C. Sallustii. Crispi Coniuratio Catilinae et bellum Iugurthinum fragmenta eiusdem historiarum, e scriptoribus antiquis ab Aldo Manutio, Pauli f. collecta. Scholia Aldi Manutii index rerum, & uerborum memorabilium.

141쪽

sine mora fiata sunt iubet omnes perfugas um-LIo adduci. eorum magna pars, ut iuspum erat , addu tir pauci, cumprimum deditio coepit , ad regem Bocchi cin Mauritaniam abierant . Igitur Iugurtha, ubi armis istisque, O pecunias ollatus est, cum ipse ad imperandum isdrum uocar tur, rursus coepit flenter animum Dum ex malico sisentia digna timere denique, multis diebus per dubitationem consumptis, modo tae dio rerum aduersarum omnia bello potiora duceret , interdum siecum, e reputaret, quam grauis casus inseruitium ex regno foret multis

gnisq. praesidiis nequidquam perditis , deintegro

7ellum sumit et, 'mae sienatus, deprouinci s consultus umidiam Metello decreuerat . Per idem tempus Vticae forte C. Mario, per hostias diffsupplicanti magna, atque mirabilia portendi haruste dixerat : proinde, quae animo agitabat, fretus diis ageret fortunam quam aepi me experire tur: cuncta prospere euentura at ita iam antea consulatus ingens cupido exagitabat ad quem capiundum praeter uetustatem fa,niliae, alia mula abunde erant, inductria probitas militiae magna scientia , animus belli ingens , domi modi cus ibi nis , O diuitiarum uictor , tantummo do 1joriae auidus sed is natus , O per omnem pueritiam Arpini alitus , ubi primum aetas militiae patiens fuit stipendra faciundis, non Graeca facundia, neque urbanis munditi s, sese exercuit:

142쪽

ita inter artes bonas integrum ingenium breui aD oleuit ergo biprimum tribimatum militum a populo petit plerisque faciem eius ignorantibus facile notus per omnes tribus declaratar deinde ab

eo magistratu Elii pon alii sibi peperit: siem-perq in potesnatibus eo modo agitabat ut ampliore, quam gerebat , dignus haberetur tamenis ad id locori talis uiri nam postea ambitione praeceps datus es 9 consulatum appetere non audebat etiam tum alios magistratus plebes, consiui tum nobilitas inter si per manus tradebat nouus nemo tam clarus neque tam egregius factis erat , quin is indignus illo honore. quasi pollutus haberetur igitur, ubi Marius bari picis dicta eodem ' quo cupido animi hortabatur, intendere uidet, ab Metellopetendi gratia mi onem rogat: cuiquamquam uirtus, gloria, atque alia optanda bonis superabant , ta en inerat contemptor animus, superbia , commune nobilitatis malum . itaque primum commotus insolita re , mirari eius consilium, O quasi per amicitiam mone res ne tam praua inciperet , neu super fortunam animum gereret nonomaeia omnibus cupienda esse se debere illi res suas satis placere postremo caueret id petere apopulo o. quod illi iure, aretur postquam haec, atque alia talia dctat , ne que animus Mari se Iitur; respondit, ubi primum tuisset per negotia Mica , a turum sic quae peteret ac postea saepius eadem posti anni fertur dixisse,

143쪽

dixisse , ne feninaret abires satis mature illum

cum filio suo considatum petiturum is eo tempore contubernio patris ibidem militabat, annos natus circiter x x . quae res Maris pro honore, quem asses Iabat , tum contra Metellum, hementer accenderat ita cupidine, atque ira pes

simis con ultoribus 4rsari neque fasto ullo, neque di to abntinere, quod modo ambitiosum foret: milites quibus in hibernis praeerat axiore

imperio, quam antea, habere: apud negotiatores, quorum magna multitudo Vticae erat, crimino

se simia ac magnifice de bello loqui dimidia pars exercitus si sibi permitteretur paucis diebus Iugurtham in catenis habiturum is imperatore considio bellum trahi; quod homo inanis, O regiae superbiae , imperio nimis gauderet quae omnia illis eos lora uidebantur, quod diuturnitate belli res familiares corruperant O animo cupienti nihil satis festinatur. Erat praeterea in exercitu nostro Numida quidam , nomine Gauda, Man

stabalis sitas, Maganisae nepos , quem Micipsa testamento fecundum heredem scripsierat, morbis confectus, o ob eam caussam mente paullulum imminuta. cui Metellus petenti regum more, ut fellam iuxta poneret, item postea custodiae caus-

auerat bonorem , quod eor modo foret, quospopula; c. reges appes iussi; prasidium, quod conti eliosum in eos foret , si equites Mo- mani,

144쪽

tem uirum, Malsianisse nepotem esse: si Iugurtha captus, aut occisus foret, imperium imidiae sine mora habiturum id adeo mature posse eueniare,sii e consul ad id bellum missus foret itaque illum, O equites Romanos, milites, edi negotiatores alios ipse pli rosique spes pacis impellit, uti 'mam ad suos necestiris assere in Metellum de belloscribant, Marii imperatorem postant. camilitis illi mortalibus honeni a suffragatione confidatus petebatur simul ea tempestate plebes, nobilitate fusa, per legem Mamiliara nouos extollebat cita Mario unitaprocedere Int rim Iugurtha, ponquam, omissa deditione, beta

incipit , cum magna ιra parare omnia, festinare, cogere exercitum ciuitates,quae absie defecerant, formidine, aut ostentan praemia asses Iare: communire suo locos Vanna, tesa, aliaque, quae bep sam erat, reficere, aut comercari feruitia

in manorum allicere Oeos ipsos, quiri praeminis erant, pecunia tentare: p sus nihil istas Isi, neque' it pati cundita agitare. Igitur a censes, quo Metellus initio Iugures pacifica te praesidia imposuerat, fatigati reeis supplicus, neque antea uoluntate alienati, pri icipes ciuitatis

145쪽

ris intersie coniurantes vim uulgus, uti pleruque solet O maxime Nymidarum ingenio mobili siditiosum, atque discordiosum erat, cupidum nouarum rerum, quieti ratio aduersumo dein, compositis inter se rebus, in diem tertii constituist, quod is festus celebratusq. per omne friacam ludi est lasciuiam naxis, quam formidinem , ostentabat sed, ubi tempus fuit , centuriones, tribunosq. militares, est ipsum praefestum vidi T. Turpilium Silanum, alius alium domos

fisos inuitant eos omnes, praeter Turpilium, in

ter epulas obtruncant postea,nilites palantes inermos , quippe in tali die, sine imperio,aggrediuntur idem ebes facit, pars edonti ab nobilitate , ali studio talium rerum incitati, queis ad Ia consiliumq ignorantibus tumultus ipse, O res no a uae satis placebant Romani milites, em lsi im prouiso metu, incerti, ignariq. quid poti)simi facerent, trepidare arcem opidi, ubi signa , est scuta erant, praesidium ostium , portae ante clausae fugamprohibebant ad hoc mulieres, pueriq. pro tediis aedificioris saxa, alia, quae

locus praebebat, certatim mittere ita neque caueri anceps malum, neque a fortissmis infirmis reo generi resisei posse: iuxta boni , malique, frenui , imbecillas multi obtruncari in ea tanta asteritate saeuisuris V umidis, O opido undique clauso Turpilius praest Ius unus ex omnibus Italicis pro Cit inta. Ius id misericordia ne hosti-

146쪽

perimus nisi, quod illi in tanto malo turpis uita integra fama potior fuit , improbus intestabilissuidetur Metellus, postquam de rebus Vaccae actis comperit paullisper maestus e conspe tu abi, d inde, ubi ira, o aegritudo permixta sunt, cum maxima cura ultum ire iniurias festinat legionem, cum qua hiemabat est quamplis mospotesmidas equites pariter cum occasu solis expeditos ducit: postera die circiter horam tertiam peruenit in quandam planitiem, locis paullo superioribus circumuentam ibi milites se os itineris magnitudine , est iam abnuentes omnia, docet opidum Vaccam non amplius illapsui abesse dec re illos reliqlsum laborem aequo animo pati, dum pro ciuibus; uis uiri fortissimis , atque se imis psenas caperent . praeterea praedam benigne ostentat sic animis eorum arrectis, equites in primo latere, pedites quamartis e pergere, O mgna occultare iubet. Vaccenses ubi animaduert Te adsie uorsim exercitum pergere, primo, uti reserat Metellum essieratiportas clauseres deinde, ubi neque agros uastari, O eos, quiprimi aderant, 2Vumidas equites uident; rursum Iugurtham arbitrati, cum magno gaudio obuiiprocedunt equi

res peditesque, repente signo dari, alii uulgum es flum opido caedere: si adportas festinare: pars turres capere ira, atque pes praedae amplius, quam litudo,posse ita Vaccenses bidumn modo

147쪽

ex perfidia laetati: ciuitas magna, atque opulens poenae cundia, utpraedae fuit Turpilius, quem raefectum opidi unum ex omnibus profugi esupra ostendimus iussus a Metello caussam dicere, postquam sese parum expurgat , condemnatus, uerberatusq. poenas capite futuit nam is ciuis ex Latio erat. Per idem tempus Bomilcar, cuius impulsi Iugurtha deditionem quam metu deseruit, m- ceperat,sustentus regi, O ipse eum fuliciens, nouas res cupere: adpe iciem eius dolum quae creet diu nodiuq. fatigare animam denique, omnia tentando, socium stibi adiungit Nabdalsam, hominem nobilem, magis opibus clarum , accepti q. popularibus suis qui plerumque seorsum ab re vexerciti dis Iare. omnes res exsequi soli tus erat, quae Iugurthae . , aut maioribus ad stridio superauerant : ex quo illi gloria , opesque inuentae igitur utriusque consilio die in idi s sa-

tuitur: cetera, uti res posteret, extempore para

ri placuit Nabdalsa ad exercitum prose tu , quem inter hiberna I 'manorum iussus habebat,ne ager inultis hostibus uastaretur is postquaxn, m gnitudine facinoris perculseus , ad tempus nouenit metusq. rem impediebat, Bomilcar simul cupidus inceptapatrandi, O timore foci anxius, ne, mi fo uetere consilio, nouum quaereret litteras ad eum per homines fideles mittit: in queis mollitiem, socordiamq uiri accusare testari dros, per qlsos rasset: monere, ne praemia Metelli in pestem; m

148쪽

conuerteret: Iugurthae exitium adesse ceterum, suane, an uirtute Metelli periret, modo agit ri: proinde reputaret cum animo suo, praemia, an cruciati mallet sed cum eae litterae allatae, forte Nabdalse exercito corpore fessus , in lenis quiescebat: ubi, cognitis Bomilcaris uerbis, priamo cura eum, deinde, ut aegra animum solet, somnus cepit. erat ei Numida quidam negotiorum curator fidus, acceptusque, est omnis lon

siliorum, nisi omissimi particeps qui postquam

allatas litteras audiuit; ex coniuetudine ratus pera, aut ingenio sim opus esse, in tabernacidum introivit; edi, dormiente illo epistolam super caput in puluino temere posivam,sumit, ac perlegit; dein propere cognitis insidi s , ad regem pergit. I bdalsa, post paullo experrectus, ubi neque pse solam reperit, O rem omnem, uti acta erat, ex perfugis cognouit; preno indicem persequi con ius postquam id rustra fuit, Iugurtham placan fingratia accedit dicit, quae ipsi parauisset facere, perfidia clientis fui praeuenta laurymans, testatur per amicitiam , perq sua antea fidelitera ta ne super tali scelere suspectum sese haberet. - ea rex aliter, atque animo gerebat,placide respondit Bomilcare , alijsq. multis , quos socios ivdiarum cognouerat, interfectis, iram oppresserat ne qua ex eo negotio seditio oriretur ne quepossit locorum Iugurthae dies , aut nox ulla quieta fuit: neque loco, neque mortali cuiquam ,

149쪽

rvcvRTHINVM 63 metuere circums enitare omnia, O omni strepitu pauescere alio, que alio loco saepe contra decus Q regium nos tu requiescere interdum somno excitus , arreptis armis tumultum facere ita formidine , quasi vaecordia, exagitari. Igitur Metellus , ubi de casu Bomilcaris, O indicio patefaIIo experfugis cognouit, rursus tamquam ad integrum bel- tum cuncta parat Uimique Marii , fatigan

i tem de profestione, sim:ι inuitum, et fensum, sibi parum idonei ratus, domu dimittit. aeplabes , litteris, quae de Metello ac Mario mis

sae erant, cognitis , uolenti animo de ambobus ac- ceperant imperatori nobilitas, quae antea decori fuerat, inuidiae esse: at illi riteri generis humilitas fauorem addiderat ceterum in utroque magisβu- diapartium quam bona, aut mala sua, moderari. praeterea seditiosi magistratus uulgus exagitare, Metellum omnibus concionibus capitis arcessere, Mari uirtutem in maius celebrare denique plebes c accensa, ut opifices, agrestesq. omnes, quorum res fidesq. in manibus sitae erant, relictis operibus equentarent Marium, Osuin cessaria ponillius honorem ducerent ita percul fa nobilitate, post multas tempestates nouo hom ni consulatus mandatur: posteapopulus a m-bunopi L. Manlio Mantino rogatus, quem uellet cum Iugurtha bellum gerere, frequens Marium

iussit sed senatus paullo ante Metello rit idiam

150쪽

decreuerat ea res frustra fuit. Eodem tempore Iugurthi, amissis amicis, quorumplerosque ipse, cauerat, ceteri formidine pars ad Romanos, alij ad regem Boccbum profugerant; cu neque bellum geri ne administris pos et, O nouoru idem in trata perfidia ueterum experiri periculosum duceret, uarius incertusq. agitabatur neque illi res ne-pse consiliuim aut quisquam hominum satis pia cebat itinera, praefidio . in dies mutare modo aduorsum hostes, interdum insolitudines pergere saepem fuga, ac post paullo spem in armis habere: dubitare, uirtuti, an fidei popularium minus crederet ita, quoci que intenderat, res a Luersae erant. Sed inter eas moras repente sese Metellus is exercitu ostendit Numidae ab Iugum

ita pro tempore parati, instruct . sunt deinde

proeliu incipitur qua in parte rex pugnae adfuit, ibi aliquandiu certatum ueteri omnes eius milites primo congre1su pulsi , fugatique 'mani

signorum, O armorum,. aliquanto numero ho- Ilium potiti . nam A me midas in omnibus proeli s Vis pedes, quam arma, tutati sunt. Em Iugurtha impensius modo rebus suis dis dens, cum perfugis, parte equitatus in soletudines, dein Thalam peruenit, in pidum a nu, opulentum ibiq. plerique thesauri filiori eius uuas pueritiae cultus erat quae post φιaan Metello comperta sinit quamquam inter 2 alam,flumenq. proximum, in statis millis