C. Sallustii. Crispi Coniuratio Catilinae et bellum Iugurthinum fragmenta eiusdem historiarum, e scriptoribus antiquis ab Aldo Manutio, Pauli f. collecta. Scholia Aldi Manutii index rerum, & uerborum memorabilium.

171쪽

IUGURTHIN v Μ re, uti ad cenderat, sed tentans omnia, O cir- cum pici ni itaque Marimn propere adit acta edocet hortatur, ab ea parte sua ipse descenderat, castellum tentet pollicetur sese itineris pericviiq. ducem. Marius cum Ligure promissa eius cognitum ex praesentibus misit quorum, uti cmusique ingenium erat, ita rem docilem , aut facilem renunciauere consulis animus tamenpaullulum arre ius est . itaque ex copia tubicinum cornicino , ni ero quinque quamuelocissmos delegit , O cum his, praesidio qui forent, qua tuo centuriones omnesq. Liguri parere iubet rei negotio proximum diem constituit sed ubi ex praecepto tempus uisum est; paratis, compositisq. omnibus, ad locum pergit ceterum illi, qui

centuri s praeerant, praedo cti ab duce, arma, o natumq. mutaIlerunt , capite, atque pedibus

dis, ut pro 'edtus, nisusq. per saxa facilius fo

ret: super terga gladi , scuti, uerum ea 2 0 midica ex cori s ponderis gratia, si ulis o fensa , quo leuius sereperem . igitur praegrediens Ligus saxa, O si quae uetunae radices emin i bant , laqueis uinciebat, quibus alleuati milites is facilius ad cenderent: interdum timidos in olentia itineris leuare manu ubipaullo asperior adsiceu sus erat , singulos prae se inermos mittere dein- de ipse cum illor armissequi: quae dubia nisui Eidebantur poti simum tentare ac saepius eadem adscendens, descondensq., dein statim degrediens , Κ a ceteris

172쪽

eeteris audaciam addere igitur diu , multu . fatigati tandem in castellum perueniunt desertum ab ea parte quod omnes , sicut atra diebus, aduersum hostes aderant Marius, ubi ex nunc s, quae Ligus egerat, cognouit, quamquam toto die intentos proelio Umidas habuerat , tum ueras hortatus milites in ipsi extra uineas egressus, testudine acta succedere, simis hokiem tomentis sagittariisque,et funditoribus eminus terrere. at es umidae saepe antea uineti manorum subuersi , item incensis, non canelli moenibus Uri tabantur,sed pro muro dies, noctesq. agitare; maledicere Romanis ac Mario vaecordia obtentare; militibus nostris Iugurthae feruiti minari; eclin- dis rebus feroces esse interim omnibus Uni nis,hostibusq. proelio intentis, magna ui utrimque pro gloria atque imperio his, illis pro salute cem tantibus repente a tergo igna canere ac primo mulieres , e pueri, qui uisum processerant fugere, deinde, uti quisque muro proximus erat , p premo cundit armati, inermesque quod ubi accidi, eo acrius Romani instare , fundere ac prurosque tantummodo sauciare , dein super occisorum uadere corpora , auidi gloriae certantes murum petere ; neque quemquam omnium praeda rnorari sic forte correnta Mari temeritas , A riam ex culpa inuenit. Ceterum .d ea res geritur, L. Sylla quaestor cum magno equitatu in castra ueni, qui, uti ex Latio, e focis cogeruexercitum,

173쪽

IUGURTHIN v M sexercitum, Rcomae reliditus erat sed quoniam nos tanti uiri res admonuit , idoneum uisum est de natura, cultuq. eius paucis dicer neque enim

lio loco de ita rebus dicituri si us: L. Sisenna, optime, o diligenti me omnium, qui eas res dixere, persecutus historiam, parum mihi libero ore locutus uidetur. Igitur Dila gentis patriciae nobilis fuit, familia prope iam extructa maiorum ignauia, litteris Graecis,atq. Latinis iuxta,atque do tissime eruditus, animo ingenti; cupidus uoluptatum sed gloriae cupidior: otio luxurioso esse tamen ab negoti s numquam uoluptas remorata,nis quod de uxore potuit honestius con usi: facundus , callidus, O amicitia citis: ad simulanda negotia altitudo ingeni incredibilis multarum re-rre,ac maxime pecuniae largitor atque illi, felicissimo omnium ante ciuilem uictoriam, ni quam super industriam fortuna fuit multiq. dubitare res fortior .an felicior esset . nam , o stea quae fecerit , incertum habeo , pudeat magis , an pigeat disserere. Igitur Dili, uti supra dintum est , postquam in Africam atque incanrasa vir cum equitatu uenit , rudis antea, O ignarus belli sollertis mus omnium in paucis tempestatibus factus es ad hoc, milites benigne appellare multis rogantibus, alijs per se ipse beneficia dare , inuitus accipere sed ea properantius qzam aes mutuum, reddere, ipse ab nullo repet re: magis ii laborare, uti illi quamplurimi debe-Κ rent:

174쪽

risca atque feria cum humillimis agere: in operibus, in agmine,atque ad uigilias multus deis se neque interim , quodpraua ambitio solet, cossulis, aut cuiusiquam bonifamam laedere tantummodo neque consilio , neque manu alit prior pati plerosque anteuenire quibus rebus, O a libus breui Mario, militibusq. cari us fastus. Iugurtha postquam opidum Capsam, aliosq. locos munitos est sibi utiles, simul magnam pecuniam amistrat; ad Bocchum nimcios mittit, quamprimum in Numidiam copias adduceret: proeli faciundi tempus adesse quem ubi cunctari accepit in dubium belli , atque pacis rati

ne trahere: rursus, uti antea proximos eius d

ni corrumpit ipsiiq. Mauro pollicetur mi diae tertiam partem, si aut I mani Africa e pullii, aut, integris suis finibus, bellum compost

tum foret.e praemio illeCIus Bocchus cum magna multitudine Iugurtham accedit ita , amborum exercitu coni cito, Marium iam in hibernaproficiscentem, uix decima parte die resiqua inuadunt, rati noritem, quae iam aderat e uictis sibi man,

mento fore, O , si uicisnt nullo impedimento,

quia locorum scientes cran contra comanis se

trumque casei in tenebris disciliorem fore. igitur simul consul ex multis de hostium aduentu cognouit in ipsi hostes aderant: es prius quam exercitus aut instrui, aut farcinas colligere, denique, ante quam signum, aut imperium ullum accipe

175쪽

IUGURTHIN v 76 Naviust, equites Mauri, atque Getuli, non acie, neque ullo more proelii,sed cateruatim, uri quos qι fors conglobauerat, in nostros concurrunt qui omnes trepidi improuisio metu, attamen uirtutis memores aut arma capiebant , aut capientes

uos ab Ostibus defensabant: pars equos adscend re , ire obuiam hostibus: pugna latrocinis magis , iam proelio similis fieri sim signis, sine ordiniabas , equites, pedites permixti caedere alios ob

truncare metutos contra aduersos acerrime pugnates a tergo circumuenire neque uirtus, nequearina satis tegere; quia hostes numero plures, undique circumfusi erant denique I mani ueteres, novique , ob ea scientes best quos locus, aut casus coniunxerat, orbem facere: atque ita ab

omnibus partibus simul te Ii, O instrunt hostium uim sustentabant neque in eo tam astem

negotio Marius territus, alit magis, quam antea,

demisso animo fuit; sed cum turma sua , quam ex fortis is magis , quam familiarissimis parau rat, uagaripassim ac modo laborantibus suis seu currere , modo hostes , ubi confertissimi obstite--

.rant, inuadere many consulere militibus , quoniam imperare conturbatis omnibus non poterat. iamq dies consumptus erat, cum tamen barbari nihil remittere atque uti reges praeceperant,no Iem pro strati acrius instare tum Marius ex copia rerum consilium trahit atque, uti suis receptui locus esset colles duos inter se propinquos oc- cupat.

176쪽

cupat quorum in uno, castris parum amplo, ni aquae magnus erat alter usui opportunus, quia, magnaparte editus, praeceps, pauca munimenta quaerebat ceterum apud aquam Syllam cum e

quitibus noctem agitare iubet ipsi paullatim dispersos milites, neque minus hostibus conturbatis,

in unum contrabit . dein custos plenogradu inco

I subducit ita reges loci locustate coacti, p-

lio deterrenturi neque tamen suos longius abire sinunt sed utroque colle multitudine circi dato 6fusi consedere deiii, crebris ignibus D Iis, plerumque nostis barbari more suo laetari, sultare , strepere uocibus: O ipsi duces feroces, quia non fugere, ac pro uinctoribus agere sed ea cuncta I 'manis ex tenebris, O editioribus locis facilia uisi , magnoq. hortamento erant pluriamum uero Marius hostium imperitia consim tres , quammaximum silentium haberi iubet ne

igna quidem, uti per uigilias solebant canere: deinde, ubi lux aduentabat, defessis iam ho Abus, ac paullo ante somno captis de improuiso

ue Iuries, item cohortis turmarlim , legionum tubicines simul omnes sigila canere, milites clamorem tollere, atque portis erumpere iubet. Mauri, atque Getuli ignoto, O horribili son tu repente exciti, neque fugere, neque arma cap re, neque omnino facere, aut prouidere quidquam poterant: ita cun tos strepitu clamore, nullosu ueniente, nostris insantibus, tumultu , terrore formia

177쪽

idine quasi vaecordia, ceperat denique0-- sfusi fugatique arma, signa militaria pleraque capta pluresq. eo proelio, quam omnibus superioribus, interempti. nam somno, est metu insolito impedita fuga dein Marius , uti coeperat in hiberna proficiscitur quae propter commeatum in pidis maritimis agere decreuerat neque tamen ut toria socors aut insolens fas Ius, sed pariter , atque in constentu hostium, quadrato agmine incedere Sylla cum equitatu apud de timos insinistra parte a Manlius cum foditoribus , sagittariis praeterea cohorte LigAri curabat: primos, ct extremos cum expeditis manipulis locauerat tribunos . perfugae, regionum scienti mi, honium iter explorabant simul consul, quasi nullo imposito, omnia prouidere: apud omnes adesse, laudare, increpare merentes se earmatus, intelusq. item milites cogebat, neque β-cus, atque si hostes adessent, iter facere,cactra munis e , excubitum in porta cohortes ex legionibus, pro castris equites auxiliarios mittere; praeterea alios superiata in munimetis locare, uigilias ipse circuire,non tam dissidentia futurorum,quae imperauisset,quam uti militibus exaequatus cum imperatore labor uolentibus esset. Et sane Marius illoq. alijsq. temporibus Iugurthini besti, pudore magis, quam malo, exercitum coercebat quod multi per ambitionem sieri aiebant: quod a pueritia consus tam duritiam, est alia,quae ceteriissem uocant,

178쪽

uoluptati habuisset si tamen rest pariter, ac a uissmo imperio, bene atque decore gesta. Igitur quarto denique die haud longe ab opido Cirtia undique simul speculatores citisse ostendunt qa re hostis deis intelligitur .sed quia diuersi redeuntes, alius ab alia parte, atque omnes idem significabant; consul incertus , quonam modo aciem in- frueret, nullo ordine commutato, aduersum omnlaparatus ibidem opperitur igitur Iugurtham laessi ustrata, qui copias in quattuor partes distriabuerat, ratus ex omnibus aeque aliquos ab temgo hostibus uenturos. Interim Sylli, quem primum hostes attigerant, cohortatus suos tum tim, O quammaxime confertis equis H. aliis. Mauros inuadunt ceteri in loco manentes, abi culis eminus emissis corpora tegere, O, si quiri

manus uenerant obtru care di eo modo equites proeliantur, Bocchus cum peditibus, quos Volux filius eius adduxerat, neque in priorepugna. in itinere morati, adfuerant, postremam sem norum aciem invadit tum Marius apud primos agebat , quod ibi Iugurtha cum plurimis erat. dein Numida, cognito Bocchi aduentu, clam cum paucis adpedites conuertit ibi Latine iam apud Numantiam loqui didicerat 9 exclamat, nostros stustra pugnare: paullo ante Marium sua,

intersidium: simili gladium sanguine oblitum Uendere quem in pugna, fatis impigre ociis pedite nostro, cruentauerat quod ubi milites acce peres

179쪽

re, magis arrocitate rei, quam fide nuncii, ter rentur simulq. barbari animos tollere, O in m cullios Romanos acrius incedere . iamq patullum aDga aberant, cum Dila, profligatis , quos aduersum ierat, rediens ab latere Mauris incumrit Bocchus statim auertitur a Iugurtha, dum sustentare liuos, est prope iam adeptam ui toriam retinere cupit circumuentus ab equitibus dextra

misera, omnibus occisis solus inter tela iastium

uitabitndus erumpit atque interim Marius, fugatis equitibus , accurrit auxilio suis , quos pe li iam acceperat denique hostes a Mundique fusi. tum spe ctaculum horribile in campis patentibus sequi fugere occidi, capi; equi, atque uiri a j lGLli ac multi uulneribus acceptis , neque fugere posse, neque quietem pati niti modo, ac statim

concidere postremo omnia sua uisus erat con strata telis, armis, cadaueribus, inter ea humus infesta sanguine Postea loci consul, haud dubie iam uictor peruenit imopidum Ciribam quo mitio prost Ius intenderat eo post diem quinum , quam iterum barbari male pugnauerant, legatia Boccho ueniunt: qui regis uerbis ab Mario petinere , duos quam dissimos ad eum mitteret: velle de suo. de populi commodo cum disserere ille Liatim L. Syllam est a Manlium ire iubet qui quamquam acciti ibant; tamen placuit uerba apud regem facere; uti ingenium aut avem sum lecterent, aut cupidum pacis uehementias a

180쪽

eenderent itaque Dila, i ii facundiae,non an ti, a Manlio conce1 um, pauca uerba huiuscemodi

locutus Bocche, magna laetitia nobis est, cum te , talem uirum, di monuere, uti aliquanta paceni, quam bellum , malles neu e optimum cum pesmo omnium Iugurtha miscendo commaculares; simul nobis demeres acerbam necessit dinemis pariter te errantem, est illum sceler

tissmum persequi ad hoc, populo R. iam a principio inopi, melius uisum est, amicos, quam fe

uos, quaerere tutiusq. rati, uolentibus,quam coactis , imperitare tibi uero nulla opportunior am citia nostra primum, quod procul absumus; in quo offensae minimum,gratiapa ac si prope ades siemus dein quod parentes abunde habemus i micorum neque nobis , neque cuiquam omni satis fuit atque hoc utinam a principio tibi placuisset: pro Oecto ex populo R. ad hoc tempus multo plura bona accepissies, quam mala perpessus es.sed quoniam humanarum rerum fortima plera que regit; cui scilicet placuit olim, O gratiam nostram te experiri nunc, quando per illam l cet, festina, atque, uti coepisti, perge multa, a que opportuna babes, quo facilius errata officiis uperes postremo hoc in pilius tuum demitte, num quam populum R. benefici s ut Ium e se . nain, bello quid ualeat, tutescis ea Bocchus placide edi benigne simul pauca pro deli Io suo ue bifacit: se non hostili animo, sed ob regnum tutandum