Opera

31쪽

rebus minime obscuris, non multus est apud eos disserendi labor. Quare attendo te Studi OSe et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina imponis, memoriis mando mihi enim erit iisdem istis fortasse jam utendum. Virtutibus igitur rectissime mihi videris, et ad consuetudinem nostrae r tionis, vitia posuisse contraria. Quod enim vituperabile est per se ipsum, id eo ipso vitium nominatum puto, vel etiam a vitio dictum vituperari. Sin κακιαν malitiam dixisses, ad aliud nos imum certum vitium conSuetudo Latina traduceret. Nunc omni virtuti vitium conetrario nomine opponitur.

Tum ille, His igitur ita positis, inquit, sequitur

magna contenti quam tractatam a Peripateticis mollius, est enim eorum consuetudo dicendi non satis acuta, propter ignorationem dialecticae Carneades tuus egregia quadam exercitatione in dialecticis, sumianiaque eloquentia, rem in summum discrimen adduxit propterea quod pugnare non destitit, in omni hac qiuestione, quae de bonis et malis appelletur, non esse rerum Stoicis cum Peripateticis controvergiam, sed nominum. Mihi autem nihil tam perspicuum videtur, quam has sententias eorum philoSophorum, re inter se magis quam verbis, dissidere. Majorem multo inter Stoicos et Peripateticos rerum SSe aio discrepantiam, quam verborum. Quippe cum Peripatetici omnita, quae ipsi hona appellent, pertinere dicant ad beate vivendum nostri vero, quod a Stimatione Omnino aliqua dignum sit, complecti beatam

vitam putent.

XIII. An vero certius quidquam poteSt SSe, quam illorum ratione qui dolorem in malis ponunt,

non posse sapientem beatum esse, cum equuleo torqueatur 3 Eorum autem, qui dolorem in malis non habent, ratio certe cogit, uti in miribus tormentis OnServetur beata vita sapienti. Etenim, si dolores

eosdem tolerabilius patiuntur, qui excipiunt eo pro

32쪽

Patria, quam qui leviore de causa opinio sucit, non

natura vim dolori aut majorem aut minorem. Ne illud quidem est consentaneum, Ut, Si, cum tria genera bonorum sint quae sententia est Peripateticorum , eo beatior quisque Sit quo Sit corporiSaut externis bonis plenior ut hoc idem approbandum sit nobis, ut qui plura habeat, quae in corpore magni aestimantur, sit beatior. Ibi enim corporis commodis compleri vitam beatam putant nostri nihil

minus. Nam cum ita placeat, ne eorum quidem bonorum, quae nos bona naturae appellemuS, frequentia beatiorem vitam fieri, aut magi eXpetendam, ut pluris aestimandam certe minus ad beatam vitam pertinet multitudo corporis commodorum. Etenim, si et sapere Xpetendum Sit, et valere; conjunctum utrumque magi eXpetendum Sit, quam Sapere solum neque tamen, si utrumque Sit pestimatione dignum pluris si conjunctum, quam Sapere ipSum Separatum. Nam qui valetudinem aestimatione aliqua dignam judicamus, neque tamen eam in bonis ponimus, iidem censemus nullam SSe tantam aestimationem, ut ea virtuti anteponatur quod idem Peripatetici non tenent; quibus dicendum est, quae et honesta actio sit, et sine dolore, eam magis SSeeXpetendam, quam si esset eadem actio cum dolore. Nobis aliter videtur recte secusne, poStea. Sed poteSine rerum major esse dissensio ΘXIV. Ut enim obscuratur et offunditur luce solis lumen lucernae et ut interit magnitudine maris AEgasti stilla muriae; et ut in divitiis Crc si teruncii acceSSio et gradus unus in ea via qiu est hinc in Indiam sic, cum sit is bonorum finis, quem Stoici

dicunt, Omnis ista rerum in corpore sitarum 'Stimatio splendore virtutis et magnitudine ObScuretur, et Obruatur, atque intereat, necesse St. Et quemadmodum opportunitas sic enim appellemus t καιριο ν

IIon sit major productione teniporis habent enim

33쪽

Suum modum quaecumque opportuna dicuntur , Sic recta essectio κατορθωσιν eniti ita appello, quoniam recte factum κατορθωμα ς recta igitur effectio, item convenientia, denique ipsum bonum, quod in eo PO-Situm est, ut naturae consentiat, crescendi accessionem nullam habet. Ut enim opportunitas illa, sic haec, de quibus dixi, non fiunt temporis productione majora Ob eamque causam Stoicis non videtur optabilior nec magi eX- petenda beata vita, si sit longa, quam si brevis utunturque simili Ut si cothurni laus illa esset, ad pedem apte convenire, neque multi cothurni paucis anteponerentur, nec majore minoribuS; Sic, quorum omne bonum convenientia atque opportunitate finitur, nec plura paucioribus, nec longinquiora breviOribus, anteponentur.

Nec vero satis acute dicunt: Si bona valetudo pluris aestimanda sit longa, quam breVis, Sapientiae quoque usus longissimus quisque sit plurimi. Non intelligunt, valetudinis aestimationem spatio judicari; virtutis, Opportunitate ut videantur, qui illud dicant, iidem hoc esse dicturi, bonam mortem, et bonum partum meliorem longum eSSe, quam breVem. Non vident, alia brevitate pluris aestimari, alia diuturnitate. Itaque consentaneum est his, quae dicta sunt, ratione illorum, qui illum bonorum finem, quod appellamus extremum, quod ultimum, crescere putent posse, iisdem placere, esse alium ali etiam sapientiorem, itemque alium magis ali vel peccare veΙ recte facere quod nobis non licet dicere, qui crescere bonorum finem non putamus. Ut enim qui demersi sunt in aqua, nihil magis respirare pOSSunt, Sinon longe absunt a summo, ut jam jamque possint Emergere, quam si etiam tum essent in profundo;

nec catulus ille, qui jam appropinquat ut videat, plus cernit, quan is qui modo est natus ita, qui pro-

34쪽

20 DE FINIBUS, in III CAP. 15.

cessit aliquantum ad virtutis aditum, nihilo minus in miseria est, quam ille qui nihil processit. XV. Haec mirabilia videri intelligo. Sed, cum

certe superiora firma ac vera sint, his autem ea Con-Sentane et con Sequentia; ne de eorum quidem veritate est dubitandum. Sed quamquam negent, nec virtute nec vitia crescereri attamen utrumque eorum

fundi quodam modo, et quasi dilatari putant. Divitias autem Diogenes censet non eam modo vimi bere, ut quasi duces sint ad voluptatem, et ad valetudinem bonam, sed etiam ut ea contineant; non idem facere eas in virtute, neque in caeteri artibus, ad quas esse dux pecunia potest, continere autem non

potest itaque, Si voluptas aut si bona valetudo sit in bonis, divitias quoque in bonis esse ponendas at, Si Sapientia bonum sit, non sequi, ut etiam divitias Onum SSe dicamus nec ab ulla re, quae non sit in

bonis, id, quod sit in bonis contineri potest ob

eamque cauSam, quia cognitione comprehensioneS-que rerum, e quibus efficiuntur artes, appetitiones

movent; cum divitia non sint in bonis, nulla ars divitiis contineri poteSt. Quod si de artibus concedamus, virtutis tamen non sit eadem ratio, propterea quod haec plurima commentutioni et Xercitationis indigeat quod idem in artibus non sit et quod virtus stabilitatem, lina itatem, OnStantiam tutius vitae complectatur, nec eadem haec in artibus esse videamuS. Deinceps explicatur differentia rerum quam si non ullam esse diceremus confunderetur omni Vita, ut ab Aristone nec ullum sapientiae munus aut Opu inveniretur, cum inter res eas up ad vitam degendam pertinerent, nihil Omnino interesset, neque ulluni delectum adhiberi oporteret. Itaque, Cum Set satis constitutum, id solum esse bonum quod esset honestum, et id malum solum quod turpe tum inter illa quae nihil valerent ad beate misereve Viven-

35쪽

dum, liquid tamen, quo differrent, SSe Voluerunt, ut essent eorum alia aestimabilia, alia contra, alia

neutrum.

utia autem aestimanda essent, eorum in aliis satis CSSe causae, quamobrem quibuSdam anteponerentur, ut in valetudine ut in integritate Sensuum ut in Oloris vacuitate, ut ' litori:D, divitiarum, similium

rerum alia autem non SSe duSmodi. Itemque O-rum, quae nulla peStimatione digna essent, partim Satis habere causae, quamobrem dicerentur, ut dolorem morbum, sensuum amiSSionem, Paupertatem, ignominiam, similia horum partim non. Itemque hinc esse illud exortum, quod Zeno προηγμενον, contraque quod αποπροηγ/λενον nominaVit, cum uteretur,

in lingua copiosa factis tamen nominibus, ac novi ;quod nobis in hac inopi linguli non conceditur: quamquam tu hanc copiosiorem etiam dicere soles. Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intelligatur rationem hujus verbi faciendi Zenonis eXponere. XVI. Ut enim, inquit, nemo dicit, in regia regem ipSum quasi productum esse ad dignitatem id enim est προηγμενον), Sed OS, qui in aliquo honore sint,

quorum Ord proxime accedit, Ut Secundus sit ad regium principatum sic, in vita, non ea quae primario loco Sunt, Sed ea quae secundum locum obtinent, προηγμενα, id est, producta nominentur : quae vel ita appellemus id erit verbum e verbo Vel promota, et remota, Vel ut dudum diximus, praepOSita vel praecipua, et illa ejecta re enim intellecta, in verborum usu faciles esSe debemUS. Quoniam autem omne, quod est bonum, primum locum tenere dicimus, necesse est, nec bonum SSenec malum hoc, quod praepOSitum, vel praecipuum,

nominamus. Itaque id definimus, quod sit indifferenS, cum ΡStimatione mediocri. Quod enim illi αδιαφορον dicunt, id mihi ita occurrit, ut indifferens dicerem. Neque enim illud fieri poterat ullo modo, ut nihil relinqueretur in mediis, quod aut Secundum

36쪽

22 DE FINIBUS, LIB. III. CAP. 17.

naturam esset, aut contra nec, cum id relinqueretur, nihil in his poni, quod satis aestimabile SSet; nec hoc posito, non aliqua esse praepOSita. Recte igitur haec facta distinctio est atque etiam ab iis, quo facilius res perspici possit, hoc Simile PO-nitur. 0 enim, inquiunt, si hoc fingamus SSe qURSisinem et ultimum, ita jacere talum, ut rectu M- sistat; qui ita talus erit actus, ut cadat rectUS, Praepositum quiddam habebit ad finema qui aliter, Ontra neque tamen illa praepositio tali ad eum, quem dixi, finem pertinebit; sic ea, quae Sunt praePOSita, referuntur illa quidem ad finem; sed ad ejus vim naturamque nihil pertinent. Sequitur illa divisio, ut bonorum alia sint ad illud ultimum pertinentia, sic enim appello, quae λικα dicuntur: nam hoc ipsum instituamus, ut placuit, pluribus verbis dicere, quod uno non poterimuS, ut res intelligatur alia autem efficientia, quae Graeci

ποιητικα, alia trumque De pertinentibus, nihil est bonum, praeter actiones honestas de efficientibus, nihil praDter amicum. Sed et pertinentem et efiicientem Sapientiam volunt esse. Nam, quia Sapientia Stconveniens actio, est ex illo pertinenti genere, qu0d dixi. Quod autem honestas actiones affert et ilicit, ideo em ciens dici potest. XVII. Uaec, quae praeposita dicimus, partim Sunt Per se ipsa praeposita, partim quod aliquid efficiunt,

Partim utrumque Per se, ut quidam habitus Oris et Vultu S, ut Status, ut motus in quibus Sunt et Praeponenda quaedam, et rejicienda alia ob eam rem praeposita dicuntur, quod ex se aliquid emciant, ut Pecunia alia autem ob utramque rem, ut integri

Sensu S, Ut bona valetudo.

De bona autem fama quam enim appellant ευδοξιαν, aptius est hoc loco bonam famam appellare, quam gloriam Chrysippus qui deni, et DiogeneS, de tracti utilitate, ne digitum quidem, Hu causa, Porrigendum esse dicebant: quibus ego vehementer -

37쪽

sentior. Qui autem post eos fuerunt, cuni Carneadem SuStinere non possent, hanc squam dixi bonam faniam, ipSam propter se praepOSi tam et sumendam esse dixerunt esseque hominis ingenui et liberaliter educati, velle bene audire a parentibus, a propinquis, a bonis etiam viris, idque propter rem ipSam, non propter usum dicuntque, ut liberi consultum velimus, etiam si postumi futuri sint, propter ipsos; sic futura post mortem amo tamen SSe propterrem, etiam detracto usu, OnSulendum.

Sed, cum, quod honestum sit, id solum bonumeSSe dicamus consentaneum tamen est fungi officio, cum id officium nec in bonis ponamus nec in mali S. Est enim aliquid in his rebus probabile, et quidem ita, ut ejus ratio reddi possit ergo, ut etiam proba. biliter acti ratio reddi possit. Est autem officium, quod ita factum est, ut ejus facti probabilis ratio reddi possit. Ex quo intelligitur, o cium medium quoddam esse, quod neque in boni ponatur, neque in contrariis. Quoniamque in iis rebus quae neque in virtutibus sunt neque in vitiis, Si tamen quiddam, quod usui possit esse tollendum id non est. Est autem ejus generis actio quoque quaedam, et quidem talis, ut ratio postulet agere aliquid et facere eorum. Quod autem ratione actum sit, id ossicium appellamus. Est igitur offcium ejus generis, quod nec in bonis ponatur, nec in contrariis.

XVIII. Atqui perspicuum etiam illud est, in istis

rebus mediis aliquid agere sapientem Judicat igitur, cum agit, ossicium illud esse quod, quoniam nunquam fallitur in judicando erit in medii rebus ossicium. Quod emcitur etiam hac concluSione rationis. Quoniam enim videmus esse quiddam, quod recte factum appellemus, id autem est perfectum Ossiciumn erit autem etiam inchoatum ut, Si, uSte depOSitum reddere in recte factis sit in officiis ponatur, depoSitum reddere : illo enim addito 'Drie, triciti recte factum per se autem hoc ipsum citdcrc

38쪽

24 DE FINIBUS, LIB. III. CAP. I 3.

in ossicio ponitur. Quoniamque non dubium est, quin, in iis quae media dicimus, sit aliud sumendum, aliud rejiciendum quidquid ita fit, aut dicitur, communi officio continetur. Ex quo intelligitur, quoniam se ipsos omne natura diligunt tam insipientem, quam sapientem, Sumturum, quae secundum naturam sint, rejecturumque contraria. Ita est quoddam commune officium sapientis et insipientis ex quo efficitur versari in iis, quae media dicamus. Sed cum ab his omnia proficiscantur officia, non sine causi dicitur, ad ea referri omnes nOStras cogitationes in his, et excessum e vita, et in vita man-Sionem. In quo enim plura sunt, quae Secundum naturam sint, hujus ossicium est in vita manere in quo autem aut sunt plura contraria, aut fore videntur, hujus Ossicium est e vita excedere. Ex quo apparet, et Sapientis esse aliquando officium excedere evita, cum beatus sit; et stulti manere in vita, cum sit miser. Nam bonum illud, et malum, quod Saepe jam dictum est, postea OnSequitur. Prima autemissa naturae, Sive Secunda, sive contraria, Sub judicium sapientis et delectum cadunt estque illa subiajecta quasi materia sapienti ad Itaque et manendi invita et migrandi ratio, omnibus iis rebus, qua Supra dixi metienda. Nam neque iis qui virtute retinentur in vita, neque iis qui Sine Virtute sunt, mor en OP- petenda. At saepe officium est sapientis desciscere avita, cum sit beatissimus, si id opportune facere possit; quod est convenienter naturi vivere. Sic enim CenSent, opportunitati esse beate vivere. Itaque a Sapientia prodcipitur, se ipsam, si usu Sit sapiens ut relinquat. Quamobrem, cum vitiorum ista Vis non Sit, ut causam afferant mortis voluntariae perspicuum est, etiam stultorum, qui iidem miseri sint, officium esse manere in vita, si sint in majore parte

earum rerum quas Secundum naturam esse dicimus. Et quoniam excedens e vita, et manens aeque mi SereSt, nec diuturnitas magis ei vitam fugiendam facit;

39쪽

non sine causa dicitur, iis, qui pluribus naturalibus

frui possint, esse in vita manendum. XIX. Pertinere autem ad rem arbitrantur, intelligi natura fieri, ut liberi a parentibus amentur a quo initio profectam communem humani generi SO-cietatem persequimur. Quod primum intelligi debet

figura membrisque corporum, quae ipsa declarant procreandi a natura habitam esse rationem. Neque vero haec inter se congruere possent, ut natura et procreari vellet, et diligi procreatos non curaret. Atque etiam in bestiis vis naturae inspici potest quarum, in fetu et in educatione, laborem cum cernimus, naturae ipsius vocem videmur audire. Quare, ut Per-

Spicuum est, natura no a dolore abhorrere Sic apparet, a natura ipSR, ut eOS, quo genuerimuS, amemus, impelli. Ex hoc nascitur, ut etiam communis hominum inter homines naturalis sit commendatio, ut oporteat hominem ab homine, ob id ipsum quod homo sit non alienum videri. Ut enim in membris alia sunt tamquam sibi nata, ut oculi, ut aures aliqua etiam

caeterorum membrorum Sum adjuvant, ut crura, ut

manus Sic immanes quaedam bestiae sibi solum natae sunt: at illa quae in concha patula pinna dicitur, isque qui enat e concha, qui, quod eam cuStodiat, innoteres Vocatur, in eamque cum Se recipit, includitur ut videatur monuiSSe, ut caveret itemque formicae, apes, ciconiae, aliorum etiam cauSR. quaedam faciunt. Multo magis haec conjunctio est hominis itaque natura sumus apti ad coetuS, Oncilia, civitateS. Mundum autem censent regi numine Deorum, eumque GSe quasi communem urbem et civitatem hominum et Deorum; et unumquemque OStrum ejus mundi esse partem ex quo illud natura On-Sequi, ut communem utilitatem nOStrae anteponamuS.

Ut enim leges omnium salutem singulorum Saluti anteponunt; sic vir bonus et Sapiens, et legibus p Philos. VOL. III. D

40쪽

26 DE FINIBUS, LIB. III. CAP. 20.

rens, et civilis ossicii non ignarus, utilitati omnium

plUS, quam unius alicujus, ut Suar, consulit. Nec magis vituperandus est proditor patriae, quam communis utilitatis aut salutis desertor, propter Suam utilitatem aut salutem. Ex quo fit ut laudandus sitis, qui mortem Oppetat pro republica, quod deceat Cariorem esse patriam nobis, quam OSmeti PSOS. Quoniamque illa vox inhumana et scelerata ducitur eorum, qui negant Se recusare, quominuS, ipSi mortuis, terrarum Omnium deflagratio consequatur quod vulgari quodam versu Graeco pronuntiari solet , certe Verum est, etiam iis, qui aliquando futuri Sint esse propter ipsos consulendum. XX. Ex hac animorum assectione, teStumenta, commendationesque morientium natae Sunt. Quodque nemo in solitudine vitam agere velit, ne cum infinita quidem voluptatum abundantiari facile intelligitur, nos ad conjunctionem congregationemque hominum, et ad naturalem communitatem, SSe nutOS. Impellimur autem natura, ut prodesse velimu quam

plurimis, in primisque docendo rationibusque rudentia tradendis. Itaque non facile est invenire, qui, quod sciat ipse, non tradat alteri. Ita non Solum addi Scendum propensi sumus, verum etiam ad docendum. Atque, ut tauris natura datum St, ut pro Vitulis contra leones summa vi impetuque contendunt;

sic ii, qui valent opibus, atque id facere pOSSunt, ut de Hercule et de Libero accepimus ad servandum

genus hominum natura incitantur. Atque etiam, JOvem cum Optimum et Maximum dicimus, cuntque eumdem Salutarem, Hospitalem, Statorem hoc intelligi volumus, salutem hominum in ejus eSSe tutela. Minime autem convenit, cum ipsi inter nos abjecti neglectique simus, postulare, ut iis immortalibus cari simus, et ab his diligamur. Quemadmodum igitur membri utimur prius, quam didicimus, cujuSea utilitatis causa habeamus sic inter nos natura ad civilem communitatem conjuncti et consociati SumuS: