Henrici ab Heer,... Spadacrene, secundis curis auctior : Hoc est, Fons Spadanus accuratius descriptus, eum bibendi modus, medicamina bibentibus necessaria

21쪽

industria in eum iniectas, obduruisse, saxeamque

induisse naturam. Quod & videtur sentire Seneci lib. 3. nat. cap. a. sunt inquit aquae quae in lapidem vertunt. Talem ego fontem in Euganeis vidi liante me eum obseruauerat undequaque doctissius mus, Ioannes heurnius, lib. I. methodi suae me. dendi Tractatu de luto thermarum, ubi ait se vibdisse muliebrem mammam in saxum euasisse, quod cum mortua iaceret, hoc sonte mersa fuissset. filium hoc valentiorem vidi tertio a Mo-guntia lapide, prope Suvalbach; qui pagus aquai,

spadanis nihilo cedentes exhibet, quod meo experimento ante viginti tres annos didici; in quem ipilae palmariae, chirothecae, aliaque porosiora inr i. iecta una nocte lapidescebant: nec hoc tantum, lsed & ligna vicina, sepium vicem obeuntia, diu- turna irrigata pluuia, ceu visa Gorgone in saxum mutabantur, in quibus videre erat partem pluuio timbre, vaporibus ex hoc sonte collectis madidam, lapiduisse: reliquam vero, nihil Migni natura abijsse. Ita ut in eodem trunco: erant autem

querni (continuone, an c6tiguo,alibi disceptaui manifestissime, lignum lapidemque,quiuis etiam Corydon iudicarei. Talem etiam vidi in Arduenna, non longe a Mal mundario, cuius me mi.

adiit Gilbertus Lymborch, qui primus hos fontes delineauit. Tales etiam depingit Plinius: & L ander, plinio intactos in Italia plures memorat, ut apud Volaterras & Foroliuienses, in quos si immittantur ligna, frondes, herbae, lapideo cor lice

22쪽

tice obducuntur. Ortellus etiam in Hibernia: Saxo Grammaticus in sua Dania, & Petrus Hisp.

in peruaco inueniri tales tradunt. Nec hoc Para- celso, Chim istarum, ut ipsis insaniunt tris egist o nouum videtur, qui omnes aquas sale gemmae imbutas, vel ut ipse soloecisset impregnatas, eam virtutem in omnia ligna obtinere asserit. Additaque ex vitriolo aquas, in aes mutare ferrum. Alii fontes, etsi tangenti frigidi, more effervescentis ad ignem aquae ebulliunt, nec tamen aquas extra vasis labra euomunt, sed eat momento resorbent:

quod videre est in Sualbachin horto pago contiguo, in sonte ligneo vasti incluso. Idem facit in

Elbogano acidula, quam insanam vocat Agricola. Addit Ander nacus, quarto inde lapide versus Aegram, alium, tanto ebullire strepitu, ut furiosam aquam omnes nuncupent. Idem accidit sonii

Thyana in Capadocia, Hoc ipsum sup ioribus

annis in Anten iacis fontibus obseruaui, ubi duo Tyllerano vicini fontes, maximum edunt strepitum; cuius caussam rogantibus hanc reddidi, Habent hi sontes capaccm & vallum intus alueum, exiguum autem per quod exeunt foramen, idque ad montis durissimi imam radicem sistum; cuius

labra dum feriunt, duorum corpi rum allisu, murmur edi necesse est, as fine illi quod marinis in scopulis, ab agitatis undis cieri videmus. Alii aestum marino similem pati videntur, nam modo in iumescunt, modo resident, ut apud Larium

23쪽

eius, cui hoc in horas sere, aut certe saepius in diei euenisse ipse vidi. Huius meminit Benedictus siouius hoc distiebo, sInficie cur fontem docti de nomine Plini Ducis, ab indigenis qua pluuiana vocor . inunc Plinius Iunior lib. g. epistola ad Licinium Surram, quae libri est ultima fuse describit, eius

que varietatis causas multas , quae tamen omnes in regurgitationem recidunt recenset: quam sis intellexisset Seneea lib. s. naturalium cap. I s. non

scripssisset sontes esse qui senis horis pleni, senissque sicci sint, idque occultum esse naturae mira, culum. Hanc regurgitationem Saxo Gramma,ticus, in praefatione Daniae suae, numeratis Nor- luegiae similibus sontibus, quadantenus adum- lbrat, esse in terra frequentissimus dicens latebras, i& sinus, in quibus aquae non perennes, sed sparsae lsant, ibique plurimum esse spiritum, cum quo eruptionem quaerente, manant illae aquae; sed cum modicae sint; velut regurgitatione retractae, vim

dentur deficere. pieri id autem vel singulis, vel statis horis, non aliunde putandum est, quam quodam perpetuo fluxu & refluxu erumpentis, & quiescentis, ae rursus excipientis spiritus; Huic simillimum habent Turingi, quem Craterem no minant.Vitruvius qui Augustiaeuo scripsit lib. 8. cap. s. Sunt inquit fontes uti vino mixti, quem ad

modum est unus paphlagoniae, ex quo etiam sine

24쪽

vino potantes sunt temulenti. Plinius quoque lib. si cap. 3. autor est ab Eudoxo & Theopompo

antiquis, imis scriptoribus, quosdam fontes me moriae esse proditos qui bibentes inebriarent. Sotio etiam vetustus scriptor qui & huic rei v iustissimos laudat autores in Arabia ait suisse sontem Isodum,qui heus ina vini affusa, cxim vino

ita misi etur, totus ut in vinum dilutum ad potandum bene temperatum abeat. Hanc aquae

temperiem, & Spadani, & plerique Germaniae fontes acidi seruant optimo, imo affusi vino, sumum calidum quasi bullientis aquae quidam excitant, odoreque gratissimo nasum , bullis aliqsalientibus, oculos mire recreant. Arcadiae amnem Lyncestium vini more inebriare, ultimo suae metamorptioseos, scripsit ingeniorum omnium compendium Ouidius. Hoc omnes Spadani insuetis faciunt, & ante alios Geron ster, quod ego bibentibus mil lies accidisse, in me & aliis obseruaui. Verum haec ebrietas, ne quis hine curarum leuamen, aliaque Horatiani Lyaei expectet munera, minor quadrantaria est, raroque hor quadrantem, vel aequat, vel excedit. In alpibus

Engstliis in ditione Bernensium e scopulo fons

tribus tantum mensibus Iunio Iulio Augusto profluit,& quidem bis tantum in die, mane & vesperi nec diutius quam pecora sint adaquata. Quod si quis sordes in alueum insiciat, indignatum flamen tam diu desinit fluere , donec homines facti pinnitentes sordes extrahant. Expurgato enim de

ue 3 mundissimi

25쪽

mundissim h copto alueo delectata nympha, rur. sum fluit. Huic rei testem esse Helvetiam uni. luersam scripsit Stumpsius. Nostri tantes statas

ignorant horas, caeterum sordes omnes, adeoque

ipsum saccarum, vel casu vel curiositatis ergo in.iectum, minimo temporis reijciunt. Quod etiam in Antoniaco fonte Tyllerano , dum principi meo aquas bibenti adessem: saepe observavi annis superioribus. Omitto alios, ne iusto sim longior, aut ne Pliniana vid*ar scrinia compilasse. Si tamen plura, quae etiam curiosis imo satis sint de fontibus scire quis cupit, legat colloquium is, Sumonis Maioli Episcopi Vultuarientis, in eo to- lmo cui titulum fecit Dies Caniculares) ibi illum sane ut ubique, saeculi nostri Plinium agnoscet.

Transeo ad fontium vim m* i - Medicatorum fontium .isserenti/-C a P. III. OV muis medicati sontes,& iisd*m,& diuersis in regionibui sapore plurimum inter se discrepent, aliique salsi, alij vinosi,alijserret,uel

sulfurei, a gustantibus iudicentur, omnes tamen communi nomine Acidi audiuiit. Medicati enim aquae multos sinus, terraeque plusquam daedaleos emensae anfractus, variis imbuuntur virtutibus subterraneorum, quorum aut vires, aut substan rtiam, aut virumque, secum trahunt. Itaque ut puritas

26쪽

puritas &simplicitas, fontes commendat vulga-yes & puteos; ita multiformis & varia rerum e iam pugnantium commixtio, medicatis font bus laudem conciliat: qui ideo minerales vocantur, quia mineram secum trahunt. Est autem minera subterranea matrix ex qua fossilium aliquid oriri potest, seu metallum hoc sit, seu lapis, seu succus, seu gleba, terraue mineralis Vesum quod in terrae superficie, fieri videmus,ut quaedam vires suas aquae non nisi multa coctione impertiant, alia etiam vino affusor aut eius spiritu indigeant, quaedam vel maceratione, vel agitatione horaria se communicent: ita in terrae latibulis, quaedam non nisi mulio calore miscetur, idqPe multo post tempore et quaedam nullo negotii liquantur, aquisque penitus miscentur, quae omnia pro caloris, mori, materierum facili vel difficili solutione, leuitate, grauitate. tenacitate, variari necesse est Horum fontium alii quicquid habent, terrae debent quam abradunt, ut, bolo, ochrae, rubricae, terrae lemniae, cretae. Alij liquoribus, seu congelatis succisivit alumini,bitumini, sulphuri, nitro, vitriolo, cuius quatuor species recenset Dioscor

(Zory misy, calchitim, melanteriam) hydrar-giro. Alii metallis, ut auro, argento, aeri, plumbo, stanno, antimonio, Alii lapidibus,ut crystallo, marmori, pumici, marchasitae, haematiti, magneti. Alii radicibus plantarum qui rariores sunt, vel quia non tam alte radices demittunt, vel quia fontes medicati, ut plurimum viciniam habent

B sterilem,

27쪽

sterilem, latoque non frugi sero scaturiunt, vii se contrario, ubi pabula laeta Cererique accom-

moda tellus , medicatarum aquarum summa inopia. Hoc qui hasbaniam nostram cum arduen- na contulerit nullus inficias tuerit, etsi nune Arduenna multis marris rutabulisque rusticorum dom ta, frugibus, sed Hasbanicis multo deterioribus se accommodauerit hoc decennio. Ex his omnibus, subterraneis, etsi fontes medicinam trahant, atqne horum pleraque si non contrariam, parum sane affinem vim saepe habeant, hinc fit ut aqu* medicatae eqdem numero, multos ad- lmodumque inter se pugnantes, expUgnent mor- ibos, ut infra patebit. Proinde ut accurate fonttium discrimen ineamus , videndum quaenam lsos illum,amicam seu congenerem,vim habeant, iquae vero contrariam. Calent Bitumen, sal, sul- phur, aes, calx, ideoque siccandi, incidendi, ab- istergendi diisipandi virtute pollent. Qui calido-

rum numero nitrum adscripsit imagnus Albertus lib. de metallicis quinto sub finem, & ex eo Ander nacus, &alii, si de veterum nitro critus meminit hippocrates libro de aere locis & aquis. Di osse coxides sib. s. Cap. 8si. Plinius lib. 3I c Cap. io. Gale lib. s. simplicium medicamentorii ita sensit, minus errauit.Caeterum nec illum vidisse puto;cum iam veterum quos citaui post Hi p. aeuo deficeret. Mathiolus tamen se Constantinopoli accepisse Z qua celibeno Flandro, &comentario in Diosscoridem,& in epistolis scribit, & ego Venetijs in-

28쪽

l ter cappares Alexandrinas eq conditas, annis abhinc viginti mihi ostensum memini, ab excellenistis,inio Santorio Santorij, tum Venetijs, iam Patavij medicinam faciente, & profitente.Ceterum nostras sal nitrum, quod hodie nitri vocabulo ubique audit, tantum ab illo distat, Quantu m Hi panis Teneto dissitus Eridano.

Salis enim nitri stigus, si Pyrius puluis in quo

cum sulphuris calore, e diametro certat, non satis

argueret, sane chymistarum sal prunellae, quod nihil est aliud, quam sal nitrum, foecibus per flo-l res sulphuris depuratum, frigidissimum euinctaret. Huius enim minima pars vino mista, ipsum ita also sum reddit . ut dentes stupeant, hocquel uno remedio scabritiem linguae, summumque fel brium , non dico cum vulgo calorem, sed cum hipocrate ignem, oppugnent, expugnentque: si quis hic autorum testimoniis locus est, nitrum vino mixtum, ipsum refrigerare, scribit Langius lib.io. epistolao adfinem. Item Ioubertus Dec - dis primae paradoxo quinto, verbis extremis. Baecius lib. s. cap. 8. alumen dicit esse terre salsiu-ginem similem admodum naturali nitro.Doctu

simus tamen Richardus Androes medicus anglus, qui annis superioribus salutis suae causa hos fontes adiit, me cum in itinere ad fontem, haec de re, ut fit disputans, etiam nostras nitrum calidum esse voluit et rogatusque quomodo ergo linguae

stabrae ac tantum non exustae, tam multum humorem induceret, respondebat hoc calore eius, Poros

29쪽

poros linguae aperiente, atque inde euocante humorem latentem fieri, quod qui fiat, non satis

capio.Si enim febrilis calor humiditate absumpti hanc scabritiem, siccitatem, fissuras induxit; quorum

modo nouus calor superueniens non augebit scabritiem, rimasque t ut taceam superstite adhuc in lingua humore tam copioso, impossibile esse tantam induci scabritiem , quae etiam loquendi usum auferat, qui tamen nost ate nitro ad mi. nimi ipsi magnitudinem sumpto, aut linguae imposito, redit et totumque os madescit, nec facile nisi multo post tempore siccatur. Et sane, ut in- fra dicam, Tonneletius fons Spadae alijs nitrosior, tantum ori, ventriculoque frigus commu- lnicat, quantum pauci ferre possunt. Nam actuali leius frigore adeo laeduntur, ut commodi ab eo parum, vel nihil sperent, exceptis paucis, quibus hepar aestuosius, ventriculo non omnino debilitato ipsum commendat: cum ventrem valide satis, humoresque varios, seminigros, semiuirides, incertoque colore tinctos deturbet, cui rei vi& frigopi nitri multum confirmando, plurimum facit illud Vitru iiij lib. 8. Cap. s. est autem aqua frigida genin nitrosum, quod potionibG depurgat,

atque per aluum transeundo, etiam strumarum abigit rumores. Frigidorum censui plerique adscribunt aurum, argentum, ferrum item & plumbum, gypsumque, quae cum manifesto adstringant re primantque, ideo secundum ut minimum sebgoris gradum occupant. Caeterum ferri naturam

accuratius

30쪽

,ccuratius scrutari libet quando illam multis veterum neglectam , aut male intellectam video.Ferream aquam negat in Italia reperiri sallopius trach. de thermis Cap. 8. atque utinam inquit reperirentur quia melius ageretur cum ij qui laborant affectibus renum & vesicae . Nobiscum benignius egere coelites quam ut votis iri is egeamus. Ferratis enim sontibus circumfluimus, ut vel hoc solo nomine ferri proprietates quantum possum exscriptoribus rimari, meamque de eo rum dubijs opinionem adstruere cogar. Gal. s. snpl. dicit squamam ferri, siccare paulio imberillius squama aeris, validius tamen adstringere.

Eadem mens Dioscoridi qui addit ipsam etiam

ventrem soluere, unde colligere est, cum squama aeris caleat, tertioquc gradu sicca sit, ferrum ab eodem caloris, siccitatisq; gradu parum distare. Sane in obsi ructionibus& maxime lienum aperiendis, ferrum, S chalybs. quod sola puritatea ferro distat, primas tenent. Coeletum ferrum calidisne an frigidorum censui adscribendum,

necdum conuenit inter autores. Et sunt qui in hanc partem abeant, quibus seuere videtur Aristoteles . sublitisium Cap 6. ubi ait ferrum conmcrescere a frigore, per evaporationem omnimodam caloris: Si inquiunt omnis calor euanuit

quid restibile est, non potest non esse algidum Videtur eadem mens Galeni p. methi Cap.a . ubi ait ferrum & reliqua metalla habere consilitentiam a stigore. Colligunt idem ex adstrictione ferri