Opera

21쪽

DE FINIBUS, LIB. III. CAP. 5.

Videbantur, quae nunc consuetudo diuturna trivit; quid censes in Latino fore 3 Faciendum id quidem est, inquam. Si enim Zenoni licuit, cum rem aliquam invenisset inusitatam, inauditum quoque ei rei nomen imponere cur non liceat atonio Nec tamen exprimi verbum e verbo necesse erit, ut interpretes indiserti solent, cum sit Verbum, quod idem declaret magis usitatum Equidem soleo etiani, quod uno Graeci, si aliter non OS-Sum, idem pluribus verbis exponere et tamen puto concedi nobis oportere, ut Graeco verbo utamur, Si quando minus occurret Latinum, ne hoc ephippii et recrut vhoris potius, quam proe cno, et re mcnis, concedatur quamquam haec quidem pro U-

Sita recte, et rejecta, dicere licebit Bene facis, inquit, quod me adjuvas et istis quidem, quae modo dixisti, utar potius Latinis in caeteris Subvenies, si me haerentem videbis. Sedulo, inquam, faciam. Sed Fortuna fortes' . . . . Quare conare, quaeso quid enim hoc possumus agere divinius V. Placet his, inquit, quorum ratio mihi probatur, Simul atque natum sit animal, hinc enim Stir-diendum ipsum sibi conciliari et commendari ad se

conServandum, et ad Suum statum, et ad ea quae nServantia Sunt ejus Statiis, diligenda alienari autem ab interitu iisque rebus quae interitum Videantur afferre. Id ita esse sic probant, quod ante quam voluptas aut dolor attigerit, salutaria appetant parvi, adspernenturque contraria : quod non fieret, nisi statum suum diligerent, interitum timerent Fieri autem non OSSet, ut appeterent aliquid, nisi sensum haberent sui, eoque se et sua diligerent: ex quo

intelligi debet, principium ductum esse a Se diligendi sui. In principiis autem naturesibus diligendi fuit

plerique Stoici non putant voluptatem Sse ponendam. Quibus ego vehementer assentior ne, Si VO-Iuptatem natura posuisse in iis rebus videatur, quae

22쪽

3 DE FINIBUS, LIB. III. ΛΡ. 6.

Prima appetuntur, multa furpia sequantur. Satis esse autem argumenti videtur, quamobrem illa, quae natura prima sunt adscita, naturi diligamusa quod Si nemo, quin, cum utrumvis liceat, aptas malit et integras Omnes parte corporis, quam eodem usu limminutas aut detortas habere. Rerum autem cognitiones vel, si haec verba aut minus placent aut minus intelliguntur, καταλη νεις appellemus licet eas igitur ipsas propter se adsciScendus arbitramur, quod habeant quiddam in sequaSi complexum et continens veritatem. Id autem in parvis intelligi potest; quos delectari videmus, etiam si eorum nihil intersit, si quid ratione per Se ipsi invenerunt Artes etiam ipsa propter Se SSumenda putamus cum quia sit in his aliquid dignum asSumtione, tum quod constent ex cognitionibus, et contineant quiddam in se ratione constitutum, et via. A falsa autem assen sione magi nos alienatOSESSe, quam a cadieris rebus quetae Sunt contra naturum, Rrbitramur. Jam membrorum, id St, artium corporis, alia videntur propter eorum usum a natura esse donata, ut munia S, crura pedes, Ut ea, quae Sunt

intus in corpore, quorum utilitas quanta sit, a medicis etiam disputatur alia autem nullam Ob utilitatem, quasi ad quemdam Ornatum, ut cauda pavoni, pluinae versicolores columbis, viris mammd atque barba. II aec dicuntur fortasse jejunius sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas Orationis adhiberi vix potest; nec equidem eam cogito ConSectari. Verumtamen, cum de rebus grandioribus dicas, ipset res verba rapiunt ita fit cum gravior, tum

etiam splendidior ratio. Est, ut dicis, inquam Sed tamen Omne, quod de re bona dilucide duitur mihi praeclare dici videtur. Istiusmodi autem res dicere ornate velle, puerile est; plane autem et perSpicue expedire posse, docti et intelligentis viri.

VI. Progrediantur igitur, quoniam, inquit, ab liis

23쪽

DE FINIBUS, LIB. III CAP. G. 9

principiis naturae discessimus, quibus congruere de bent, qli; Sequuntur. Sequitur autem prima divisio haec. Estimabile esse dicitur Sic enim, ut opinor, appellemus id, quod aut ipsum Secundum naturam Sit, aut tale quid efficiat, ut selectione dignum propterea sit, quod aliquod pondus habeat dignum aestimatione quam ille Eιαν vocat , contraque inaestimabile, quod sit superiori contrarium. Initiis igitur

ita constitutis, ut ea, quae Secundum naturam Sunt, ipsa propter Se Sumenda sint, contrariaque item ejicienda. primum est ossicium id enim appello καθηκον ut e conservet in naturae statu deinceps ut ea teneat, quae Secundum naturam Sint pellatque contraria. Qua inventa selectione, et item ejectione, Sequitur deinceps cum Scio selectio deinde ea

Perpetua, tum ad Xtremum conStans, ConSentaneaque natim in qua primum inesse incipit, et intelligi, quid sit, quod vere bonum OSsit dici.

Prinia est enim conciliatio hominis ad ea, quae SVnt Secundum naturam. Simul autem cepit intelligentiam, vel notionem potius quam appellant εγνοιαν illii, vidit lae rerum agendarum ordinem, et, ut ita dicam, concordiam multo eam pluris aestimavit, quam Omnia illa, quae primum dilexerat atque ita cognitione et ratione collegit, ut statueret, in eo conlocatum summum illud hominis per se laudandum et expetendum bonum. Quod cum positum sit in eo, quod οαολογιο o Stoici, nos appellemus conUenientiam, si placet cum igitur in eo sit id bonum, quo referenda sint omnia honeste facta , ipsumque honeS- tum, quod in bonis ducitur, quamquam post Oritur, tamen id solum, vi sua et dignitate, eXpetendum est; eorum autem, quae Sunt prima naturae, Propter Senihil expetendum. Cum vero illa, quae officia esse dixi, proficiscantur ab initiis naturae ea ad haec referri necesse est ut recte dici possit, omnia ossicia e referri, ut adipiscamur principia naturae nec tamen ut hoc sit bono

24쪽

10 DE FINIBUS, LIB. III CAP. 7.

Tum ultimum, propterea quod non inest in primis natura conciliationibus honesta actio consequenSenim est, et post Oritur, ut dixi. Si tamen ea Secundum naturamia multoque nos ad se expetendam magi hortatur, quam superiora omnia. Sed ex hoc Primum error tollendus est, ne quis sequi existimet, ut duo sint ultima bonorum. Ut enim, Si cui sit propositum, collimare hastam aliquo, aut sagittam, Sicut

nos ultimum in bonis diximus; sic illi facere omnia, quε poSSit, ut collim et huic, in ejus similitudine, omnia sint facienda, ut collimet; et anaen ut omnia faciat, quo propositum assequatur: sit hoc, quasi ultinium, quale nos sum nauni in vita bonum dicimus illud autena, ut seriat, quasi Seligendum, non expetendum. VII. viii autem Omnia ossicia a principiis naturae proficiscantur, ab iisden necesse est proficisci ipsam sapientiam. Sed quena admodum : Ppe fit, ut is, qui commendatus sit alicui, pluris eum faciat, cui com-niendatu Sit, quam illum, a quo sit; sic mininae mirum est, prina nos sapientia commendari ab initiis naturae, post auten ipsam sapientiana nobi cariorem fieri, quam illa sint, a quibus ad aTic venerinius. Atque, ut membra nobis ita data sunt, ut ad quamdam rationem vivendi data esse appareant; sic appetitio animi quae ρ in Graece vocatur non ad quodvis genus vitae, sed ad quamdam formana vivendi, videtur data itemque et ratio, et perfecta ratio. Ut enim histrioni actio, saltatori motus, non qui Vis, Sed certus quidam, est datus: Sic vita agendaeSt certo genere quodam, non quolibet quod genus Conveniens, consentaneumque dicimus. Nec enim gubernationi aut medicim similen Sapientiam esse arbitrana ur, sed actioni illi potius, quani modo dixi, et saltationi, ut in ipsa arte insit, non fori petatur, extrenuam, id est, artis Tectio. Et innae est etiam

alia cum his ipsis artibus sapientiae dissimilitudo;

25쪽

DE FINIBUS, Lis III. Λ P. B. II

propterea quod in illis quae recte facta sunt, non

continentur tamen Omne partes, e quibus OnStant.

Quae auten no aut cotti aut recte facta dicamus, Si placet illi autem appellunt χτο α si ατο , OmneSnumeros virtutis continent. Sola enim sapientia in se tota conversa Si quod idem in cineris artibus non

fit.

Inscite autem medicina et gubernationis ultimum cum Rimo Sapientia comparatur. Sapientia enim et animi magnitudinem coni plectitur, et justitiam, et ut omnia, quί homini accidant, infra se esse judicet: quod idem in caeteris artibus non c0ntingit. Tenere autem virtute ea ipsaS, quarum modo mentionem feci, nemo poterit, nisi statuerit, nihil esse, quod intersit, aut diuerat aliud ab alio, praeter honesta et turpia. videamus nunc, quam sint praeclare illa iis, quae jam po Sui consequentia. Cum enim laoc Sit extremum Senti enim, credo, me jam diu, quod, ο raecus dicat, id dicere tum ea tremum, tum ultimum, tum summum e licebit etiam suem pro extremo aut ultimo

dicere cum ergo hoc sit extremum, congruenter naturae convenienterque Vivere necessario equitur, omne sapientes semper feliciter, absolute, Ortunate

vivere, nulla re impediri, nulla prohiberi, nulli egere. Quod autem continet, non magis eam disciplinam, de qua loquor, quam Vitam fortunasque nostras, id est, ut, quod honestum sit, id solum bonum judicemus potest id quidem fuse, et copiose, et Omnibus electis- Sinai verbis, gravissimisque sententiis, rhetorice et

augeri et ornari sed consectaria me Stoicorum brevia et acuta delectant. VIII. Concluduntur igitur eorum argumenta Sic et Quod est bonum, omne laudabile est quod autem laudabile est, omne honestum est bonum igitur quod eSt honestum est. Satisne hoc conclusum Videtur Certe. Quod enim esticiebatur ex his duobuS,

26쪽

12 DE FINIBUS, LIB. III. CAI'. n.

quae erant sumta, in eo vides esse conclusum. DuOrum autem, e quibus effecta concluSi est, Contra

superius dici solet, non omne bonum esse laudabile: nam quod laudabile sit honestum esse conceditur. Illud autem perabsurduni, bonum esse aliquid, quod non expetendum sit aut expetendum, quod non placen S; aut, si id non etiam diligendum : ergo et probandum ita etiam laudabile id autem honestum. Ita fit, ut, quod bonum Sit, id etiam honestum sit.

Deinde quaero, quis aut de misera vita possit gloriari, aut non de beata 3 De sola igitur beata ex quo efficitur, gloriatione ut ita dicam dignam esse beatam vitam ; quod non posSi qui deni nisi limestae Vita jure contingere. Ita sit, ut honesta vita beata vita sit. Et quoniam is, cui contigit, ut jure laudetur, habet insigne quiddam ad decus et ad gloriam, ut ob Ea quae tanta sint beatus dici jure possit idem de vita talis viri rectissime dicitur. Ita, si beata vita

honestate cernitur, quod honeStum Si id bonum O- Ium habendum St. Quod vero negari nullo modo I Ssit, quem n- quam stabili et firmo et magno animo, quem rtem virum dicimus effici posse, nisi constitutum sit, non esse malum dolorem Ut enim qui mortem in malis ponit, non potest eam non timere; sic nem ulla in re potest id, quod malum esse decernit, non curare, idque contemnere quo posito, et Omnium asSensu approbato illud assumitur, eum, qui magno Sit animo atque forti, Omnia, quae cadere in hominem Os- Sint despicere, et pro nihilo putare. Quae cum ita Sint effectum est, nihil esse malum, quod turpe non sit. Atque iste vir altus et excellens, magno animo, vere fortis, infra se omnia urnana ducen Mis, inquam, quem efficere volu naus, quem quaerimus certe et confidere sibi debet, et suae vitae et actae et OnSequenti, et bene de se judicare, statuens nihil mali

27쪽

posse incidere sapienti. Ex quo intelligitur deni illud solum bonum Sse, quod honestum sit idque

esse beate vivere et honeSte, id est cum virtute vivere. IX. Nec vero ignoro, varias philosophorum fuisse sententias eorum dico qui Summum bonum, quod ultimum appello, in animo ponerent. Quos quamquam vitiose quidam Secuti sunt, tamen non modo his tribus, qui virtutem a summo bono segregaverunt cum aut voluptatem, aut vacuitatem doloris, aut prima naturae, in Summi bonis ponerent), sed etiam alteris tribus, qui mancam fore putaverunt, Sine aliqua acceSSione, Virtutem Ob eamque rem trium earum rerum, qua Supra diXi, singuli Singulas addiderunt his tamen Omnibus eo antepono, cuicuimodi sunt, qui summum bonum in animo atque in

virtute POSuerunt.

Sed sunt tamen perabsurdi et ii, qui, cum scientia vivere, ultimum bonorum, et qui nullam rerum di ferentiam esse, dixerunt atque ita sapientem beatum fore nihil aliud alii momento ullo anteponentem ut quidam Academici constituisse dicuntur, extremum

gulis copiose responderi solet: sed quae perspicua sunt, longa esse non debent. Quid autem apertius, quam, si selecti nulla sit, ab ii rebus quae contra

naturum Sint earum rerum quae in secundum naturam, tollatur Omni ea, quae quaeratur, laudeturque prudentiat Circumscriptis igitur iis sententiis

quas poSui, et ii quae Simile earum Sunt, relinquitur, ut Summum bonum Sit, vivere, scientiam adhibentem earum rerum quae natura eveniant, seligentem quae secundum naturam, et, si quae etiam Ontra naturam sint, rejicientem id est, convenienter congruenterque naturae vivere. Sed in caeteris artibus cum dicitur arti iciose, posterum quodam modo, et consequens putandum est; quod illi επι γενω ματικον

appellant quod autem in quo replenter dicimus id

28쪽

is DE FINIBUS, LIB. III. CAP. 10.

primo rectissime dicitur. Quidquid enim a sapiente proficiscitur, id continuo debet Xpletum esse Omnibus suis partibus. In eo enim positum est id, quod

dicimus esse expetendum. Nam, ut peccatum est, patriam prodere, parentes violare, fana depeculari, quae sunt in metua sic timere, sic cerere, sic in libidine esse, peccatum est, etiam Sine effectu Verum, ut haec non in posteris et in conSequentibus, sed in primis continuo peccata Sunt Sic ea, quae propiciscuntur a virtute suSceptione prima, non per fectione, recta sunt judicanda. X. Bonum autem, quod in hoc sermone toties

usurpatum est, id etiam definitione explicetur. Sed eorum definitiones paulum oppido inter se differunt, et tamen eodem Spectant. Ego assentior Diogeni, qui bonum definiit, Id quod esset natura absolutum. Id autem sequens illud etiam quod prodesset u φελημα enim Sic appellemus , motum aut Statum esse dixit, natura abSoluti. Cumque rerum notiones in animis fiant, si aut usu aliquid cognitum Sit, aut conjunctione, aut similitudine, aut collationerationis hoc quarto, quod Xtremum posui, boni notitia facta est. Cum enim ab iis rebus hi: Sunt Secundum naturam, adscendit animus collatione rationis, tum ad notionem boni pervenit. Hoc autem ipsum bonum, non accesSione, neque crescendo, aut cum caeteris comparando, Sed propria. Vi Siaa, et sentimus, et appellamus bonum. Ut enim mel, etsi dulcissimum est, Suo tamen proprio genere Saporis, non comparatione cum aliis, dulce Sse Seniatitur; sic bonum hoc, de quo agimus, est illud quidem plurimi aestimandum; sed ea aestimatio genere Valet, non magnitudine. Nam cum aestimatio quae αξια dicitur neque in bonis numerata Sit, neque rursus in malisa quantumcumque eo addideris, in suo genere manebit. Alia est igitur propria aestimatio Virtutis, quae genere, non creScendo, Valet. Nec vero

Perturbatione animorum, quae vitam insipientium

29쪽

miseram acerbamque reddunt, quas Graeci παρηὶ p. pellant poteram ego, verbuni pSum interpretaILS, ' orbo appellare Sed non conventi et ad omni quis en in misericordiam, aut ipsam iracundiam, morbuni

solet diceres at illi dicunt παθος ut igitur criti r-butio, qui nomine ipso vitiosa declarati videtur nec

hae perturbationes vi aliqua naturali moventur Onin CSque Sunt genere quatuor, Partibus plureS, aegritudo formido, libido, quamque Stoici, communi nomine corporis et animi, ἐδονην appellant, ego malo

Letitium appellare, quasi gestientis animi elationem

Voluptatiani Perturbationes autem nulla naturae vi mamoventur omniaque ea sunt opinione ac judicia levitatis itaque his sapiens Semper Vacabit. NI. Omne autem, quod honestum sit, id esse

propter se expetendum, commune nobi est cum

multorum aliorum philosophorum sententiis. Praeter enim tres disciplinas, quae vii tutem a Summo bono excludunt, caeteris omnibus philosophis haec St tu-EDida Sententia, maxime tamen his ditoicis, qui nihil aliud in bonorum numero, ni Si honeStum, SS VO-luerunt. Sed haec quidem est perfacilis et perexpedita defensio. Quis est enim, aut qui unquam fuit, aut avaritia tam ardenti, aut tam efffrenati cupiditatibus, ut eamdem illam rena, quam adipi Sci scelere quovis Velit, non multis partibus malit ad sese, etiam Omni impunitate proposita, sine facinore, quam ill na Odo, perveniret Quam vero utilitatem aut quem fructum petentes, Scire cupimus, illa, quae Occulta nobis Sunt, qui mo-Veantur, quibuSque de causis ea versentur in coelo piauis autem tam agrestibus institutis vivit, aut quis

contra studia naturae tam vehementer obduruit, ut a

rebus cognitu dignis abhorreat, easque Sine voluptate aut utilitate aliqua non requirat, et pro nihil putet ΘAut quis est, qui majorum, aut Africanorum, aut ejus, quem tu in Ore semper habeS, proavi mei, caeterorumque virorum sortium, atque omni Virtute prae-

30쪽

stantium, facta, dicta consilia cognoscens, nulla ani- Iaio afficiatur voluptate 3 Quis autem honesta in familia institutus, et educatus ingenue, non ipsa turpitudine etiam si eum Jostsura non sit, Tenditur 3 Quis animo aequo videt eum, quem impure ac flagitiose putet viveres Quis non odit Sordidos, vanos, leves futile. Quid autem

dici poterit, si turpitudinem non ipsam per Se fugiendam esse statuemus, quominus homines, tenebras et

solitudinem nacti, nullo dedecore se abstineant DiSi eos, per se foeditate sua turpitudo ipsa deterreat 3 Innumerabilia dici possunt in hanc sententiam sed non necesse est. Nihil est enim, de quo minus dubitari possit, quam et honesta expetenda per e, et eodem modo turpia per se esse fugienda. Constituto autem illo, de quo ante diximus quod honestum sit, id esse solum bonum intelligi necesse est, pluris id, quod honestum sit, aestimatndum SSe, quam illa media, qu; ex eo comparentur. Stultitiam Rutem, et temeritatem, et injustitiam, et intemperantiam, cum dicimus esse fugienda propter ea res quae e ipsis eveniant, non ita dicimus, ut cum illo, quod positum est, olum id esse malum quod turpe Sit, haec pugnare videatur oratiori propterea quod ea non ad corporis incommodum referuntur, sed ad turpe actiones, me oriuntur e vitiis. Quas enim Graeci κακιας appellant, vitia malo quam malitias

nominare.

XII. Me tu, inquam, Cato, verbis illustribus, et id, quod vis, declarantibus. Itaque mihi videris Latine docere philosophiam, et ei quasi civitatem dare

quae quidem adhuc peregrinari nonis videbatur, nec sterre Sese nostris sermonibus; et ista maxime propter limatam quamdam et rerum et verborum tenuitatem. Scio enini esse quosdam, qui quavi lingua.

philosophari possint, nullis tamen partitionibus, nullis definitionibus utantura ipsique dicunt, ea e modo Probare, quibus natura tacita assentiatur. Itaque, in