장음표시 사용
2쪽
DE SENSIBUS AT Q V E DE HISQ U AE CADUNT IN SENSUM,
VH de s sejunta in Irumentis, s Glexandri Commentarium
non antea e Vraeco in Latinum conuersimo.
LVcILLVS PHILALT HAEVS VERTEBAT.
Aristoteles narrasset qua nobis cumque de anima communiter, in uniuersum, de
catum est diligenter. inoctia loco quid esset sentiendi tacilitas, & in quot sensus distribueretur accurat uidcm. Δ breuiter patefecit. Cu-que omnes separatim sensus percurrisset, & non modo
quς illorum esset potestas percipiendi,verum etiam quet actio,& in quo potissimum consisteret explicasset , atq; de unoquoq; quod esset a sensu comprehensibile, quan-nim viile licet sibi ad exprimendas sensuum a Aiones seo commodo usuiq; fore intelligebat, finem dicendi secis.set, hoc nimirum opusculo cum quid sit cuiusq; sensus instrumentu, tum illud etia ex quo sentiendi actio pro ficiscatur quoniam perfici sine huiusmodi instrumento nequit,diligenter docebit. Nam haud seeus animae sensi tricis,atq; reliquaria, aut statem plurimarum semper sunctio munum; exerceri sine corpore no potest.Cuiq; prpterea senstii proprium comprehesibile affert, & quid sit unumquodq; suapte natura comprehensibile propterea exprimit, quod propriu ὶ comuni dili inguitur, de quibus disseruit tanquam de his quae cadunt in sensum. Aeouale sit operi propositu, Libri titulus indicat.Cu enim de sensuum iniurii mentis, ac de his quae in sensum eadut disputare vestet, opusculu inscripsit de sensu,& his quae in sensum cadui, in quo sane opusculo sensuu instrumeta ea quidem de causa explicari voliuit,quod accurata dei his disputatio percipie dis sensibus eii magno certe adiumento, Corpora enim aeque, acanimo sensus datus est. Vel sertasse de sensibus opus iam elucubratum inscribe dum duxit, ut pro sensibus quemadmodus olent intem es appellare instrumenta sensuum intelligeremus. Initituens porro Librum hunc qui illi ia m abs bluto de aninia finitimus est, primum resere sibi de animatibus vitaque degentibus,atq; de actionibus communibus, & cui uti m. 'uς-ni lium generi propriis dicendum esse. Acquae sint communes propriaeq; animatum, quoru anima certa quaedam origo est , actiones prube declarabit & statuet, idq; no im merito quonia nemo de actionibus ania grauiter disputare poterit, nisi de iunctioibus animal lium, di eorum qu vivunt sermonem secerit cuius rei hac causam rationemq; affert . quod actiones eorum et communes,α propriae pene omnes csianim , tu etiam corpori congruunt in qua is tentia cum insitat, anima quia mintrinsecum actu corporis naturalis esse,quod
varia inlitumera habeat comprobat. Λc ex eo vel araxime persuadet animantum actiones Ze corpori,& animae comunes esse, quod nulla sesτὸ est quae non per sentum, aut cum sensu perficiat ut Cu ergo functiones sensus atque eum iptum comune corpori,& animae esse laquam tirm si ac ratum asserat, eum eroinde sermonem referre& madare huic Libro instituit,quem de sensuum initrumentis secit. Et cum antea copiose de anima disputando eodem in loco sensum,& eius opera actionem; cam corpori,qua animae tribuisset: visum est ei nihil de his, quae in sensum cadui subtiliter a la tractari posse, nisi de sensibus primum diceret. Hic enim cuiq; animanticu maxime communi, silitum etiam omnium actionum animet euidentissimus.
V M ipsi Aperiore libro de anima separa- Tex. I. tim,d : singubs eius facultatibus qua praseulmon partibus illius molant,sinem tractandi feci siemus proxime reIlat, ut de animalis cuiusq; ac vita degintis actionibus, qua utpote commvncs , qua Missis propria sint, sermonem
V M o a Ruri hoc opusculum Com. r.elucubrarii D:t illam suscepta de 'anima tractationem, principio ea causam profert, quam paulo ante eerquam breuiter perstrinxi. Nam hec de animatibus,& his omnibus quae vita fruuntur, ac de actionibus &cuiq; animalium generi &comunibus, & proprijs sumpta disputatio illi de anima
confinis vicinaque existit. Hae ian E actiones nulli vivG titi sine eorpore datae sunt, Sed ne in his verbis haereas, separatim de anima: haec inquam pro his dixit De uniuola anima proprie, ommuniter.& in uniuersum,atq; separatim de quacunque partium eius facultate copios. nobis disputatum eli. Libro enim de anima, de qua tractauit multa subtiliter, primum eam ipsam definiuit quantum prima, sed impersecta des nitio quantumdue secunda, sed longὰ persectior dicendis declarandisque
rebus aptior videretur, & accommodatior Deinde caeteras quasque singulas sacultates altricem videlicet, is stricem, visum phantasiamue, ac reliquas attigit. Vel dixerim haec verba separatim de anima ab eo dicta suisse. vi indicet in illis commentari js nihil de corporeae- curate 5 persectὰ dicere voluisse, quo cum tamen aniams summa necessitudo atque coii cito intercedit,quinis ortasse in causa est, vi nunc de sens au instrumetitis disserat. Hoc opusculum de animalibus ubi post absolutusermonem de anima nobis lege tu in manu suo pserimus, hoc illico nota, laciendu cum lia tua hunὶ causam assere cur de his eti/m quae vita fruuntur,debeamus disietere.
3쪽
Nam minimὸ verem est quod tu euti; dixeris anima hibere, id esse animal, quoniam ut in comme alijs de anima retulit sensia animal noscitur & definitur. - cu aniis acui tributa est alendi Ipotestas prius corpus formet,quim sentiendi anima, & id sane ipsum corpus tum ani tum vitaq; stui dicatur.at mehercule tamen nemo illud animal, nisi plantam animal dici vellet,sa teretur. Ac firmat praeteret animalium partes vitam habere. Sed in quibus haec versetur saepenumero de animalibus vitaq;. Nutibus a nobis, vocata tractatio, vel his maxime verbis illustrauit. Que utpote comunes quque illis propris sint, quasi hoc opusculii eo referat, ut de actionibus &communibus &cuiq; animantii eneri proprijs editum sit,quonia ei propositum nunc eli minimὸ earum partitionem diuisionem i; facere. Caeterum v luseli nomine actionis pro iunctione. Na actio eli rationalis quaedam lanctio,cuius omnino expertia ea sunt animalia,que ca
cita abis se anima disputamM, rata me, O in
reliquis tra dis ordiamur a prisnis. via porro maxima, est' ciminumia ct propria cisiq; animanti visitur,haee ipsa
cum e tam corpora, uam animo tribuuntur,quo In geneve cocto ππισβnsius,memo ria,tra tibido prorsusq; appetitio. Praeterea voluptas,dolor. Etenim haec in omnibus fere animalibus iri t. partim communta omnibus sint,pιahae luce fruuntur, partim vero quibusdam. Hae tamen dentur vel cuique maxim/ communaes vigilia , somnus, iuuentus senectus, piratio respiratio, ita morsre quibus quadripartita numero collemo sumitur, de quibus qusq;
sit, O qiabus nascatur causis dicturisimus.Physici quoque
intereti initia morbi valetudinisque cognoscere, cum Wq; rbo laborare, neq, bene valere eam lint, qua vita prι--ntur. Q ocirca sicientiae de natura plurimi dediti solent rudimentis medicinae fuam terminare disciplinam, i medici tum ii vel maxim8. qui philosi is velligiis ad suam
artem aggrediuntur, a praec tιs platinophiae ultimis medicinam ausipicantur. sed ne longius vagetur oratio, perspicuum est Omnes ms attigimus amones, corpori amma communes esse. singula enim cum sensu aguntur,qus davero si sus ope exercentur, quarum item aliae sunt certi l quidam anims assectus alia autem babitus, aliae quoq; tanqua quaeda cunc diaet incolumitates, altae deniq; interitus, . priuationes. Postremo corporis causa anima sie Uufruisae rationem desideres.siue negligas, inpicuum eH. Posteaquam statuit poli sermone quem de anima se-Cp cit, sibi continuo dicendu esse de animalibus, et his quae vitam degut Horu sanὰ cuiusq; vis formaq; est anima de uniuersam suscipia disputationem in duas paries secuit,quarum una actiones communes animalium contineret,altera vero proprias complecteres,a comunibus,
ad percipiendas cuiusq; animalis, & eius partium actiones eiusmodi narratio plurimu valet. Communes enim animantum lanctiones quodam sanὰ modo orationem de anima continentε faciunt vel ad eam pertinent. Quae iccirco sunt communes explicabit,interca quaecunq; superiore libro de anima tradita atq; tractata sunt diligenter hoc loco quada quasi rerum explicandarum sun&menta rata ac firma primum iecit,& more hominu sundamenta rata ea dici solent, quae cum sunt principia sine. Mis.. Ulla demonstratione tenentur, quaeq; decreta estataq; dicunt. Consueuerunt ite ea iundamenta rata appellare,
ne etsi commonstrari queant,at hac ipsa tamen petunti sibi,& cocedi donec probauerint ea, quod quidem faciunt ut lacilius reliqua declarent S dem 6 strent. Principio itaq; contendit,ut dentur sibi quae in superioribus minentari s de anima copiose tractauit quaedam tan- qua lundamenta earum rosi, quas exposini rus est nune primum ξ accurat di diligenter. Dudum enim ea demonstrauit,quae nunc silentio praeteribit. Eum aute velle de hi quae post disputationem de anima exprimenda sunt hoc loco diserere,vel ex his verbis certiores fieri possumus, quoniam de sunctionibus animalium quae sint,&cur exerceatur se facturu recipit. Quocirca eorum deprehedit, error, qui existimauerut Aristoteli suisse propositum ut cum de animalibus esset dicturus iraeda pretsari hoc loco vellet. At mens eius est multa nuc tractare
de sensuu instrumentis des; his rebus quae a sensibus percipi possunt .Hec autem ubi primu dil putauerit, oe vita deinde & morte,deq; somno & dolia,ac de diuinati
nibus,quae e somnis ducuntur, postremo de animalibus multa magnopere tractabit, qui sane libra omnes cu hoc uno quod a societatis vinculo continentur. C retia actiones partim omnibus animalibus, partim his qui vita desunt communes esse his verbis significat.Qus itas; ipsi de anima disputauimus rata sint, di in reliquis tradendis ordiamur primis, & quae sint prima illico patescit. Qui porro maxima,& comunia,& Ppria cuiq; anim uvidentur, cuiusq; ta corpori,qua animς tribuuntur. Horum ver rum sententiam assequi si desideras haec est.
Actiones animalium maximae,& in utroq; genere communes,& propriae aeqilὰ animae,ac comori, dc non antia
maestorsum comunes existunt ode suisse illi oportunum perq; necessarium de his dicere indieat,& non solude his, verum etiam de partibus in quibus actiones ani mantum collocantur,& per quas exercetur. Libro item de ani ma plurimas actiones vitae atq; animi, sine corpore, perfici non posse asseruit. Sed quae sint maxime,quae coes animae & corpora,continuo aperit. Quo in genere collocantur sensus, memoria,ira,libido, prorsusq; appetitio.Praetere voluptas,dolor Maec opera sunctione sq; in singulis pene animalibus apertissmὰ insunt, quς tam in corpore insideant,in animo etiam versantur. Harum sum' permultas libro superiore attigit, quasdam vero in caeteris memoratis commentarijs diligenter suscipiet explicanda Sensum itaq; libidinem,voluptatem es
rem cuis; animalium vendices velim. Iram autem et
memoriam qu m sane plurimis adscribito, assignator qui sanὰ affectus e sensu pendet. Memoria enim de qua multa docebit a sensu ortu trahit, Appetitio, voluptas, dolor itidem sensum quemadmodum liber de anima declarat merito Magitant. Pr terra sunt horum quida assectus cunctis viventibus communes, sed alij omniabus animalibus, alii vero plurimis herent atq; accidunt, de quibus ut proposuit, perspicuE dluinitus disputabis. Hi ut praedicti cum corpori tum animae communes existimantur quibus de cunque separatis voluminibus dicturus eli, At vero qui sint diligenter uactandi his
verbis insinuat. Hae tame videtur vel cuiq; maximὰ co munes vigilia somnus inuentus senectus,aspiratio respiratio, vita mors, e quibus quadripartita numero coli ctio nascitur quom numerum ubi collegi nunc primo
conatur de sensuu instrumetis,& his quae a sensibus percipi queunt opus sdere fortasse dissicile sed ad percipi ε-dam animal tu naturam quam in Evtilissimum:derellia quis desnde enumeratis affectibus sermonem dilucidudiuinitus faciet, & rationem asteri quamobrem antediuctas actionea sensuu explicare conabitur. Etenim hae in omnibus sere animalibus insunt. Non enim he solu,sed
etiam illae communes iq; animantum videntur, quas
poli hoe de sensibus opusculum explicabit.Addit physici intereste prima morbi valetudini'; fundamenta cognoscere, id est a quibus initiis oriatur vel in quibus primu versetur vel valetudo,vel inualetudo, quia in qua iaprimarii facultatu utpote siccitatis, humoris,caloris, filia Soris mediocritate veriatur, quarii etiam rerum disputatio germana per qus similiaris est narrationi vel historia de animalibus, quod his verbis ostenditi Cu neq; mose
4쪽
laborare,neq; bene valere ea possint, quae vita priuantur. Veruntamen ne hoc te flagrati Extant sine ij libri in eorsi numero repoliti qui iraturales inscribuntur ab Aristotele de illis supra memoratis assectuum: idest vigiliae,somni, iuuentutis, senectutis, aspirati nis, respirationis, vitae, de interitus coniugationibus e scripti. Sed quide valetudine & morbo dicuntur si aediti fuerant, veterum fortasse indiligentia atq; incuria obsoleverunt.Vigilia, & somnus cuique animalium peneri congruunt, nisi quoddam senus piscium obi jciis,quod ne sit somni expers in eoIibro quem de
historia animalium Aristoteles composuit, diligenter quaerit. Iuventus & senectus non solum animalibus, verum etiam cuiq; viventi & animanti, si quide plantae adolescere atq; senescere dici soleant communes existunt: Vita,mors spirati respiratio quam plurimis tum his vel maximὲ, qui pulmones Miat animalibus tribuuntur. Reliquum initia morbi, & sanitatis conquirere,ac tradere physici munus esse affirmat: Plurimi idcirco Philosophi, qui scilicet omne studium, &diligentiam in perquirendis naturae causis,& rationibus posuerunt de repellendis morbis, de recuperanda valetudine multa studiose,&acutissime tractarunt, quinetiam ubi primum initia morborum, &tuendae viis necessaria subtiliter de absolutὰ tradiderent finem rebus naturae explicandis imposuerunt,& medicoruprimi qui in ea quidem arte excellere putabantur, ab his in quibus pol tremo Philosophi elaborarunt, quasi a rebus naturilibus rudimenta medicinae tradere ccx- , perunt. Ac simul his verbis nos admonet, ut qualia sint utriusque & naturalis scientiae, & medicinae confinia. Primum non ignoremus,deinde medicinam sub philosophia sub quodam quasi tutore,& patrono positam & constitutam arbitremur, quippe cum haec illi sua principia sum; sundamenta, quemadmodum seom triae ars de perspiciendis videndisq; ut aiunt lineis, vel arithemeticae disciplina de temperandis concentibus , vel astrologiae gubernandarum nauium scientia, receptum referre debeat. Sed ut eo reuocetur unde hue declinauit oratio,quas recensuimus actiones cum animae tum corpori communes his verbis iacit. Quae porro maxima,& comunia,& propria cuiq; animanti videntur, haec ipsa cuiusq; tam corpori, vim animae tribuinitur. Sed quae sint haec communia, continuo hunc in modu m indicat. Quo in genere collocantur sensus,niem ori ira,libido, voluptas,dolor. Annectit praeterea quasta alias actiones,quas cum lateatur Omnibus vita fruetibus uniuersas communes esse,& quasdam earum animalibus solum cogruere asserit,quo nocontentus coniugationes quinque harum actionum colligit, quas maximas & euidentissimas omniumn- seliquasq; se trast turum recipit,quoniam cum maxime communes sint, natura quoq; primae iudicantiar.
Has itaq; vel ex eo prscipuῆ tam corpori quam animet accomodari vult, uod earum nulla est,quae silie sensupersci queat,quod luculenter his verbis ostendit, Singule enim cum sensu untur, quaedam vero sensus O exercentur. Nam vigilia cum sensu sit, si quidem
ei concocto sensus excitetur, quem somnus complexus erat, de ab otio ad actiones gerendas & ad n sotia sese uassertinuo λὰ modo vigilia fit. Itide cum sensu voluptas di dolor valetudo & morbus animalibus acciduat . Iuventus vero, & senectus per sensum n. --, ae ila animalibus insunt, qu iam utraq; cotingit mutatolin variae 4; sensu quidem asiecto. Somnus enim quaedam, ' in senius aikctio: cum somnus non aliter sat atq; cum sensus bene sopiti ossicio vacant suo. Cum enim cibi
Vapor caput petit, cogitur a cerebro redire ad locum unde ascendebat, de sensus humore vaporis grauatus neq; oppressus, ne suis muneribus sungatur, quam
e valde impeditur & iacet. Et haec nimirum cauu
est, cur animalia conquiescant, &arctissim δ somno plerunq; teneantur. Sensus eii quidam certus hibitus, quoniam propterea animalia hac luce fruuntur,qiiod sensum possidenti Custodiae quaedam,& salutaria vitae subsidia sunt memoria, ac recordatio. Interitus autem. de priuatio existimantur obliuio, d mors. Qua propter nulla est actionu, quas supra memorauimus coniugati', quae non sensu vel non sine sensu habeatur de conficiatur, idq; ex his quae paulo supra explicauimus liquet. Iuventus senectusq; stirpibus, de plantis communiter,sed non proprie adscribuntur,at vita morsq; non solum animalibus,verum etiam omnibus animatibus sensu quidem orbatis accidunt, quae singulae a nobis saepissime repetitae actiones sensu continentur, hunc postulant, hunc desiderant, hunc principem suuagnoicunt, quae sine corpore consiliere non posse aequ' ratione ac sine ratione compertum esse inquit. Luinqua luce clarius sensum corporatis initru metas uti oportem,si suis debeat fungi muneribus,quod se lasse facilius hac ratione persuadet i poterit, quia sentienti actionε existimamus quandam esse earum reruapprehensionem,quae sensus lariant adhibitis sane corrioreis instrumentis. Sed desiensu, eius ue actione mulia in commentariis Tex. I de amma texuimus quo etiam loco causam perscripsimus cursentiant animalia. Etenim necesse est, vi quodcunqueam mal qua ratione an es ensensu perfruatur. a meo l. ab inanimis rebus animalia fecernimus es' internoscinius, veruntamen quicunq; sensus non singulis accommodatur animatibus , sedgunatus et tactus in omnibus insint,necesse est. Eius inquam ea de causa cunctis tribuitur,quae libro de amma allata Q. Gunatus ver δ amgitur cuiq. animari, ut ali queat. Nam huic sensui datum est ciborum Osuasitatem, O acerbitatem discernere se, vi a pestiferis refugiamus Ialutares νοὸ, persequamur.
Et quosummatim dica , sapor est eius partis lectis quae vi gustandi obtinet. vliqui vera sensus qui appulsus
ictusis per quaedam foris interualla excipiunt velut o σ- ratus, auditus aspectus cum Iradientibus animalibus.
qui utpotestsias pollutur tuendae incolumitatis causa dati sunt, visicilicet praesentiendo DRus capesserent salutares, peniferos autem, oenocentes vitarent, tum etiahis praecipud viventibus ad ornamentum e r boni grati tribuuntur,quibus innata est prudentia.*am multans irerum rarietatem, agnumque discrimen nos velut internunt ij docent,d qua varietate Cr rerum intelligendarum, gerendarum scientiam videmur ad pii. Sed horum sensuum ad Uus viis necessarios apte natura optimus
eR Qectus, sed ad perdiscendas disciplinas, O aduen
titio modo auditus primas tenet. ectu avitem multas varinque rerum omnino disserentias nobis indicare vel ex eo potissimum probaretur, quod segula corpora colo rata sunt. Q in etiam vis cernendis communia comprehendit obiecta. Communia dicofiguram , molem motum, s
flationem,numerum. Auditus autem Iesum Hrepitus - nituise distinctos percipit perque paucis vocum Urietatem iudicanssi facultatem confert, etsi non parum illis animantibus adrumento esse let,qus ad rerum studia oecognitionem sunt procreata, quod quidem facit auditus
nonsuapte natura,sta oratisius ope suae comparandae di sciplinae causa est, cui etiam accidit vi aures feriat. Ora - mimo M l tio enim ex nominibus connat, quodvis nomen remm i. .
nota es. illa sirem caeci ad disicen m aptiores sunt,
quam qui ab ortu Hroque priuati sunt sensu, velut qui
surdi . muti nascuntur. Cum supra opera animalium communia atq; ect- Com. I. ctus per sensum exerceri,& posci probauisset, in iis sum quidam actionem corpori, & animae com
5쪽
munem esse tradidisset, ut sua bene texatur oratio altricem, & sensit ricem facultatem non parum inter prius de sensu dicturus est, quam ea persequatur quae cii. quocirca censeo ieci ius legedae se verba, ut scri ab animalibus vel cum sensu, vel per lentum aguntur. pla inuenimu ,in quibus nihil est, quod ad vim alitic ENam a communibus tanquam 2 capite arcessere opor pertineat, et ii Asiatius eo reserat saporem, ut affectio
tet quae sane explicari prius caeteraru rerum cognitio iaculi 4ti satiricis dicatur. Nos vero, ut censuimus seriis
desiderat. Sed quae de sensu dicenda sunt partim libro plum': rectius suis eduximus, ita lepedum volumus, de anima uberrimὰ tradiata, partim ex plicanda dili- quoniam elisa porciusdam gultatus aflectio. lVaeterea senter inquit. Etenim eo quidem libro de anima sen- circunfertur alia in hunc modum scriptura. Et omniti trice, te sentiendi facultate, de actione solum ubi sti no sapor est iacultatis. gustandi, quae altrix est affectio licet nullae si habita accurata mentio, de insti umentis quaedam in qua descriptione, quali penus collocatur per quae omnis sensus actio absoluitur, copiose dispu- hoc facultatis gultandi, velut vero differentia, quod latum est; nunc vero ea ouae dixi initru meta sensuum sequitur, quae altrix eli At haec descriptio nihilomitratia . Cum enim di corpori, & animae sensus com- nus a vero ab eli, quoniam sapor dici non potest sicut muniter tribuatur mentio disputatioq; de antedictis talis gustandi, quae altrixeliat sectio, quod altrix non inlitu inentis conii incta,una est cum illa, quae de sensu est senius sed gustandi potentia est sensus. Hic itaque partim habita partimo; accuratius habenda eli. Adhi- scriptura complectitur ea duo quae superiores se par unda quoque huic est cognitio studiumq; earum prs tam continebant. Tactum itaque & gustatum conel cipue rerum que a sensu percipi queunt, quoniam ab damus sensus esse, qui cunctis animantibus sint eo m-hi, omnis sensus actio proficiscitur.Quae uniuersa etsi munes, rc liqui vero tres qui sua munera per quaedam libro memorato illustrata suer ut, at nunc tame fusius media obeunt atq; exercent,non cua'; animali ut ter longeq; diligentius traetabuntur. Vetu dum breuiter, tio quoq; libro de anima scriptum ell)communes existq; dilucide tepetit qus de sensibus disputauit, dem 6- stunt, at hi tamen ut eodem loco conclusum est ad
strat se libro ante saepe dicto decreuisse cuiq; animali eorum incolumitatem, Scustodiam animalium consensum tribui oportere,quo a rebus quae sensu carent, serunt, in quibus collocatur. Ea primum animalia quae di inanimae dicuntur, plane animalia separentur. Lode Vatia mutant, incoluntq; loca, ne adiendo aut muta loco preterea probauit ea aliae attre uare aliqua potuis do loca, offendant aliquod noxium vi im; inimicum, ient non elle simplicia, sed composita, quin etiam in videam oportet. Deinde odorent, ut palium praesen quadam talem attingendi contrectandive facultatem tiant necessse est. Quinetiam strepitus comprehensio versari rerum mcdiocritate, E quibus sane conliat: sin ad vitam tuendam magnum praestat adiumentum. vero nihil tangerent, neq; quicquam sentirent, neque Sunt enim non pauci animalium rumores strepitusve, ea aere his pollent a quibus propter vim magnam lae- qui necem vel perniciem inserunt. Hos ubi praesens dendi opprimeremur,& extingueretur. Sensum qil eo Mnt animal a, cauet ne in hostilia inimicaq; incurrant, dam affectum vocavit propterea quod semiendi actio imo animantia bellusq; solent mutuas insidias alidito perficitur lensu prius affecto. Nos pri terea admonitos strepitu, quem accedendo, vel recedendi . vel etiam si voluit, ne arbitremiar cuiq; animali omnem sensum da steterint aedunt plerunq; cauere, set Eautem semper datu esse.Sunt enim duo, quibus omne animal fruatur animaduertere. Sonitu item comparandi cibi copiam necesse et ,& tactus de selliatiis. Tertio enim libro de viamq; habent, & cognoscunt. Multa porro animaliai anima cum finem dicendi sacere voluisset,nullum ani- 'uae utpote carnibus vescuntur, strepitu, sonitu, vocem aliactu orbatum vivere posse censuit. Cum enim custernunt atque obseriram ea, quae nimirum inu tactus corrumpitur,ea quoq; elementorum admixtio dere arriperem possint, S hac sanὰ solertia machin medioci is & temperata frangitur, in qua vita tanquam tioni ue mutuas parant insidias sele'; obseruant. Et noin suo praesidio consiliit.Gullaius item cum sit tactui hoc longius faciam sensus omnes cui dati sunt animali, germanus & iudicandis sumendisq; esculentis de po- ad eius sane 'stodiam,& salutem videtur tributi quoculentis necessarius, ad usum vitae peropportunus est, rum non ulli ad discendas disciplinas suseipitataq; opusiquidem nullum animal viuere sine Nitu & esca ρο- marum rerum studia his prs sertim usui magno sunt, tet . Elt enim sapor eius partis assectio, quae sane in quibus innata est iacultas discendi atq; insitus amor. nobis posita guitatus appellatur. Nam hic sensus trabi- Quapropter his non istum peroportuni ad vitam lat ea in parte qua ipse sapoie primu percipere quaeat, custodiendani, es conseruandam dicentur, veru metia deinde nos ali valeamus, qui etiam ab eodem sa re ad bene Matem vivendum necessaris, quod quidem mutatur, et asscitur.Hic enim est, qui nobis dulcia iu- Oliendit his verbis. Nam muliam rerum varietatem dicandi per instrumentum quod lingua est,facultatem magnumq; discrimen nos velut internuncij docent, ea fieri.Hoc nimirum mirabili pullandi instrumentum qua varietate, & rerum intelligendarum & gerendarua sapore mutatur, primu lentit, deinde & pullat, quae scientiam videmur adeptit quae potissimum dea sp ubi Aristoteles aperuit,& decreuit gustatui munus iu- ctu, et auditu quemadmodum paulo infra monebit dicandi dulce atq; amarum, quibus vescimur causam dici videntur. Constat enim rei cuius gerendae dilia attulit,quoniam sapor est eius partis asse nio perquam gentem; spectandae sundamenta atq; initia, & rerum percipimus, ct sentimus eoru quibus fruimur genera. ps ne omnium disterentias ab horum sensuum per c Quapropter nobis est sapienter dictum gustatus oss- ytione ducenda sumendat esse. Nam rerum aspecta-cium esse cum asscitur internoscere dulce ab acer . bilium varietas simul ac primum ab aspectu percepta Nam pars, in qua sita est eustandi sicultas in nobis col- est, mentem animumq; nostrum eo rapit,ut lumen, ac locata cum a re quae gustari potest, asscitur: cibum tenebras, id est diem noctemq; comprehendat: unde dulcem,atque amarum dijudicat, atque discernit, quo mundi harumq; reriam architectum de opificem mi- alimur. Scriptum quoq; horum verborum loco. Eius dium cognoscendi ad mortales manavit. Plato pro partis affectio quae vim gustandi obtinet hoc suisse. inde cum de mundo grauiter disputasset deq; viciss- Eius partis assectio in qua situm est alere opinor, uisi tudine rerum sermonem secisset, hoc unu tradit,li seriptura hoc modo lectitaueris: hunc eius tensum esse mines principio cum ea suspicerent quae diem ninta intelliges. Sapor est eius virtutis multatisq; a illactio, Oe esiicerent, numerandi disciplinam inuenerum, nucuius ope aluntur animalia,qui etiam iacultas Hapore merorumq; naturam contemplati sunt, cuinq; lunae asscitur. Sed me quidem Hercule absurdum esse dixe luminum varietatem aspicerem eandem recipere luctrim vim altrice a sapotibus permutari,atq; assci: quod ri sole , minit neq; lumen esse illi proprium cosnoue i,psum nihil aliud est,quam DPorem senure. at inter Iunt. Vadentes item altrorum, motuum, magnitudinu, inter-
6쪽
interualla 3e varietatem, ex his cum haee utpote com . munia aspectui atque alijs sensibus obiecta cernerent Nam omnium corporum magni tardines, mous, numerus, figurae ab aspectu percipiunturo cumque singula corpora alpicereiu quod colorata sunt et
nim comunia obiecta a sensibus per propria & cum proprijs percipiunturcidcirco auditus una cum sonitu
magnitudinem,ac numerum,& motum exaudit.cum
item caetera aspectabilia, motusq; siderum ratum &constantissimum ordinem, ac cuiusq; rei magnitudinem,& excellentiam admirarentur.& suspicerent: harum sane rerum contemplatione ad inuestigandum numen,& primam causam sese contulerunt, quae esset tanti ordinis reuolutionisq; tanquam moderator &architectus. Praeterea ad Hiones humanas quodammodo nos instruunt, actiones enim a singulis hominibus aguntur qui san Esentiuntur& videntur, di cum ex acitonibus experientia nascatur, plurimum sandprudentiae videntiar adepti. tum prςcipue, cum diu multumq; in eisde negoti js versati sumus. Cum enim
rerum quae sentiuntur varios casus, pluresq; euentus
obseruauimus, successusq; aduersos& prosperos animaduertimus caepe, tum quandam de his opinionem atque disciplina videmur consecuti. Qua prohter ex ipso iactolae pererum periculo quid primum fugiendum, cauendum , vitandum sit, quidq; contra proseruendum, eligendu, siticipiendum cognoscimus,deine a nocentibus refugiendum, de uti dia prosequenda ducimus, E quibus rerum suturarum consilium capi.mus. Aspectus pisterea pulchri honestiq; & turpis
cognitionem nobis magnam affert tam enim turpia cernimus, haec odio habemus, contra ubi honesta, Pulchra ornata quidam contuemur, meliora iudicamus,haecu: laudamus se penumero, probamus autem interdum. Restat osudere auditum cum ad humanas actiones, tum etiam ad rerum disciplinam se non minus praestare adiutorem, liquidem exaudiendo rerum sitientias comparamus. Quod si conseras aspectu cum auditu cupiens intelligere uter nobis utilior sit, cum uterque ad rerum gerendarum & percipiendarum Ui-
stiplinam conserat, satis tibi factum este per ea verba scias velim, quibus aspectum ostendit esse indicem earum rerum,qus ad vitam cuiusque animalis tuendam sunt necessariae.Etenim oculi nos monet .viseruemus silutaria, recusemus de vitemus noxia Ze aduersa a tauditus tame maiore tibi erit adiumeto, si erudiri beneque educari optas,idq; non suapte natura facit,quando
rerum historiam atq; disciplinas non audiendo prim si percipimus, sed primum sonitum audimus, qui cum oratio profertur magistri, deinde quid velit de docet exaudimus. Cum ergo hie sensus primum perq; se,uei
suapte natura sonitum audiat,orationem vero non per
se percipiat, sed quia cum voce strepitus; coniuncta est, iccirco adueniitio modo auditus ad perdiscendas disciplinas confert. Aspectus ergo ad opportuna vitae
suapte natura maius nobis commodum assert, quam auditus, sed ad rerum coanitionem utilior eli auditus , non tamen suapte natura. Hoc ita esse ut explicauimus, his verbis moniliat. Nam multam rerum
disterentiam magnum'; dilcrimen Acciquod quidem siciunt oculi, propterea quod corpora omnia que ab
illis cernuntur colorata sunt videntum; propter colo res ed non sunt colores per se. Hi ergo cum videntur, in caula sunt 't,salutaria capessere studeamus, vitemus autem dc sugiamus nocentia colorum permultae sunt differetiq. Cum itaq; aspectus sentiat corpora propter colores. erit quoq; obiectorum colum particeps, quae enim sentimus, in corpore inhaerent. Nam magnitudongura, motus, numerus in corporib' primo, proprieq; reponuntur, o insunt, quaecum numerari possint
di comprehendantur, numerus quoq; percipitur. P
numerantur, sentiri queat, & cum colore praedita sint sub aspectu cadunt. Sed cur im moror, hic sensus coloris comprehensione magnitudinem, motum, figuram numerum comprehendit. Et quo reuocetur oratio,
unde manavit: Aspectus eii index plurimarum differentiarum qua de causa usui magno est cuiq; animanti,ut utilia frugi seraq; persequatiar, dc a nocentibus, de pestiferis refugiat. Auditus vero cum rerum exiguam varietatem explicet atq; indicet,quoniam sonitus dinserentias solum patefacit permultis sandaudientibus, erit quidem usui, sed non magno. Quod si aliquibus
prodest, tum vero his maximὰ, qui utuntur ratione,
possunt'; disserentias sonitus internoscere. Potissimuitaq; is sensus utilis eli hominibus quod vocis signa
comprehendunt. Cum enim oratio disciplinae causa sit,ες exaudiri soleat. Nam est certus quidam sonitus, vel cum sonitu coniuncta, quo fit ut auditus orationi non suapte iacultate capiat, propterea quod aures non excipiunt ictum orationis, sita sonitus qui cum iuncta .
est oratio, accidit auditui de disciplinae de contemplationis sit caula, sed quonam modo auditu disciplinas
consequamur explicat, proptere quod oratio quae auditur ἡ nominibus constat quae sunt notς 6c signa rerum, quoniam sunt voces significates animi notiones de assectus. Sed ne mireris Aristotelem orationem dnominibus coagmentari dixisse, etia verba prster nomina ipsi adhibemus, quando quidem ex his com P . natur oratio. Quod vero non suapte natura auditus orationem capiat, vel ex eo liquet, quod audimus eos etiam, qui non easdem literas proserunt,neque easdem
formant voces,at eorum in Oratione non percipimus.
Non .n iudiendo percipimus, et intelligimus,sed audi tus ope videmur cosequi quod profertur. Sed fortasse texenda est hoc modo Aristotelis oratio, tu sit oratio disciplinae causa, aduentitio sane modo, sed non per se
auditur,quoniam oratio suapte natura auribus non percipitur, sed quia coniuncta est voci . Postremo ad reruscientiam usui magis esse auditu quam aspectum hoc signo demonstrat,quoniam qui ab ortu utroque sensu orbati aspectu videlicet de auditu sunt, caeci nimirum aptiores idoneid; magis videntur ad intelligendum, ruam surdi,quasi videantur surdi caulam amisisse quaistere potuissent. Hoc loco surdos vocat qui omnino auditus ficultate priuantnsi quoniam sunt qui inter dii
non audiunt, sicultatem attamen retinent audiendi.
Veruntamen si qui surdi mutiq;, extiterint,ij quoque 'iuinis auditu careant oportet. illud quoq; admonereno pr termittam ad inquisitione rerum, de pervestigatione veri aspectum utiliorem auditu esse, sed ad perdisicta da praesertim illa, quae iam inuenta sunt,contra auditus
longe oculis praestantior utiliorq; est. Sed cum supra demissit; sensus facultate nobis distam Te . ratuisset ac potissim perMItigabimis inquabus suapte natura istasita positaq; H corporis sientiendi i r
mentis. quod eum certi homnes quaererent evis et Bosuam ascripserunt facultatem .sed ubi mescirem copiam sensuum,quam sint elamenta inuenerunt eum illos quinq; elementa quatuor solum cognoscerent. de quinto siensu magnopere nutant. Omnes porta leni a se meum nesciant cuiusdam lectus causam a serre tribuunt. Si enim oculus peret ringatur moueaturq; ignis emicat quod potissimum circunfusis tenebris fieri jure aut si palpebrae qua
supra, texerint ιnfimo clavdentes pupillas , q-οd etiam fit in tenebris. At vero bis affectus aliam dubitationem asser quoniam si res qus cerauur non latet eum qui sentito ridet, seipsum oculus cemat percipiatve oportet. Sed cur oculus dum quiescit seipsum non cerniti a vocirca hinc petenda est causa cum illius assectus tum dubitatio.
nu, cur ignis quida elucere videatur. perpotita enim
7쪽
tum maxime ram emicat. 7 tamen nibilluminis emtru ut . Oculorum autem ea praJertim pars , qua tu medio sta en, nigrῖ oculi a cari solet,lenis es o perpolita, Diluitur quos, dubitatio quoniam agitato oculo μθ Dr apparet, propterea quod tanta est invitus ceti itra , ut quoden νnu, duo fera videatur,oe quod cernit esse ab eo quod cernitur disserens. Quamobrem fulgor ab oculo nd martitur , nasi quando reser renebris circunfusis ino:usfuerit.
Quoniam leuis en cum terras nux opacat, lume Maa ι-
me quemadmodum aliquorum p: scium capitibus Ur siepia
atrameto natura iussit umeti τι Algeat, quia si tarde motvi oculi absoluatur quod est unum, non poterit unum, simulque duo videri, cernens videstiti er quod cernum Verum si celeriter oculus agitetur oculus ipsum cernere
poterit quasi red ab oculo eras retro pelli, reqcurae in assectum dicantur. . Delen sit illi dicendu esse quide comunibus viis animatumq; actionibus verba facturus est, cum haec oratio illi de anima annexa sit, perspicuueli Actio enim' quae existit maximὰ omnibus conis animalibus sensus est. Praeterea supc a commonstratum eit singulas actiones communes vcl per sensum, vel casensu pe fici qui ianθ,ut caeterae actiones cum corpori tum animae tribuitur, At vero nunc libro primum de anima de sensi trice facultate sibi disputatum fuisse nos meminisse vult, quocitra videtur causam afferre cuream disputationem repetere nolit. Deinde refert tibi sumendam esse oratione de corpore illo preserti m , per quod
senius exercetur. Hoc autem vocant instrumentum
sentiendi. Orditur porro ab his, qui cum de sensibus
sare latcbantur, Et cum ii sensus quinq; existere comparuissent, nee potuissent numerum sensuum elementis quatuor, ou indoquidem illi quinque sint adaptare assignor ; de quinto admodum laborauertit ex quo videlicet corpore constare diceri tur. Quae sanὰ verba vel contra Platonem ita Tima o, vel contra Pylli ag reos dici videntur. Nam in limaeo de Odorai u de lite odorum genere dicitur illud mixtum elle, & constarei quasi e duobus generibus. Cum enim aqua iii aerem conuertitur,& reciprocatur, quando videlicet aer iterum mutatur in aqua: Odor ex eo cincitur,quod quidem medium eli inter utrumq; elementum .Quo cem te modo odoratus quintus sensus dici poterit, de quo tota erat veterum controuersia. Etenim igni aspeliuetradiderunt,aeri auditum,aquae gusta tun, terrae tactu. Tt quanquam de caeteris seiasibus varia esset opinio, uno tamen consentu se me omnes ex igne aspectum
concretum coagmentatumq; censuerunt: siue instrumenta lentuum ex elementis constitui voluerint, siue aliter de sensibus senserint,et disputarint, qu)m de instrum elisa es unde eorum fluxit opinio,narrat. Veteres enim cuiusdam aisecius ignoratione, qui in aspectu inesse interduni solet, hunc ex igne constituriam affirmant. Assectum vero explicat dicens. Si enim ulus perstringatur moueaturq; ignis emicat, cuius contrariam sententiam quasi oraculo expresiam adiungit quoniam non ignescit oculus, nec sulget plopterea quini igne admixtus compositusq; sit. Nimirum sul- xor ab oculis apparet exire vel si nox terram opacaverit, vel palpebrae supra collocati infimas texerint. Hoci etiam mόdo tenebrae claudentibus palpebras essetuntur. At vero dices unde haec aurea sententia nata est, ut credatur circunsulis tenebris aspectum micare: L cum depromit dicens. Perpolita Mnim tum maximὰ nocte emicant. Vnde alia quoque nascatur dubitatio dicit. Si enim oculi 4 perstringatur moueaturq; ignis emicat, ex quibus verbis ostendit oriri dubitationem
sue fulgor ab oculis prodire vidcatur, siue no videatur
Hae vero dii bitatione addueitne in postersi in dubia
vocaretur quod dubitat. Na r ri potuerui, cur compressis mutuo palpebris atq; Guricto oculo ignis P
micet. Sed qua huic addat Uubitatione si desidera haeesse scito. Si nemo est cui sent edo&videdole lateae
ne videro videatur,& nihil videat: Aspectus enim videt quo tempore etiam ille est qui cernitur. itaque seia ipsum videt, seipsum cernit . Nihil enim eo tempore praeter se occurrit aspectui. Quod si quis dabit peiactum seipsum percipere, seq; cernere merito quis a dubitabit, cur oculus non et Mitatus, neque conti rictus seipsum non cernit. Adde quomodo seipsum semire poterit cum lensus ad aliud reseratur, di alterius causa videndi sit collocatus in corpore. Quae ubi addubit uit eum hoc dubium cur ignis exire ab oculo appareat,tum illud cur comptellus atq; agitatus,et minimo si quieuerit,ieipsum cernat, diluit. Proinde dici Quocirca hinc ritenda eli causa cum illius aflectus, tum dubitationis de cur ignis quidam elucere videatur, Momnino cur oculus aspectusq; ex igne coagmentatuseta dicatur.Quae ubi expressit deinde soluit dubitaticines hunc sane in modum. Perpolita enim tum maxume nocte suapte natura emicant, quanquam lume noemittam, neq; vicina illuminent. quod etiam libro de anima explicauit hoc serὰ modo. Quaecumq; enim opacatis locis tenebris lue circunfiisis cernimus, per quς tamen alia non est videre, hec nimirum ipsa emicant
splendentq; sed alia minime illustiant, nec lumen longὰ producunt. quo in genere pohitur ea quidem oculi pars quae in medio iacet atra, quaeq; pupilla vocari so-iεt. Eit illa i nquam lenis politaue adeo, ut spledae mi careq; videatur. Tenebricos n.videntur perlipe,quoniam lenia sunt. Annectit illud etiam, aut si pes brae
quae supra texerint infimas claudente pupillas. Tum enim tenebrae etiam exiliunt. Id quoque fit si oculo constringatur de agitetur,nec quiescat. Diluetur etiam illa dubitatio quam ipsi adiecimus dicentes tensum ad aliud reserti, inqua m corpore collocatum alterius vi dendi causa, si exposuerimus quonam modo oculux cum unus sit duo videatur esse. Aspectus p Q donec quiescit, de occlusus manet unus in, mittiq; videt, sed ubi agitatur et perstringitur celeriter quanquam unus si , duo tamen tum esse appa et vidclicet ille qui cernit, et qui cernitur. Etenim cernitur dum agitatur, cernit autem simul ac primum redierit natura, unde coepta est agitatio. Emicat fulgetque agitatus quo tempore rnitur, sed minime cernit propterca quod unus atq;
idem est peroquem aspicimus,& non est id quod vid
mus. Verum quando celeriter deducitur, di ad eundereuertit locum a quo coepit agitari,ob celeritatem prqcipud cernit, & cernitur percipiens fulgorem, quem misit agitatur propter agitationis celeritatem, occe
nil tu m les psum quas altem, idq; propterea sit, quod
non eodem in loco manet, sed alius est locus ubi sulgor apparet oculo agitato, & alius est ad quem peruenit,quem stagorem ut videat intra palpebras occlusum aliam lucem non desiderat, sed ille idem cum sit in pellucido sui cernendi causa est. Quod si nos roges cursemper non videatur ille splendor cum semper palpebris contineatur, curq; oculus itidem se non percipiat cum tibi semper prςllo sit, illud in promptu elt dicere quod non videtur semper ab alio effici ed quando amtatur ob saepe memoratam celeritatem motus duo iuxsulgorem videmur unum ipsum pellucidum, alterum
vero id quod est in i plo pellucido. At quaeso dices tu soriasse, refrende, cur pars ills oculi quae in medio sita est non percipitur videturq; nocte ab ijs, qui intuen-
tur cum fulgeat, vi caetera solet quae emicant & splendent, quorum nonnulla velut piscium aliquorum c
pita, , sepis atramentum Aristoteles meminit,& nos oculos addimus leonum, lepusculorum aliorumq; animalium.
8쪽
... malium. Quin etiam lapyridae cicidet xve fulgere vitaeentur.Quocirca dicendum esse arbitror ne pupilla ab alijs aspicientibus cernatur illud esse in caula,quoniam pupilla tegitur quibusda mebranis primis atq; vestita septaq; eii ita, ut ab alijs cerni nequeat.Oculi vero aliorum animalium no ita aciem pupillamo in tegumentis quibusdam munitam habent. Neq; oculi omnitam leonum aeque fulgent. Qua de re itaq; hactenus. Sed sorte alicui videbitur admodum captu dissicile illud,
eundem oculum ob celeritatem agitationis duo fieri, illum qui cernit, di eum ciui cernitur, quasi alter atque
alter oculus fiat Si enim dum agitatur oculus & trans.sertur pupilla,sulgor aliquanto temporis spatio permaneret, de quaeda in alia pupillae pars pellucida esset qua acies pupillsue esset in alio loco: tum sori E verisimile foret, ut oculus cerneret simul ac primum ad suum reuertisset naturalem locum, ubi percideret fulgorem adhuc permanentem qui sebat eo in loco unde pupilla transferri coepit. sed hoc fieri nequit, quoniam caetera alia quae sulgent ubi primu arcentur remouennalqis fulgor deficit, quod etiamst non tum in his quae
promicant, veru metiam in omnibus quae cernuntur,
quod nullus color in pellucido imprimitur sic, ut dum
mouet aspectum cernentis perspicuum assciat, quin
etiam nec lux initio recipitur pellucido ut aflectum fit. Nam illico lux deficit perspicui remoto illustrante corpore. Quod si hoc in omnibus compertum est quo igitur pacto pupilla timulae redierit ad locum suum unde egressa est, idq; celeriter fulgorem percipiet,qui in ea inest,& cum illa simul iransfertui lauemadmodum enim illa in eodem loco simul esse atque no esseno potest, etsi celeriter agitatur, ita fulgor qui in ea inest, de ab ea proficiscitur,no poterit videri quasi in alio
collocatus sit loco. Huic dubitationi hoc modo ceseo occurendum esse. Cum cietur oculus, non est existia mandum tum aspectum duo quaedam velut persecta integraq; fieri, neq; ut idem solitarium dicatur esse id quod cernit,& quod cernitur simul, sed potius quando
ita moueretur, ut non totus prorsus a se distrahi remoueriq; neq; omnino manere suo in loco naturali videatur, immo si ita educeretur agitareturq;, ut quod in suo relinquitur imo adhuc videri possit,quoniam o
currit pupillae indirectum ad palpebras quae agitanturci perstringuntur eo in loco ubi primum fulgor percipitur,quod sit quando pars una pupillae dimota E suo
Ioco quasi alia effici videtur. Tum enim videt partem suam tanquam alium locum obsidentem praeter naturam,quae cum esset ea quς cerneret, postea cernitur esto mota loco. Quamobrem aspectus non fit,ita duo, ut persecte alter sit qui cernat, di alter qui cernatur. Potest item illud dici pupillam uniuersam totum suum situm naturalem mutare, sed cum reuertitur ad eundE Iocum prior pars, cum pupilla non sit indiuidua perquam cernimus, fulgorem succedentis partis potesti cipere.Caeterum crediderunt haec reciprocari igne micare,et quod micat ignem esse,in quo maxime uno errant, quoniam perplura emicant, & splendent quae veluti paulo ante memorata ignis non sunt. Verba vltima haec, Quasi radij ab oculo emissi retro pelli rei j
eiq; in aspectum dicantur,retulit, perinde ac dixisse voluit: Perinde sele oculus cernit dum constringitur,cietur, ac fieri solet in speculis. et in omnibus his, quae se eernunt dum retro pelluntur idola vel imagines, vel radi j. Etenim in his qui est unus velut duo es scitur, alter qui apparet in speculo,& alter a quo proficiscitur apparitio illa atq; emphasis,qui sane est cernens, di videns. Demum oculi aciem, de si non prorsus in eodem petitistit loco, cernere posse aliquid Strabonu testim
nio comprobamus. Tex. . At τοὐβι quemadmodum cecinit Empedocles, et in
nimiiq; siensius stafieret, ut ab orato tamquam E laterna lumen ex ret,qua obrem a Dctus in tenebris seipsum nupercipit Sed omnino leuis est illa Timi defensio cum iu .men exiens tenebris extingui asserat . a uanam illa esset luminis extinctio e calor enim, e siccitas in humido, et frigido quemadmodum corbonum ignis C flamma restingui solet quorum neutrum lumini exeunti obesse videtur. a Fodsi oben O quia paulatim restinguitur,iccirco nos latet illud extingui , saltem die dum aqua cernitur lumen
exiens ab oculo extingui oporteret,quaudoquidem stam- malveaq; corpora contrari sextinguantivirsed ad hodiernum νη; ad diem hoc accidere, a nemine obstruatum
est. Quo ad Empedoclem attinet ex bis versiculis, quos cecinit, eritimasse viderar tum cernere animatia quido lumen quoddam egreditur quemadmodumsupra memoratum eR9 ab oculo, Hae itaq'. cecinit. Ac veluti prudens haberna nocte viator
Lychnum flagrantis fulgorem praeparat ignis,
Arceat ut ventos ex omni parte frementes, Iaternam accendit qua retropellitur Euri.
Spiritus esuntis tum quantoli refertur. Exιliens lumen radiis locasienta relucent.
Indomitis,adeo vis magna, emanat ab ignis
sic illa antiquis coeleni Θ fomite nctis Irimitus qui membranis ineluditur ignis Pupillam velis statilibus undiq; tectam
continet, miris commmnit viribus orbem
ab eis circumlabentis aquae erecundata sedes concaua O alta fui ed laudacerrimus extra Dil emunis pernicibus emicat alis. νHoc itaq; interdum modo cernendi sensum fieri duxit Empedocles, interdum vero quo tam defluxus itinerat. qui ubi a rebus quae cernuntur manarint, o alia vici.
Democritus autem quod aspectum aqus tribuit in Me idisio bene fientit sed in eo erat, quod cernendi unctionem quandam rerum imaginem credidit. amri quaedam in acie oculi cernentis aliqua impressa sit imago, vel ex eo maxiis accidit, quod oculus lenis est deinde actio cernendi in eo qui aspicit collocatur,qminim)imeasupra memorata imagine squidem haec assectio quaera sit reflexio.
Sed tum cum hae dicebas Democritus imagines O rest xiones cur videtur prorsus ignorabat. Praeterea absu dum en quod illi haec bitatio in mentem non Nemt,cur . ,in quibus practe sinu rerum imagines nihil cernunt sed stam oculus Upicit. Cum sit causa eius affectus patefacta qui oculo fit Com. . rato sit,unde veteres moti aspectum igne esse exi stimauerunt, nunc ishic ipsum refellit, Ze cum Empedocle,& Platone pugnat qui cum aspectum ex igne coagmentatum tum etiam cernendi sensum perfici tradiderunt,quando ab oculo prodit hamen Perinde acie quadam laterna exiret. Quod si aspectus ita, ut dictum est cernit,quid circunfusus tenebris non intuetur, tu ad quidem luce diffusae te Equidem in tenebris emicans pupilla lumen quod emittit sibi efferret. Q ubi
dixit, causam exprimit quam Plato asserebat,cur oculus in tenebris non cernit, de hane leue sutilemve esse
ostendit. Cum inquio porro lumen quod ab aspectu egreditur, si tum dies illuxit dii propreditur lumini externo Occurrit, quo eu admiscetur S: seruatur, de quia idem lumen ei quod promicat ab aspectu crenatum est, idcirco die cernimus, sed quando nox terras Opac uerit,& suis ubiq: tenebrae fuerint, tum lumen idem ab oculo prodiens extinguetur, propterea quod OL isendit tenebras cum quibus nulla sibi intercedit coi iunctio. Sed quae in Timaeo a Platone elaborata sunt, commemoremus. Eo sic inquit in loco. Ex igneqiii
non urit, sed suam lucem diffundens diem efficit,co Alex. Aphro.de sen. B pus
9쪽
pus quoddam illi simile condidit. Nam externum i
men liuie oculorum intimo germanum di purissimuper oculos fluere Di j voluerunt. Hic praetcrea lenis de congestus quamquam totus sit huiusmoui. tamen illuIn medio positum oculorum concretum fecerunt, ut alter eorum cum crassior esset, uniuersum coerceret,
di in angustum reduceret. Cum ergo solis lux illustrato die cum ea,quae per oculos fluit sibi cognata admiscetur, unum ex utras; luce conficitur luminis corpus aciei accommodatissimum idq; tum maxime quando
D.ω h. a externa lux exeunti obviam venerit.Hoc itaq; uniuerverseia ce , sum concretum propter cognationem eodem modo
i ista, assectum cum aliud quicquam attingit, vel agitatu ab
sco. alio tangitur cu penetrether omne corpus utq; ad animam cernendi sensum es liciti At quado idem oculoruignis obscuratis locis in tenebras inciderit extinguetur radius, qui ab oculo egredii.Itaq; refellit hoc 'steni dens lumen exiens extingui non posse. quod quidem facit his verbis. aenam es et illa id minis extinctici Calor enim,& siccitas idest ignis quemadmodum carbonum,& lignorum ignis & flamma si apte solent natura humore & frigore extingui, quorum neutrum lumini obesse videtur idest nec nam tisi nec ignis carbonis Quod si lume nec fiama, nec ignis est instar carbonis,neq; a frigore & humore extinguetur, vel quorum neutrum lumini obesse videtur, ideli nec humor nec frigus,a quibus ignis extingui solet. Vel hoc etiam modo dixerim,& accuratius quae carbonem extinguunt,
di flammam humectae sunt naturae 3c sti idae.Sed in tenebris nec humor nec stigus ineli a quibus rei tin- itur ignis. Quod si quis repugnarit dicendo,imoradius ab oculis exiens restinguitur , verum id nos latet Propterea quod sensim extinguit in tenebris & suapte iacultate descit, ab eodem petendum est, cur die non extinguit in qua ob humorem, vel in locis abditis qui presertim se oribus conflaciat, in quibus solent valgetiora & sortiora restingui,& tame haec loca sunt ten bricosa. Videmus enim incensos carbones & flamma extingui sed nondum animaduersum eli radiu ab ocu' lo proficiscente in aqua & tenebricosis locis restingui, α tamen debuisset extingui. Quare si non extinguitur radius,neq; exit ab oculo. itaq; non cernimus cum aliquid emanat ab oculo,quod Timgus asserebat.Tenebras autem nec gelidas esse, nec humida, liquet vel ex hoc maximd, quoniam loca etiam quae recalent da arida sunt, non minus tenebris opplentur, quam his contraria. Adde si propterea cerneret animal, quod lumen prodit ab oculo quς in aqua sunt,uel vitam deputnon viderentur quoniam fulgor ille, vel lux ab oculis egrediens non potest per aquam penetrare quin extinguatur. Prsterea verisimilius longs est, ut lux ab oculorum acie misia cum per tenuis, perq; exigua sit die potiusquam nocte,& tenebris circunsulis extinguatur.
Nam obseruatu nobis est exiguu ignem perq; pauculumen ab uberiore restingui vel corrumpi,quadoquidem eorum lux delitescat die, quae nocte sulgent,& lucent. Quamobrem animalia nocte potius, quam die cernerent, si propterea data esset animantibus cernedincultas,quod lumen ab acie oculorum emittitur. Sed redeat unde manavit oratio. Posteaquam eo reiecit argum et O supra memorato Platonis Opinionem, sese ad Empedoclem conuertit,qui cernendi causam interducecinit lumen esse,quod ab aspectu ut supra diximus
emittitur, interdum auie qiiosdam fluxus introduxit quia cernendis rebumoficiscutur. Primu porro eius carmina recitat.in quibus sensisse lumen ignem esse visus est,qui ab oculis emanat,& mittitur extra, atq; hoc modo cernere animalia credidit. Suis enim carmini
bus lumen ab oculis agrediens quam simili mum faciet uminibus lychnorum. Qui enim nocte iter facturus
est, is solet syclinu lucernaq; adaptare di intra laterna
ponere,qui ira componitur.& conscitur ut lumen intra positum a veniis tinatur,&delincit, & cu lit subtilissim v, foras exire queai:eodem quoq; modo tradit ignem illu, qui membranis tanquam vel tibin quibusdam vestitus et scptus es , in acie oculorum se habere. quandoquidem vel iesillae et tegumenta reprimunt arcentq; ea omnia, quae obductu igne consumere et pupillam. laedere polsent:at fulgor tamen ignis cu sit subtilissimus non impeditur ab his pugnaculis acies quin
exeat Empedocles laternas dicit,quae ventorum flatu arceant atq; prohibeat,& tegat ignem qui vellibus, de membranis contine vel dicit laternas quae prohibeat, lidest densas quae propter desitatem auram vehemente , repellaniagnem preterea res ei t exilire, quonia ob exilitatem sese undiq; porrigens per venes densas egredi potest. Pauimentum aciem dixi orbem coelumve. Dat vim
Homeriis sic proinde cecinit. Idi: N
Dimit pedem extendens a limite dinitio. iis, Hesur. Totos rebar die una cum occidemesue. Praeterea ut poetae soleo usus e in hoc carmine velis eu i .
continet O miris communit mrιbus orbem.
Quς ubi recitauit Empedocles adiecit eundum interdum ad antedictum modum cernendi sensum ess-ci dixisse, interdum vero quosdam defluxus inuexilla quia cernendis rebus manarent usq; ad aspectu, di cuaditus oculoru eisdem paterent & opplerentur ab eisdem quoniam aequalis dimensionis iunt aditus,ta defluxus, tum cerne tur.Hanc sententiam suisti Empedoclis Plato etiam testator, quandoquidem tradat illa definiuille colorem essequendam defluxum quia corporibus veniant ad aspectu,& huic bene recteq; respodeant, Sab hoc ipso semian tui. Reliquum patefacit explosa senientia eorum, qui aspectum ex igne coagmentatum esse arbitrabatur: in quo Democritus errauit,& in quo recte sensit. Nam eu laudat,quia aspectu ex humore concretu duxit, sed cernendi eum, qu docuit modum vituperat. Nam remedi sensum ratus est Democritus quamquam rerum imaginem, quam
a cernendis rebus aspeci us reciperet. Hsc autem imago est quaedam vita species sorma 4; ictum in pupilla iacim; oculorum non secus quidem,ac illae quae videri lsolen t in pellucidis perspicuisq; corporibus.Is sane Philosophus.& ante Leucippus atq; Epicurus ab aspectabilibus res us idola quaedam, quae eisdem rebus specie,& forma similia essent pro manare ad aspectum crediderunt,et cum oculos ingrederetur, tum animalia aspicere asseruerunt, quod hac coniectura monstrarunt,
quoniam semper si animalia cernere debent, in pupilla impressam imaginem cernendarum rerum retinet. Opinionem itaq; Democriti conitat causam & rati nem reddens,cur pissa sit imago in acie oculoru, quia lenes sunt,cu lenia pene omnia suapte natura pro 'sa sint,& non solus oculus, ut talem ab aspectabilibus rebus capiant imaginem. : Dicit proinde. Sed in eo peccat , quod cernendi lanctionem quandam rerum imaginem credidit. idest quod ce suit imaginem visam erus e causam cur cernerent ani malia. Praeterea annectit
haec. Deinde actio cernendi in eo qui aspicit colloc tur,& minimὸ in ea supra memorata imagine, siquidE haec assectio quaeda sit reflexio quae breuiter admodudixit, ideo obscura sunt, sed quod vult illud opinor, ubi proseri Et minimEI ea supra memorata imagine, idest nec propter ima sine, neq; in ea ipsa consistit cernendi sensus et siunctim,sed in eo qui aspicit, in eo videlicet qui cernendi facultatem habet . Imago enim a Dpares qusda reflexio,& assectio est. Vel intelligas hoc quoq; modo illa. Deinde actio cernendi in eo qui aspicit collocat,& minime in ea supra memorata imagine,
si quidem hse assectio quaedam sit refiexa crime dixi se
10쪽
xisse voluit. Actio ceratai n5 ponitur in visa imagine, sed haee ipsa vita imago collocat in eo qui viciet, cuius
interpretationis sidem hoe secuens verbum facit, Re-
flexio . Etenim visa imago est assectio, quae in oculo propterea reponitur quod lenis est. Apparens enim imago est asscinio secundum reflexionem facta in his rebus quae & lenes sint, & consistant sic, ut retinere' queat torma m rei visae, cum varie ob interstitiu quod pertransiit usq; ad oculum afficiatui: quo in genere est oculus. apropter cum iteratur illa visa imago series aspectum tum uicitur emphasis, visa idest vel appares imago. Etenim emphasis cum tendit usq; ad cernentis oculum, quoniam is est perpolitus atq; lenis retropellitur usq; ad res aspectabiles,illico deinde per interstitium,tum re ipsa.actu pellucidum reuertitur ad aciem, Oculi. Viitur hoc loco reflexionis nomine comuniter pro emphali visaq; imagine quasi uno pro alter uti liceat. Veru ne credas cernere animalia per reflexionθuemadmodum mathematicis visum est, sed pero cium pellucidi. quod cum asticitur quodammodo a cernendis rebus eam allectionem deserunt usq; ad ea lenia corpora, quae illam sistere atq; seruare postini. si ad directam, & perpendiculum Gulus collocatus
suerit ad rem aspectabilem, interstitium pellucidum iterum recipit ab oculo affectionem, quasi a quodam alio sente de eam reportat rei aspectabili, a qua initio assectum fuerat. lege quaeso eum libri secundi de anima locum, ubi quo cernunt animalia modo declarat. Postremo astirmans emphasim non esse rem,quae cernitur,led quandam aisectionem, & reflexionem addit
nihil certi, nihil per i cui, nihil probati habuisse Democritu de visis rerili imaginibus & formis, ignorasse preterea quid illae essent, di quo orirentur modo, atq; no modo oculos posse, verum etiam omnia lenia har. imaginum receptacula sistere de retinere eas ipsas reruvisas formas. Addit absurdum videri, cur non dubitauerit Democritus cum multa sint quae ut ipse putat emphases apparentesq; imagines recipiun*quamobrε solus oculus aspiciat.Quod si id sane ipsum non ignorauit,itaq; illi lentiendum non erat, ut cernerent animalia per imagines apparentes, Sunt enim plura ani- 'ae expertia, quae etsi visas rerum formas imaginesq; in seipsis pressias retinet, at haec ipsa tamen nihil cernuta Tex. 6. Fateor itaq; cernendi sensium acista trιbuendum se, verytamen non aqua causa cerint asspectus, sed pila illa pestiuens est . quae aia perlicuitas aeri etiam communis existitsed tamen inter aquam, er aerem illud intereu, quod humor armus longeq; contiantius,quam aer pressa restigia retinet er facilius aliquo includitur loco. sidio circa pupissa atq; oculus ex aqua coagmetari videtur quod etiam certis operum signis declaratur . Vbi enim es si sunt animalium ocuis, quidam humor e fluens apparet. Oculi item infantium,qui Vstu primum orti sunt, fulget,
O clara sunt admoduM. Quinetiam ea oculoru pars, quae
alba dicitur, modo animalia finguinem habeant crassa quidem est, pinguis Idq; factum est, ne humor ille νnquam congelaretur. idcirco inter caetero corporis partes oculus minι me riget, quoniam milius adhuc acies, o idemne quod palpebris tegitur obriguit. Animant a vero
sanguinis expertia oculos habent pestibus duris tectos, qua sunt aciei tegumenta,
o, m. c. Asitarit Dems ritu aspectum dicetem ex aqua concretum esse a vero non discrepare, veruntamen negat
propterea cernere animalia, quod aspectus sit aqua vel ex aqua commixtus, sed si ad cernendum aliquid aqua conseri, hoc sane es scit, quia lucida est. Cernunt enim animalia per ipsum perspicuum, ideo etiam per aquam cum haec perspicua sit. Causam deinde inert, cur cum aer non minus pelluceat, quam aqua,& pellucidi ope cernatur, oculus ex aqua potius sit constitutus,quam ex aere. Dicit mi ro quia humor aquave mi diutius arctiusq; retinet assectiones, quam aer, quinetiam eo in loco quε obsidet magis diutiusq; subsistit. Aer enim quam sacillime diffunditur,& ob id arduum
lius aliquo includitur loco, que significant aquam maiorem soliditatem habere, quam aerem,qui lane multo sicilius perlabiti ir,& diffluit. Alia item ratio adduci potest, quoniam etsi aer ob suam tenuitatem pellucidus est, aqua tamen pellucida videtur, atq; pressam effigiem seruat. Verum contenti esse debemus pellucido, ut cernamus, sed si Democrito cedere volumus, non solum opus est pellucido, verum etiam eo, quod
impressam rerum aspectabilium estigiem sormamq; tueri, Sc conseruare Pollit . Sed c ut dixi contenti esse debemus solo perspicuo, si illa rerum cenendaru imago ad aspiciendum nihil coserit.Tertia ratio, cum duo
extent extrema pellucida, quorum alterum sit rarum ut aer,alterum vero solidum, in quo genere ea peripicua reponuntur, quae proprio coercentur termino velut crystallum,& lapides nonnulli,inter haec medium
aqua est, & cum receptaculum aliquorum quae maxime excellunt medium inter ea esse debeat si
unum esset extremum non posset alterum recipere,
cum admodum vel ab illo discrepet, vel longe abiit Cumq; Aristotele reserente in comentarijs de anima aliquid sit oportet, per quod sentimus, & huiusmodi est aqua pellucida, merito itaque ex aqua oculus coa mentatur. Certis quoq; signis aciem oculi, vel lupi i- Iam aqua admixtam esse confirmat Si enim oculi ess diantur, humor quidam dii fluere videtur. Quin etiam humor oculorum admodum fulget insantium eorum videlicet,qui non longe ab ortu absunt. Addo illud etiam quod eum scinduntur oculi tumor quidam cernitur, qui continetur his vest ibus, quibus pupilla m nita septaq; est. Praeterea cur illa oculi pars alba in his, quae sanguinem habent, crassa pinguisci; lit rescri eam
causam, ne congeletur oculorum liquor, qui eo tegi tur, vel continetur loco.Quocirca oculus minime co-
glaciari potest. Animantia ita sanguinem habetia eluia modi ut diximus praesidium habent, ne liquor oculorum rigeat,Contra sanguinis expertia eam Oculorum partem cras Iam non habent, sed solidos durosq; oc los tenent ob eas vestes, quibus humor, quo cernitur tanquam propugnaculis munitur,& tegitur.
Terabsurdum nria censeosiast caus aliquid cernit. Tecmegressi quidpiam ab acie, idq; adsidera Us pertingere,
Hi ad certum locum exiens cum cognato occurente νώαmmisceri oportere,quod certi plat ophi tradunt. Memorata supra Democriti opinione ad primam Com.7. reuertitur, & cum qui aspectum ignu esse arbitrab tur tu cernere animalia laterentur, quando quidpiam rederet irrab oculis: hoc sane secundum consutat, nequis affirmet aspectum igneum esse quod primum erat. Quapropter ubi reieci iam illud fuerit secundum, nihil videlicet ab acie oculorum egredi dum cernitur, nullum item animal aspicere per restexionem monstratum erit. Sed ut scias qui huius opinionis principessuerunt, alij ab oculis aliquid exire putaret, quod usq; ad rem aspectabilem pertingeret, quemadm-um mathematici existimant. Nam ij radios ab oculis usq; ad rem cernenda serpere vel pro manare quando cernitur serunt. Nam ex antedictis radijs conum snput, cuius angustior pars in acie oculi relinquatur, & bius vel la tior pars in re visa conijciatur, quo scilicet cono res omnis visa complectitur, & hoc modo volunt res vinciri quando quidem basi uniuersa res cernenda contianeatur. alij demum lumen ut Plato quoddam ab oculis missum usq, ad certum quendam locum peruenire Alex. Aphrinde sen. B 2 aiunt,