denique quaeritur, quomodo actionibus iudicijsque muniri, &ad effectum suum perduci possit. Primum autem est sapientum, Secundum principum , Tertium pontis cum secundum Romanos' sue iudicum. Ultra haec tria si quis plura forte requirat,nihil profecto reperiet: Nam quemadmodum rerum omnium, ita etiam iuris δc legum tracta-itio,causa legum, substantia,& effectu legum continetur Prosecto si ea est diuinae mentis Sc aeternae ratio,ut ante omnia res consideret ac exploret,quq vis prouidelia Calcidio nominatur: post deinde iubeat aut prohibeat, quod ilegis proprium est ac fati: Sc postremo denique custodem asseruatoremque legis faciat, quod quidem vim illi, Sc eia sectum tribuit:cur non Sciros idem in hac nostra humana, eccommuni qui boniq; delcriptione probabimus'quam constat a nulla alia , quam prima illa & principe sapientia laudari , & quemadmodum ea mens est omnia ratione aut cogentis aut vetatis Dei,ita mentem quoa , dc rationem elle sapientis , ad iubendum Zc deterrendum lidoneam. Praeterea si diuinus ille Legumlator Moses, sic ipartitus est leges Domini , ut unam partem mandato- Irum,alteram cetremoniarum,tertiam iudiciorum appel- .
Iarit: si Philosophorum princeps Plato, tum singulas leges in prooemium, constitutionem , Sc sanctionem tribuit , tum duodecim dialogos de legibus se diuise , vequatuor cedant principijs,quatuor ipsis legibus', quatuor foro & iudici s, cur non Sc nos probare eadem , Miisdem insistere vestigijs audebimus 'Maxime cum vel
23쪽
Usum etiam Imperatorem Iustinianum ς habeamus auis thorem, qui ciuilium Institutionum parte prima, de Iustitia tractati Sc Iure: altera, de personarum & S rerum qualitatibus, diuisionibus , dc commerciis: Tertia, b de actionibus de iudiciis. Cui de illud porro addi potest, quod cum hominum alii sint boni, ali mali, alii medii: bonis recte adhibeantur quq diximus prooemia medi si ulla K legum & vetita,malis denique accusationes & iudiciat . Cilioniam igitur uniuersa iuris siue iusti & iniusti ratio . hisce tribus continetur ,bono & quo ,legibus ipsis,& iudicijs, e re, ut videmur, facturi sumus, si de singula
rum partium ratione ac modo ,sngulis quoque libris explicuerimus. Ac quantum quidem ad primam attinet, ex qua. leses omnes ortus sui principatum ducunt, quaeque potii sinatim in mente ac ratione sapientis ponitur, tria sistit in totum, quibus omnis eius ratio explicatur.
Vnum est , ut, quid sit ipsum bonum & aequum, quid
iustitia, quae in voluntate collocata, omnium actionum humanarum finis est Sc domina, quas species habeat, quos ordines, quas partes intelligamus : Alterum, ut principia boni Sc sequi, quibus in ratione ac mente sedes est, teneamus : sunt enim antecta piae quaedam ' rerum mI.r est. 1 ganformationes & praescriptiones in nobis, quae ductu dc item Varisis admonitu suo demonstrant, quid faciendum sit quid non sit: Tertium denique, ut quid ipsa lex, A quo tu plex sit, se uis I , quasve partes habeat, quam formam, de materiam, exin se Mevari. i. ponatur: nam cum lex ex principi js decerpta, de ad bonum 5c aequum directa, sit quasi sepimentum eorum omnium quae inde conficiuntur: aequum est, ut postquam de Iustitia dc Iure,deque eius origine tractatum est de illa uoque tanquam utriusque fundamento, sicut Sc in Panisectis ' videre licet, explicetur. Et est hunc ordinem, tanquam aptum &ab ipsa natura praescriptum , secutus Plato . Is enim in altera suorum operum parte, nam prior tantum locos communes,ad mortem dc vitam Socratis accommodatos continet j moribus ec legibus in
24쪽
Drrriana ciuitatem, initium iacit a iustitia , euius vim ranaturam totis decem libris perpurgat: Deinde vero in
Timaeo & Atlantico, parti m diuina principia cum naturae obscuritate, partim humana , cum antiquitatis ocrerum gestarum replicatione prosecutus, pergit tandem
ad ipsam legis descriptionem, vim , & effectum , de quibus explicat in quatuor primis libris de legibus. Sed ordine singula videamus. QVID IUSTITIA.
IT Imperator' : I V s TITI Atys et GONSTANS ET PERPEτVA vo-LVNTAs IVssVUM CUI Q V aTRIBUENDI. Quod dicitur constans Sc perpetua volutas:genus illud demonisi irat, sub quo iustitia cotinetur. nam cum
d ut sint principes animi partes, ratio, in qua insidet vis videndi veri ac falsi: & voluntas, quae in
prosequendo bono fugiendoque malo cernitur:euenit,vel ex illis duabus partibus tanquam fontibus,virtutes omnes emanent ac oriantur. Et ex.ea quidem parte, quet consulit Sc iudicat primum nascitur una maxima Sc praeclarissima virtus sapientia,quae in arce collocata domina est& regina totius Reipublicet. Eam sequitur fortitudo,quae in excelsi & infracti animi magnitudine posita, dc in co de locum suum obtinens, nihil est aliud, quam scientia conseruandarum Sc confirmandarum opinionum,ut inquit Plato,quanquam Aristoteles, qui magis ad communem usum & popularem,quam ad limadam subtiliter veritatem, in omnibus his in quibus a Platone discedit,ac commodat orationem , paulo aliter sentiat. Postremo loco exoritur temperantia , quae in inferioribus parti- bus constituta, dc per totum animum leniter dissus a, est scientia temperationis & modestiae, quae quidem hoc
efficit,ut & subditi sine querela iussa facere, oc principes sine
25쪽
sne insolentia praeesse sciant & imperare. Ex illa vero
parte. quae expetendi & fugiendi naturam habet,quidue voluntas dicitur,unica tantum ducitur virtus,quae tuitiistia nominatur, sed cuius tamen tanta dignitas est & maiestas, ut cum nullo certo loco circunscripta sit, sed per omnes animi partes aequabiliter distributa ,sola cum tribus reliquis conferri & comparari possit.Nam rationi,nis adsit voluntas, quae ad rerum obscuriorum inquisitionem impellat: animositati,motus quidam ac impetus, qui ad rem strennue fortiterque gerendam cohortetur: appetitioni,propensio quaedam &inclinatio,quae ad continenter ac modice vivendum sit procliuis: totum porro id quod superest,nihil est aliud, quam nuda quaedam, quam Vocat,potentia, quae omnibus suis viribus ic actibus destituta, nihil sua sponte, nec moliri potest, nec asere. Quemadmodum igitur ut ad rem redeam, tres illae primae virtutes,in eam animi partem genus suum reijciunt,in qua lumen rationis inest&intelligentiae: ita iustitia, in eam se refert, quae liberae voluntatis & arbitrii particeps est. Atque hoc est quod dicitur : Iustitia est vo-
Iunias. Eiquod additur coNsTANs ET PERPETUA:
illh porro spectat,ut non aliter pro vera persectadue voluntate accipiatur, quam si ad habitum, & stabilitatem
absolutam persectionemque sit deducta. Nam quemadmodum ea quae calore quodam,& impetu animi peccatur', non ponuntur in vitiis: ita nec ea per contrarium in virtute naberi oportet,quae adolescentulorum more, repentino quodam ardore animi,quasi vento recte fiunt: non enim, ut vulgo dicitur,vna hirundo facit ver, nec dicendus est reuera temperans, qui te in una aliqua libidine contineat,cum in alijs interim plerisque omnibus se eia fundat. Atque hoc quidem de genere . Quod porro sequitur: IVs SVUM C VIR UE TRIBUENDI : propriam vim ac naturam iustitiae continet. Nam quemadmodum animus intelligentia, voluntate, & memoria constat: itemque ratione, animositate,& cupiditate: de-
26쪽
nique naturali facultate 'Itali, ae animali: ita Respubli- ea quoque quae ad hominis imitationem est ex prelsa, ad gubernandum habet principes, pontifices, sepientes: ad tuendum i se, rectores, milites, agricolas : ad conteruandum matrimonia, dominiorum distinctiones, Sc comis mercia : estque in ijs proprium cuiusque ius , proprium cuiusq; munus & ossicium in Repub.collocatum. in hoc aut iure tribuendo digerendoqae, ideo dicitur consillem propria facultas iustitiae: quonia eius solius beneficio fit. tum,ut omni c5fusione sublata ,ad eas quisque res tenendas ac oderandas velit accedere ad quas a natura compostus est & formatus: tu ut postq distinctio ac distribu tio facta est, intra suos quisque limites manere L dc ab ijs qui ad aliorum territori u dc iurisdictione pertinent, nori grauate abstinere velit. Acque haec quidem climallequitur ciuitas, recte dicitur in vera persectaq; sanitate constituta: queadmodum Sc corpus illud, in quo unumquodque membrum, o sungitur officio,& ab ijs quq aliorum sunt ad se derivandisae traducendis abstinet. Nec velim nunc a me quaeri, diuinimne an humanam iustitiam describam describo enim perpetuam illam Jc tempiternam speciem formamque iustitiae, quae unius tantummodo est modi, quique licet alias per res dininas , alias per rea humanas transfundatur,eadem tamen semper de ubique perseuerat. Pr terea cuius tantus splendor est maiestatis ac decoris: ut ad eam solam, omnes vitet actiones, omnes Ieges ac iudicia, tanquam ad ultimum suum finem Sc te minum,reserantur:cuiusque solius obtinendae gratia, omnes ubique Respublicae, omnes populorum 6c gelium sorteta Ies coadunatet luntῖ & constituis. Et si enim rudes de agrestes homines, subsidiorum vitet '' quetrendorum gratia magisci virtutis, primit momnium in unum
couenerint: tamen procedente tempore Sc docente usu,
animaduersium est , sine virtute de institia , siae certis scdescriptis legibus, nulli omnino Rempublicam fundari, nec si fundata sit, ullo modo retineri Sc in suo statu con
27쪽
seruarii posse. Ex quo quidem porro intellectum est, inon ad viuendum mo do fabricatos & in lucem editos esse homi aes, verum A ad pib, honelle, & recte vivendium. imo ner optandam penitus eam vitam , quq non sit cum sanctitate Sciustitia coniuncta: quibus quidem reis bus essectumeli, ut licet parandet quirend*que viis, prima hominis cura fuerit. tamen post deinde multi, non selli in singuli homines,veru metiam integret nationes Atropuli exstiterint, qui spreta illa communi vita , in vo ountariam sele mortem, & exitium dederint, religionis, fidei,&iusti tie tuendε, tanquam ultimi finis causa.
IVIDI TVR autem Iustitia,quinque fere modis: Primis diliribuitur in duo ge lnera: Aut enim est generalis & absoluta, quae & uniuersalis dicitur: aut specialis,
quam particularem nominant. VNIVE RS ALIs est ea, quam insuperiori- lbus definiuimus, omnium virtutum re ctricem Sc moderatricem . Nam illum demum iustum simpliciter appellare solemus, qui omnibus de quacun-ue re, legibus obtemperans, virtutum omnium praesi-io munitus & tectus est. PARTICULAR Is est,quam Plato popularem vocat & vulgarem, quae solo eo contenta est, quod nemini vel in communi vita, vel honorum ambitione,vel amplificatione pecuniae noceat,cen seturque cum reliquis tanquam pars quaedam & membrum virtutis. Et intuemur quidem in uniuersalem, in totius semper Reipublicae descriptionemam qui salutaribus legibus fundaturus est ciuitatem, non ad unum aliquod bonum collineare debet quo scilicet vel bellicis solum laudibus excellat,vel modestiam tantum & sobrietatem vitae colat, vel diuitiis & rerum omnium copiata ubertate assi uat Respublica :sed illam animo virtutem
28쪽
ac iustitiam concipere, M ante oculos sbi ponere deber, que totum chorum virtutum comprehendens, quicquid in vita dissonum et auferat; Sc pulcherrimum quendam ac diuinissimum totius ciuitatis concentum,' inducata Praeterea utimur uniuersali iustitia in Regum lc Principum institutione, qui quidem non solum armorum lcrerum militiarum scientia decorari, sed virtutis etiam Miusti ac iniusti cognitione muniri V debent. Eaque propter Persarum regibus , post percepta prima iuuentutis rudimenta, quatuor solent ad nideri, qui paedagogi regii
vocarentur: quorum unus praecepta prudentiae,alter iustitis, tertius sortitudinis , vltimus temperantiae traderet. Iam vero in ipsarum legum enodatione, dictu mirum , quantum momenti habeat,absolutet uniuersalisque iustiti et contemplatio. Nam cum multa sint in omni legum latione,quet si sola per se posita nudaque considerentur,iniqua penitus videtur Sc absona:ea tamen ,si ad viii uersae Reipublicae formam Sc imaginem reuocentur,faci
le pro ivllis Sc quis probari possunt. Ad popularem par
ticularemque tultitiam respicimus in ijs rebus, in quibus de negotijs Sc rationibus priuatim publiceue contrahendis agitur: cuiusmodi lunt rerum Sc pecuniarum commercia, honorum Sc dignitatum distinctiones, quotidiani conuictus,& si qua sunt similia, a quibus fraudem 'vim, raptionem,c dem,lc alia eiusmodi seria per abesse oportet. Verum hoc intellisetur melius, si subsequens diuisio, quae ex isthae efflorescit explicetur. Est autem huius modi. Iustitia particularis vel est Commutativa, ut communi Sc usitato verbo loquar nomen tranei a commutationibus rerum Sc commerciis: vel Distributitia .eui nomen ab honoribus Sc dignitatibus distribuendis est collatum. COMMUTATIVA est, ut rem plane dc aperibsecudum Platonem explicem, quq ad aequalitatem Arithmeticam reducit. Nam in emptione ac venditione, nihil spectatur aliud, quam precii Sc mercis inter se collatio. In homicidio nihil interest, seruum ne an hominem liberum
29쪽
liberum oecideris: quantum enim ad .l. Corneliam de iscarijs A attinet, omnes homines sunt aequales. D I STRIBUTIVA est,quq ad parilitatem siue proportionem Geometricam reuocat: si enim honores conserendi, aliae dignitates conseruntur ' senioribus, aliet iunioribus,ali et doctis, aliet indoctis: si poena exigenda, non omnes inquit Arrianus desertores similiter puni edi sunt, sed habetur ratio dc ordinis, & stipendiorum, dc gradus militi . Vtimur autem Commutatiua in contrahendis vltro citroque S negotijs, in damnis V resarciendis, in iudicijs,lc in omnibus ijs quq simpliciter dc absolute per se diiudicari de examinari possunt. Distributivam adhibemus ad η honores, poenas , munera φ,dc ut uno Verbo dicam,ad illa omnia,quq natura sui ex ipsis vel personis vel rebus apta sunt Sc dependentia: quet quidem in singulis magis intellectu percipi, quam locutione in uniuersum exprimi, dc in generales regulas includi possunt.
Iam vero iusticia alia est Politica, alia vero Orco nomica . Politica, generalis est, Sc ad totam ciuilem communitatem pertinens: OEconomica,propria cuiusque fa- miliet: nam quia una quael ciuitas, ex pluribus in unum pedetentim confluentibus familijs iungitur,lcalia ratio est singularum partium,alia totius e consequenter necensarium est, ut alia sint per quae in commune consulatur,
alia vero, quae singulis domibus de familijs prosint, inter quae, illa potissimum est disserentia, ut ciuilia magis in
aequalitate,domestica in dominatione sint posta . Vsus verb utriusq; sic discernitur,ut regulariter quidem communem ciuilemque iusticiam sequamur, sed in nonnullis tamen speciebus, domesticam magis quam ciuilem probemus,idque siue res spectemus, siue personas. Circa res ' est traditum unumquemque rei suae moderatorem esse ac arbitrum , domum suam cuique tutissimum esse refugium R. Circa personas exstat Ius quod vocatur maritale,item quod paternum, dc tertio quod herile. Maritale est, quod inter coniuges exercetur , veluti cum
Iur. immunit. r. non omnes. r. de re militig i. r. m de cons
30쪽
quaeritur de nuptijs , de dotibus, de donationibus inter virum Sc uxorem de iure mariti, de diuortijs& repudijs, deque aliis permultis, quae passim sese offerunt in Republica. Paternum est, quod habemus in liberos nostros,p sa.I t. de his quie vel in tua potestate i unt constituti vel manui sacri iasVi sui uti οι- que nostris suppositi, quos Solim vendere atque etiam
rib. censentur pers Ona: ut nec in lite contra nos consistere , x ruti cinim nec quicquam bonorum, a rationib' nostris leparatorum, Itirati. possi id ςxς intςlligantur. Herile est, qJaduersus eos com- d. iud. petit, qui operam nobis & ministerium suum exhibent: t r. idones. F. de qui sunt vel mercenarii, vel propri seres,tum ordinari , . . tum vicari 3:de quibus tam frequens incidit ubique men-
y l 4. s. nihil sit necesse ,exemplis eam rem facere lonsio
rem. Tantum illud opus est, ut exquisito iudicio diicerinnamus, quibus locis hac, quibus contra illa negotium di rigi oporteat: nam ex eius rei ignoratione tantus error coni equitur imperitorum, &etia leuiter eruditorum hominis,ut quem in portum 1 e recipiant,scire non possint. Ouarta diuisio iustitiae est, in naturalem,&ciuilem iusti-x r f. hci ' νὴ a,ex qua prodicillitur differentia, inter possessionem , . - obligationem' acquisitioneh, rationem cognationem fora. l. pupilliv. naturalem Sc ciuilem. Est autem naturalis iustitia,voluntas tribuendi, quod cuique secundum naturam debetur: veluti cum parentibus honorem , liberis nostris victum& alimoniam praebemus. Dico autem secundum naturam, duobus modis: Vno,cum id quod debetur,& naturale est,& constat naturali ratione, ut partum nostrum dc laetum educare. Altero, chira id quod debetur, constat quidem naturali ratione, i ed non est tamen naturale, eluti manumittere : nam uti liberalitatem eam exerceamus, suadet quidem naturalis ratio : verum illud ipsum quod facimus, non est sua sponte naturale, quia iure naturali non est nota manumissio , clim seruitus iit' inco-
ignit/. Praeterea , ipsa quoque natura duplex est : Alia proficiscitur ex necessitatibus corporis , dc est commu-