Praecepta artis rhetoricae lectissimis veterum scriptorum latinae atque italicae linguae exemplis illustrata in usum tyronum ven. seminarii auximani cura et studio Josephi Ignatii Montanari 2

341쪽

set gratia illustres, vel liberalitate vel rebus gestis. 3. In tertio quod Dilaphiis tribuetur, viros item cujusque ordinis, dignitatis, religionis, tum foeminas,

et pueros, puellasque, ipsas etiam familias, et sodalitates qua/eumque numerabis.. 4. In quarto , quod historicarum inseriptionum nuneupabitur, fastis ιο-eus erit, eι omnibus fere inseriptionibus eonsularibus, omnibus Operum aut Ioeorum publicorum, priuatorumque titulis, testatis quoque, donationibus, venditionibus, et quaeeumque sunt hujusmodi. 5. Id quintum genus Etlogia speetabunt, sive massistratuum, εi re hominum privatorum, sive etiam foeni inarum. 6. In seαιο denique, quod eonstitutiones publieas complectitur, legea habebis, et edicta, et senatus consulta et decreta municipiorum s tum foedera quoque eι hospitia, rescripta etiam et diplomata, mensurarum ac ponderum inseriptiones, eollegiorum sire sodalitatum deereta, et aeta. . Ab hac perspicua Saneel lucida Inscriptionum distributione omnes ques sint genera facile agn0Scent. Quaenum sunt Inscriptionum e usque generis doteι, ac virtutes 7. n. Has apprime assirmo, brevitatem, perspilauita-lein, decus. Ut sit brevis, et scribendi modus, et materia in quo scribitur postulant. In his itaque dicendum id quod necesse est, caetera praetereunda, ne frustra memoria gravetur. Brevitas etiam addit compressione sua vim, et pondus, et dignitate quadam res exornat. Cavendum tamen ne obscuri fiamus, nam quod iiitelligi negat, supervacaneum est. Perspicuitas ergo secunda erit dos, quam assequemur si verbis, et sormulis propriis res exprimamus, et lia collocemus, ut unitas Inscriptionis uno obtutu pa-

342쪽

z05 leat, nequid improprie dicamus, neque ila adjunctis

ornemus ut caliginem inserant. Habent cujusvis sero generis Inscriptiones formulas suas, solemnES modoS, et stata verba, a quibus declinare ego neminem posse arbitror Fine obscuritalis periculo. Morcellus ille summus magister frugiferam harum loculisnum, et formularum segetem cuique legenti suppeditabit. Decus quoddam sive decorum denique assequendum est Sive rerum gestarum, vel personarum qualitate vel elocutione ipsa, quae rebus respondeat noce8Seest. Hanc veram dixerim elegantiam omnia in Iu scriptione decere ita, ut rebus aut personis de quibus mentionem facit apta, et nata esse videatur. , ἰQuid eavendum in Inseriptionibus Z . B. Haec praecipue, ne ab unitale, et simplicitate

quae sunt unicuique oralisni propriae et necessariae declinemus; to nimia verborum luxurie res exponamus ita ut nubes et inania captare videamur. - Ne Verbis inornatis, vel inusitatis, vel minime propriis Utamur: neve Scliematum fastu, et inani verb0rum sonitu aures permulcere conemur. Sunt qui malint periphrasim quam propria verba: absurde equidem, et insice te. Neque eos laudarim qui graecismos ambitioso in Ierunt, et calonianum stylum assectant. Hi tenebras effundere student, et legentium meriles satigare, quod certe studium inane, et improbandum est. - denam eaeempla Inscriptionum sumenda' in. . Ex multis inscriptionum latinarum collectioni bus unde exempla petere possumus, unum opus a, solutissimum ita vivam, et aureum adolescentibus proponam. Libros scilicet Stephani Antonii Morcelli de stylo Inscriptionum latinarum. Hos ament, his operam navent, et amplam ex his supellectilem adipi -

343쪽

Mentur. sunt et graecae inscriptiones studio dignae, sed do his nullus nobis sermo brevitatis caussa honIoco erit. Possuntne Inscriptiones eonsiet vernaculo sermone

R. Possunt, et nonnulla exempla habemus imitatione digna. Velim tamen, non tantum ad latinorum normam confici, quod nescio quid peregrinitatis assert, sed ad Graecorum. Nilor enim, et simplicitas Graeci sermonis magis italis convenire facile contendo. Latinarum inscriptionum gravitatem et pondus italicam linguam vix consequi aliquando posse, graecorum venustatem, et concinnitatem lacile posse al- firmarim. . Inseriptionibus, tit Ioannes Νοghera S. I., nihilo fortasse minus apta eιι lingua nostra italisa, utpote eopiosa eι magis fleaibilis ac parum admodum graeea disterem; ita porro quum euit preειaae breuis; ut ipsam latinam possiι brexitata superara . latina tamen lingua est magis versabilis, atque ut italisae plus inest duleedinis, sis latis plua straritaιis. sp. III. Da Diariis, et Commentariis; et Innalibus. Quid est Diarium

R. Diarium fixo commentarium diurnum, et ut Graeci dixerunt ephemerides, liber erat in quo veteres res gestas per singulos dies describebant. Nostri memorias etiam appellant. Hoc tenuissimum historiao genus dicam, non enim vel cultu sermonis, vel rerum gravitato se commendat. Satis est lueido ordine, Verbisque propriis res apto notare. Attamen iundamentum est satis solidum ad historiam eondendam , si vera in medium proserat.

344쪽

ω . Ouid μι Commenturiia o h υθ i mii Nil aliud apud Romanos suere, qu/m litur. io

tuo memoriae gratia res gestae coniiuenti ordiqst, diligepsia, ad simplicitate, nullo suco, si ornamentis, paucis verbis, et Feluti per summa eapila despribebantqr. A verbo eomminiscor nomen traxere, unde commptuu et postea cismmenlarius. Boo historiaqgenus valde utile, res enim veluti nudas ostendit , tantum venustato dictionis, et ingenua quadam si

pituitate exornat. Julius caesar, qui iem Tullio omuessere oratores Romanos elegantia dicendi latine supu-rabat, Commentarios nobis reliquii, qui adeo probantur omnium judicio, ut praerepta, non praebita lacultas scriptoribus videatur. De his Cicero. . Nudi

riam, ineptis gratum fortasse feeit, qui illa volentealamistris inurere, sanos quidem homines a seribendo deterruit. a Qui ergo commentarios scribere cupiunt, et leges et exemplum a Caesare sumant, et laudem adipiscentur.

Quid sunt Annales λR. Vetustissimum historiae genus, unde hist*ia originem duxit. Libri annales ii suerunt, in quibus

per singulos annos, diesque res domi, militiaeque memorabiles brevi atque ex ordine a Pontificibus seri-hebantur. Ab historia disserro videntur praesertim quod haec menses et dies saepe omittit, prolixius, ornatiusque res narrat, rerum caussas exquirit, I adeseribit, conciones inlarponit, et interdum sententias, et documenta. Et si Servio credas, historia esi eorum temporum, quae vel vidimus, vel videre m.

345쪽

iuimus, Annales sunt eorum temporum quae aetas nostra non n0vit. Annales ergo res gestas plurium annorum, observato cujusque anni ordine, describunt, sine ullis ornamentis, ita ut monumenta solum lem. porum, hominum, locorum, gestarumque rerum relinquant. Itali Annales mutuato a Graecis nominoeliam Chronicas appellavere. Si quis autem discrimen quod interest historiam inter et annales melius cognoscere cupiat, Tacitum illum cujus Aunales peno historiarum optimaru v splendorem exaequavere dicentem audia . a Pleraque eorum quae retuli cinanna es quaeque reseram parva sorsan, et levia

memoratu videri non nescius sum, sed nemo Annales nostros cum Scriptura eorum contenderit, qui veteres populi Romani a res composuere . . . nobis in arcto, et inglorius labor . . . Non tamen sine usu iuerit

introspicere illa, primo aspectu levia; ex quibus m

gnarum saepe rerum motus oriuntur. . . - g. IV.

De Vitis, seu Biographiis.

. B. Est alicujus excellentis .viri vel . mulieris vilao historia: Graeci Biostraphiam dixere, hoc est descriptionem vitae. Haec ad historiam pertinere nemo non videt. Cum enim clarissimorum virorum vitam describas, resque ab illis gestas, historiae inservis, quae omnia illustria lacla, vir quo clarissimos complectitur. Plutarchus apud Graecos, Cornelius. Nepos apud Latinos vitas, resque gestas excellentium virorum memoriae nostrae mandarunt, ex quibus et leges

346쪽

30s huius generis scriptionis, ei stylum Deilo percipere

poteris. Crius Suetonius' Tranquillus quoque vitas Caesarum descripsit brevi stIlo, ut accurato, non tamen eleganti, sed minus pudico , quam Sapientem.

deceat. . -

Quaenam sunt in Vitae narra Itone potissimum servandarn. Tria praeseri mi in. i. Ut res verae certaeqilo sint, ex modus quidam in 'laudandis, vel viluerandis. Nequo enim Verbis extollere parva, neque magna imminuere licebit, neque unquam in iis describendis a vei i ratione denoclero. 2. Caussas nexusque rorum ita Ostendere oportet,

ut facile pateat legentibus , vel qualis fuerit illo doquo vitam dicimus, Vel quomodo talis ovadere ρο-

tuerit. 3. stylus narrationis simplex, et venustus sit, pro re tamen nata assurgat , et ornamentis quibusdam ingenuis gaudeat. Num omnia in narratione Vitae direnda st B. Res magni ponderis non omittendas statuo; doreliquis delectus habendus est, it ea dicamus, quae ad propositum pertinent, ei ad legentium utilitatem, oblectationemque. Sunt enim quaedam dicenda ad do lectandi im: nec semper in rebus gravissimis insistendum,' aliquando etiam minora varietatis caussa sunt pertractanda. Quare et digredi interdum licet, ei aliorum facta attingenda, qui iisdem temporibus et in iisdem reipublicae negotiis versati sunt, ut via tis, et hominum , et morum legentes descriptimem ante oculos habeant, unde haud parva oritur oble-etatio, et utilitas.

347쪽

itam in Vitis omnia eel parta, vel pares montem

praeFere inda a ιρ - n. mn omnia equidem ι quaedam enim quae te-- nuiora videntur magni ponderis esse possunt, ut ni res ingeniumque hominis ostendas. Nam, testo Uu- tartho, in vita Alexandri Magdi, exiguum subino laetum, dictumque, et jocus aliquis citius speciem edit morum, et ingenii hominiis. ut ergo pictores ex lacte et vultu, e, quibus elucent mores, imagines desumunt, nec de caeteris memuis magnopere labo rant, ita eoncedendum nobis est animi indicia ut seruiemur, ac cujusque per haec informemus vitam. Quare eum alicujus vitam aggrediaris describere, reputabis animo qualis is, quantusque luerit; et quas lit,edipua sunt, cognituque pulcherrima, ex ejus re bus gestis ita decerpes ut indolem ejus et morei ante oculos legentium ponas. Biella quaeso qui inter Italos in eaeeellentium e rorum Vitis deseribendis eaeeelluere. R. salis tibi libentissimo faciam. Dominicus ca- vhica Sanctorum hominum vitas latino descriptas reo ita vivam strio in patrium sermonem convertit. Ioannes Boccaecius vitam Dantis Alligherii paucis conclusit. Feus Belearius Beati Colombini vitam simplici venustate exornatam narravit. Georgius Vagarius vitas excellentium sui temporis artificum ita descripsit ut eas ignoraro italo homini nefas sit. Daniel Bhtolus Saneti Ignalii Loiolei vilam aliorumque San- clomm hominum descriptas eloquenti sermone nobis res it. His addes eiusdem Lo olei vilam latine exaratam a Petro Maskio omni mundicio, et venustale ex&natam; et Beati Aloysii Gongagae ab Antonio Cesaro eligetintiarum omnium aetate nostra patre. Iaas legas velim et discas.

348쪽

Da Historia.

Quid est Historia, et quotupteis

R. Historia est fidelis, et continens memoratilium rerum gestarum ad vitae solatium; et documentum narratio. Dividitur: 1. in universalem; φsingularem: s. in sacram, et profanam. Universalis

est, quae Vel omnium populorum, vel magni imperii longo temporis traetu vices, et laeta complectitur: singularis quae vel unius gentis, vel unius aetatis res gestas describit. Sacra Dei in populos benencia, et populorum religionem laetaque continet: p

sana res hominum , et vicissitudines temporum me morias litterarum commendat. Nos hoc loco de universali et singulari historia nonnulla dicemus. Quid disendum de Historia universali, et singularan. Η0e primum ut sit simplex, et una. SimplicitasPoscit nequid extra propositum dicatur, novo inutilia' aut abS0na in narrationem inserantur. Unitas, ut Omnes partes ita disponantur ut unuin corpus propriis veluti membris c0nsectum exhibeat, nee in caput, aut in Ventrem exereseat, sed omnes inter se partes consentiant, et congruant. Quod obtineri potest si narrationi principium, medium, et sinis statuatur, ita ut, et rerum origines pateant, exitum sive conelusionem aptam habeant, et inter 8s commode c0nnexa non

vi colligata videantur. Medium enim id est quod eum initio sinem copulat, et extrema conjungit. Quod disendiis apprime in universali historia est, quae Varia rum gentium laeta, et mores complectitur: sacilius in Singulari; quae vel unius gentis et aetatis, inter dum etiam unius saeli mentionem facit.

349쪽

liaris leges ΤR. Omnes historiao logos in unum Tullius recensisse videtur in libro 2. De Oratore. et 1. Primam esse historiae legem ne quid salsi dicero audeat: 2. deinde no quid veri non audeat: 3. nequa suspicio gratiae sit in scribendo, nequa simultatis. v Ex

quibus verbis laetio colligi potest . primum historietoiugium esse, veritatem studiose sectari: nisi vera sint quao historicus narrat, neque iidem suae narrationi faciet, neque utilitatem assequetur: nam nemo' erodit quae salsa videntur; nemini prodest quod a veritalo abhorret. Unus enim historiae sinis utilitas, quae ex sola veritato conciliatur decundum Veroossicium historici esse, noquid veri vel mutus, vel socordiae causa obliceat. Ait enim Sallustius historiarum scriptorem spe, et metu vacuum esse Os Ortere,

ut vera quae ingrata sint dicero audeat. Sivo enim salsa tingat, sive vera reticeat mendax est, et fraude mala culpandus. Tertium nequa suspicio gratiae in scribendo sit, nequa simultatis Qui enim scribendo gratiam aucupatur vel principis, vel alicujus reipublicae pa sis, merito fidem amittit; nam propriae utilitatis finem non legontium sibi proposuisso facito intelligitur. Pari ratione qui simul tales scripto exercet, improbi animi posteris monumentum prodit, et turpiter obtrectando quam vera dicendo innotescere, et magnis inimicitiis elarescere maluissor quod ost quidem ambitionis g nus. Temporibus nostris tamen nonnulli historiam scribentes non solum hominum gratiae, et simultati inservisse videntur; sed virtutis religionisve ignOratione, et partium studio a voritato deflexisse. Dolendiim sane, et pudendum. Nulla ad errorem Pr

350쪽

clivior via est; nam ait Tacitus . Imbitionem aeriptorum facile aversamur; obtreetatis, et livor pronis auribus aecipiuntur et quippe adulationi foedum erimen servitutis, malignitati falsa species libertatis

inest. B

Quaenam sunt Historiae dotes 'R. Primum ut ordine, perspicui tale, junctura polleat. Lucidus ordo cujusque scriptionis dos est,sed Historiae praesertim, quem si demas, et venustatem, et voluptatem omnem dempseris. Perspicuitas in sententiis et in verbis, et junctura rerum essicit ut facilius, et melius intelligamus, memoriaque perlecta teneamus. Quas dotes ut assequamur, necesse est omnia perpendere, animadvertere, diligentiusque excutero priusquam manum ad scribendum admoveamus. . Cuis enita ait Horatius tecta potenter erit res, Neobaeundia deseret hune, nee lucidus ordo. a Dignitalem quamdam, et decus, secundo narrationi inesse debet; nequid vulgare, et plebejum, nequid assectatum, aut argutum, aut ludicrum admitti potest. Qui enim gentes docero aggreditur nihil tanto magisterio indignum sibi permittere debet. Tertio denique, pondus, et utilitatem narrationi addere oportet, quae duobus praecipue modis assequi possunt. Altera poscit ut quas narramus neque nimis strictim, et veluti raptim exinponamus, neque prolixius, et nimia verborum luxurio. Qui enim strictius quam decet narrat, legentes onerat, ei nimio mentes labore frangit; qui diffusius, lassat, atque taedio assicii. Altera poscit ut rerum

et rcumstantia seligamus, et opportune collocata describamus, ut lumen asserant, et splendorem, et qua-hi picturam rerum ante oculos ponant.14,