Opera

41쪽

quod ni ita se haberet, nec justitiae ullus esset nec bonitati locu S. Et quo Diodo iominum inter homines juris esse Vincula putant, sic homini nihil juris esse cum bestiis. Praeclare enim Chrysippus, caetera natu SSe hominum causa et Deorum; eos autem, communitatis

et Societatis suae ut bestiis homines uti ad utilitatem Suam possint sine injuria. Quoniamque ea LaturaeSSet hominis, ut ei cum genere humano quasi civile jus intercederet; qui id conservaret, eum juStum ἔqui migraret injustum fore. Sed, quemadmodum,

theatrum cum commune sit, recte tamen dici poteSt, ejus esse eum locum quem quiSque occuparit Sie, in urbe mundove communi, non adverSatur US, quo nilnus suum quidque cujuSque Sit. Cum autem ad tuendos conservandosque homines hominem natum esse videamus, con Sentaneum Sthuic naturae, ut sapiens velit gerere et administrare rempublicam atque, ut e natura Vivat, Xorem adjungere, et velle ex ea liberos procreare. Ne aniores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur. Cynicorum autem rationem atque vitam alii cadere

in Sapientem dicunt, si quis ejusmodi forte casus inciderit, ut id faciendum sit alii, nullo modo. XXI. Ut vero conservetur omnis homini erga hominem Societas, conjunctio, caritas et emolumenta, et detrimenta, quae α, φεληματα et βλαμ. λατπ, appellant communia esse voluerunt; quorum altera Pro- Sunt, nocent altera. Nec Solum ea communi R Verum etiam paria esse dixerunt. Incommoda autem, et commoda, ita ευγρηὶ στηματα et σχρηστηματα appello communia esse voluerunt, paria noluerunti Illa enim, quae prosunt aut quae nocent, aut ORI Sunt aut malari quae sint paria necesse Si commoda autem, aut incommoda, in eo genere sunt, quae praepOSita et rejecta, dicimus. Ea possunt paria non Se Sed emolumenta communia esse dicuntur recte autem

laeta, et peccata, non habentur communia. Amici

42쪽

28 DE FINIBUS, LIB. III. CAP. 22.

tiam autem adhibendam esse censent, quia Sitis eo genere, quae proSint. Quamquam autem in amicitia alii dicant, aeque caram esse sapienti rationem amici, ac suam; alii autem sibi cuique cariorem suam tamen hi quoque posteriores fatentur, alienum esSe justitia, ad quam nati esse videamur, detrahere quid de aliquo, quod sibi assumati Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut amicitiam aut justitiam propter utilitates adscisci aut probari. Bedeni enim utilitates poterunt eas labefactare, atque pervertere. Etenim nec justitia nec amicitia esse omnino poterunt, nisi ipsae per Se expetantur. Ju Rutem, quod ita dici appellarique posSit, id esse naturi alienumque esse a sapiente non modo injuriam

cui facere, verum etiam nocere. Nec Vero rectum Stcum amicis aut bene meritis consociare aut conjungere injuriam : gravissimeque et verissime defenditur, nunquam aequitatem ab utilitate posse Sejungi: et, quidquid equum justumque esset, id etiani honestum vicissimque, quidquid esset honestum, id justum etiam atque aequum ore. Ad easque virtutes, de quibus disputatum est, dialecticam etiam adjungunt, et phySicam eaSque m has virtutum nomine appellant alteram, quod habeat rationem, ne cui falso aSSentiamur, neVe unquam captiosa probabilitate fallamur, eaque, quae de bonis et malis diceremus, ut tenere tuerique possim US. Nam sine hac arte, quemvis arbitrantur a ver duci, fallique posse. Recte igitur, si omnibus in rebus temeritas ignoratioque vitiosa St, ab hi ea, quae tollitia,c virtus nominata St. XXII Physica quoque non sine causa tributus idem est honos propterea quod, qui convenienter Natura Vieturus sit, ei et proficigcendum est ab omni mundo, et ab ejus procuratione. Nec vero potest quisquam de bonis et de malis vere judicare, nisi omni cognita ratione naturae, et vitae etiam Deorum et utrum conveniat, necne, natura hominis cum uni-

43쪽

DE FINIBUS, Lis III CAP. 22. Is

versa. Quaeque sunt vetera praecepta sapientium,

qui jubent tenipori parere, V et sequi Deum, V et se noscere, V et nihil nimis ;V etcc, sine physicis,

quam vim habeant, et habent maximum videre nemo potest. Atque etiani ad justitiam colendam, ad tuendas aulicitias et reliquas caritates, quid natura vadeat, haec una cognitio potest tradere. Nec vero pietas adversus Deos, nec quanta his gratia debeatur, sine explicatione natura intelligi poteSt. Sed jam sentio me SSe longiti proVectum, quam propcSita ratio postularet. Verum admirabilis compositio disciplinae incredibilisque rerum traxit ordo equ; per Deos immortes es t nonne miraris 3 Quiden in aut in natura qua nilii est aptius, nihil descriptius , aut in operibus manu facti S tam compOSitum, tamque compactum et coagmentatum, inveniri

potest 3 quid posterius priori non convenit 3 quid Sequitur, quod non reSpondeat superioria quid

non sic aliud ex alio nectitur, ut non, si unam literam moveris, labent omnia Θ Nec tamen quidquam St, quod moveri OSSit. Quam gravis vero, quum magnifica, quam conStan S, conficitur perSOna sapientis qui, cum rati docueIit, quod honeS-

tum esset, id Sse solum bonum, Semper Sit, neceSSe St, beatus, vereque omnia Sta nomina possideat, quae irrideri ab imperitis Solent. Rectius enim appellabitur rex, quam TarquiInius, qui nec se nec SUD regere potuit rectius magiSter populi is enim est dictator , quam Suida, qui trium pestiferorum vitiorum, luxuriae, valitiae, crudelitatis, magisterfuit rectius dives, quam Crassus, qui LiSi eguiSSet, nunquam Euphraten nulla belli causa transire voluisset. Recte ejus omnia dicentur, qui scit uti solus Omnibus. Recte etiam pulcher appellabitur animi enim lineamenta sunt pulchriora, quam corporis: recte solus liber, nec dominationi cujuSquam parens, neque obestiens cupiuitati recte invictus, cujus etiam Si corpus constringatur, animo tamen vincula

44쪽

30 DE FINIBUS, LIB. III CAP. 22.

injici nulla possint neque exspectet ultimum tempus aetatis, ut tum denique judicetur beatusne fuerit, cum extremum vita diem morte confecerit; quod ille, unus e septem sapientibus, non sapienter Cro Sum monuit. Nam si beatus unquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro exstructum rogum pertulisset. Quod si ita est, ut neque qui uam, nisi

bonus vir, et omnes boni beati sint quid philosophia magi colendum, aut quid est virtute divinius Θ

45쪽

M. TULLI CICERONIS,

FINIBUS BONORUM

ET MALORUM,

BRUTUM,

LIBER QUARTUS.

I. Quae cum dixisset, finem ille. Ego autem, Nae tu, inquam, Cato, Sta XpOSui Sti tam multa memoriter, tam Obscura dilucide. Itaque aut omittamus contra omnino velle aliquid, aut Spatium sumamus ad cogitandum tam enim diligenter, et, si minus vere nam nondum id quidem audeo dicere , sed tamen accurate non modo fundatam, verum etiam exstructam disciplinam non Si facile perdiscere. Tum ille Ai'n tandem p inquit cum ego te hac nova lege videam Odem die accuSatori respondere, et tribus horis perorare, in hac me cauSa tempus diis Iaturum putas 3 quae tamen a te agetur non melior, quam illae sunt, quas interdum Obtines. Quare istam quoque aggredere, tractatam praesertim et ab aliis, et a te ipso saepe, ut tibi deesse non possit oratio.

46쪽

32 DE FINIBUS, LIB. IV. CAP. 2.

Tum ego, Non, mehercule, Oleo temere contra Stoicosa non quo illis admodum assentia : Sed pudore impediora ita multa dicunt quo vix intelligam.

Obscura, inquit, quaedam esse confiteor : nec tamen

ab illis ita dicuntur de industri sed inest in rebus

ipsis Obscuritas. Cur igitur, easdem reS, inquam, Ρeripateticis dicentibus, verbum nullum St, quod non intelligaturo Easdemne rei inquit an parum disserui, non verbis Stoicos a Peripateticis, sed uni- VerSR. re, et tota sententia, dissideres Atqui, inquam, Cato, si istud obtinueris, traducas me ad te totum, licebit. Putabam equidem satis, inquit, me dixisSe quare ad ea primum, si videtur. Sin aliud quid voles, OStea. Immo isto quidem, inquam, loco, nisi iniquum postulo, responde arbitratu meo. Ut placet, inquit: etsi enim illud erat aptius, aequum cuique

concedere.

II. Existimo igitur, inquam, Cato, veteres illos Platonis auditores, Speusippum, Aristotelem, Xenocratem, deinde eorum, Polemonem, Theophrastum, satis et copiose et eleganter habuisse constitutam disciplinam, ut non eSSet cauS Zenoni, cum Polemonem au

disset, cur et ab eo ipso et a superioribus dissideret, quorum fuit haec institutio. In qua animadvertas, Velim, quid putes mutandum nec exspectes, dum ad Omnia dicam, quae a te dicta sunt. Universa enim illorum ratione cum ista vestra confligendum puto. Qui cum viderent, ita nos esse natos, ut et communiter ad eas virtutes apti essemus, quae nota illustresque Sunt, justitiam dico, temperantiam, caeternSque generiSejusdem quae Omnes, Simile artium reliquarum, materia tantum ad meliorem partem, et tractatione, differunt easque ipsas virtutes viderent O magniscentius appetere et ardentius habere etiam insitani quamdam, vel potius innatam, cupiditatem cientiae, natosque esse ad congregationem hominum, et ad societatem communitatemque generis humani, eaque

in maximis ingeniis maxime elucere totaria philoSO-

47쪽

DE FINIBUS, L1B. IV. CAP. 3. ra

phiam tres in partes diviserunt quam partitionem a Zenone retentam esse videmus. Quarum cum una sit, qua niores conformari putantur, disteri eam partem, quae quaSi Stirps est hujus quaestionis. Qui sitentia finis honorum, mox hoc loco tantum dico, a veteribus Peripateticis, AcademiciSque, qui re consentientes, vocabulis disterebant, eum locum, quem civilem recte appellaturi videmur, Graeci πολιτικον, graviter, et copiOS eSSe tractatUm.

III. Quam multa illi de republica scripserunt lquam tuta de legibus i quam multa, non Solum praecepta in artibus, sed etiam Xempla in orationibus bene dicendi, reliquerunt Primum enim ipsa illa, quae subtiliter disserenda erant, polite apteque dixerunt, cum definientes, tum partientes ut vestri etiam sed vos squalidius illorum, vides, quam niteat oratio. Deinde ea, quae requirebant Orationem Ornatam et gravem, quam magnifice sunt dicta ab

illic quam splendides de justitia, de fortitudine, de amicitia, de aetate degenda, de philosophia, de capessenda republica, de temperantia, de fortitudine, hominum de spinas vel lentium, ut Stoici, nec

Ossa nudantium, Sed eorum, qui grandia ornate vel lent, enucleate minora, dicere. Itaque quae Sunt eorum consolationes 3 quae cohortationes 3 quae etiam monita et consilia, scripta ad Summos viro. Erat enim apud eos, ut est rerum pSarum natura, sic dicendi exercitatio, duplex. Nam quidquid quaeritur, id habet aut generis ipsius sine personis temporibuS-que, aut, si adjunctis, facti aut juris aut nominis, controversiam. Ergo in utroque exercebantur: eaque disciplina essecit tantam illorum utroque in genere dicendi copiam. Totum genus hoc et Zeno, et ab eo qui Sunt, aut non potuerunt aut noluerunt, certe reliquerunt: quamquam scripsit artem rhetoricam Cleanthes, Chrysippus etiam, sed sic, ut, si quis Obmutescere

concupierit, nihil aliud legere debeat. Itaque vides,

48쪽

34 DE FINIBUS, LIB. IV. CAP. 4.

quo m0doris luantur. Nova verba fingunt deseruntuSitata. At quanta conantur niundum hunc Omnem Oppidum esse nostrum. Incendit igitur eos, qui audiunt. Vides, quantam rem agat 3 ut Circeiis qui habitet, totum hunc mundum suum V Inicipium

esse existimeti Quid Θ ille incendat 3 restinguet

citius, si ardentem acceperit. Ista ipsa, qu22 tu bre-Viter, regem dictatorem, clivitem, solum SSe Sapientem, a te quidem apte ac roturi de quippe habes enim a rhetoribus. Illorum vero ista ipsa quam Xilia de virtutis vi quam tantam volunt eSSe, ut beatum per se emcere possit Pungunt, quaSi aculeis, interrogatiunculis angustis, quibus etiam qui uSSentiuntur, nihil commutantur animo, et iidem abeunt, qui venerant res enim fortaSse verae, certe graVES, non ita tractantur ut debent, sed aliquanto minutili S. IV. Sequitur disserendi ratio, cognitioque naturEP.

Nam de summo bono mox ut dixi videbimus ; et, ad id explicandum, disputationem Omnem conferemus. In iis igitur partibus duabus nihil erat, quod

Zeno commutare gestiret res enim priPClare Se habent, et quidem in utraque parte. Quid enim ab antiqui ex eo genere, quod ad disserendum Valet, praetermissum est 3 qui et definierunt plurima, et definiendi artes reliquerunt: quodque est definitioni adjunctum, ut res in partes dividatur, id et fit ab illis, et, quemadmodum fieri oportent, traditur. Item

de contrariis, a quibus ad genera, formasque generum, devenerunt. Jam nrgumenti, ratione conclusi, caput Sse faciunt ea, qua perspicua dicunt dei inde ordinem Sequuntur tum quid verum Sit in Singulis, extrema concluSio St. Quanta autem ab illis varietas argumentorum, ratione concludentiunt, eorumque cum captiosi S interrogationibus dissimilitudo i Quid, quod pluribus loci quaSi denuntiant, ut neque Sensuum fidem sine ratione, nec fiationisi sine sensibus, eXquiramuS atque ut eorum alterum ab altero separemus 3 Quid p

49쪽

ea quae dialectici nunc tradunt et docent, nonne ab illis instituta sunt et inventa 3 De quibus etsi a

Chrysippo maxime est elaboratuni tamen a Zenonentinus naulto, quani ab antiquis. Ab hoc autem itiὶaedam non melius quam veteres; qtuddum Omnino relictu. Cumque dueto Sint artes, quibus perfecte ratio et oratio compleatur, una inveniendi, altera disserendi; hanc posteriorem et Stoici et Peripatetici priorem autem illi egregie tradiderunt; hi omnino ne attigerunt

quidem Nam, e quibus locis, quasi theSauri S argumenta depromerentur, vestri ne suspicati quidem Sunt superiores autem artificio et via tradiderunt. Quί quidem res efficit, ne necesse sit, iisdem de rebus semper quasi dictata decantare, neque a commentariolis suis discedere. Nam qui sciet, ubi quidque positum Sit, quaque eo veniat, is, etiam si quid obrutum erit, poterit eruere, en q)erque esse in disputando suus. Quod etsi ingein iis Diagnis praediti quidam dicendi copiam Sine ratione consequUntur; ar tamen est du certior quam natura. Aliud est enim O tarum more verba fundereri aliud ea, quae dicas, ratione et arte distinguere. V. Similia dici possunt de explicatione naturae, qua hi utuntur, et vestri; neque vero Ob duas modo causas quod Epicuro videtur , ut pellatur naortis et religionis metus sed etiam modestiam quamdam cognitio rerum CPlestium affert ii qui videant, quanta Sit etiam apud Deos moderatio, quantus Ordori et magnitudinem animi Deorum opera et facta ceris nentibus justitiam etiam, cum cognitum habeaS, quod sit summi rectoris et domini numen, quod conis Silium, quae Voluntas cujus ad nuturum apta ratio, vera illa et summa lex a philosophis dicitur. In est, in eadem Yplicatione naturae, insatiabilis quaedam e cognoscendis rebus voluptas in qua una, consectis rebus necessariis, vacui negotiis, honeSte ac

liberaliter possumus vivere. Ergo in hac ratione tota

50쪽

36 DE FINIBUS, LIB. IV. CAP. 6.

de maximis sere rebus Stoici illos sectiti simi, ut et

Deo esse, et quatuor ecrebus Omnia constare dicerenti Cum autem-quaereretur res admodum difficilis num quinta quintam natura videretur SSO, C qua

ratio et intelligentia oriretur in quo etiam de animis, cuju generi essent quaereretur , Zeno id dixit esse ignem : nonnulla deinde aliter sed ea pauca Demaxima autem re, eodem modo divina mente atque natura mundum universum atque ejus axi a partes administrari. Materiam vero rerum et copiam apud hos exilem, apud illos uberrimam reperiemΠs. Quam multa ab his conquisita et collecta sunt de omnium animantium genere ortu, membris, aetatibus quam multa de rebus iis quae gignuntur e terra tquam multae, quamque de rebus Variis, et cauSae cur quidque fiat, et demonstrationes quemadmodum quaeque fiant qua ex omni copia plurima et certissima argumenta sumuntur ad cujusque rei naturam explicandam. Ergo adhuc quantum equidem intelligo, causa non videtur fuisse mutandi nominis. Non enim si omnia non Sequebatur idcirco non erat

ortus illinc. Equidem etiam Epicurum, in physicis

quidem, Democritum puto pauca mutet vel phira sane at cum de plurimis eadem dicit, tum certe de maximis. Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam. VI. Sed haec hactenus. unc videamuS,AEUBPSO, de summo bono, quod continet philosophiam, ecquid tandem attulerit quamobrem ab inventoribus, tamquam a parentibus, diissentiret. Hoc igitur loco, quamquam a te, Cato diligenter est explicatus finis

hic bonorum, qui continet philosophiam Let quis a

Stoicis, et quemadmodum diceretur tamen ego quoque XPonam, ut perspiciamus, Si poterimus, quidnam a Zenone novi sit allatum cum enim superiores, e quibus planissime Polemo Secundum naturam Vivere, summum bonum esse dixissent his

verbis tria significari Stoici dicunt: unum ejusmodi: