장음표시 사용
881쪽
gio LIB. V. CAP. XIL DE INTERPRETATIONE.
corium surari, & calceos pauperibus eleemosynae loco dare. Crc Esto de
Inuent L. II. se. *9. J Lex saepe ea quae verat, quas exceptione quadam corrigere videtur illam, quae iubes. Sic & Muhamedes in ricoram prohibet eκ honis male adquisitis dare eleemosynam. Nescio tamen quam recte Scach Abas, reκ Persiae, qui nullam pecuniam libentius in eleemosynam erogare voluit, quam tria tum, ex lupanaribus collectum; quod hoc promis animo solutum diceret, cum reliqua gementibus sere subditis extorqueantur. Non decere autem, taliter expressam pecuniam pauperibus dare. Ad. O L E A R I v s Itin. Pers L.V.C. 3I. M ARI V s VICTO R I N v S in Exposit. in I. Rhetor. Cicer. Maior es auctoritas legit, quae vetat, quam illa. quae imperat, omnis enim lax quae vetat, fortior propterea, quia corrigit silam, quae aut permittis, aut imperat. Huc aliquo modo
pertinet, quod tradit LEO MUTINENS Is de Ritibus Ebraicis Part. U. c. s. q. r. Foeminis prohibitum esse, quicquid maribus praecepto negativo interdictum: sed circa praecepta animatiua declarasse Rabbinos, quod omnibus illis, quae tempus certum praefixum habent, foeminae non teneantur, ob imbecillitatem sexus, & quod imperio maritorum obnoxiae degant. 4. Inter comentionet legesque caetera aequales peculiaris
praeferaur generaliori, ta quae propiur ad rem aecedit '. Nam generalia
per specialia ad certi quid determinantur. CI CE R o de Inuent. Lib. IL
L e. 49. J L3x quae in partem aliquam, s quae in certam aliquam rem scripta est. premitus ad causam accedere videtur, es ad iudicium magis pertiuere. Quod autem
G storius subiungit in prohibitionibus, quae poenam adiunetam habet, praeserri illi, quae poena vacat; & quae poenam natisrem minatur ei, quae minorem: id non ita liquidum et L Nam nullius videtur momenti esse prohibitio, quae nulla poena, expressa aut arbitraria, sancitur. Et regula illa, eκ duobus malis minus esse eligendum, ad mala moralia siue peccata proprie adplicari nequit. Igitur non video, quomodo ista regula subsistere possit, nisi forte in hunc sensum; quod ubi casus emergat, ut uni ex duabus prohibitioni-hus sit contraueniendum, illa tunc intelligatur permissa, quam violari minoris inisterest. Exemplum tale esse potest. Lex una est, ne quis die seriato cum armis in publico versetur. Altera, ne quis signo audito tumultus indice domi se contineat, sed cum armis magistratui in foro praesto sit. Tumultus die seriato oritur. Heae dicendum est, posteriorem legem habere instar exceptionis in
Metti ν, quae ad maximas res porsinere videmur.
iii rasum de eo fingunt, qui duobus rem eamem, aut v ni duas diuerso tempore promiserit. ae si AvcTOR sui inmiemor, Grotii sententiam. qua is iuriiuraudo eis accessorio vini tribuit extra negotii principalis indoleis . eoeco impetu sequia
882쪽
LT. V. CAP. XII. DE INTERPRETATIONE. Mi
in ordine ad priorem legem hoc modo: ne quis die seriato cum armis in pu
blico versetur, nisi tumultus. causa a magistratu euocetur. s. Inter duas praeis sationes certo temporis articulo inuicem cottisas, quarum una causar malis bonefas aut miter habet, quam altera, have si cedere rationis es '. Nam inferiori velut
obligationi haec exceptio intelligitur addita; ut praestetur, si per maioris momenti obligationem fieri queat. 6. quando duo pacta, iuratum N iniuratum simul
nequeunt impleri, illud huis cedet; nisi pacto iurato iniuratum tanquam exceptio aut
limitatio fit insertum Nam iuramentum pacto accedens restrictiones & eκ-Ceptiones tacitas, ex natura rei non necessarias, excludit; quas facilius pacta iniurata admittunt. Apud EURIPIDEM Medea, fW7 3.7 J cum haec ab Aegeo petiisset, ut hospitio ipsam reciperet, neque deposcentibus inimicis dederet, vult iureiurando hoc confirmari, probante Aegeo, qui dicit: 'Eμοι τε γάρ - δ' ἐτιν ἀσφαλ ερα , Σκῆ, ν τιν' ἐ-οῖς σοῖς εχοντα δεικνυναμ Mihi enim Mee quoque tutiora fiunt. si astendere possim aliquam excusationem tuit inimicis. v. 7 3. Addi possunt M isthaeo. 7. Obligationi perfecte muttiae homines rurinqua res eiens redit obligasio imperfecte mutua. Sic quae ex contractu debentur, potius soluenda sunt, quam quae ex promisso gratuito aut lege gratitudinis, aut alia virtute, si utraque simul expleri nequeant. Sic cum a Phocione flagitarent congiarium ad sacrificium quoddam, hic reposuit: Hoste ficite diuiter ; ma vero puderet, vobis A largirer. huis non soluere, monstrans Calliclem Meneratorem. PL vT A RCHvs Phocione sp 7 s. C. D. J l. Lex beneficentiae eerit legi gratitudinit, eaeteris paribus; utut alias utraque impersectam duntaxat obligationem inserat. Fauorabilius Guippe est debitum grati animi, quam heneficentiae; cum illa requirat, ut regdas ideo, quia accepisti, haeo ut prior des: adeoque tali casu ob concurrentem gratitudinis necessitatem neficentiae obiectum deesse intelligitur. Quod eousque valet, ut benefice tia etiam propinquis nostris eκhibenda post gratum animum esse debeat; nisi ista forte cum arctiore aliquo debito fit coniuncta. s. Inter leger, quae a potestatibus se ordinatis proficiscuntur, tex inferioris potestatir eedit legi Aperioris, ubi virique simul satisfieri nequit. Inde Deo oportet magis obedire quam hominiuhus Actor. IV. 19. Et iussa regum iussis patrum- familias praeponderant. Io.
Prout cuiusque legis materia aliam nobilitate, utilitate, aut necessitate superat, ita regulariter una alteri praeponderm '. II. BO arctiori vincula aliqua persona nobis coniungitur,
tus esset. sed bellissime hie Austiori suppetias tulit Illustr. OTTO Ome. H. SC. e. IT. f. I3. R. 6. speciem quaerens in eo, qui alteri aliquid iurato, alteri aliud simpliciter promiserit, nee utrique propter easum improuisiim satisfarere possit. 11 Iure eontra miratur Cl. B A R B E Y R A C V ς, sugine AvCTOREM nostrum, reliquRs regu
las omnes quinta eontineri, utpote euius e nχ-quentiae merae sunt. Quare melius eae a P via F E N I R P I n omissae fuerunt in minori spere,
ixὶ Vid. explieatio huius distinctionis supra L. III. e. 4. I. Rr3) Merates apud P L A Υ o N E N in Apologia.
ectant Achaei ad Romanos apud Livi VM L. XXXIX. e. 37. V. A GROTIvM L. V. de I. B. &
883쪽
LIB. V. CAP. XII. DE INTERPRETATIONE.
iungitur , eo praestatisnes, quae es debentur, abit praeponderant, eaeteris parLbus. Galat. VI, Io. I Corinth. IIX, H. I Timoth. V, 8. CICEgo Off. I. sc. i dubi de gradibus societatis hominum agit. Huo pertinet quoque insignis locus apud Eves Dos L. II. de Inuentione. c. 493 Ex contrariis, inquit, legibus
controuersa nasiitur, cum inter δε duae videntur leges, aut plurer discrepare, hoc meis G. Lex es: qui υrannum oeciderit, Olympi micarum praemium capito, N qvam volet Abi rem a mulsi Itu drposito, ta magistratus ei concedito. H altera lex: υ-ranno occiso, quinyue eius Proximos cognatione magistratus necato. Alexandrum, qui apud Pherares in Thessalia υrannidem occuparat, uxor ua, cui Thobe nomen fuit, noctu eum simul cubaret, occidit. Haec Alium δειum, quem ex t ranno habebar, Abi pra mit hca deposcit. Sunt qui ex lege puerum occidi dicant oportere. Rer in iudicis est. Heis primum leges oportet contendere, considerando, utra ad maiores, hoe es, ad utili res, ad honestiores, ac magis necessarias res 'crtineat. Ex quo conficitur, ut si leges duae, aut si plures, aut quotquot erunt, conseruari non pessunt, quia ibrepent inieν sed ea maxima conseruanda putetur, quae ad maximas res pertinere videatur. Dei de rura lex posterius lata sit. Nam 'frema quaeque grauissima est. Deinde rura lex iubeat aliquid, utra permittat. Nam id quia imperatur necessarium, illud qu dpermittitur voluntarium est. Delude in utra lege, si non obtemperatum H, poena a
ciatur, aut in dira maior poena saluatur. Nam maAime conseruanda es ea, quae hialudurissima G Iancta est. Diinde vira lex iubeat, utra vetet. Nam Maepe ea, quae Pe-ιat , quasi exceptione quadam corrigere videtur illam, quae iubet. Deinde et ira lex degenere omni, utra de parte quatam; rura communiter in plures, Dira in aliquam cem tam rem scripta videatur. Nam quae in partem aliquam, quae in cerram quandam rem scripta es, promtius ad causam accenere videtur, I ad iudicium magis pertinere.
minis ex lege virum statim seri necesse sit: virum habeat aliquam moram, IIustentationem. Nam id quod satim faciendum A, perfici prius oportet.
Cons. B v D D t I Exercitatio de Comparatim biis oriuntur in Selectis Iuris Nat. ct Geni. p. 6so. ne obligationum, litiae ex diuersis hominum itatu seιὶ i.
884쪽
I. 0stae alii, debentur. vltro sunt implem- V. Arbitri in dubio intelliguntur adprim
II. Inflatu naturali iudex non datur. VI. Arbitrii non Assicis pronuncius super III. Controuersae, quae colloquio inter pam Pssessione. tra expediri nequeunt, ad arbitror VII. De mediaetoribus pacis. sunt deferendae. VIII. quid si instrumenta fuerint amissa δIV. Inter arbitrum parara non interce- IX. De resibas. dit pactum. X. De exsecutione rei iudicatae. I UD L VIDEM lex naturalis requirit, ut homines vltro praestent, & ex- hibeant inuicem ea, quae quocunque nomine aliis achent; utque damnorum, si quae aliis data sunt, reparationem ultro offerant. Vbi si
damnum aut offensa ex dolo malo proeessit, insuper leκ eadem iubet, ut laedens ostendat, sese facti seria poenitentia duci, fidemque det super omittendis deinceps offensis, colendaque amicitia. Qualis poenitentia non per violentiam expressa, sed ultro ex consideratione iustitiae orta, uti lassicienti potest esse indicio de emendato laedentis animo: ita ex aduerso laesus, oblata damni reparatione, & sumta cautione in suturum tempus, alteri veniam petenti & poenitenti Iuhenter ignoscere , & pacifice in posterum cum eodem agere debet. Quod qui per iracundiam aut vindictae libidinem adspernatur, penes illum abruptae pacis, hellique temere moti culpa erit . Quam ad rem insigniter iacit oratio C. Pontii apud L 1 v I v M L. IX. c. r. Inhumanum quippe & belluinum est, nonnis reposito laedenti dolore velle adquiescere, & susceptas semel inimicitias in aeternum alere. Dira est vox Catonis Senioris ' apud Plutarchum in ipsius vita, cum in adolescentem, qui defuncti patris inimicum inuoluerat infamia, in foro post iudicium ambulantem incidisset, dextra data dixit: Da parent
biis esse parentanaum; mu signis, uos haedis, id ruimicorum uer is dammitionibusque.
q. II. ENIM VERO praeterquam quod non omnibus mortalibus ea est ingenii bonitas, vet ossicium ultro velint explere, aliquando etiam super Centias O a tudine
β. I. Iὶ Core. Ripra L. II. e. s. β. I9. Q orta ex Ethnteorum pratia stiperstitione. V. si libet Disteriat. nostra ite haerede Decisi vindi. Vid. supra L. II. e. s. g. I9. H. ce sessi. I. F. 4. H.
885쪽
LIB. V. CAP. XIII. DE MODO LITIGANDI
tudine ae quantitate debiti, taxatione damni dati, competentia, & exercIllo certorum iurium, super regundis finibus, interpretatione pactorum, aliisque praetensionibus Controuersiae oriuntur. Heia igitur inter eos, qui in naturali libertate vivunt, iudeκ non datur, qui lites exortas pro imperio definiat &componat. In quem sensum admitti potest illud Tilv CYDIDIs L. I. c. 'Ed. Oxon.J sinibus vi uti licet, iudieio deeertare nihil opus habent. Equidem Hos-s v s de Ciue e. r. f. s. in statu naturali quemlibet negotiorum suorum iudicem constituit. Verum id in hunc duntaxat sensum valet, quod qui non habet superiorem, a quo regatur, sua negotia proprio arbitrio administret , & de mediis ad sui conseruationem spectantibus proprio ex iudicio constituat. Nam si vel maxime alius de iisdem velit iudicare; cum tamen sententiam suam pro imperio obtrudere mihi uequeat, ex meo iudicio, atque arbitrio utique dependebit, an & quatenus istius consilium velim admittere, & sic ultimo mearum actionum gubernatio a me ipso dependebit, ad legem tamen naturalem rite attemperanda. De caetero licet in illo statu penes quemque sit, negligere, an tueri suum ius, mussitare an eκ qui iniuriam velit: non tamen de suo negotio sententiam serre potest, qua stare teneatur is, quicum ipsi controuersia intercedit. Nam si vel maxime cupiat, idque vel iuratus protelietur, se prO- nunciaturum, quod sibi iustum tuerit visum: cum tamen alter pari dignatione suam sententiam aestimare queat, ubi eas Contingat discrepare, propter aequalitatem, status naturalis comitem, nihil agetur. Accedit, quod iuxta ARI-sTOTELEM Polit. L. III. c. 6. Σχεδον οι πλει τοι φαυλοι κριτο- περὶ τ- οικειο :Plerique fere mali sunt iudices defuit risui. SAL LusTIus Catilin. c. st.JNeque cuiquam mortalium iniuriae suae paruae videntur: multi etiam eas grauius aequo habuere.
f. III. HAvT quidquam tamen lege naturali concessum est, quod quisque suo ex iudicio definiuit ius statim armis asserere, controuersiarumque
suarum arbitrum Martem sumere, antequam molliora media fuerint tentata '. CICERO Oss. I. c. Ii.J Cum sint duo genera decertandi, unum Per disceptaIioncm, alterum per vim; cumque idud proprium sit hominis, hoe belluarum; eonfugiendum es ad posterius, si uti non licet superiore. Add. I vs TIN vs L. VIII. e. I. n. 4. seqqEt ubi citra amicam disceptationem statim ad arma prouolatur, ibi locum habet illud OvIDII Trist. V. el. io. Iniustam rigido ius dicitur ense. Inde primo
I. u. t Vid. supra L. II. e. 2. I. q. S hoe I ibrie. I. g. g. Ariovistiis Germ. Rex, legatis caestris respondens, si ine inquiebat, populo Romano non
praefriberet, quem odum suo iure et tererur; nen oportere se a populo Romano in tu e buo impediri.
Vt narrat CA EsAR I. de Bello Gallico e. 36. H. x Et SENECA II. de Ira 31. Regra furaque in Ie animum halet, ut iacentiam sibi dari velit in alte rem, in se aistit. H. 3. III. i Vid. supra L. II. e. s. . 3. H. M Supra c. s. β. 2. H. 3 Exempla controuersarium e naphira hoe modo diremtari,ai habet Alber. GENTILII L. I. de Iur. B. e. 3. GROTIVI d. e. 23. g.s ct L. III. c. 2o. 46. ct in nota A V C T O R O bo u eius ortaι. rit. de la trusice, ubi refert, Regem ae Partaineimim Parisivi se laepius ab iis penes quos summa rerum fuerat, lectos controuersiariun arbutros, ae litis, quae I riderico II. cum Papa Innocentio IV. intercedebat, decisionens illis comis missani silisse. Adde νοNτANvΜ I.. VII. Hii ior. Danicae ad A. MCCLI. ubi a duodecim aris bitris in controuersia de arce ct propugnaculo Remburgo contra Abelem Regein lata sententiaci L. IX. ad Λ. MCCCCXXIV. ubi de compromissi,
886쪽
omnium conandum, an per amicam disceptationem, congressis inter se paril-hus, aut earundem mandatariis, controuersia componi queat. Vid. GR TI US L. II. c. 23. f. 7. Quanquam & saepissime, postquam armis suit certatum, animorumque rigor belli malis est fractus, controuersia per tractatus &transactionem componi soleat. Vbi negotii natura, & panium facilitas seri,
sors facillime liti sinem dare potest '. Vid. IDEM dicto loco β. 9. En
uero ubi nec partium disceptatio exitum controuersiae inuenire potest, neque sorti committere placet, quod solidis rationibus subnixum existimatur; prox, mum est, ut ad arbitrum eatur ', cuius sententia quod utique stare velint, partes sese pacto inuicem adstringant. Vbi recte monet GROTIus L. II. C. 23. g. v. etsi in causa dubia pars Utraque teneatur quaerere conditiones, quibus bellum vitetur; magis tamen id teneri qui petit, quam qui possidet; cum etiam possessorem in ipso iure naturali fauor prosequatur '. f. IV. EX scopo autem, quare ad arbitrum eatur, facile colligitur, qualem hic sese debeat gerere. Scilicet sumitur iste, quia cuiuslibet de sua causa iudicium suspectum habetur propter insitum illum amorem, quo quis in
se suaque regulariter propendet. L. ια D. de tamdict. ΡLv TARCHUS de Adulat. & a c. discerii. f init. p. 48. in fin. T. II. M. Dchel.J 'Λυτις ἀυτῶ κόλαξ εκα- πρωτος-μοι- , quisque sui ipsius assentator es primus atque m ximus. Ig . I id cumprimis obseruabit arbiter, vi ne plus sauoris aduersus unum quam alterum ostentet, nisi quantum ex meritis causae oritur; Vtque adeo ius gratiae ne det. Id ubi fecit, non est quod iniquum odium curet eius, qui causa cecidit Τ. Filii eam ob rationem Bias dicebat: Malle se inter inimicos, quam inter amicos ruatiare: quine ex amicas alterum prorsus futurum inimicum, ex inimicis autem alterum amitum. DIOGENEs LAERTIus L. I. ff. 87J
Add. GELLIus L. I. c. 3. Sed & ob id ipsum patet, neminem recte posse
rapi arbitrum in ea causa, cui commodi vel gloriae peculiaris spes maior adparet victoria unius partis, quam alterius; sed cuius peculiariter interest, Vnum quocunque modo causam obtinere. Alias enim inwisserentiam illam. & vetiui medietatem ita accurate Obseruare non poterit. ARISTOTELES Politi L. IV. C. I2. Πανταχῆ πιSοτατος ι ι ιαιτητης ' λουτη - δ' O sui/σος. Vbiquc fu dum mus es arbitιν ; me ius autem in ut biter. Huic principio innititur quo
que illud responsum Amasis regis Aegyptii, cum Elei circa ludos Olympicosso a occupa
misso in Sigismundum Imperatorem. In qNemetiam Cruciferi ct Poloni compromisere. Uid. CRONE Rus L. XVIll. Rer. Polonie. Phi meis morat, ab eodem Sigistriundo non expectatam in Polonos latam sententiam. ct Vladistatim poloniae Regem eum Vituodo M. Duee Lithuaniae, deer eo perlato, ira de dolore in lacrymas ct vlulatum visie exaresse. Adde eundem I,. XXIV. p. ssti ubi de eompromimo Carimiri Pol. Reg. ct Cruciferorum in Albertum Arehidueem Austriae. R per. H O V E D E N in Rieli ardo I. AnFliae Rege.
politores siue arbitros o Rex Anguae similiter
duos, quorum arbitrἰο, veI maioris partis, si alteν Rurem adiursus aisnum, vel aliquis homιnum με rum, inter se inrercipeνει , --ndatio hinc ruda
tet intra quadrarinta dies. Adde T M V A N V Μ.. XV. ad A. M D s. V. vhi Polus stiadebat, eonir uersiam ad arbitros remitti. H. Vid. sitora ad L. Iv. e. s. f. s. Η. . IV. I Haee ct aliae eaulae circa extrema seculi sexti dedimi suspensviri tenebant Pontificem, an ambitrium inter Galliae Regem ct Sabaudiae Dueem de Salacia n Principatu aeeiperet. Vt pluribus ni oraui cardinat. BENTIVO.LIvll invitasia c. q. P. MI. H. .
887쪽
LIB. V. CAP. XIII. DE MODO LITIGANDI 8 6
oecupati, missis legatis, ipsum consuluissent, quo pacto iustissime illos admi
nit irrent; Si Hiensium, inquit, nemo in certamen discederet. DIODORUS
SIC VLus L. I. 9s. Huc spectat quoque flagitium illud populi Romani,cum in
controuersita Aricinorum & Ardeatium agrum sibi adiudicaret, apud LI v I v ML lII. c. 72. Add. I v S Τ I N V S L. IIX. C. 3. n. I s. Ex quo etiam consequutur, nullum pactum aut promisium debere intercedere inter arbitrum, & partes, cuius vi ille teneatur praeter merita causae pronunciare in gratiam
partis alterutrius. cons. HOBBEs de Cive c. 3. f. 14. Nec . aliud Iententiae ipsius pretium esse debet, quam bene iudicasse. PLINIUS Paneg. c. 8 .J n. I. Inde vanum erat compromissum ' Maximiliani, & Venetorum in Leonem X. Pontificem, dum singuli separatim & clam cum eo paciscuntur, ne Ia dum pronunciet, in quod ipsi non consenserint; apu1 G v I cIARDINvMHist. XI. circa finem. Et L. XII. p. m. 3ψ . Quin etiamsi pactum inter litiagantes & arbitrum ineatur super suscipiendo arbitrio, nam uti non nisi in v lentes arbitrium exercetur, ita nisi volens nemo fit arbiter: eius tamen pacti hautquidquam ea vis est, vi ex eodem ducat originem obligatio arbitri, qua teneatur ad pronunciandum id, quod aequum sibi videtur. Cuius rei ratio non tam haec est, quod alias per legem naturae iit iniunctum arbitro pronunciare, quod iustum sibi visum fuerit; cuius legis obligationi nihil queat ex pacto accedere: quam quod hoc modo sinis arbitri sumti reddatur irritus, ac fiat progressus in infinitum. Paetiam enim eiusmodi sic foret concipiendum, ut , itare se velle iudicio arbitri partes promittant, siquidem ipse aequam tulerit sententiam. Qui autem pactum ineunt, quo ex naturali libertate nihil deli-hatur, hactenus sunt aequales, ut inuicem liceat inquirere, an pacto sit ab altero satisfactum. Quod si itaque post laudum alterutri partium iniquum vide
tur, aut reuera iniquum sit, iterum oritura soret controuersia circa istius aequitatem. Cuius decisio cum neque huic arbitro, neque partibus competere queat, ad alium necessario arbitrum erit decurrendum. Qiticum ubi simile
pactum fuerit initum, & vero de huius quoque sententia dubium oriatur, alius rursum erit adeundus; & sic in infinitum. Ex quo itidem patet, paetum quo Iartes in arbitrum compromittunt, pure conceptum esse debere, quod velintare ea sententia, quam arbiter pronunciauerit; non autem sub hac conditio.
ν. 62. zum unus ex principe collegio Patres esset nullum se aerbitrium. nortetus, afferri ad se libellos iuberent atque in- 4 Idem Pedius probate ne propagentur arbitria, sincerent: ne ignaris ipsis, quid Hereules Ferra- aut in alios interdum inimicos agensitam transfer anariae Dux carbiter tantiis , ut de bello Pisano, tuti sua sententia fines s controuersiae eum impo quemadmodum sibi videretur, statueret iudica- nere operiet.
1irus esset, sententia proferretur; reprehensias s) DFΜOSTHENEs in Midiana legem Atti-
est merito a patrihus, qui dicerent: non esse eam recitat: Si quae era At inter aliquos contro--quMm, data Hercula per Senatum potesate Iuo ursae, quas alicuius arbitrio Geidi viains, liceat arbitrio iudicandi. nunc ei leges velis imponere, si eis eligere quemcunque volent. Cum autem ea de uae fcrepserit, μι improbaturi: si iionsint, fru- re eonuenerit, iis quae arbiter decreuerit flamo.stra infrici, quae non im robentur. H. neque easdem controuaesas ad alios rudiso defe-3J Eualem aurem sententiam dicat Arbiter, aἡ mnior sed qu.re ab arbitrio iudieata erunt , νaeta Praetorem nou pertinere Labeo ait: dummo o di- sunto. V. PETITI Commentar. in leges Atticas
at, rκοέ iis vivitur. Et ideo se fies t in arbi- tit. s. de arbitr. HER. Dus in Aniui aduers ad ius
888쪽
ne, siquidem aequam iste sententiam pronunclauerit. Nam hoc modo, ubi super
aequitate sententiae alteruter litigantium dubium moueret, ad allum foret arbitrum eundum, qui super ista cognosceret. De cuius aequitate si iterum ambigeretur, alius esset constituendus arbiter; & sic in infinitum. Vid. L. δν. y L.sa. g. g. is. ' D. de Receptis. Et eκ his quoque petenda est ratio illius apud Qui mTILIANvΜ Declam. 372. Bidicia iudiciis rescindi nonpossunt. Caeterum id in
nite itum est, ab arbitris non posse prouocari; cum nullus sit superior iudex, qui sententiam eorum corrigere queat. LUCI AN Vs Abdicato I T. I. p. is. 16. Ed. Amstelod. J OL εξῆν μηδὲ τῆν ἀρχην ἐμμήνων, εἰ τουτους τις
άυθαίρετος ειλε ro , ες; δκ mou rila ἐγνα, μενοις. Si quis, quorum sententiis initio sare non cogebatur. hor sponte delegerit, iam aequum es boni comsidere, quae saluerint. PLINIVS Nat. His . praefat. Adeo summum quisque cauisse suae iudicem facit, quemcunqua elegis. Id quod etiam in ciuitatibus obtinet, ubi partes ultro in arbitrum compromiserint; siquidem disceptetur super causa, quam quocunque modo componi rectorum ciuitatis nihil intersit. Quod si tamen alicubi ab hisce quoque licet prouocare, id eκ iure positivo est. Quanquam in ciuitatibus. arbitrorum nomine quandoque veniunt iudi es extraordinarii, quibus aliqua causa presse, & citra ambages fori examinanda &decidenda delegatur. A quibus sane, quo minus ad superiorem liceat prouocare, 'nihil prohibet. Quod autem dicitur, standum esse sententiae arbitri, siue aequum, siue iniquum pronunciauerit, id cum grano salis est accipien- , dum μ. Nam uti ideo quidem a compromisso resilire non licet, quod comtra nos fuerit pronunciatum, utut insi largius de nostra causa sperabamus: ita tunc sane arbitri sententia nos non stringet, si manifeste adpareat, ipsum cum altera parte colludere, aut ab eadem donis corruptum, aut pactum in fraudem nostram iniuilla '. Nam qui aperte ad alterutram sese partem adplicat, arbitri personam gerere amplius nequit'. Vid. L. 7Ksqq. D. pro Socio. Sed &hoe patet, si plures uno arbitri sumantur, praestare, ut sint numeri impari ', ne
si ipsis dissentientibus pares sint sententiae, res non possit inuenire exitum. q. V. MONET porro GROTIus dicto loco g. 47. in arbitro ossicio spectandum, an eleetus sit in vicem iudicis, an Vero eum laxiore aliqua
889쪽
s 8 LIB. V. CAP. XIII. DE MODO LITIGANDI
potestate, quique sententiam suam non tam ad ius strictum, quam ad aequitatem & humanitatem attemperare queat. Scilicet aliquando utraque pars ad
iustitiam prouocat , ubi arbiter aeque ac iudeκ momenta az merita caulae e pendere debet. Aliquando autem ad arbitrum itur, quando una pars nititurlure stricto, altera autem eiusdem mitigationem & remissionem ex humanitate & misericordia postulat; seu ad aequitatem prouocat. Quo loco Ad Munon proprie significat dextram illam legum interpretationem, de qua cap. ante . dictum, quae etiam ab inferiore iudice adhibenda: sed rigidi iuris mitigationem ex dictato virtutum humanitatis, caritatis, misericordiae, & similium: quam nonnisi summo iudici '. aut arbitro in hanc legem adscito adhibere Iicet In dubio tamen praesumitur arbitrum ad regulas iudici sequendas obligatum,
quippe cum ob desectum fori & iudicis ille sumtus sit; & in dubio id , quod
minimum est, sequamur '. Facilius autem est, ut quis laedatur, si arbitrolaκa, quam strictior facultas sit concessa. Et iuris strieti relaxationem suadere illorum potissimum est, qui citra compromissum litigantibus tanquam communes amici sese interponunt. Caeterum illud manifestum est, uti qui inter cuues ius dicit, regulariter sequitur leges ciuiles, quibus litigantes sunt subiecti: Ita qui pronunciaturus est inter eos, qui commUnes leges ciuiles non agnoscunt, ius naturale pro norma habebit Nisi Ulae partes actum suum ad ce tae ciuitatis leges positivas a emperarint. q. R. In Eu dicto loco β. 8. quoque monet, arbitros Iectos a summam potestatem habentibus de principali negotio pronunciare debere, non de possessione. Nam iudicia possenoria esse iuris ciuilis : iure gentium autem ius possidendi dominium sequi. Circa quod pronunciatum n bis ita videtur. Etsi ime naturae & gentium non videatur necessarium, ut qui possessione suadsiectus est, statim in eam reducatur, antectuam ulterior causae cognitio suscipiatur, praesertim quando causae decisio statim sequi possit: in multis tamen controuersiis arbitro prius dispiciendum, uter posses ibr sit, H intelligat , culnam potissimum probandi onus incumbat. Quippe cum petitoris fit , suam intentionem liquido demonstrare; possessori autem lassiciat istius argumenta
confudisse; nili quod quandoque conueniens sit, sellem ex superabundanti, possen
Npe AE de Benef. L. III. e. r. sed in quo non de arbitris, sed de iudicibus pedaneis agatur. quo Praetor vel praesectus Vrbi partibus dabat. Squi in iudieiis stricti Iuris Ius Rricti , in Asi nibus contra horiae fidei aequitatem sequi e eis bantur. Vid. N o D TI v s de Iurisdici. de Imp.
a Vid. eap. praeeederis φ. 2 . nota s. ippe ad uero fronte eum lege 'tignantem. Quo spectat L. I. C. de LL. ubi Constantinua M.
4ὶ nmpis in Assuris quod minamum est. δε--mκν, L. s. D. de Reg. Itiris. s) Etiam ubi agitur de suecerone regni, seclisae putatili H. G R O Ti v s L. t L de I. B. de P. e. r. s. II. Vid. quae dixi Dissert. de Collison.
legum sect. 4. I. 33. tom. I. colum. atque opuissetis. H.
890쪽
possessionis suae titulum ostendisse. Ideo tamen arbitris non satis est super possessione duntaxat pronunciasse, quia non de hac, quae in aprico sere est, ad arbitros soleat prouocari, sed ut principali negotio finis demum imponatur, nec deinceps litis quid supersit '. Ut autem cognitione durante nihil lan uetur, & petitore non probante secundum possessorem pronuneletur, iuris
f. VII. ARBITRI tamen proprie dicti non sunt mediatores , quos
vocant, qui litigantibus, hellumque parantibus aut iam gerentibus vltro sese interponunt, eosque auctoritate, rationibus, precibus ad pacifice transigendum, litesque sopiendas permovere nituntur. Vid. Gu IccIARDINvs HistL IV. ubi disceptatur, an Hercules Ferrariae Dux arbitri, an mediatoris partes inter Venetos & Florentinos obire debeat. Hos cum tam iam ctum propositum prae se serant, praefracte reiicere summa inhumanitas s rei ; ne quidem ex eo solum praetextu, quod cum altera parte ipsis peculiaris
quaedam coniunctio videatur intercedere. Nam penes me utique est, quantum ea, quae ab istis offeruntur, velim admittere: & amicorum sol re hoc praecipuum esse munus, ut ubi ipsi mecum in litem descendere nolunt, ad amicam com positionem eandem deducere laborent. Saepe enim allorum multum interest,
ne inter duos bellum geratur, quod vel eκ vicino incendio aliquae ad ipsos quoque scintillae transvolent, vel utrumque alteri, aut alterutrum Oppriami iisdem periculosum sit. Hos, ut serio restinguendae orienti flammae i cumbant , propriae salutis cura subigit. Et tanto ardentius Christianos homunes componendis aliorum litibus incumbere decet, quod & inficetus caetera AL ORANVs cap. de Claustris praecipiat, ut si duae nationes & prouinciae Musul manicae inter se bello certent, reliquae pacem inter ipsos componant, &eum, qui iniuriam facit, compellant ad satisfactionem; qua praestita, eos ex aequo & bono in amicitiam redigant. Vbi & hoc certum est, posse plures, quorum praecipue interest, litem sopiri, pactum inter se inire, super iunctim luscipienda litigantium compositione, ac se mutuo obstringere, quousque si guli bello isti sese possint immiscere. Quo casu tamen requiritur, ut istorum nemo peculiari teneatur laedere, alterutri litigantium auxilia praestare, siquiadem
domino quaeratur. L. M. D. de Aequir. vel am. posseis. Quod ad reliqua, quum saepe magnae praesumtione pro una vel altera parte militent, aequitas suadet, partem vi possessione deiectam statim in possessionem remitti, non exspectata di
eustione iudieii petitorii, quae longa esse potest S impedita: ne, dum de iure in re agitur, detentor fructibus β: emolumentis rei possessae quiete fruatur. Vid. TITI vs Obsem. in Lauterb.
M V. dicta ad L. N. e. g. 3. q. Raὶ LI v I v s L. XL. e. tr. mpnorat, discept
tores inter populum Carthaginensem ct Masininsam rus possessionis non mi f. Et Sabaudiae Dux in eoutrouersia de Salueiarim principati quam habebat eum Rege Galliae, aiebat apud THUANVΜL. CXXIs Histor. ad an. MDMIX. Principes possessionem inris hori limam partem repta
tare ; iuris regulam , spoliatum ante regavia ναstitui debera. praeeipientem, non, vst in priuat rum eausis, sic inter dimetes obseruari selere. H. s. VII. 0 Paeis procuratores voeat CIC E R U
XII. Philipp. Alii malunt appellare conciliator siue sequentes. H.