장음표시 사용
341쪽
s culi famigeratissimus i hylictis Renatus des Cartes : Observans eni in caloris praecipuum criterium elle sensain talliis , illum primo quidem ad genus assectionum sentibilium
adduxit . te de eo ita ratiocinandum esse censuit , quemadmodum S de reliquis ejul dein generis. Cum autem voluptas, & dolor procul dubio ad hoc genus pertineant, ita de calore in genere senticndum esse duxit, ut de dolore. Hinc quem admodum neque dolor est in obiecto dolorifieo . neque voluptas in voluptuoso . sed utrumque sunt a sectiones , sive modi licationes Animae , quibus si extra aliquid coirespondeat , nihil aliud e isse potest quam assectio dot ciminata seu modificatio senistit; ita & calorem,
non minii, ac reliquas sensibiles qualitates in Animi tantum , aut sens Orio, non extra, qtinendum esse ducit, ac propterea censendum , ad summum determinatam sensorii tactus modificationem , quae licet introducatur ab oblectis determinatis, non ideo tamen quislquam eorum cit . eo picto quo dolor non est
aliquid eorum , q. ne in objecto dolo tilico sunt. Orta hine necessitas detrahendi ab objectis sensibilibus q talitates iensibiles , easque omnes cumulandi in senseriis, ideoque aia
serendi ignem , e. g. neque calore neqae luce pollere . colores in objectis non esse sed in oculo , aliaq: les milia , quae licet male audiant universim , non ideo tamen minus vera . cum opposita assertio ex comis
munibus infantiae praejudiciis proficiscatur. Verumtamen Cartesiani in nat
ra qnalitatum sensibilium determi nanda . & praesertim caloris , plurimum a recta semita aberrare deprehenduntur ; cum enim sensoria ,
non ad patiendum tantum , iid de ad agendum sint animalibus tributa iudicant enim , aut saltem eorum ministerio iudicatur , quid congruum, quid incongruum animali)iudicium ho et saepenumero terminum non habet in eo, quod fit in sensorio, sed extenditur ad objectum ,& ad ejus affectiones, aut actiones, de quidem eas , a quibus afficitur. Has igitur in obiecto existere opus est; neque enim a propriis affectionibus alteratur sentorium , sed ab iis,
quae in objecto sensibili : de licet
alteratio sentorii aliquando oriatura sola objecti applicatione congrua, vel incongrua , ut in punctula, contuitone, voluptate , dcc. id tamen universale non est, cum plerumque praecedat in objecto aut a Dfectio, aut occasio . ex qua , dum fit applicatio, sensorium certa quadam ratione a modo applicationis diversa alteratur. Primo casu , cum alteratio sensorii a inera applicatione oriatur, non erat quidem certo
nomine dii linguenda allectio Objecti. sed tantum modus applicationis , de alteratio sen Iotii r Modum applicationis exprimit ex. gr. nomen paneilara I alteratione in verb nomen
doloris. At vero in secundo casu, cum videlicet sensorium alteratur aut ab objecti affectione , aut ex occasione ab eo enata , & applicatio ί dummodo qualiscumque adiit)vix aliquid tribuit alterationi sensorii , non erat opus applicationem nomine particulari donate, sed quidem
342쪽
dem affectionem , aut occasionem , quae in objecto est , dc praepterea alterationem ipsam sensorii : Sed cum haec non alia habeat nomina, niti generalia voluptatis , & dolor is , placuit primis Nomenclatoribus eodem nomine plerumque
exprimere de id quod in objecto est
sensuin alterans, dc sensorii alterationern . Hac ratione , calor nuneupata est affectio calidi. secundum quam sensorium asticit; Se calor pariter dicta est mutatio , quae ab
ea advenit sensorio tactus : ita color nuncupata est occasio in objecto existens, cujus causa transmittuntur radii certa quadam ratione
modificati ad oculum i color item motus sensorii certus illi respondens. Idipsum de sapore dicendum est, de sono &c. Quare fuerat quidem distinguendum v. g. inter calorem qui sensus est , & eum qui
sensorium alterat, sed non excludendus hic a ratione caloris, aut utcr-que confundendus.
Hanc distinctionem si advertis Id ne Cartesiani , ct quemadmodum praejudicia infanciae abiicere totis viribus conantur , ita quoque curassent radices detegere aequivocationum , quae ex nominum primaeva impositione in mentem irrepunt, non sa-cilὰ calorem contraxissent ad unicam sensorii , vel Animae modificationem , sed reliqtiissent in ea e tensione , quam habuit a Natura , cu plerumque cohaerent voces . &loquendi formula: usitatae. Et sane, si idem objectum modo calidum, modo stigidum, modo una, modo altera ratione objectum modificat,
atque id a modo applicationis non
pendet, seil a praesentia alicujus, quod in oblecto existens, causa est ijus modificationis, quae vel calor, uti caloris perceptio dicitur, istud aliquid considerandum suetat ut id quod ab omnibus hominibus calor nuncupatur , & de eo uti de calore philosophandum, potius quam contrahenda
ratio consueti sermonis , non alio aria gumento, nisi ut uniformes es Ient loquendi phrases circa quaslibet sens
riorum alterationes. Hic autem error ex eo ortum habuit, quod calorem ad genus improprium ddduxerint, scilicet affectionum sensibilium , non vero ad proprium actionum, vel ipsa natura repugnante : Licci enim calori compeiatat ratio affectionis sensibilis non deneganda actionum plurimis , id per accidcns est , propterea quod, etiamsi omnis tolleretur sus , non tolleretur tamcn id , quod calorem diximus , contra ac fieret respectu doloris , & voluptatis; quippe adhuc ab eo humida aquea ab sumerentur , liquarentur liquabilia, rarefierent quae rare fictioni obnoxia sunt Sc. Et quamvis ab eodem . a quo praedicta fiunt, moveatur certa ratione sensorium cum applicatur nihl aliud tamen ex hoc sequitur . nisi quod sensorii alteratio unus sit ex eii seflectibus , Ae quidem inter plures praecipuus, sid tamen cx eorum genere qui aequivoci dicuntur, talis piOpterea , ut ex eo natura causae intrin,
sece determinari non possit. Patet igitur in natura caloris determinanda eatenus deliquisse Carteianos, quatenus eam quaesivere non in agente , sed in passo , ct eam comtraxere ad unum ex illius effectibus s
343쪽
bus, ad quem ab eodem passis deteriminatur. Ex his autem omni
bus patet, quantum intersit in physicis disquilitionibus , ejus, de quo
agitur , ab initio cathegoriam , &genus proptium determinare ; secus enim irriti fiunt inquirentium labores , eo pacto quo in Analyticis frustra tentatur alicujus problematis lolutio per loca plana, cum ad solida pcrtinet , aut in gradu depressio, ii, cum attinet ad altiorem. Si ergo calor ut actio quaedam habendus est, ad videndum qualis iit actio . duo praecipue faciunt;
primo videlicet natura corum corporum , quibus maxime familiaris est ; deinde etsectus . qui ab eo in dive sis subiectis producuntur. Sed quoniam ad haec otiania cognoscenda necelle est , ut certiores fiamus de caloris praesentia , quodnam sit hujus criterium praemittendum est. Itaque lilaut ei sectus quilibet suam causam indicet , ideoque quilibet caloris
essectus ejus existentiae argumentum
xsse possit, nostri; m tamen respectu qui sensibus praediti sumus , uultum potius caloris criterium habendum est eo sensorio , quo in hunc finem donati fuimus a Natiira : Quoties enim sensus noster tactus certam recipit modificationem , cui a Jjudicamus praesentiam caloris sid dicimiis astici a calore in nobis certiores facti esse videmur , tunc calorem inel Ie illi subjecto a quo assicimur , vel credimus assi ei ; immo non sollim de existentia caloris judicamus , sed de gradu ejus intensionis , quatenus majorem , Vel minorem impressionem ab eo patimur. Itaque per sensum in notitiam caloris venimus, adeo ut ve
risimile admodum sit, nisi in hominibus ad hoc comparatum fuisset
sensorium , eos vix unquam de calore cogitaturos , & nec nomine
tenus agnituros fuisse. Si motus sensorii uniciis esset caloris effectus , tolerabilis sorct stiperius explosa Carte sanorum sentenistia, nec male habitus suisset calor pro quadam specie doloris, aut v luptatis I verumtamen alio modo se res habet i Scilicet cum per seimssis altera tionem fert anima iudicium de caloris praesentia , aut de elus effectu in sensorio, alii ctiam esse-ctiis in aliis corporibus observantur,& regulariter eo majores , qud majorem experimur impressionem in sensorio; minores verb quo minorem : Hinc si dubium si aliquam in iudicio sensiis quod aliquando accidit) irrepsisse fallaciam , consulimus reliquos caloris effectus, certiores , ab jis aut probatam , auζreprobatam iri sententiam solo sensus tactus testimonio sumittam. Itaque cum corpora nostra calefiunt ab aliqua extrinseca causa, puta ab igne , vel acre aestuante, observamus eodem tempore corpora sere omnia rarescere , alia inuari, alia indurari, alia attenuari, alia reddi leviora , alia graviora , quae homogenea sunt congregati quae etherogenea, dissipari quae a quea Jcc. quarum Observationum adeo certi simus , ut,
licet in gradibus vehementissi is
caloris, quos sensus noster sustinere non potest, aut in minimis , quos idem non attingit , desit experientia concordantium effectuum , nihilominus tamen asserere non me tuamus ,
344쪽
euamus, proportionem quandam servari inter gradus caloris, di quantitates effectuum ab eo productorum. Si igitur cum calefimus ab exti inseco , tot diversos essectus contemporaneos observamus 3 immo sicum illi fiunt , sensorium nostium intor- 'ponentes, calorem experimur, dummodo actio sat valida sit ad illud sensibiliter alterandum I sequitur non male cogitasse homines, iudicantes unam & eandem elIe causam, quae nos afficit, quaeque praedictos effectus producit , eamque ab initio
sermonis voce caloris exprimen
Sunt ergo plures, iique inter se .varii effectus, qui ejusdem actionis
soboles stant, & propterea non Omnes integram habere uniformitatem Pol Iunt cum agente, aut actione per quam producuntur, sed aut omismes aequivoci, aut eorum unus tantum cum sua causa univocus esse
potest : Hic aulcm calor est, quo cies scilicet ab agente calido pallum alioqii in non calidum, calidum es-ficitur; caeteri vero omnes, rarefactio, liquatio , attenuario &c. aequivocisiint. Recta quidem ratio Postularet, tit, cum effectus univocus potior staliis, veluti enim incontaminatus ab agente exit in patium in ex ipso athio calorifica, saltem notionaliter, definiretur; sed cum aequὸ ignota sit actio, quae recipitur in passo , & passio dicitur , ae quae in
agente est, utraque etenim est ejusdem nominis , non videtur una ad
.alteram definiendam assumi i osse, obstantibus regulis definitionis. Factum hinc, ut qui caloris danitionem tradere aggressi lunt, calOIis M. Guhemini Oper. Iom, I I.
activitatem plerumque retulerint adest ectus aequivocos , vel unum, vel Plures copulatos, ut ex iis definiationem aliquam saltem notionalem componerem. Propterea Aiistote les calorem dixis eam esse ex ptimis qualitatibu4 , quae mmogeneaeangregare potest, disgregare vero a- herogenea. Complutenses ve1b diis xere calorem eiis coalitatem sensibilem , cujus primarius effectus est eal facere, secundarius vero congregara homogenea, oe dissigregara atherogeneas ct adhuc explicatius siccolamineus; mur est quatitia prima ad tactum portinans , vehementissime agens, eugus
actis per se, ct prima es ealefacere ,
sequentes vero sunt attenuare , leviora reddere mobilia , oe ransimilia nectere, secernere dissimilia. Verumtamen hae omnes definitiones, cum ab effectibus, uno, vel pluribus, petitae sint nihil omnino nos do cent de caloris essentia , sed ad luminum , qua ratione calor ab eo, quod calor non est, possit distingui; dummodo etiam verum sit, aliquem ex memoratis effectibus , aut etiam plures in re alia non conjungi, quam in calore, a quo curiosius inquirendo supersedemus , ne nimium 1 proposito retrahamur: Suffciat in- nullse , caloris a caeteris quibuslibet distinctionem satisfacere posse sensum , cum ad hoc munus i n tura destinatus sit. Verum enimvea , licὸt essectus
caloris ejus naturam non ccn p
.nant , ct licet acti, itas ad eos r lata nil doceat antea ignotum, adhuc tamen opportuna est tm suum eorumdem consideratio ad dignoticcncum quid in s calor sit, idistia
345쪽
ad te velandum modum actionis, in munere, nisi addat qualis, & cujus quo consistit caloris natura : Scilicet substantiae sit motus. Propterea cum si e Schus singuli seorsim examinen- huc redeat totus quae itionis nodus,
tur quod quisbet facere nulla dissi- ad illum solvendum omnis animi
cultate poterit , modo vel leviter converti debet contentio.
in re physica instructus sit liquido Cum itaque talem motum opo
apparebit, singulorum ideas motum ' teat esse calorem , qui praestandis involvere, de consequenter eosdem effectibus supra memoratis sufficere, motu produci, quem ideo in ca- possit, atque ac stare cum phaenOlore ipso concipiamus oportet. Id- menis ad calorem pertinentibus, du- ipsum etiam os unditur i subjectis, plici Vc opus esset analysi, altera, quibus vittas calefactiva essentialis quae motuum omnes differentias per eli. & sepe etiam numero cum multiplices divisiones pioserint, al- adventitia, Igne videlicet, Anima- tela verb , quae caloris effectus, delium vita, Liquoribus fermentanti- phaenomena in suas causas resolveis bas. Aqaa ebulliente dec. a qui- tet. Uerumtamen tam longa, dcbus, testem cum calent, motus ne- laboriosa via lectores nostros deque Pet mentem potest segregari. ducere animus non est 1 novimus Nec minus eodem tendunt causae enim analyses, quantum inventiO- calorem producentes, ut, praeter an- ni utiles , di quandoque necessarias,
te dicta, Solares radii, asscictio, set- tantum doctrinae, de disciplinae eva mentatio, dec. in quibus omnibus, dere incommodas, ideoque privatis dum calorem producunt, motum fa- studiis accommodatas , potius quam cilὸ recognoscet. Postremb satis est publicis exercitationibus, in quibus
actionum materialium naturam n - Λuditores , aut Lectores taedio lovisse , ut constet, quindoquidem ali- vandi, non gravandi sunt citra nerua ex his actionibus calor est,eG cessitatem. Alia igitur, de magis entialem esse illi motuna, cum nul- compendiosa via piocedendum eth, Ia actio materialia. sine motu nec nempe pet expolitionem , & sucinesse, nec concipi possit. Conclu- cessivam probationem differentiadendum igitur calorem elIe motum. rum , quibus postremb determi-Verumtamen,quamadmodum non nari calocis naturam authumamus. omnes actiones eadem sunt actio , Requirunt nonnulli ex cordationec omnes motus idem sunt mo- ribus nostrae aetatis Phylici tres contusi actio enim, & motus si abG ditiones in motu eo , quem caloque determinationibus sumantur, rificum dicimus, nempe quod sit non sunt nisi universales quaedam celet, perturbatus, & expansivus. ideae. qatrum nisi quis tenuerit ' Celeritatem motus calorifici ostenisspoei fidis differentias. adhuc in pluri- dit celercima propagatio caloris per mi ignγriatia specilicarum actionum medium, quae tanta est . ut ab an& molaum ster ab tur; ita qui ca- tiqiis Philosophis creditus sit proloris nati ram ter motum simplici. pagui olor sitiὰ ulla medii ri si lenter definit, non satis suo sungitur tia, Se sane momcnzO tempotis, vel
346쪽
quasi, & propterea non tantum dis- fundi , quantum emanare, & veluti rei ultate. Qriod quidem, licct v
rum non sit, abibluto enim cum resistentia calor diffunditur, ut apparet cmnodia diflusioni plurimum resistimi, iton tollit tamen, quin in spatio libero incredibilis sit veloci-citas, qua ab uno ad alterum i cum propagatur. Sed & candem celeritatem indicant non obscure ejus effectus: quilibet enim novit quantast vis caloris in rarefaciendis corporibus, qtrantaqtie corporum , dum rarescunt . potestis ad obstantia vel distringenda, vel removenda ; tanta autem vis non nisi ii maxima pote
ela proficisci potest; cumque m
menta potentiarum hujus generis coalescant ex motus velocitate , &materia , quemadmodum 1 Mech nicis demonstratur . in calore verbminimum materiet sit, adin ut P ripathetici eum immaterIatam qualitem existimaverint, profectb oportet, ut quantiis caloris momentum defucit in materia, tantundem recipiat a celeritate. Si ergo potentia caloris maxima est , commenseratur enim validissimis resistentiis, easque tamdem superat, necesse est etiam, ut c letitas ejus motus maxima sit. De
gradu hujus celeritatis nihil definitilotest, tum quM sorte non eadem emper , sed iuxta diversiarem circumstantiarum varia; tum quM Impossibile sit mobilis' alicujus celemtatem a posteriori determinare abs. que cognitione spatii dato tempore emensi, a priori veri, absque notitia potentiet motricis, & quantitatis
materiae, quae movenda est, quorum
certum, non satis per celeritatem motum calorificum determinari; sunt
etenim motus oelerrimi: ut aetheris.
effluviorum odorosorum , iique quieorporibus coelestibus insunt, quos tamen calorificos nemo dicet, & 1 sensu nullus in iis calor agnoscitur. Hinc addunt celetitati perturbati nem. Nomine morsis penurbari
intelligitur is, qui licEt quoad to tum mobile directionem possit habere determinatam , In suis tamen partibus incertam habet, & variam;
adeo ut nulla sese se motas diste tentia, sive sutium, Me deorsum, sive ad latera, sive recta, sive oblia
qua, quam non habeant eundem l cum sensibilem occupantes partes allia quae , eam mox dimissii , & aliamar pturq; eo pacto, quo observamus at homos, quas acris dicunt, in ejus sinu volitare incerta nunquamve constanti directione, licet i ve
to versus certam phagam aer rapiarur; aut eo pacto , quo concipimus particulas corporum tamenteiacentium, aut ebullientium, diverss.
immo contrariis lationibus hac iulac per corpora eadem isti Secircumserri. Porct talem motum in calore existere necesse est; alias enim, si certa 'ugdam, & co stans foret caloris diriatio. mulo pacto facile posset in 'orbem disiundi circa corpus calidum ιερ deinde stante plurima celetitate, quam ostendimus inesse caloK. Qia
lato corpore calorifico protinus ces.saret in medis , simili ratione, qua sublato luminoso tollitur continis
Insuper, cum calor liquet liquabia
347쪽
Ita , oportet ut eorum partes a partibus divellat non modo , ψerum etiam impediat, ne ad pristin D conta bis redeant. Neutrum tamen horum motu quodam rectilineo, aut etiam curvilineo certam duectionem servante, aut quam habet certo modo mutante, potest obtineri; quai
doquidem hi seiungere quidem possunt patres lateraliter se invicem contingentes, non verti eas, quae sibi insident secundum eam directionem, qua motus fit. Ad prohibendum
autem ne partes corporis denuo se compi cxentur, oportet ut perennis
sit variatio respectus quem invicem habent, non tantis quod spectat stum, sed quod attinet positionem
unius ad alteram ideoque ut mO- tu quodam circa proprium axem
volutentur ι qui utique sicut importat diversas directiones, ita Stexigit , ut fiat , ct conservetur. Cum vero id quod hunc motum efficit & conservat, calor sit, in hac varias directioncs esse oportet, quod est idem ac dicere , quod motus caloris necessario debet esse pei turbatus. Postremo nullus est effectus caloris . ad quem explicandum motus hic pertui batus non postuletur, ideoque & ad proda-cendum ; adeo ut vel lx hinc omnedibium remoueatur , quin haec motus perturbatio in ealore nece Isaria . praecipua sit dit serentia ad morum attinen , ex qua calotis e sen Ia componitur. antlimvis autem perturbatus sit caloris motus , non idco tamen
ab hoc tollitur. quin statam possit
alax diffusio caloris in orbem rectili. ne a concipitur, & quod magis, ubdetur ita eo tendentia quaedam versus superiora ; scilicet directiones haestatae in toto sunt, perturbaso verti in partibus, in quibus diversi omnino motus eisse possunt ab qui in toto; immis in hoe quia, in illis motus. Vulgaria sunt exempla navis ad certam mundi plagam delatae, & hominum hinc inde per navem cursitantium ; liquidorum
fermentescentium , secundum t tum immotorum , secundum vero artes in perpetua, eaque pertur at a motione conititutorum dec. Igitur cum motu rirturbato coniungitur & tecti linea in orbem dis.suio . & nisus, quia & latio verinbus partes superiores ; facile enim est cuique observare calorem munus propagati versus partes inferiores , magis hori Eontaliter, maxime vero verticaliter, quod indicat manifeste naturalem caloris motum siti sum fieri. Ex motu celeti, Scturbinato invicem combinatis , oriis tur molus expansivus, idest vim faciens a centro calidi ad circumserenistiam in otbem; scilicet quantum virtutis a motu perturbato demitur pendentiae N altum , tantundem addit ut cuilibet aheri tendentiae laterali, obliquae . in sernae; propterea in expansione non modicavit tus est in calore etiam sejuncto . a sua causa producente conspicua ἔetenim eiu ergo sui diffiisivus est calor, ct in quamcumque l. ci di
serentiam explicatur. Ab hoc motu expansivo oritur vis rate faciendi coipora; a motu enim perturbato,& celeri validὸ urgentur pororum, quo FcImeat , parietes , & diductis
348쪽
ductis partitos expansio contingit, quae quoniam conliquitur ampliationem pororum . dilatatio appellatur. Si in calore conspicuus esset alter motus. ci jus reserente Hamelio meminit volt husius id est reciprocus, hie suam radicem haberet in perturbativo ; scilicet cum hic ex omnibus genetis directionibus coalescat, id est 5c ex iis, quae extra vergunt, &quae in tib , de impossibile lit ut hae illis semper aequales sint , cum
praevalent exercitium vergentes expansio ct motus ad extra fit, cum vero praevalentia est Penes eas, quae vergiane introrsum , succedit restrictio potius, seu minor expansio, quae per modum retrocessus in te uvgitur.
Cum igitur ex his sibi invicem
alterne succedentibus motus recipr cus componatur, tequitur motum hunc caloris reciprocum, quatenus
etiam calori essentialis foret non potius accidentalis , non elle quid distinctum a perturbato , sed ejus inaequalitatem quandam , illi consimilem, quae in motu flammae In crescentis de decrescentis con spicua est. Verumtamen silve motus hujusmodi reciprocus calori sit ellentia inlis, sive, ut probabilius, accidentalis. id constat , non esse motum diis si ininum 1 perturbato i 8c cum ex pantivus , licet essentialis . sit quid dependens a celeri, & perturbato, nulla videtur esse necessitas determinandi motum actionis calorificae petalias, quam per has binas postremas differentias , praecipue cum ad explicationem effectuum, & phaenom norum illae abunde sufficiant.
Quantumvis autem satis esse via deantur celeritas fle perturbatio addet ei minandum motum calorificum,
plicti essentiam caloris ἰ quaelibe enim actio suam determinationem recipit non a motu tantum , seu ab agente, seu, si ita loqui malis, instrumento a Quemadmodum etenim motus, quo serra reciprocatur, non
si Scit ad se trationem tisiciendam , nisi serta debitae figurae si, ita de motus , licet celer, S perturbatus, nisi insit particulis idoneis, non satis est ad producendos effectus , qui
calori tribuuntur. Hinc ut postremo definiatur huji iste actionis el- sentia, circumstantiae materiae , in qua motus calo usicus concipitur, perpendi dcbenta
pertu ibatus requisitur , tequitur in uno eodem corpore esse non posse; idem etenim corpus inter se Opp
stis lationibus, quales in motu pe turbato oportet inteli gere , serti non potest. Calor igitur non est actio unius corpo is, sed plurium. Ulterius, haec plura corpora mole sensibili praedita ei e non pol unt secus & per tactum , Ac per viluin, tum ipsa , tum eorum motus dustingui possent, quod falsium. Itaque motus calorificus erit in pintibus corporibus, seu, quod idem est, iti atat ue corporum insensibilium , id est corpusculorum s dc profectis se
ut intelligamus exilitatem vix mente concipietidam corpus ut Drum , quae motu caloiifico aguntur , sat Ig. est s intelligamus eoru . n. magni tudinem proportionatam esse opo tete producendis effectibus ca-
349쪽
toti a natura assignatis , qui omnes cum exigant intromissionem caloris in lubuantiam passorum , ut Patet de rarefactione , Iiq'atione, attenuatione , humidi dissipatione , sensiti iplius excitatione . Se. sat dilucide ottendunt calo is corpuscula adeo parva elle debere , ut possint omnes substantiarum poros penetra re , quandoquidem nullum corpus est, quo a calore quadantemis non penetretur. Arguat hinc qui dubitat , quanta sit moles particularum calori esticiendo dicatarum , & an
sensui ulli pereeptibilis esse posse.
Itaque minimas, sed proportionatas actionibus suis esse oportet particulas , quae dum certo gradu celeriatatis perturbatae moventur, caloris effectibus producendis aptae natae
aliqui satis esse determinatam caloris naturam : Vcrum quoniam exinde sequitur , quod motus quilibet in particulis minimis . qualescumque sint, celer & perturbatus, sit calor, Ac consequenter quM caloris
essectibus sese debeat prodere , si
ad phaenomena oculi convertantur non rard quidem occurrent motus mox descripto similes, non autem
calorifici. Exemplo sunt frigidae,
quas appellant , fermentationes ι in quibas procul dubio e potIs se mentescentis particulae, & minimae sunt, de celeriter perturbatae . de expansivε moventur, oc nihilominus
tantum abest, ut ex eo calor emeris
gat , quin potius se prodit frigus
intensissimum , Sc tale . quod particulas ejus aliquando potuerit congelare, Observavit enim D. Geo-srcy, ut constat ex in m. Ae. Reg. Scient. anni Iroo. spiritus acidos nitri , & vittioli cum salibus nitio& armoniaco commixtos in motus
adigi fermentativos cum insigni itigoris incremento , tale videlicet, quod Thermometrum liquori se mentanti immersum ad duos tresve digitos deprimeret ; generalius au tem sues volatiles alcalicos quosque acidis spuitibus injectos fermenta intiones excitare frigidas plus vel minus pro diversa liquorum aciditate, de pro varia silium volatilium p ritate. Muriaticum tamen sal, &quodcumque alcalicum fixum cum itidem acidis calorem excitat, qui de demonstratur In fumis exhalantibus
a liquidia stigido fermentantibus. Ex his observallonibus 'iquet dari pol-
se motus calorifico apprime lamiales. qui tamen nullum calorem piae se ferant, sed potius minuant, non
alia prosectb de causa , nisi quia
particulae motae non sunt ejus natu- κ . quae requiritur ad excitandum calorem i & lieὸt fumi eleventur calidi, non propterea tollitur argu menti vis; motus enim perturbatus
Se celer , de quo loquimur, est ille qui in particulis liquo is , non Amorum reperitur, isque, cum citra calorem fiat, ad evidentiam osten dii non satis determinari caloris naturam per morum celerem, Ac Perturbatum particularum minimarum
alicuius corpo is , sed ulterius requiri aliquam differentiam ex iis , quae accidere piissunt mobilibus praeter
molis quantitatem ι ea autem pro
cul dubio est figura, a qua sicuri plu
rimum motus diversificatur, ita vel nuxim 4 determinantur ad certum sinus
350쪽
genus actiones fere clinctae , quod utique manifestum erit omnibus , qui noverint quanta sit emcacia ca suum instrumentalium.
Porro in hac disquisitione adve tendum est, cum magnitudo. & fi gula binae illae sint primae affectiones, a quibus tum primae, & indivisibiles particulae, tum quae ex
his componuntur moleculae vim suam do activitatem desumunt, communicantque corporibus, quorum compositionem ingrediuntur, idem esse quaerere eGntiam alicujus ex hisce particulis , ac illius figuram. Propterea determinando, quae sit subitantia illa , cujus minimae particulae celeriter , & perturbate ,
ideoque expansive commotae , calorem excitant, satis absolvetur in rem nostram quaestio. Sed hoc non est determinatu dissicile i constat quippe , quotiescumque calorem appares de novo produci: si ve si per deflagrationem , seu per sermentationes, aut alium quemlibet modum diversum a propagatione, & transitu caloris ex uno in aliud corpus , plerumque intervenire aliquid sulphureum, illudque magis calori esterendo idoneum es , quod magi, de sulphure participaverit ι & licti
quandoque accidat videre fermentariones calorificas . aut alitis generis incalescentias absque praesentia corporis alicujus, quod sulphureum iudicemus , id tamen non tollit hujusmodi aliquid requiri , cum sulphurea , qtianiam iussicit ad erictum , elle possint, corpora, quae nullo eriterio sulphurea apparent. sat ergo erit inspi xim consuetudinem naturae in adhibendo sulphiae ad caloris productumem , ut dica mus determinatum It lud , quod ce liter de perturbate motum facit ca lorem, esse sulphur, de quidem es*mentare , quandoquidem motus ejus. modi debet esse in minimis particilis , quae nonnisi in eo , quod elementare est , solutae, & ad motum
accommodatae comperiuntur. QuC-
circa si connectamus hac cum iis , quae in antecedentibus dissiliationibus circa figuram particulae sulphuleae
demoni travimus, in aperto etiam t Iit, quemadmodum molcs, ita etiam figura earum particularum in quarum aggerie e istens motus celer & perturbatus eam actionem constituit,
quae specifice calor nuncupatur , sciis licet illa eadem, quam ivlphuris semen talis moleculis tribuimus. Ultimo igitur determinata calor Is natura, ex qua si placet definitionem concinnare facile possumus, consistit in motu celeri, dc perurbat particularum sulphurearum eleme rarium, quam alii non omnino ineptὸ exprimere possunt per em vium sulphurearum particularum , cum enim e Suvium juxta phylicam fgnificationcm impollet di corpus ei fluens, non unum ted in partes innumerabiles diviti m , dc motum effluentis, & locum aliquim , seu subiectum unde es fluxus contingat,& consiquenter aggcrit m diversarum particularum i di cateroquin , chim
quae sulphureae dicuntur, vix a loquam celeri, & pei turbato motu ag tari possint. dum a coipore caloris prodicti ci tmui ne, latis ests tinu, tum particularum sulphuriarum dicamus . Et dicami,s , etiam