C. Sallustii. Crispi Coniuratio Catilinae et bellum Iugurthinum fragmenta eiusdem historiarum, e scriptoribus antiquis ab Aldo Manutio, Pauli f. collecta. Scholia Aldi Manutii index rerum, & uerborum memorabilium.

161쪽

mnant ita hos petunt, quasi honeste uixerint. nae

illi fulli sunt, qui diuersii mas res pariter expetant, ignauiae uoluptatem, O praemia uirtutis. Atque etiam cum apud uos, aut in senatu uerba aciunt, pleraque oratione maiores suos extollunt; eorum fortia adta memorando clariores sese putant: quod contra est . nam, quanto uita illorum praeclarior tanto horum socordia flagitiosior erpromo ita se res habet maiorum gloria posieris quasi lumen est, neque bona eorum, neque' nata in occulto patitur. Huiusce rei ego inopiam phtior a Dirites . uerum id, quod multo praeclarius est, meamet fanta mihi dicere licet nunc uidete, quam iniqui sint quod ex aliena uirtute sibi arrogant, id mihi ex mea non concedunt scilicet quia marines non habeo . quia mihi noua nobilitas est quam certe peperifl e quam acceptam corrupisse, melius es. Equidem ego non ignoro, si iam mihi res ondere uelint , abunde illis facundam, O compositam orationem fore sed in maximo uesro beneficio, cum omnibus locis me, sq.

male ictis lacerent, non placuis retis e ne quis modestiam in conscientiam duceret . nam me quid ,ex animi meisententia addere nulla oratio potest. quippe uera, necesi Heri, bene praedicet falsam

uita , moresq. mei superant sed quoniam uestra consilia accusantur qui mihi sunmum honorem, maximum negotium imposivistis etiam atque etiam reputate, num eorum paenitendum sit.

162쪽

n possum, dei caussa, imagines, neque triumphos, aut consulatus maiorum meorum stenta.

re at si res postulet, hastas, uexillum pharuras alia militaria dona praeterea cisatrices aduerso corpore haec unt meae imagines, haec mea

nobilitas , non hereditate relicita, ut illa illis laquae ego plurimis meis laboribus et periculis uresiui. Non simi composita uerba mea:parui id facio: ipsa sie uirtus fatis ostendit. illis artificio opus est, ut turpia adta oratione tegant. 2' eque litteras Graecas didici parum placebat eas disicere, quippe quae ad uirtute Itoribus nihil profa rimi. at illa tιlto optima resp. doritus sum,4 sem ferire, praesidia agitare, nihil metuere, si

turpem famam; hiemem, aestatem iuxta pati, humi requiescere, eoden tempore inopiam . . borem tolerare Iis ego praeceptis milites hori bor neque illos arte colam , me opulenter in que gloriam meam, laborem illorum faciam hoc erit utile, hoc ciuile imperis . namque, cum tute per mollit lam agas, exercitum supplicio cogere, id est dominum esse non imperatorem haec, atque alia maiores uestri faciendo seque, est rem celebrauere. qim nobilitas sieta, inadissimilis. ribus nos illorum aemulos contemn si: omnes honores, non ex merito, sed quoi debitos, a uobis repetit ceteri homines superbismi procul emrant. Maiores eorum omnia,quae luebat, illis reliquere, diuitias, imagines, moriam fui prae

claram:

163쪽

ea sola neque datur dono , neque accipitur. Sordidum me, incultis moribus aiunt; quia parum scite com tum exomo, neque histrionem ullum, neque pluris preti coqim , quam uillicum, tabeo quae mihi lubet con heri u ιirites . nam θ' ex parente meo . ex alijs fandiis uiris ita accepi, munditias mulieribus, uiris laborem conueni re omnibusq. bonis oportere plus gloriae, qliam diuitiarum esse arma, non supellectilem, decori fise V sin ergo,quod iuuat,quod carum aestiιmat dii per faciant ament,potent ubi adolescentia habuere , ibi fene Iutem agant, in conuiuiis, dedi ii uentri, turpissma parti corporis sudorem, puluerem, alia talia relinquant nobis, quibus illa epulis iucundiora sunt uerum non enita.nam, ubi sie omnibus flagitiis dedecorauere turpi thmi uiri, bonorum praemia ereptum eunt ita nulli βῖ- me luxuria, O ignauia, pessimae artes, illis,qm coluere eas, nihil sciunt,reip.innoxiae cladisunt. Nunc, quoniam illi , quantum mores mei, non illorum flagitia poscebant, cspondi; pauca de rep. loquar. Primum omniim ideo umidia bonum habetote animum, a Pirites nam, quae ad hoc tenu pus Iugurtham tutata sunt, ominia remouistis auaritiam , imperitiam, atque superbiam dein, de exercitus ibi est corum sciens sed mehercule magis frenuus , quam felix: nam magna pars

eius auaritia, aut temeritate ducum attrita es. O uamobrem

164쪽

et amobrem uos, quibus militaris est aetas, adn timini mecum, O capessi remp.neque quemquae calamitate aliorum, aut imperatorum superbia metus ceperit e romet in agmine , in pro

lio consultor idem in socius periculi ob cum

adero me, uosq. in omnibus rebus iuxta geram. O proonto, di siuuantibus omnia matura unt, uictorii, praeda, laus quaesi dubia , aut procul essent tamen omnes bonos resp. subuenire dec bat . etenim nemo ignauia in ortalis fas Ius: neque quisquam parens liberis, uti aeterniforent, optavit; magis, uti boni, honestiq. uitam exl rent Plura dicerem, /irites, si timidis uirtutem uerba adderent nam strenuis abunde dictum G to. Huiuscemodi oratione habita, Marius postquam plebis animos arrestos uidet, propere comes tu tipendio, arinis,al sq. utilibus naves onerat: cum his V. Manlii legatum proficisci iubet i

si interea milites scribere non more malarum n

que ex classbus Jod uti cuiusque libido erat, copitecensio plerosique id adium est inopia bonori , ali per ambitionem consulis memorabant; quod ab eo genere celebratus, auctusq. erat , ct homini potentiam quaerenti egenti simus quisque opportuni*imus cui nequesua curae, quippe quae

nulla fist, o omnia cum pretio honeria uidentur. Igitur Marius ci aliquanto maiorem e- , quam decretum erat, in Asticam profectus, paucis diebus Vticam aduehitur exercitus ei traditur

165쪽

ditur a P. I i tilio legato nam Metellus conste Ctum Mari fugerat ne uideret ea, quae audita animus tolerare nequiuerat. Sed consul,expleti l gionibus, cohortibusq auxiliariis, in agrum fer tilem praeda onustum proficiscitur. Omnia ibi capta militibus donat: dein castella, O opida natura, ct uiris parum munita aggreditur proelia multa, ceterum alia leuia atra locis facere. terim noui milites sinae metu pugnae adesse uidere fugientes capi, aut occidi fortissmum quemque tutissimum armis libertatem , patriam , parentesque in alia omnia tegi gloriam, atque diu tias quaeri. sic breui statio noui meteresq. co luere, O virtus omnium aequalisfacta. At reges ubi de aduentu Mari cognouerunt diuersi in loco discites abeunt ita Iugurthae placuerat,s' ranti, mox effusos hostes inuadi posse I 'manos, scuti plerosique, remoto metu a ius, licentiusq. futuros. Metellus interea F 'mam prose tus, contra sistem suam laeti*mis animis accipitur, plebi, patribusq. postquam inuidia decesserat, iuxta carus. Sed Marius impigre, prudenterq. liuorum, hostium res pariter attendere cognoscere quid boni utrisque , aut contra esset explorare itinera regum, consilii in idias eorum anteuenire in

hil apud feremissem, neque apud illos tutum pati itaque O Getulos, O Iugurtham , ex ociis nostris praedas agentes, saepe aggre19us in itinere fuderat ipsumq. regem haud procul ab opido Cim

166쪽

tha armis exuerat twaepostquam oris amodo, neque belli patrandi cognouit saluit urbes, qua euiris , aut loco pro ui ibus, aduersum e nomtuni mae erant,singulas circumuenire, ita, tu Iugurtham aut praesidi s Hatum iri, si ea

pateretur, aut proelio certaturum nam Bocchus

nuntios saepe ad ei uisierat, uellepopuli R. amicitiam, ne quid ab se hostile timeret id simulaue rit ne, quo improuisus grauior accederet, an moti Flitate ingentipacem, atque belli mutare solitus, i parum exploratum est. Sed consis , uti Hatuerat,opida, castellaq. munita adires partim ui, alia. metu, aut praemia ostentando, auertere ab hosti bus ac primo mediocria gerebat, existimans Iu gurtham obsim tutandos in manus uenturum. sed ubi illi procul abesse, at negotiis intentum accepit maiora, di magis a pera aggredi tempus uisii est. Erat inter ingentes solitudines opidum magnum , atque ualidum , nomine C psa cuius conditor Hercules Li s memorabatur. eius ciues apud Iugurtham immunes , leni is eris es ob ea fideli mi habebantur: nimitia uorsum hostes non moenibus modo cis armis, atque uiris , uerum etiam multo magis locorum a steritate nam , praeter opido propinqui, alia omnia uasta, inculta, egemia aquae, infesta fempentibus : quarum uis , sicuti omnium ferarum , inopia cibi acriori ad hoc , nastura fem

pentium ipsa perniciosa magis, quam

167쪽

re accenditur eius opidi potiundi Marium maxima cupido uaserat, citin propter usum bellitum quia res a uidebatur in Metellus πι

dum thalam magnagloria ceperat, haud dissimiliter situm, munitumque nis quod apud Thalam

non longe a moenibus aliquot fontes erant Capysin ses una modo, atque ea intra opidum iugi aqua, cetera pluuia utebantur idq ibi, o in omni frica, quae procul a mare incultius agebat, eos cilius tolerabatur, quia ' umidae plerumque lacte, est ferina uescebantur, nequeualem, neque alia Duae irritamenta quaerebanH. cibus illis a versum famem , atque sitim, non libidini, neque luxuriae erat. Igitur consul, omnibus exploratis, credo dij si eius . ia contra tantasi cultates

consilio satis prouidere nonpoterat quippe etiam frumenti inopia tentabatur , quod idae pabulo pecoris magis, quam aruo sudent, , quodcumque natum fuerat, ii fletu regis in loca munita contulerant ager autem aridus, frugum uacuus ea tempestate: iam aestatis extremuirao tamen pro rei copia satis prouidenter exornat:

pecus omne, quod superioribus diebus praedae fuerat, equitibus auxiliari s agendum attribuit: Manlium legatum ci cohortibus expeditis adopidum Laris , ubi stipendium , O commeatum locauerat, ire iubet: dicitq. se praedabundum post paucos dies eodem uenturum s incepto suo occultati, pergit ad flumen Thanam ceterum in

168쪽

itinere quotidie pecus exercituiper centurias, it turmas aequaliter distribuerat; cordiis utres uti ferent, curabat si ut O inopiam si umenti lenire, O ignaris omnibus parare, quae mausuiforent deniquefiexto die, cum ad flumen uentum est , maxuma uis utrium essedia ibi cantristitii munimento positis milites cibum capere, at que , uti simul cum occasu solis egrederentur psratos esse iubet, omnibus abies iis sarcinis, aqua modo sieque , O imnenta onerare . dein , pq quam tempus sim, castris egreditur noLI q. totam itinere fiat consedit idem proxima facit. Gn tertia multo ante lucis aduentum peruenit in locum tuuiniosum , a Capsa non amplius duum

millium interuallo ibiq. quam occultigi me potest, cum omnibus copi s opperitur . sed, ubi dies coepit; ' umidae, nihil honile metuentes, multi σι do egres repente omnem equitatum his uelocismos pedites cursu tendere ad Capsam, portas obsidere iubet deinde ipse intentus propere sequi , neque milites praedari sinere. quae oriquam opidani cognouere res trepidae . metus ingens , malum improuisum ,

hoc pars ciuium extra moenia in hostii 4 testate coegere , uti deditionem facerent ceterum opidum incensum Numidae puberes intemfecti, ait omnes venumdati praeda militibus suisa id facinus contra ius belli non auaritia, no

169쪽

gurthae opportunus, nobis aditu discitis genus hominum mobile , infidum , ante neque benescio,

neque metu coercitum Postquam tantam rem Marius sine ullo suorum incommodo peregit magnus , O clam antei, maior, atque clariori heri coepit omnia non bene consulta in uirtutem trahebantur milites modeste imperio habiti, mmul O locupletes , ad caelum ferre: Numidae magis , quam mortalem, timere postremo omnes focis, atque hostes crederes, illi aut mentem diu nam esse, aut deorum nutu cuncta portendi. Sed consul, ubi ea res bene euenit, ad alia opida emgit pauca , repugnantibus Numidis, capit: plura, deserta propter Capsensim inferias, ignico rumpit: DII., atque caede omnia complentur denique multis locis potitus, ac plerisque merciatu incruento aliam rem aggreditur , non eadem peritate, qua Capsiensium , ceterum havdsicus docilem namque haud longe ast in Mulucha, quod Iugurtha , Bocchi regnum disiungebat Grat inter ceteram planitiem mons saxeus, mediocri castelli fatis patens, in immensum editus, uno perangurio aditu relicto: nam omnis natura, uelut opere, atque consulto praeceps. quem locum

Marius, quod ibi regis thesauri erant, summa vi capere intendit sed ea res forte , quam consilis, melius gesta nam castello uirorum, atque arm rum satis magna uis erat, O Irumenti, O fons aquae aggeribus, turribusque,s aliis machin

170쪽

ilonibus locus importunus iter asellanorum gustum admodum, utrimque praecisum uineae cum ingenti periculo frustra agebantur nam cum eae paullo processerant, igni, aut lapidibus corarumpebantur milites neque pro opere consistere, propter iniquitatem loci , neque inter uineas Hepericulo adminis rare optumus quisque aut cade- aut sauciari; ceteris metus augeri. t Marius, multis diebus, ct laboribus consumptis , anxius trahere cum animo suo, omitteret ne inceptum, quoniam si ustra erat, an fortunam opperiretur, qua saepe prostere usus fuerat quae cum multos dies, noctesq. aestuans agitaret, forte quidam L, Ius, ex cohortibus auxiliaris miles gregarius, ca ris aquatum egressus, haud procul ab later c fessi, quod aduersum proeliantibus erat, ammtauertit inter saxa repentes cochleas quarum cum unam, atque alteram, dein plures peteret, κ-dio legundi paullatim prope ad summum montis egressus es ubi postquam solitudinem intellexit;

More humanae cupidinis ignara uisundi, animum aduertit forte in eo loco grandis ilex coalu rat inter saxi, paulli modo prona, deinde inflexa, atque audia in altitudinem, quoi Ita Pgnentium natura fert cuius ramis modo, modo

eminentibus faxis nisus Ligus , castelli planiti imperscribit quod cunfii 20 idae , intenti pro

hantibus , aberant exploratis omnibus , quae mox usui fore ducebat, eadem regreditur, non γ