Opera

401쪽

Praetereunda sunt; et tamen multa di inintur. Enu-naerari enim non possunt fluminum opportunitates; CPStu maritimi, tum accedentes, tum recedentes ἔmontes V titi, atque silvestres salinae ab Ora maritima remotissimae medicamentorum salutarium pleni SSima terrae artes denique innuinerabiles, ad

victum et ad vitam necessariae. Jam diei noctisque Vicissitudo conservat animantes, tribuens aliud agendi tempus, aliud quiescendi. Sic undique omni ratione concluditur, mente consilioque divino omnia in hoc mundo ad salutem omnium conservationemque d- mirabiliter administrari. Si quaeret quispiam, cujusnam causa tantarum rerum molitio facta sit arborumne et herbarum Θquae, quamquam Sine Sensu sunt, tamen a natura.

Sustinentur. At id quidem absurdum est. An bestiarum 3 Nihil probabilius Deos, mutarum et nihil intelligentium causa, tantum laborasse. Quorum igitur causa, qui dixerit effectum esse mundum ΘEorum scilicet animantium, quae ratione utuntur.

Hi sunt Dii et homines, quibus profecto nihil est

melius ratio est enim, quae praestat OmnibuS. Ita sit credibile Deorum et hominum cauSa, factum Se mundum, quaeque in e Sint omnia.

LIV. Faciliusque intelligetur, a Dii immortalibus hominibus esse provisum, si erit tota hominis fabricatio perspecta, Omnisque humanae naturae figura atque perfectio. Nam cum tribus rebus animantium Vita teneatur, cibo potione, spiritu ad haec omnia percipienda, os S aptissimum quod, adjuncti naribus, Spiritu augetur. Dentibus autem in re con Structis manditur, atque uti liis extenuatur et ni Olitur, cibus. Eorum adversi acuti morsu dividunt escas; intimi autem conficiunt, qui genuini vocantur quae confectio etiam a lingua adjuvari videtur Linguam autem, ad radices ejus haerens, excipit Stomachus; quo primum illabuntur ea, quae accepta Sunt Orti utraque e parte tonsillae attingens, palato extremo

402쪽

M, DE AT DEOR. LIB. II CAP. 55.

atque initimo terminatur. Atque is agitatione et motibus linguae cum depulsum et quasi detrusum cibum accepit, depellit. Ipsius autem partes eae, quae Sunt infra id quod devoratur, dilatantur; quae autem Si

Pra, Contrahuntur.

Sed, cum aspera arteria sic enim a medicis appellatur ostium habeat, adjunctum linguae radicibus, paulo Supra quam ad linguam stomachus annectitur, eaque ad pulmones usque pertineat excipiatque animam eam, quae ducta sit spiritu, eamdemque a pulmonibus respiret, et reddat tegitur quodam quasi operculo, quod ob eam causam datum est, ne, siquid in eam cibi forte incidisset, spiritus impediretur. Sed, cum alvi natura, subjecta stomacho, cibi et potionis sit receptaculum, pulmone autem et cor X-trinsecus spiritum adducant in alvo multa sunt mirabiliter enecta, quae constat fere e nervis. Si autem multiplex et tortuosa arcetque et continet, Sive

illud aridum est, sive humidum, quod recipit, ut id

mutari et concoqui possit eaque tum adstringitur, tum relaxatur atque omne, quod accipit, cogit et confundit ut facile et calore quem multum habet,EX terendo cibo, et praeterea spiritu on mia cocta atque confecta in reliquum corpus dividantur. LV. In pulmonibus autem inest rarita quaedam, et assimilis spongiis mollitudo, ad hauriendum Spiritum aptissima qui tum se contrahunt Spirantes, tum respiritu dilatant, ut frequenter ducatur cibus animalis, quo maxime aluntur animant . Ex intestinis autem et alvo, secretus a reliquo cibo, Succus is, quo alimur, permanat ad jecur per quasdam a medio intestino usque ad portas jecoris sic enim appellant ductas et directas vias, quae pertinent ad jecur, eique adhaerent. Atque inde aliae pertinente sunt, per quRScadit cibus a jecore delapsus. Ab eo cibo cum est Secreta bilis, iique humores qui ex renibus profunduntur, reliqua se in sanguinem vertunt, ad eaSdemque portas jecoris confluunt, ad quas Omnes ejus vise

403쪽

DE AT DEOR. in II CAP. 56. 339 pertinent per quas lapsus cibus, in hoc ipso loco, in

eam venam quae cava appellatur, confunditur, perque eam ad cor confectus jam coctusque perlabitur: a corde autem in totum corpus distribuitur per venas admodum multas, in omnes partes corpori perti

nent .

Quemadmodum autem reliquiae cibi depellantur, tum adstringentibus se intestinis, tum relaXantibu S, haud sane difficile dictu est sed tamen praetereundum est, ne quid habeat injucunditatis oratio. Illa potius explicetur incredibilis fabrica naturae. Nam, quae Spiritu in pulmones anima ducitur, ea calescit primum ab eo spiritu, deinde contagione pulmonum; e eaque par redditur respirando, pars concipitur cordis parte quadam, quem Ventriculum cordi appellant; cui similis alter adjunctus est, in quem Sangui a jecore per venam illam cavam influit. Eoque modo, e hi partibus, et Sanguis per vena in Omne corpus diffund1tur, et spiritu per arterias. Utrseque autem, crebrae multaeque toto corpore intextae, vim

quamdam incredibilem artificiosi operis divinique tes

tantur.

Quid dicam de ossibus 8 quae, subjecta corpori,

mirabiles commissuras habent, et ad stabilitatem aptas, et ad artus finiendos accommodatus, et ad Otum, et ad omnem corporis actionem. Huc addenerUOS, a quibus artus continentur eorumque -- plicationem toto corpore pertinentem; qui, Sicut venae et arteria3, a corde tracti et profecti, in corpus omne ducuntur. LVI. Ad hanc providentiam natura tam diligentem tamque sollertem, adjungi multa pOSSunt, e quibus intelligatur, quanta res hominibus a Deo, quamque Ximiae, tributae sint; qui primum eos, humo excitatos, celsos et erecto conStituit, ut Deorum cognitionem, coelum intuentes, capere poSSent. Sunt enim te terra homines, non ut incolae atque habitatores, sed quasi spectatores Superarum rerum atque

404쪽

Cuelestium, quarum spectaculum ad nullum aliud

genus animantium pertinet. FenSus autem, interpretes ac nuntii rerum, in capite, tamquam in arce, mirifice ad usus necessarios et facti et collocati sunt. Nam oculi, tamquam speculatores, altissimum locum obtinent, ex quo plurima conspicientes, fungantur Su munere. Et aures, cum Sonum percipere debeant, qui natura Sublime fertur, recte in altis corporum partibus collocatae sunt itemque nares, eo quod omnis odor ad supera fertur, recte urSum Sunt et, quod cibi et potionis judicium Diagnum earum St, non sine causa vicinitates Ori Secutae sunt. Jam guStatus, qui Sentire eorum, quibu veScimur, genera debet, habitat in ea parte oris, qua esculenti et Otulentis iter natura patefecit. Tactus autem toto corpore aequabiliter fusus est, ut omneS ictus, OmneSque

nimius et frigoris et caloris appulsu S, Sentire OSSemus. Atque, ut in aedificiis architecti avertunt ab oculis et naribus dominorum ea, me, profluentia, necessario tetri essent aliquid habitura sic natura res similes procul amandavit a SenSibus. LVII. Quis vero Opifex, praeser naturam, qua nihil potest esse callidius, tantam sollertiam persequi potuisset in sensibus Θ quae primum Oculos membranis tenuissimis vestivit, et sepSit quas primum pel- Iucidas fecit, ut per eas cerni OSSet firma autem, ut continerentur. Sed hibricos oculos fecit et mobiles, ut et declinarent, siquid noceret; et adspectum, quo vellent, facile converterent. Aciesque ipSa, qua cernimus, quae pupula vocatur ita parva St, ut ea, quae nocere possint, facile vitet palpebraeque, quaa Sunt tegmenta Oculorum, mollissime tactu, ne linterent aciem, aptissime factae et ad claudendas pupulas,

ne quid incideret, et ad aperiendas idque providit, ut identidem fieri posset cum maxima celeritate. Munita)que sunt palpebrae tamquam vallo pilorum quibus, et apertis Oculis si quid incideret, repelleret ur et Somno conniventibus, cum Oculis ad cernen-

405쪽

dum non egeremus, ut qui, tamquam voluti,

quiescerent Latent Praeterea utiliter, et excelsis undique partibus sepiuntur. Primum enim Superiora, superciliis obducta, sudorem, a capite et a fronte deia Lluentem, repellunt. Genae deinde ab inferiore parte tutantur, subjectae, leviterque eminentes. Nasus ita locatus est, ut quaSi murus Oculi interjectus esse videatur. Auditus autem semper patet ejus enim SenSuctiam dormientes egemus a quo cum Onus Stacceptus, etiam a Somno excitamur. Flexuosum iter

habet, ne quid intrare possit, Si simplex et directum

Pateret. Provisum etiam, ut, si qua minima bestiola conaretur irrumpere in Ordibus aurium tamquam in visco inhaeresceret. Extra autem eminent, quae appellantur aures, et tegendi causa factae, tutandique SenSuS, et ne adjectae voce laberentur, utque errarent, priuSquam SenSus ab his pulsus esset. Sed

duros et quasi corneolos habent introitus, multisque cum flexibus; quod his naturis relatus amplificatur sonus. Quocirca et in fidibus testudine resonatur, aut cornu et ex tortuosis locis et inclusis soni referum tu ampliores. Similiter nardi, quae Semper propter necessarias utilitate patent, contractiores habent introitus, ne quid in eas, quod noceat, OSSit pervadere humoremque semper habent, ad pulverem multaque alia depellenda, non inutilem. Gustatus

Praeclare septus est ore enim continetur, ei ad usum apte, et ad incolunulatis custodiam.

LVIII. Omnisque sensus hominum multo ante cellit sensibus bestiarum. Primum enim oculi in iis artibus, quarum ju imi est oculorum, in pictis,

fictis, caelatisque formis, in corporum etiam motionentque geStu, multa cernunt Subtilius. Olorum etiam et figurarum venustatem atque Ordinem, et ut ita dicam decentiam, Oculi judicant atque etiam aliam ora Nam et virtutes et vitia cognoscunt iratum,

Propitium laetantem, dolentem; mrtem, ignavum;

406쪽

audacem, timidumque cognoscunt. Auriumque item est admirabile quoddam artificiosumque judicium,

quo judicatur, et in vocis et in tibiarum nervorumque cantibus, varietas sonorum, intervalla, distinctio, et vocis genera permulta canorum, fuScum rapeVe, RSperum grave acutum flexibile, durum quae hominum solum auribus justicantur. Nariumque item, et gustandi pariter et tangendi, ni agna judicia sunt. Ad quos sensus capiendos et perfruendos, plure etiam, quam vellem, arte repertae Sunt. PerSpicuum est enim, quo compositione unguentorum, quo ciborum concitiones, quo corporum lenocinia processerint.

LIX. Jam vero animum ipsum, mentemque hominiS, rationem, consilium, prudentiam, qui non divina cur1 perfecta esse perspicit, is his ipsis rebus mihi videtur carere. De quo dum disputem, tuam mihi

dari velim, Cotta, eloquentiam. Quo enim tu illa modo diceres quanta primum intelligentia deinde

Consequentium rerum cum primis conjuncti et comprehensio esset in nobis ex quo videlicet, quid ex quibusque rebus efficiatur, idque ratione, concludi mus : Singulasque res desinimus, circumscripteque complectimur ex quo scientia intelligitur quam vim habeat, qualis sit qua ne in De quidem estres ulla praestantior. Quant ver illa Sunt, quae VOS Academici infirmatis et tollitis, quod, et sensibus et

animo, ea, quZ extra Sunt, percipimu atque comprehendimus i Ex quibus collatis inter se et comparatis, arte quoque efficimus, partim ad uSum vitae, partim ud oblectationem, necessarias. Jam vero domina rerum ut vos soletis dicere eloquendi vis, quam est praeclara, quamque divina quae primum efficit ut ea, qui ignoramus, discere, et ea, Uaescimus, alios docere possimus. Deinde hac cohortamur, hac persuademus, hac consolamur afflictos, hac deducimus perterritos a timore hac geStientes comprimimus, hac cupiditates iracundiasque restinguimus.

407쪽

Haec nos juris, legum, urbium, societate devinXit: haec a vita immani et fera segregavit. Ad usum autem orationis, incredibile est, nisi diligenter attenderis, quanta opera machinata naturuSit Primum enim a pulmonibus arteria usque ad Osintimum pertinet per quam OX, Principium a mente ducens, percipitur et funditur. Deinde in ore sita lingua est, finita dentibus. Ea vocem, immoderate profusam fingit et terminat quae sonos vocis di-Stinctos et pressos efficit, cum et ad dentes et ad alia partes pellit oris. Itaque plectri similem lin. am nostri solent dicerea chordarum dentes, nareScornibus iis, qui ad nervos resonant in cantibus. LX. Quam ver aptas, quamque multZmm Rrtium ministras, manus natura homini dedit Digitorum enim contractio facilis, facilisque porrectio, Propter molle commissuras et artus, nullo in motu laborat. Itaque ad ingendum, ad fingendum, ad Scalpendum, ad nervorum eliciendos sonos ac tibiamrtim apta manu est, admotione digitorum. Atque haec oblectationisu illa necessitatis cultus dico agrOrum, XStructionesque tectorum, tegumenta corporum vel texta vel suta, omnemque fabricam aeris et serri ex quo inbelligitur, ad inventa animo, percepta sensibuS, adhibitis opificum manibus, Omnia nos ConSecutos, ut tecti, ut vestiti, ut salvi eSSe poSS US; urbes, muros, domicilia, delubra haberemus, .Iam vero operibus hominum, id est, manibus, ei bi etiam varietas invenitur, et copia. Nam et agri multa ferunt manu quaesita, quae vel statim OnSumantur, vel mandentur condita vetustati. Et praeterea vescimur bestiis et terrenis et aquatilibus et volatilibus, partim capiendo, partim alendo Efficimus

etiam domitu nostro quadrupedum vectioneS, quorum teritas atque vis nobis ipsis affert vim et celeritatem. Nos onera quibusdam bestiis, nos juga imponimus nos elephantorum acutissimis sensibus, nos Lagacitate canum, ad utilitatem nostram abutimur:

408쪽

nos e terrae cavernis ferrum elicimus, rem ad colendos agros necessariam et O peris, argenti, auri VenaS, penitus abditas, invenimus, et ad usum aptas, et ad

Ornatum decoras arborum Rutem consectione Omnique materia et culta et silvestri, partim ad calefaetendum corpus, igni adhibito, et ad mitigandum cibum, utimur, partim ad aedificandum, ut tectis septi frigora caloresque pellamus. Magno vero Susaffert ad navigia facienda, quorum cursibu Suppeditantur Omnes undique ad vitam copiae quasque reS violentissimas natura genuit, earum moderationem nos soli habemus maris, atque ventorum, propter nauticarum rerum scientiam ς plurimisque maritimis rebus fruimur atque utimur Terrenorum item Ommodorum omnis est in homine dominatus. Nos campis, nos montibus, fruimur: OStri Sunt amnes, nostri lacus nos fruges erimus, O arboreS: OS aquarum inductionibus terris fecunditatem damus nos flumina arcemus, dirigimus, avertimus: OStris denique manibus in rerum natura quasi alteram naturam efiicere conamur.

LXI. Quid vero Θ hominum ratio non in coelumuSque penetravit Θ Soli enim ex animantibus nos

hominum genere finitus est dies, mensis, annus defectiones solis et lunae cognitae, praedictaeque in Omne 90Sterum tempuS quae, quantae, quando, futurae Sint. Quae contuens animus, accipit ab his cognitionem Deorum ex quὰ oritur pietas cui conjuncta justitia est, reliquaeque virtutes quibus vita beataeXsistit, par et similis eorum nulla re, nisi immortalitate quae nihil ad bene vivendum pertinet cedens coelestibus. Quibus rebus expositis, satis docuisse videor, hominis natura quanto Omne anteiret animantes. Ex quo debet intelligi, nec figuram situmque membrorum, nec ingenii mentisque vim, talem fici potuisse fortuna. Restat, ut doceam, ataque aliquando perorem, omnia, quae sint in hoc

409쪽

mundo, quibus utantur homines, hominum causa

facta esse et paratu.

LXII. Principio ipse mundus, eorum hominumque cauSa, factu eSi quaeque in eo sunt ea parata ad fructum hominum et inventa sunt. Est enim mundus quaSi communis Deorum atque hominum domus, aut urbs utrorumque Soli enim, ratione utentes jure ac lege vivunt Ut igitur Athenas et Lacedaemonem Atheniensium Lacedaemoniorumque causa, putandum est condita essera omniaque, quae sint in his urbibus eorum populorum recte esSedicuntur: sic quaecumque Sunt in Omni mundo, Deorum atque hominum putanda sunt. Jam ver circuitus solis et lunae reliquorumque siderum, quamquam etiam ad mundi cohaerentiam pertinent, tamen et spectaculum hominibus praebent; nulla est enim insatiabilior species nulla pulchrior, et ad rationem sollertiamque praestantior eorum enim cursus dimetati, maturitates temporum et arietates mutationesque cognovimus quae si hominibus solis nota sunt, hominum facta esse causa judicanda sunt.

Terra Vero feta frugibus, et vario leguminum genere, quae cum maxima largitate fundit ea ferarumne an hominum causa gignere videtur 3 Quid de vitibus olivetisque dicam 3 quarum uberrimi laetissimique fructus nihil omnino ad bestias pertinent. Neque enim serendi neque colendi, nec tempestive demetendi percipiendique fructus, neque condendi ac

reponendi, ulla pecudum scientia est earumque omnium rerum hominum est et usus et cura.

LXIII. Ut fides igitur et tibias eorum causa factas dicendum est qui illis uti possunt Sic ea, quo

diximus solis iis confitendum est SSe parata, qui utuntur nec si quae bestiae furantur aliquid ex his, Rut rapiunt, illarum quoque causa ea nata esse dicemus. Neque enin homines murium aut formicarum cauSa frumentum condunt, sed conjugum et libero-

410쪽

39; DE NAT DEOR. LIB. II CAP. 64.

rum et familiarum suarum. Itaque bestia furtim ut dixi fruuntur, domini palam et libere. Hominum

igitur causa eas rerum copias comparatas, fatendum est nisi forte tanta ubertas et arietas pomorum, eorumque jucundus non Ustatu solum, sed odoratus etiam et adspectus, dubitationem fieri, quin hominibus soIis ea natura donaverit. Tantumque abest, ut haec bestiarum etiam causa parata sint, ut ipsas bestias iominum gratia generatas esse ideamus. Quid enim ves aliud asserunt, nisi ut earum villis confectis atque contextis homines vestiantur Θquar quidem neque ali neque sustentari, neque ullum fructum edere ex se, sine cultu hominum et curatione, potuissent. Canum vero tam fida custodia tamque amans dominorum adulatio, tantumque odium in Xternos, et tam incredibilis ad investigandum Sagacitas narium tanta alacritas in venando quid significat aliud nisi se ad hominum commoditates esse generato. Quid de bubus loquar 3

quorum ipsa terga declarant non SSe Se ad onus accipiendum figurata cervices autem natae ad jugum tum vires humerorum et latitudines, ad aratra extrahenda : quibus, cum terra subigerentur fissione glebarum ab illo aureo genere, ut poetis loquuntur, vis nunquam ulla asterebatur. Ferrea tum vero proles XOrta repente est; Ausaque funestum prima est fabricarier ensem,

Et gustare, manu victum, domitumque, juven

cum.

Tanta putabatur utilitas percipi e bubus, ut eorum visceribus vesci scelus haberetur. LXIV. Longum est mulorum persequi utilitates, et asinorum; quae certe ad hominum usum paratae sunt. Sus vero quid habet, praeter escam 3 cui quidem, ne putisceret, animam ipsam pro sale datam

dicit esse Chrysippus qua pecude, quod erat ad vescendum hominibus apta, nihil genuit natura se-