Herbarum viuae eicones ad naturae imitationem... / appendix isagogica de vsu & administratione simplicium

91쪽

C IUDICIUM NOSTRUM. Plura de Sanicula apud probatos autores non lego, nec quae sit diei a Graece uel apud Dioscoridem, aquOΦ comperi. Diuinati sumus Ultro, citro multa, uerum cum uana sit ea diuinatio, quam no firmat certa ali qua scriptoris autoritas, nihil temere uoluimus pronunciare. O0 potius maleisciant ignauis 8c male graus prioris seculi hersariis, qui in deseri obendo tantopere illam posthabventant, uel nonae Potius ipsius genuinu, germanum in barbarum commutauerat. Interim uehementer probo uulgi herbariorum sententiam, qui hanc minorem Solidaginem consti o. , ruunt. Dicimus in id cum Galeno facesssent nomina uerba, rem teneas mus. De re it p&eius esseditibus cum iam multa experientia costet, νς cam eius nomenclaturam, & quibus sub nominibus apud Dioscoridem S Plinis legatur proinde an uera Pgnina phyllon sit, uel potius eius spescies, ociosis &nobis peritioribus relinquimus.

Compertum est esse calidam Sc siccss,tenello sicco, ω'purissimo. VI REA ET IVVR HENTA Omnia praestat, quae Consolida. Ad eiunt Experimentatores 8c herbarii ,tumore ς reprimere illitum, decoimamue succum, tam in homine Q in pecudibus. D Eius quo puluerem intritum melle &glycyi s succo, m ieiunio potum,interanea Omnia phlegmmancia,&pituitae obducta repurgare. Idem efficere illius decocta cum melle misceo, et sacharo addito. Praescipuus est eius ustis, in posionibus uulnerariis, cum Solidagine& Per

Colligitur in mense Maio,& uel in puluerem teritur, uel in umbra sic

catur.

93쪽

apsodia Undecima.

NOMEN CLA VR M. Latinae, Consolida regalis. Teutonicae,

B s TERGUNT ruborem oculorum flores eius triti, at in aqua rosa a macerati: adeo tota Omalaria herba est, quae, quibuscum in iacile oculorum malis medicatur, & quae uel conspecta etiam crebro sanet. Ab studiosis in preeio habetiir, una cum Ruta. Siquidem credunt illius crebro intuitu, nun se ex oculis laboraturos. Quare in musaeis laso pendunt suis. Aqua illius,uel decoeto florum utuntur experimentatores, contra astuam luem ardores et aestus tussim tumores uenena uomitioneS,5 cholericam passionem aduersus stranguriam calculos,ischiada, & coxendiscen. Item ad de 'ciendam aluum. da 8c continuo re cillabitur T E M P E RCalidi 8c sicci temperamenti.

94쪽

Graecae,

Latinae, Tormentilla, Basi orta. Germanicae, Tormentiu . Nomum.

PLACITA SCREPTORUM. Sententia HERMO LAI HARRARI de Tormentata

Alib. s. Dioscori dictione, Samiphagon.

LII TRITICI foliorum figuram Saxis apae , sh marina Bati similem sivere. alii Tormentivaruulgo dictae Est autem, ut uolunt.Tormentilla, Quin folio herbae similis,nisi quod septem habet fere folia, Hon qui ν .

95쪽

Θss LMPLI GIVM PharmaςC EODEM LIBRO diictione, Pentaphylion. Hippocrates duo uidetur nouisse Quincusolia. Candidum, quod&herbaceum S procerius est a terra.Nigrum, quod humilitis. Et est quae Tormentiva uulgo dicitur.Quin solio simillima, nisi quod septem, no mitio solia habet.Potest a nobis Heptaphyllon uocari hoc cst Septem in folia, ex cuius radice pastillos theriacos sit Ohs placet, ossicinae pro Hipes rarum carne subhciunt, quoniam uiperae modo,ut ipsi putant, nonnun in uisitur. sIΜON IA N V E N s I S deTOrmcntilla. Tormentilla, Potentilla, Consolida rubea species Heptaphyllon, similis Pentaphyllo, nisi quod habet septem folia, sicut illa quin P, radicem

rubeam.

Sententia IOANNIS MANARDI de Tormentissa

5c Pentaphyllo Epistolarum lib. In Epistola

ad Franciscum Graballum. Tormentilla De Pentaphyllo ego libenter intelligerem uulgarem ne hanc passim in uηs etiam stratis nascente accaeperitis. Ego non huiuS radicem accipi dum manar endam puto, sed eius quam Tormentillam uocant, quam licet Septi lidum. am maiore ex parte in Italia uideamus, hic, hoc est, in Pannonia, saepius

uidi Quin soliam.

Sententia Autoris PANDECTARUM. Bistorta, uel in lida rubea latine, uel Tormentilla, Arabice Buse ke. Est herba similis Pentaphyllo, nisi quod habet septem folia, utrin D pilosi:&ideo uocatur Heptaphyllon Cuius radix est rubea, et tortuosa, similis Galaiam,sed non habet acumen Flos eius aurosi S. Sed notanduin, quod est species Bistoriae, habens solia similia Lapa tho acuto nisi quia color foliorum ex uno latere est coelestis. & ex alio uiridis. Flos eius rubetis,&radix rubea: quae ab aliquibus uocatur Bardaφna maior et ab aliquibus Lappa minor Virtus eius,in omnibus est scutprimae speciei sed remissior.

IVDICIUM NOSTRUM.

Nihil habeo quod respondeam. Nisi, si non Heptaphyllon esset Torst

mentilla, facile me pertrahere sinerem in sententia Barbari, ut crederem esse congenerem Pentaphyllo: tam quadrant enim in eam Theophrasti 8c Plinii descript es, ut nullus pictor semulus ac curiossius potuit let acu Ps.1 b. s. ,s pingere. Pentaphyllon inquit Plinius cum esseditur, rubram habet radice: haec maturescens, nigrescit, SI angulosa sit Nomen a numero solioruhabet. Et ipsa herba incipit. 5 desinit cum Vite. Quae ex Theophrasto Plinius mutuatus est. Siquidem torta est Tormet illa: dein rubea: nec matrare prouenit, sed cum uites iam floret. desertasse herbarii etiam Bisetortam uocauerunt. Et quia uuli aeraria quo est, Consolidae quo nostmen addiderunt. Quano quae de foliis controuersia est, iacile etiam elui potest, quod quibusdam in locis, non istum Heptaphyllon, uerumetia

96쪽

quin soliis uisitur. Confirmant hoc iudicium nostrum multi etiam alij A

Habet inretinem consolidancti,&confortandi concaeptum Datur Sc contra disiuriam, cum succo Plantaginis. Menstrua cohibet ex ea fomentum, cum aqua fluminis, uel pluuiali,& puluere Diato Idem operantur pulueris partes duae, Spicae una,si cum melle interatitur, 3c uentri in modum emplastri imponantur Ad concaeptum iuuandum fit emplastrum ex pulucre, &pulveribuς aliis quae matricem & etiam corroborant Vulnera sanguinem sudantia stringit. 8c glutinat. Cum albamine oui puluis missus, & in tegula coetiis,uomitum chostericum refraenari EX HIERONYMO HERBARIO.

Aqua Tormentillae, uel eius decoctum, omnibus facile uenenis residistit. Vnde & act praeseruandum. 8c pellendam atram luem, tempore pe Risero datuT. Et hominum, AI pecorum tumores potenter repellit. Dysenterias.&omnes sanguinis fluxiones compescit Pota singulis diebus aqua unc. q. pondere uulnera senat, Scyommbus prorsus cataplasmatiS. Eadem iniecta oculis caligantibus. clarificat ea, si saepius inspergatur, Mido no seu in somnum conces iuro Confortat interanea omnia, cor, hepar, lienem, uentriculum, Sc

cerebrum.

Cancros, fistulas, carcinomata siccat S sanat. Breuiter, quo curiss modo,& quibuscunῬ morbis adhibeas, salubris

esse creditur.

98쪽

corum, T O M V S Primuς. DE BETONICA, Rhapsodia Duodecima. A

C Nomenclaturae. Graecanicae, Latinae, Vetonica. Betonica. Radix diurna. Chiron. Serratula.

Germanicae, Betonaen Davit. Druit Eetonim.

Epigr phe Di OSCOR ID Is Betonica lib. s.

E T O N I C A herba est, quadrangulum, tenuem, altitudine cubitali, & aliquando minorem caulem habens: solia longa. 8 mollia Quernis similia, per ambitum incisuris diuisa, 8c odorata. Interque maiora sint, quae ad radicem uiuunt. In summo caulium semen est, Satureiae modo spicatum Carpuntur folia eius S siccantur: quorum Dequentior usus est. Radices illi sunt graciles, quales Veratri, quae pituitos

fas uomitiones cieri in dulci aqua Potae Picturatio DETONICAE ex PLINIO. Vetones in Hispania inuenerunt eam, quae Betonica dicitur in Ges G De inuentoritalia, in Italia autem Serratula, a Graecis illisis, aut ante cunctas bus devomcp laudatissima.

EXit anguloso caule cubitorum duum, a radice spargens folia sere Lapathi,sereata, semine Purpureo. REPREHENSIO PLINII

per Nicolaum Leonicenum. BBetonicam a Romanis dictam, a Graecis Cestrum, pingit Plinius. ωρ Lapsus minii lio Lapathh. Dioscorides aute cui magis adstipulatur senius,folio Quer in Berustica.cus. Alteram uero Betonicam, quae alio nomine Britannica appellatur, folia Lapatii habere idem Dioscorides tradit: ut uerisimile sit, Plinium alteram pro altera pinxisse.

PLINI DEFENSIO P. CO G

linu in contra Leonicerium.

Pari quom impudentia fertur, cum errasse Plinium uerisimile sibi esse dicit in deseribenda Betonica, qt folio non quercus cui Dioscorides sed Lapathi simile Eetonica pinxit: quod ea pictura Britannicae herbae eπDioscoridis sentetitia,magis conuenire uideretur. Sed mirum prorsus, it indiligens accusator apparuit, homo alioquin haud indoctus,qui Plinii uerba, nec petisci, nec reserat. Beronica,inquit Plinius, Serratula a nostris uocatur,a radice spargens folia fere Lapathi serrata. Quis Lapatha ipsum, Aetonicam agnoscens nemo enim unus est,qui ambas non norit) non graphice descript2 a Plinio Beronica dicat: cum Serratula uorari, fic ita fere Lapathi, Sserrata habere illam uideat, melius aliquanto Q quercussimilitudine a Dioscoride designata Mum solio quercus, no ipsa Betonica sa quercu prorsus dissimilis sea Trixago magis, S Hierahomne describatur. Non ei Lapathi folia simpliciter dixitPlinius, sed serrata assieci quod subticuit aut dissimulauit Nicolaus. Cum in Britannicae descriptione notissimae herbae solia nigra, oblonga at, eodem libro dixisse fatis este putauerit: nec serrata actiecit quonia incisuris illis quibiis Betonica distincta non sint .Quid autε aut frigidius,autini quius dici potest, Iideo metasse Plinium dicere,quia Dioscoridis uerba, simili clines in pingendis herbis non usurpaverit sed signa alia,S quor aptiora uidebantur,adhibuit

ADMIRATIO HERMO LAIA ARBARI circa Betonicas.

Illud miram quibusdam, quod Plinius detonicae folia Rumiost bit

99쪽

Supersticiosa nimis Betonicae uis.

Contrahemarum superstitio S.

similia.hoc Dios ori des Britannicaeaasgnat: cum Betonicae quem a potius uisantur. Nec illud minus licet mirari quamobrem mentiones duas Betonica meruerit. Nisi quis duo quoin genera detonicae demonstiata nobis a Dioscoride contenderit: duas&Paulus Aegineta Letoni caesa; cies intelligit, esse Ru parili, ut praediximus. SENTENTIA APULEI de Betonicae. Betonicam, siue Britannicam, Graeci Cestron, 8c Prioniten, ridem Pyrinem, 'dem Atlanthon, 'dem Psychotrophon. Item Thyarizon, Seropodion, &Pandiona appellauerunt, Prophetae Hierat hi Orine.Romani Betonicam, nonnulli Serratam,&Ruismarinam. Haec herbana; statur in pratis, re montuosis locis, opacis circa Dulices. Animas ho minum S corpora cristodit, &noetiarnas ambulationes a maleficiis peφriculis,ab iustis etiam S uisonibus metuendis tuetur ac defendit. 8c o τmni rei farracta est. Cestron uocatur. & Psychotrophon: siquidem Di odis reperitur in locis. Radicibus quidem tenuibus,& rubicundis, thyroso tenuiore, ultra Cubirum quadrangulo, sol 3s Quercui similibus, boni odoris semine in summitate thyrsi spicato, modo Thymbrae Haec sere Apuleius, uel Antonius Musa. nam de autore addubitant. qui nuper Apuleso. ex Basiliensi edicione, uolumen de laudibus Lemonicae appenderunt. Quanquam non abludit sere talos rides, in alterisus Uetonitar descriptione: quod tamen caput omnes adulterinum, no ο Gim existimant. CONFUTATIO descriptionis Apuli inar, Rcapitis in DIOSCOR. DE Betonica, Per HARCELLUM VERGLLIUM. Britannicae caput in cunctiis fere Graecorum codicibus, alterum Re

tonicae caput supersticiose, & imprudenter est adicetum. In antiquisti mis enim, quos habemus Oiostoridis Gricos 8c Latinos codices, nullio bi legitur Nec uerisimile est post tractatam semel totam Veronicam, in tercedente alio capite de eadem iterum agendu huic scriptori fuisse. Ac cedit is, quod nihil in hoc seriptore maiestate eius indignius nec cui mistrius credere oporteat. Φ ubi superstitiosum aliquod, & ad religione nos

stram pertinenS,ab eo docetur. Poterunt legentes quod dicimuS,ex his, quae alii interpretes reddiderunt censere. Nobis non placuit, religionem naturae miscere S quartam longo interuallo distant a scriptore hoc, ea dem facere. Vana hominu mortalitas haec primu infert: mox imprudentia,&tautis studium excipit excepta per manus diu seruntur.

Ei a. Betonicae ex SERAPIONE.Κastara, id est, Betonica est herba, quae 11ascitur omni anno, habens uirgam subtilem cuius longitudo est unius brachii, aut plus, &est quasi drata: & habet lia longa, mollia. similia in si pura sua sol s glandium,&m scissuris suis, habentia bonum odorem: & folia quae sunt propin

100쪽

corum T O M V s Primus. 93 qua terrae, sint maiora solijs alijs: immitate uirgae, est semen coli Hic tum in se, prope colloctionem spicae sementi. Et assimilatur Satura retae, quae dicitur Thymbra, 8 habet radices sicut Helleborus. Foliorarum usus est tantummodo. TEMPERAMENTUM EIUS Calida est. 8c siccans in tertio, ut inquit Platearius. Et virtus eius est, uulnera mundificare Wincarnare. UIR Es EIUS. &Iuuamenta EX DIOS ORLDE. Folia Retonicae exhiberi debent ruptis, conuulsis, mulieribus uuluae malo oportunis,&ad laxandos uteri strangulatus, drachmae unius Pondere, cum hydrometite. Tres in uini sextario drachmς, contra serpentium morsus ebibuntur. Herba magna utilitate. illatis a Crepente uulneribus illinitur. Aduersiis etiam uenena drachma CX uino Pota, Convenit. Praesumpta ea, si uenenum hauriatur, nihil nocebit. Vrinam ciet.

Aluum subducit. detur comicialibus, & insanis, pota ex aqua, 8c iocineris, lienis uicijs drachmae pondere in aceto mulsio. Concoctionem adiuuat, si quis ea fabae magnitudine secundum coenam, cum melle cocto deuorarit. Amodo consimili acide ructantibus propinatur. Stomachicis eam manducare, & succum deuorare proderit, si postea dilutum uino sorbeatur. Datur sanguinem extaeantibus, tribus obolis, cum diluti uini, aut laetis cyatho. Ischiadicis, renum Scuesicae doloribus eX aqua. Aquae inter cutem hinis drachmis ex hydrometite. Regio morbo laborantes TCcreat. Menses pellit, drachmae pondere cum uino Pota. Aluum purgantctrachmar. iiii potae in hydro melitis decem cyathis. Facit cum melle ad tabem &purulentam exscreationem. Folia seca, trita fietili uase reconduntur.

Fit uinum ex Ectonica. 8 acetum . stomacho &claritati oculorum Tantum gloriae habet, ut domus in qua fata sit, tuta existimetur piaculis omnibus. Tanta uis inesse Betonicae putatur, ut thcluta circulo eius serpentes, ipsae sese interimant flagellando.

EX APULEIO, FRACTURIS.C A P I τ v μ sanandis. Herba Betonica contuia,& super capitis ictum posita, uulnus mira ce