장음표시 사용
511쪽
De venae se nione aliisque sanguinem &c.
ξpsum praesentissime mitigat, quod etiam RIVE-RIUs jam Crau. I. obf. ψε recte annotavit. Theorema XVI. Tam ante, quam post venae sectionem, quaedam utiles tenendae cautiones.
Seholia. I. Non iacile, nisi summa necessitate urgente, in illis aequinoctio vel 1olstitio, in plenilunio etiam & novilunio, vel die pluvioso de turbido, venarum sectio celebranda est; shd consultius est, aliquot dies ante haec tempora & die sereno praeservationis causa hoc institutum perficere, hancinaxime ob rationem, quia circa haec tempora mensium fluxus ordinatio incidunt & plures ex morbis spasmodicis, paroxysimi epileptici Se qui hypochondriacis & melancholicis sunt familiares, redire solent, ante quorum accessionem corpus a superflua sanguinis redundantia per vena: seeti nem liberare praestat. II. Consultius semper est, praesertim si quis iacile animo deficiat, non ventriculo vacuo, tediusculo sumto, factoque paullo angustiori soramine , venae sectionem adniinistrare. III. Post sanguinis per sectam venam decessum , nec potu, nec cibo oneriare Ventriculum Oportet, multo minus se inebriare, aut corpus frigido, vel humido aeri objicere. Crebra enim docuit experientia, plures hac ratione, Martio praesertim & Octobri, inprimis si corporis habitus fuit spongiosus, in coryzas, iussus , rheumati simos, sebres catarrhales & pleuriti dein spuriam incidisse ; utpote per sanguinis millionem eamque largam, perspiratio non parum minuitur, eo quod tu utaneos de sudoriferos tubulos fluidum
xximie exhaustum tanta mole non amplius accedens, eos non ita patulos atque apertos Ut antea
servat. Hinc aer uigidus accedens eos sicile claudendo , humorumque cursum , superficie corporis ad inferiora reflectendo, tam memoratos morbos inducit. IV. Magis pro sanitate est, primas vias ipsu. Ω-que Ventriculum a cruditatum copia Sc semina humorum , non per sorte purgans, ted i ativum, ante usum vente sectionis liberare. Cavendum ero maxime in plethoricis a fortibus purgantibus tanquam veneno, eo quod operationem suam vehementiori intestinorum spasmo exserunt, e que liberiorem languinis progressum valde tur- baudo, perniciales congestiones hinc inde in partibus siepe emciunt. V. In sceminis ob mensum fluxum, & viris haemorrhoidum sillicidio obnoxiis,pra stat semper venam pedis aperire, ne sanguis ab his emundi riis diuertatur: viri veto haemorrhoidibus vacui, ense lectioni in pede non in totum assuescant. Non semel enim observavimus,liaemorrhoides inde coecas sine fluxu fuisse proritatas, ad 'uas remoVen das venae lectio in braclito debuisset institui. VI. A misso sanguine exquisitior victus ratio tenenda est, neque protinus aeger ad pristinam diaetam, perinde ut canis ad Vomitum, redeat. Hinc majorem in modum detestandus est inos Ucrmanoruin, qui nunquam lautius edunt ac bibunt , quain ubi venae sectione perfuncti sunt. Theorema XVII. Cucurbitulae cum scarificatione vicariam saepe praestant venae sectionis operam. Seholion.
Placet insignem locum ex ipso CELso lib. II. Diae H manni Oper. TOm. I.
cap. II. de usu cucurbitularum cum ferro adducere, sic habentem usis cucurbitula praecipuus es, ubi non in toto corpore, sed in aliqua parte vitium es, quam exhauriri ad confirmandam va-
Ietudinem satis es. Idque ipsum tistimonium es, etiam scalpello sanguinem, ubi membrosuccurri rur, ab ea potissmumparte, quae jam sella est, esse mittendum; quod nemo cucurbitulam diversa parti imponit, ni se cum profusionem sanguinis eo avertit sed ei ipse, quae dolet, quaeque liberanda es. Quare in rheumatismis, praesertim quae dorsum, sic putas & brachia occupant, in doloribus quoqueariuum utiliter scarificatio fit sat profunda, & ubi dolor prestarius & constrictorius frigidus occupat, sed quod notabile est , parcior semper sanguinis
quantitas ex laeta , quam ex sana parte educitur. Ad dolores podagrae avertendos, nonnulli singulis mensibus, non sine utilitate, scarificationem in planta vel θorso pedis admittunt. In efforelcem ttis & deformitate faciei etiam utiles lunt scarificationes cum cucurbitulis, ad eliciendum & derivandum sanguinem a facie. In cutis descedationibus, scabie , non inutiliter in obesis & spongioso corporis habitu praeditis, identidem adhi
Theorema XVIILIn acutis, ubi vires non patiuntur sectionem venae & celerem sanguinis emissionein, praestat paulatim & successive eum, si opus est, per se rificationes 3c cucurbitulas evacuare. Seholion. Praeclara sunt hanc in rem monita apud CEL- sues qui lib. II. cap. XI. opus est, inquit, cucurbitula in acutis quibus iam,s o levari corpus d
bet, ct ex vena sanguinem mitti vires non patium
tur. Idque auxilitim ut minus vehemens, ita magis tutum neque unquam periculosum es, etiamsi in medio febris impetu, etiamsi in eruditate adhibetur. Ideoque ubi sanguinem mitti opus es ,s incisa vena praeceps periculam es, aut nobili in parte comporis vitium es, etiam hue potius confugiendum es ; cum eo tamen, ut Hamus, hic ut nullum periculum , ita levius praefidium esse, nee posse vehementi malo, nisi aeque vehemens auxilium succurrere. Ego in experientia iandatum quam maxime egregium hoc CELSI monitum deprehendi. Non semesenim, sed saepius observatum a me est, morbos capitis, ut epilopsam, vertiginem, ins niam, motus artuum convulsivos, a secta vena ac celeriori & paullo largiore sanguinis missi ne, incrementum cepisse, & paroxymos sequentes graviores redditos, idque maxime annotavi in sensibilioribus corporibus, juvenibus; contra vero eductionem sanguinis per cucurbitulas quam opintime serre potuerunt de cum levamine malorum.
Ratio mihi haec videtur : quod vehementia spaLmorum in partibus affectis, cui valde sanguis imterius in vass resistit, increscat, si subito ipsis d trahatur. In acutis febribus, quando a congestione sanguinis in rapite metuenda est phrenitis, consultius etiam est per cucurbitulas occipiti a positas sanguinem detrahere, quam per venam cubiti sectam. AEgyptiis Μedicis olim, ut refert ALpibus de Medis. AEg t. pag. 79. frequenti in more positum erat, in omnibus acutis febribus, ubi eκ rubore in facie, assiduis vigiliis , phrenitidem metuebant, Venas intra nates scarificare, maxime in diebus criticis atque ab iis tepido aquae dulcis balneo educi. Ubi vero in morbis celeri opus est auxilio & derivatione sanguinis 1 parielaborante, V. g. in insultu a plectico, peripnein . inOnia, inflammatione uteri, syncope cardiaca,
512쪽
quae in insuctu sanguinis in corde fit, aut susso-cationis periculo, parum opis praestant cucurbi tutae , sed potius circa locum affectum propius
instigenda est plaga paullo amplior & sanguis
Theorema XIX. Cucurbitulae locum habent, ubi a sanguine vel
sero in parte quadam externa stagnante dolores, tumores , inflammationes vel alia vitia fiunt. Seholion. Hanc veritatem quoque egregie confirmat CELSUS I. c. dum ait: usus cucurbitula praeipuus es, ubi non in toto corpore, sita in parte aliqua vitium est, quam exhauriri a2 confirmandam va- Ietudinem fatis es. Usus enim scarificationis duplex est, vel evacuatorius, vel derivatorius, ille ad minuendam plethoram, hic vero ad extrahendam materiam corruptam & infixam utilis. Multi ex Ueteribus & praecipue .Egyptii negabant, cucurbitularum usuin ad solvendam plethorum aintum osse remedium, sed certis tantum locis &partibus afflictis imponebant cucurbitulas. Verum quando illae ipsae omnium regionum partibus , dorso, brachiis , semoribus, cruribus apponuntur & paullo profundiores ac repetitae fiunt incisiones, ad uncias saepe duodecim educi potest sanguis , ejusdem ponderis , consistentiae, quam qui e vena extrahitur. Nam aliquoties secimus experimentum, siccando sanguinem per cucurbitulas elicitum, de invenimus tres paries ut in sanguine per venam emisso fluidi, ad unam partem solidi, ut adeo vulgaribus in Medicina erroribus id accensendum sit, sanguinem tenuiorem percucurbitulas, craisorem autem per venas evacu
ri. 'Interim ad exhauriendam & divertendam materiam vitiosam, cucurbitulat prae venae lecti ne eximiorem habent usum. In mentem mihi
veniunt aliquot exempla, ubi in dolore vehementi scapularum , in oculorum doloribus & fluxionibus acribus, gutta rosacea, tumore capitis erysipelaceo, venae sectio in pede vel brachio adinissa, nihil profuit, scarificatio vero in collo, occipite & pone aures, item appositio cucurbitularum in dorib, egregium attulit levamen. AEgyptii in capitis, oculorum, aurium doloribus Se fluxi ne , ophthalinia, lippitudine, item ad procura dum ibi anum, occipiti, collo & pone aures cucurbitulas applicabant, & prosundioribus scarim cationibus fiuiguinein eliciebant, ut resert ALPINUs l. e. sed prius semper venam cubiti jusserunt
aperiri ; quod consilium utique in plethoricis non
spemendum, sed magni tali inandum, etiam tunc tibi venae iaciei aut narium scarificandae, in capitis vehementibus doloribus , vel insania, ne ilicet major dato lpatio ad has partes proritetur afflixus. At dolores podagricos avertendos scarificatio singulis mensibus in planta pedum egregie ex usu est, ut vel in ipsa podagra scarificati
nis utilitatem CARDANUS lib. de art. Pam. p. IIJ.M PLATERUs lib. II. prax. meaetet. TIT. aliquot historiis curatorum confirmet. Caeterum ad spha- celum abigendum, ne ulterius serpat, ulcera quoque pessima curanda, quam optime adstruit SEvERINUs de ineae. MMD. lib. I. scarificationis usum. In mensibus & haemorrhoidibus suppressis, etiam erurum scarificationes GALENUs desaugum. misson. plurimum commendat, quae locum habero possunt in iis, qui aversentur venae sectionem, vel ob vires cordis languidas, dispositionem ad lypothymiam, & teneritudinem aetatis sanguinis cel
Tem en aperta vena extractionem ferre non possiunt.
Theorema XX. 'Alius adhuc datur sanguinem extrahendi modus per hirudines, sive sanguilugas, a quibusdam
Medicis mirum aestimatas. Seholion.
Antiquissimis Medicorum hic sanguinem per
hirudines evocandi modus minus cognitus suisse videtur ; meminit tamen ipsius PLINIUS Uss. nat. lib. XXXII. cap. Io. diversus, inquiens, hirmdinum , quas sanguisugas vocant, ad extrahendum sanguinem usius es, quippe eadem ratio earum ,
quam cuturaitarum meaicinalium, ad corpora I
vanda sanguine, spiramenta laxanda judicatur. Εκ Arabibus quoque RHAsI sanguisugarum usus innotuit, & ex superioris aevi Medicis LAC us
maxime LUsITANUS p nec non ANATUS LUsITA-Nus & MERCATUs earundem appositionem mire
collaudarunt, inprimis in morbis qui caput insin re solent, ut gutta rosacea, pustulis focici, capitia doloribus, praecipue rheumaticis, in vertigine , melancholia, angina & dentium dolore, in quibus easdem occipiti, collo dc pone aures apposuerunt. Neque etiam ipse de salubritate evacuationis sanguinis per hirudines dubito , sed an major ab his, quam cucurbitulis scarificatis exspectanda sit utilitas, ego quidem non sine ratione dubito. Theorema XXL Hirudinum applicatio orificio mi in haemo rhoidibus suppressis ac inde pullulantibus morbis, valde commendari solet. Seholion. Hic modus sanguinem eliciendi ex venis aniper appositionem hirudinum, aliis mittendi sanis guinem methodis in morbis, qui ab haemorrhoidibus suppressis proveniunt, ut pathematibus h pochondriacis & quos secundum HIPPOCRATEM haemorrhoidum fluxus solvit, ut phreneticis, in lancholicis , hypochondriacis, nephriticis, lichi dicis, his a quibusdam praesertur de causis, quod hi morbi a stagnante in vass intest inorum, quorum exitus est in haemorrhoidalibus, oboriantur
sanguine, qui longe facilius & propinquius eu cuari possit te pars affecta liberari & levari per hirudinum ex ani venis sectum, ac si sanguis in
aliis locis mittatur. Neque etiam ego negaVerim, quod hirudines dictis in morbis praestiterint quendam usum, praesertim s ZACUTI Lusitani, nec non AMATI Lusitani & MERCATi observati nibus fides habenda; an vero a sanguisugis effectus praestantior exspectari possit, quam vena secta in pede, vel scarificationibus profundis in cruribus , ego experientia destitutus ceria fide in Verare nequeo. Nam vidi multoties in vehemenistibus re inveteratis hypochondriorum spasmis , hirudines sine effectu applica as, vidi easdem levamen tantum ad tempus attulisse, vidi quoque ab earum appositione ad haemorrhoides coecas mali moris ulcera & fistulas procreatas. Deinde ingens ratio dubitandi, quod ex parte affecta sanguinem hauriant hirudines, haec est: quod ipsae ex harenorrhoidalibus externis, quum intemae lateant, fugant, quae exiguum, vel plane nullum commercium cum vasis intestinalibus, mesaraicis& portae ramis, in quibus tamen sedes path matum spasmodicorum & hypochondriacorum , habent: in fluxu vero haemorrhoidali, harmo
rhoides internae sanguinem sillant, & ob id si
convenienti modo & tempore fluunt, vitiis eκ stagnatione in ramis venae portae oriundis, appi, me opitulantur.
513쪽
De balneorum, pediluviorum & clysterum &e. 463
Anta est divini Numinis in procuranda li
a minum amictorum salute benignitas, ut in-ma me ter alia innumera, quae in auxilium promta sunt temedia, sitnpliciisma & ubivis sere obvia pro-ssent, quae de securitate, de Emcacia, tum in morbis avertendis, tum expugnandis, aliis pretiosis, raris , arte etiam chymica opcro se elaboratis arcanis, longe luperiora sunt; id quod omnes ingenui & periti in arie nostra viri ultro confitebuntur. Exemplo sit aqua communis. Haec certe pura, omnis etiam materiae salinae vel terrea expers, longe magis quam ullum aliud medicinae universalis incretur nomen, utpote quae in Omnibus individuis, omnibus morbosis amictionibus, tam internis, quam externis, acutis de chronicis, tam incomparabilem affert opem, ut nulla alia
medicina huic aequiparari possit. Ipsi sontes calidi de frigidi salutiferi, quos provida & benigna
natura nobis sponte largitur, laudatissimam suamquam exstrunt in morbis , praesertim chronicis, debellandis ossicaciam, humoris aquei bonitati,
subtilitati de largiori hujus potui poliisunum debent. Illa vero varii generis salia, quae in sinu
suo recondunt, tam neutra, quam alcalia, cum
tenuissimo minis principio, vix aliud quippiam eis ciunt, quam ut stimulum addant solidis cor poris nostri partibus de tubulis, quo liquidum in-
gellum exi editius per vasa minima de excretoria ferri, humores tenaces, spissos dissolvere deeκcrementitias impuras salino-sulphureas partes temperare, diluere dc e corpore cuchi re possit. Infusa quoque thei formia ex appropriatis pro ratione morbi speciebus consecta, quae nostro tempore familiaris usus sunt, nec non lignorum de radicum decocta ex aqua, quae in expugnandis longis Sc rebellibus morbis plurimum valent,ptaecipuam certe suaen emcaciam ad fluidum illud aquae elementum reserunt, eo quod nec radices, herbae de ligna in pulvere vel sub alia sorma assumta, nec ipsa decocta, nisi diluta satis de
diutius usurpata , salutarem exserunt effectum. Pariter pillanae, quas olim HIPPOCRATES i aximi secit in morbis acutis, de lactis vel seri lactis cura in iis morbis, qui ex acrimonia succoruin proveniunt,egregii omnino lunt usus; praecipuam autem suam virtutem a diluente suo humore uni
Etiam . Quod quidem quemadmodum de interno aquae ureo uis. usu in propatulo est ita eadem haec aqua non minus externe etiam adhibita mirabiles plane lemaxime salutares exserit effectus. Testatum id faciunt balnea de pediluvia, quorum praecipuum ingrediens de basis est simplex quidem aqua ; nihilo minus tamen haec sola , sine ullo alio additamento, modo aqua sit pura de levis, medicina lem longe saluberrimam praestant virtutem. Ethantur balneis. Et ALEXANDER quidcm TRALLIANUs lib. I. pag. I . sic prodidit: aquarum dulcium balneum , si quid aliud, melancholicis opitulatur, sed diutius in eo morentur atque des deant , fetiam aestus fuerit. Idem confirmat ARE- Us lib. VII. pag. i3q. qui melancholicos in aquis sponte calidis saepe commorari jubet, hanc
subjungens rationem, quia rarae dc molles carnes ad hujus aegritudinis remissionem maxime faciunt, quae t men siccae & tentae in melancholia laborantibus sunt. CAELI Us quoque AURELl AN Us lib. I. de morbis chronicis pag. I 36. maniacis aquarum naturalium usum plurimum commendat. Et PR.ΑLpi Nus de Medicina AEoptiorum pag. 3 1 F. commEmorat: melancholicos plurimos tepidis halneis persecte sanatos esse. Pariter in renum calculo TRALLIANUS pag. s4ῖ. ss. it. A REI Us pag. II 8. si dolores valde urgent, insessus ad uinhilicum utque mirifice commendant.
Ipse etiam multiplici experientia edoctus, ple- Etau Gna testari possum fide, quod in morbis capitis q. πη η gravistimis debellandis, ut inania, mel AnchΟ-lia , mentis stupore & torpore, somno inquieto cum terrificis insemniis, in hemicra nia , vertigine, scotomia , dentium quoque atroci dolore dc in gravioribus aliarum nervosarum partium doloribus, ut ventriculi cardialocis, intestinorum iliacis & colicis, de qui a calculo renati proveniunt, balnea aquarum Toeplicem sum , item insessus in aquam puram temperate calidam, etiam sub ipso paroxysmo & pathem tum amictione , prauentissimum attulerint leva- .men. Tam cssicax enim balneorum in compla- οδ υin candis doloribus Se relaxandis spasticis stricturis θορest emcacia , ut quamdiu iisdem afflicti insident, omnes cruciatus de spasimi sileant, relictis autem illis, iterum accedant. Neque minus Ueteres, teste Cptao , & AEgyptii tesse ALPl No I. c. pag. Ii . in omnibus sebribus, tam continuis, quam intermittentibus, exceptis pestilentibus , famili riter de utiliter adhibuerunt balnea, non tamen in principio & statu, sed declinante impetu. Ipse quoque in quartana senum, diebus vacuis, emollientibus de nervinis balneis non semel sine fructu usus sum.
Praeter hanc autem fibras rigidas, tensas & Humore. Rasino constrictas emollientem de humorum ac sanguinis motum a capite dc partibus superiori- girati bus ad alia loca determinantem Se derivantem nemvirtutem, balnea aquae dulcis etiam egregie cit culum sanguinis de humorum atque perspirationem per silmmam cutim promovent. Nam hu- .miditate relaxant fibras de potos cutis, & calore suo expandunt sanguinem, majorem quoque cordis de arteriarum diastolen, quam in eadem proportione id gradu sequitur systole, essiciunt, unde pulsuum de magnitudo de celeritas crescit de circuitus humorum acceleratur ; hoc aucto ssanguis fluxilior fit de tenuior , ad extimos tubulos corporis summamque cutim promte sertur Sedimatio atque exhalatio subtilissimarum sordium Certe balneorum aquae dulcis usus in morbis pratin promovetur, quae adhuc largior succedit, si quis statim a balneo concedit in lectum; eo quod cir-- ,-- cipue internis & graVissimis, priscis jam tum temta
aestimoisio. poribu fuit quam mmime solennis, ut ex HIPp CRATl S, GALENI, GELII AURELIANI, ARETRI, CELsIHTRALLi ANI scriptis luculenter patet. P tissimum in gravissimis capitis morbis, ut insania, sive cum tristitia, sive cum furore juncta, in atroci capitis dolore. Veteres summo cum fructu his ute-cumfusae aquae gravitate vapores per spiracula exituri in balneo quodammodo coercentur ac re primuntur , hac autem remota de abstetsa, in lecto ex apertis atque expansis tubulis magna seri copia prorepit, ut universum sepe corpus sudore persundatur.
514쪽
Et hereseo. Porro halnea sive semicupia in eo peculiarem mmorem , vindicant emcaciam, quod usum & virtutem αί - medicamentorum sic dictorum generosorum, in persanandis gravibus morbis, mirifice secundent. Notissimum enim est, thermarum, acidularum
vel aliarum aquarum salubrium in longis Se v lentibus morbis potum, longe feliciorem essectum & successum sequi, quando interposito usu balneorum , quam si selus instituitur. N m m,nus , mirabilis thermarum Carolinarum & acidu- Iarum Egranarum indies conspicitur in affectibus, praecipue spasinodic hypochondriacis & ubi systema nervorum valde imbecille & amictum est, effracta, quando finito potu, in thermas Toepti-
censes laborantes concedunt, & iis temperatis convenienti modo & tempore utuntur. Sunt
enim hae valde leves subtiles & purae , quod par-
. tim per explorationem cum instrumento statico, Partim etiam per evaporationem, qua nihil sere1olidi rolinquitur, innotescit, eaque propter ob insitam hanc puritatem atque subtilitatem , magnam vim penetrandi in intima solidarum partium & fibrarum quae tentae de constrictae sunt habent, easdemque relaxando de emolliendo ad
in rem atroci lue Gallica ejusque immisibus symariasium. plomatibus abigendis, praeparato prius per Venae sectionem , laxantia de sanguinem edulcorantia corpore, ex mercurio bene praeparata de deκ- ire applicata medicamenta, sive ad salivae flu- xum, sive ad sudorem movendum data, mirae sunt emcaciae, quando sub eorum usu laborantes' in balneum aquae dulcis indies sere descendunt, postea lecto se committunt & sudorem exspe-Decocto Decocta etiam radicum, ii morum &. Ian-
n oram. guinem depurantium ex aqua, In morbis cuta
neis, doloribus, exulcerationibus & qui ab eno mi humorum acrimonia oriuntur, longe felicius et citius desideratam 'exhibent operationem, si balneis interpolantur. Et certe dici vix potest,
ciuam copiolas, crassas, pingues aquae innatantes
sordes mali odoris nepenumero balnea ex intimis P cutis tubulis eliciant. Si validioribus sorsan etiam opus est purgantibus, vel etiam acrioribus urinam cientibus, tutius omnia illa praemissis balneis usiurpantur. Veteres quidem in rebellibus admodum morbis multum ellebori albi usu praestitis Ie constat, sed nunquam eum iacile adhibuerunt, nisi Emer/- prius in balneum corpus fuisset demissum. Hoc comm. enim modo non solum succi fluidiores & magis mobiles fiunt tubulique excretorii rei antur, ut eo melius & minori cum molestia peccans materia educatur, sed etiam remissis solidorum fibris, omnis noxa drastici ejusmodi vehementes spasinos& stricturas inducentis pharmaci arcetur. Idem eκ usu est assumtis vomitoriis, quibus AEgyptii, teste ALPINo de meae me . singulis mensibus ad praeservationem, sed nonnisi in balneo, utebantur.
.,ῖ. Quando morbi ex uteri vitio & ejus vasorum
M m. nimia atonia ac distensione orti curandi sunt, ut fluor albus, vel praecavendus abortus, Vel con- Crementa carnea, polypum reserentia, vel inolae, quae crebrioris abortus causae sunt, expelli debent,
vel etiam si menses sufficienter non fluunt ideoque
in ordinem reducendi, certe ego nunquam non congruis internis remediis uterinis, emmenag
gis, balsamicis Se purgantibus, frequentem balneorum jungendum usum suadeo, cum eXOptato
semper successu. Medicamenta ex marte dextre praeparata, liquida prauertim, item chinae corteX, Lum. in infuso, vel decocto cum vino, leni sita bals mica adstrictione, tonum partium roborando in cachexia, in inveteratis intermittentibus febribus, in malo hypochondriaco, se ex motus perissaltici intestinorum debilitate provenit, eximium & s luberrimum praestant effectum; longe tamen tutior, longe selicior ab iis exspectanda erit operatio , quando corpus sub eorum usu movetur, aut crebrius balneo immissim mulcetur. Et haec omnia multiplici experientia edoctus scribo.
Ad ejusmodi vero balnea non adhibendae iam Bauri titanae, asperae, graves & calcarea terra onustae, sed q - leves, subtiles aquae, cujus indolis est pluvialis, nec non fluvialis , post imbres maxime hausta. Optimae quoque ad instruenda balnea aquae censendae, quae promte sub Iotura maculas eκ linteis abstergunt, ex quibus legumina ω olera facile penitusque mollita coquuntur, quae parum vel nihil materiae post evaporationem relinquunt, &herbae thee aliisque ser v ide insulae easdem expedite recludunt & extrahunt. Quod si vero tales haberi nequeunt, utique arte illas corrigere & molles em-cere oportet,id quod optime fit,adjecta portione luvivii, vel seponis Veneti, aut affusa quantitate lactis, aut quando decoctum sursurum triticeorum, item florum chamomillae, nec non soliorum, fi rum & radicum liliorum alborum, ipsis commis
cetur. Veteres uti patet ex C. .LIO AURELIANO
pag. ST . olea adjiciebant, & ad sopiendos dolores , item ad ischiniam curandam, quae fit a spaLmo & strictura orificii sphincteris vesicae, ejus modi balneis utebantur. Et sic concinnata emol licntia balnea egregiam profecto opem ad facilia tandum partum, praesertim in primiparis, aetatis paulisper adultae & siccioribus, ultimis gestationis
mensibus adhibita, conserunt. Pariter in atrophia dorsali insantum, item in rachitide eκimia splendent iacultate, eo quod, tubulos paritum obstructos & constrictos adaperiunt, succum nutritium fluidiorem ac ut ejus aequabilis & liberior fiat ubique dispensatio, essiciunt.
Alia illorum naturalium balneorum est ratio, D Da squar ob principium martiale subtile quod recon- 2ωα , dum, non emolliunt, sed potius partes roborant ac firmant. Innotescunt jam passim in Germania bus. ejusmodi martiatae aquae, eoque nomine haud exiguam celebritatem nactae sunt Freymπaldenses in Marchia , Bebranae in Thuringia, Rade, hergenses Se a nobis detectae Lautastadienses in Miseia, Eppacenses de Weissenburgenses in Franconia. Omnes hi fontes levem quidem atque s
tilem aquam vehunt, ob tenuissimum tamen maditis sulphureum crocum, quem etiam si diutius quiescunt deponunt, de cum quo lintea in balneis, nec non injecta ova, flavo colore imbuunt, s poris sunt paullo adstrictivi & inteme etiam in iis morbis in quibus martialia locum inveniunt, aperito Μedico cum tactu possunt usurpari. Longe tamen magis externus eorum usus in balneo celebratur, quam maxime proficuus iis, qui cor pora habent phlegmaticae constitutionis, spongiosi fibrarum sunt habitus, vasaque copiosa de exilia gerunt. Sunt quoque ex usu ubi humores ob lemtiorem sanguinis cursum facile spissescunt, se descunt & lcorbuticam impuritatem contrahunt, unde languores, dolores rheumatici, arthritici, item tumores cedematosi, contracturae quoque M
515쪽
De balneorum, pediluviorum & clysterum &c. 46ue
imbecillitates ac refrigerationes artuum, foecundo pullulant germine, quibus omnibus haec ro-horantia balnea, ob principium tenue sulphureum martis , quo tonum ac robur languentibus partibus addunt & fibras laκas nimis adducunt, egregie opitulantur. Et licet ea adstringentium horum martialium halneorum natura sit atque conditio , ut nonnisi tepida & admodum temperata adhiberi debeant, de calore intensiori corpus mirum ostendant, sanguinem commoveant de dolores capitis partiumque languores inserant; nihilo minus quando corpus post tepidum ejusmodi lavacrum, in quo superior ejus pars plus stiget,
quam calet, illico lecto committitur, incalescit, pulsus validius vibrat de saepe ex toto corpore, cum insigni virium incremento de externarum partium robore , sudor diffluere solet.
Do badiri, Accedunt balnea mitius roborantia artificia roboreanti- lia, quae nempe iniectis de incoctis aquae levi ac tibiis, purae sit ciebus cephalicis 6c ne eis amicis concinnantur de pariter eximia splendent emcacia. Ulurpantur ad haec balnea conficienda, inprimis solia lauri, herba melissae, abrotant, majoranae,
origani, se illi, thymi, rorismarini, hyssopi,
hormini, meiathar crispar, nepethae, pulegii, matricariae , flores chamomillae vulgaris de Romanae , quae omnia sacculo inclusa, adjectis aliquot salis communis de cinerum clavellatorum manipulis , cum aqua leniter decoquuntur. Medicata
ejusmodi corporis in solio lavacra saluberrima sunt in affectibus paralyticis , impotentia atque imbecillitate artuum, corporibus imbecillioribus, cachecticis, frigidis, senibus, ubi vires a morbis
fractae de nervi & ligamenta artuum quadam laborant atoma. Neque minus insigni cum fructu asurpantur in omnibus uteri morbis, qui post a ortum, partum dissicilem vel etiam puerperium
impetunt, nec non quando uterina compages nimia humiditate diffuit, vel plane liquor viscidus albus eκ muliebri sinu stillat de inde sterilitas est ;promovent quoque cgregie cohibitum mensium, de in viris liaemorrhoiduin fluxum.
menses dissiculter exsolvuntur, summo cum fructu
Quemadmodum vero unumquodque, quan- Cautiti intumvis praestans remedium , imprudenter minusia bos corumque circumspecte usurpatum, salubri destituitur 'ν effectu ; ita etiam balneorum improvidus Ec sine exquisita cautione administratus usius, plus nocet , quam prodest. GALENUs quidem tria hanc ob causam in balneis observanda praecipit, ne qui balneantur aliquo pacto horreant, ne ullum viscus imbecille habeant Se ne multitudo crudorum humorum in primis viis adst. Potiora autem in
balneorum usu tenenda momenta huc redeunt. Nimirum antequam eadem administrantur, 1 emper prius solvenda est plethora alvusque libera reddenda; alias ab aestu lavacri gravia damna a congestionibus sanguinis ac humorum ad pectus
de caput inde metuenda. Deinde cavendum maxime , ne nimio lavacri calore corpora adeo exaestuentur de quasi elixentur , ut sudore prorsus diffluant; hoc enim facto , ingruit animi deliquium , capitis dolor , lassitudo totius corporis, mentis torpor, oris siccitas de sitis, quam si quis frigida potione restinguere velit, facile gravius
malum sibi poterit arcessere. Tempus balneo commodissimum est matutinum, post somnum , concoctione peracta 8c vacuo Ventriculo, praesertim si alvus ante soluta. Expedit etiam corpus in balneum non statim totum immittere, scd su cessive, primo pedes, deinde semora, postea a domen usque ad cordis scrobiculuin , augendo etiam paullatim aquae calorem. Neque nimis diti in balneo calido, praeserti in martiali , commorandum est, ne vires debilitemur. Post balneum corpus committendum cst lccto, quo sindor proliciatur , qui cum jusculo, vel decocto, aut infuso appropriato promoveri potest. In balneis Vero nativis temperatis , ut 1unt in Mishia olchensteinenses Sc Uisenbadenses, per aliquot saepe horas desidendum est , praesertim si morbus est gravis & contumaκ eκ vitio nervosarum partium spasmo constrictarum, si mens cκ hypochondriorum vel uteri vitio laborat, si contracturae adsunt partium, ex nimia rigiditate liga
Et t Aliud genus balneorum est, quae audiunt v, fi . porosa, sive Laconica. In his vapores, sive si ci calidi, ex accenso vini spiritu halantes, sive calidi humidi, ex decoctis herbarum cum vino vel aqua surgentes, immediate ad universum corpus , vel ad certas duntaxat ipsius paries, admittuntur. Est autem calidonim ejusmodi halituum maxima vis ad eliciendum sudorem , tubulos su
cutaneos aperiendos, paries duras emolliendas rigidasque ac tensas laXandas, nec non tenaces
viscidos humores dissolvendos, de solis calidis
aqueis tantum vaporibus durissima animantium olIa de cornua emolliri posse, vel coquis de pha macopoeis notum est. Hinc vaporosorum halneorum usus longe eximius in frigidis morbis,
anas arca, tumoribus cedematosis, membris paralysi tactis, atque etiam lue sic dicta Gallica,
item in tumore testium, ad prolapsum uteri, velani reprimendum, de pro diverso morbi statu de Conditione ex variis concinnantur speciebus. In molestissimo illo dysenteriae sere perpetuo comite, tenesmo , vapores ex lacte de floribus iambuci praesentaneum afferunt levamen. Utiles quoque sunt eiusmodi vapores seu solus ad haemorrhoidum fluxum proritandum, ante hirudinum appositionem necessarii. Et quia egregie orificia Venarum uterinarum muco obsessa expediunt, ubi
A balneis caveant, quibus caput dc bile, qui A balneis catarrhis 8c coryza affiguntur, qui ad asstimata 8c ad animi deliqui proni, vel lento hectico calore tabestunt, tanto nareis a vaporosis, praest tim quae cum spiritu vini accenso apparantur, quippe quae Valde commovent sanguinum de plethoricis atque cacochymicis insensusima sunt, ac ut experientia conflat, imprudenti usu morbos capitis, assectus soporosos , amplex iam , epilepsiam, scotomiam, guttam serenam inducunt. Simili ratione detrimentosa sunt ballica iis, qui iragraviter excanduerunt, dc ipse aliquot rnenla ria teneo exempla, quod usurpatis tum iis, febres hecticae, immedicabiles partium dolores de paralyses accesserint. Et quia dolor colicus saepe a sanguinis per 'ani venas exitum molientis intra intestinorum tunicas stagnatione oboritur, saepe etiam sub immanibus a calculo doloribus praesto est pleuiora, hoc casu, cautissime utique mercandum est cum ejusmodi calefacientibus balneis, quae nonnisi plenitudine subtracta,adhibenda sunt.
Balnea universi corporis sequuntur pediluvia, μνα quorum quoad ingredientia eadem ratio, minor apparatus de ob id frequentior usus δc balneorum iis .
516쪽
vicarius. Uel enim ex sola aqua levi & pura, s-
ne aliorum additamento magnoque apparatu, parantur , vel ad corrigendum aquarum gravium &asperarum vitium, lixivium, aut furfures triticei& chamomillae flores adjiciuntur, vel etiam lac ipsis confunditur. Licet autem rediluvia tantum insimis de extremis corporibus admoveantur, Eorum tamen virtus longe lateque se diffundit &graves in remotis etiam partibus morbos levat. Dum enim humore illo calido foventur pedes, nervosae, tendinosis ac musculosae in iis fibrae ex quibus intercurrentibus Vasis coagmentati sunt, laxantur , remittuntur, pori & tubuli antea coim
stricti ampliantur, sanguini aditus humoribusque
debitus redditur commeatus ; quo fit, ut impetus aliis partibus incumbens divertatur ac cum insigni levamine ad inferiora derivetur. Deinceps pedi luvia otiam temperato suo calore agunt in 1anguinem & humores sub corum ulli per pedum vasa transeuntes , eosdemque tenuiores ac dilutiores reddunt, quo longe expeditius per omnis generis in corpore tubulos curtum conficiant &quaquaversum promtius eXcurrant, quo etiam fit, ut si paullo calidiora adhibeantur, arteriarum pulsum augeant de isti dorem per universum compus eliciant. Adlaaec ingens est sedum, ceu partium exquisitae sensationis IIcrvoso-tcndinosarum, cum Omnibus nervosis universi corporis maximeque in inferiore ventre sit is partibus, cCn- sensus , adeo conspicuus, ut si tantum perfrigerentur , illico dolores colici exoriantUr, alvus
fringatur, cutis horreat, perspiratio intercipiatur& mensium ac haemorrhoidtim fluxus sistatur. Quare non dubitandum, quin , si tepido hum re mulceamur & spastica in iis strictura tollatur, salubris essectus ad remotiora ipsis annuentia organa propagetur ibidemque sese cXscrat.
pisuis, Et certe rediluvia laudatissimi ad derivatio εὐπυ nem usus sunt in morbis, qui a congessionibus ad caput ει pectus, per spasmos inferiorum maximeque hypochondriorum sectis, subnascuntur,
ut praeter lororosos asscelus omnes sere capitis morbi sunt, insalua, inania, melancholia, cephalaea , hemicrania, clavus hTssericus, vertigo, odontalgia, otalgia, gutta rosacca, ophthalmia, defluxiones oculorum salsae, narium haemorrha-giae nimiae & diuturnae vigiliae, nec non quae pE-ctiis affligunt asilimata convulsiva , dyspnoeae a copia sanguinis, cordis palpitationes, tusses siccae, haei ptyss. Porro ob insignem qua pollent spasmos remittentem ac silventem emcaciam, egregie opitulantur in morbis spasmodicis convulsivis & doloribus, in cardialgia, dolore colico , praesertim haemorrhoidali, torminibus ex calculo, ventriculi inflatione cum praecordiorum an-Xietate. Praeterea etiam excretiones saluberrimas , perspirationis nemre, urinae', alvi & sanguinis quoque sinceri, per menses & sedis venas, efficaciter pediluvia promovent, sanguini liberum commeatum conciliando, eundem attenuam
do & ad excretoriorum tubulos alliciendo. Neque minus graVes capitis pectorisque allectus arcent & praescindunt, maximeque eos, qui per Periodos accedunt,quin quotidianum eorum usium truces periodicas cc phalalgias abegisse, ipse expurius novi. Sunt quoque qui in febribus intermittentibus pedi lux iorum usum suadent, die quidem intercalari vacuo, nec siae salubri effectu, uti patet ex Obs riso e. ILAn. G. Misc. nai. curios de quartana pediluvio sanata & quae No ZACK desι lib. Secl. XILeap. Io. plura hanc in rem habet.
Monendum tamen , quod longe felicius suc- Catir ω incedat pediluviorum operatio , si plenitudo lan- ς guinis per venae sectionem in pede prius imminuitur, si circa tempus somni administramur, nec pedes post eorum usum refrigeramur, sed calidi servantur & in lectum transferiantur, eoque laeto , auditor per universum corporis ambitum redditur perspiratio. Cavendum vero est, ne pedes lavacro immittantur eo tempore, quo mensum fluxus imminet, aut jam ex lolvitur, eo quod obvertendo ab utero & ad inferiora invitando sanguinis appulsum, ut ipsum profluvium vel list,tur, vel intercipiatur, efficiunt; contra ea aliquot ante statam menstruam periodUm dies, ad promovendum fluxum egregie faciunt, praesertim si temperata emmenogo a vel pitulae ad montem Buccneri paratae, simul in usum irabuntur. Αbstinendum quoque quani maxime a pediluviis constringentibus, aluminoss, sulphureis, adr siccanduin molestum pedum sudorem , oedcmata discutienda , ulcera abigenda, it cm s doloribus podagricis pedes exercentur ; siquidem iisdem non sine periculo materia illa virulenta ad interiores nobiliores paries retropellitur. Et quoniam communis servidus in Carolinis sons, vulgo dri Prudet. virtutem quam maxime repellcntem possidet; providus utique lavacri ex eo usus esse iubet, in omnibus passionibus, ubi inaleria Vitiosa externo coiporis cortici inclinabit, ac praesertim in doloribus arthriticis & podagricis.
Inter remedia externa, dotnestica & facile pa- Afferes rabilia connumeranda etiam clysmata, sive enemata, quae nihil aliud sunt, quam decocta cxcertis speciebus consecta & pcr lyringam ano pro vario scopo & usu insuta. Habent haec multum cum balneis affino atqtie commune. Balnea quippu lavacra sunt partium cxternarum, clysteres vero intestinorum quae cratia , ocantur , qtraecluunt, abstcrghu:t & u contentis repurgant. Balnea vel emollientia lum, vel ioborantia, clysmata pariter pro varia ingrediernitum ratioine, solidas, rigidas, tensas Sc frictas partes molliunt Mlaxant, vel saccidas te ii tono dejectas firmant atque adducunt. Deincers sicuti balnea sola ainplicatione exicrna toti sanguinis humor tun mas-jae virtutem insinuant, ut liberi orona & expeditiorem eorum progress im iaciant simulque salutares excretioncs iacilitent: ita etiam enomatum operatio non solium in Ianguinis S: humorum circuitum, ex immutatione pullus, ted etiam ad excretiones movendas , praeter alvi subductionem, ex perspirationis & urinae uberiori succcssu, luculenter pater. Balnea porro vi pollunt insigniantilpasmodica eandemque in dii sitas spargunt partes: clysteres non minus hac pollere virtute, qui artis exercitia tiaetant quam optime DCrunt. Et denique quemadmodum iministo in lavacrum corpore, congcsi praeter naturam & non sine periculo in certa loca humorcs , ad alias LX ternas& inferiores partus derivantur, quo aquabilis tinsis reddatur ubique commeatus: lic etiam clysmata ad divertendas a poetore & capite sanguinas congestiones, gravium pathematum genitrices, insigni & laudatiit imo usu plurimum valent.
Solent vero clys cres pro diverse medicationis, via scopo ox variis concinnari speciebus. Et sicuti indicationes in medendo ad quatuor potissimum
fines directae sunt, alterantem nempe, evacuan tem ,
517쪽
De balneorum, pediluviorum & clysterum &c. 467
tem, roborantem Sc sedativum: ita eadum etiam clyserum ratio, ut iisdem vel indurata stercpraemolliantur, aut qualitate infesta acria, acida de
salsa recrementa attemperentur, vel contenta in crassorum canali evacuentur, vel languentes intestinorum fibrae & delassatus peristallicus in iis
motus roborentur, vel denique lpalini tunicarum intestinalium remittantur de fibrae strictae nimis vri atte- laxentur. Quod si igitur intentio est duras saeces d- stercora arida humectandi, vel etiam succos acres, salsos, corrosivos, acidos, biliolbs in crassis obhaerescentes obtundendi, clysteres optime parantur ex emollientibus de demulcentibus, cujus generis sunt lac animantium , decoctum rasurae Cornu cervi, pedum vervecinorum dc vitulinorum , avenaceum, juscula carnium pinguia, pinguedines animantium, butyrum insulsuin, dec Etum ficuum, mel, manna, saccharum, decoetum radicis almeae, liliorum alborum, seminis lini, foenu graeci, florum chamomiliae , verbasci, meliloti. Quae quidem ingredientia, quum simul eximiam spasinos relaxandi virtutem obtuneant , in omnibus assectibus spalmodicis, doloribus , subribus, sanguinis congestionibus, de ubi alvus sive propter spasinos obstipata, sive stercora indurata obstructa , commodam de utilissimam
antri. mores stagnantes subducere constitutum est, 1alia ejusmodi decoctis adjecta omne serunt punctum, ut sunt sal commune, gemmae, Erilia- mense, Sedii cense, digellivum Silvii, nec non
ammoniacum. Et certe dimidia salis uncia clysteri adjecta in evacuando majoris efficaciae est, quam aliquot unciae electuariorvi nox purgantibus Concinnatorum. CELSUs jam hunc in finem muriam alvo insundendam suadet, id quod etiam Cum nostra muria, quae de pota dc per clysterem injecta potenter purgat, nec non cum Sed licensi aqua, optime succedit. Huc quoque reserendaenemata, quae ex urina humana, vel animantium
parari selent, ad educendas alvo viscidos ac lentos succos. Neque minus sapo Venetus solutus, egregie pro clysteribus inservit, tum maxime, quando acida, viridis de corrosiva bilis tenellorum adhuc lactantium infantum intestina gravius exagitat. Quando vero sortiori stimulo opus est,
tutius emetica, quam drassca 3c acriora cathar-tica clysteribus commiscuntur, eamqu2 ob causam de Rebecque tu observati. vinum cincticum
clysmatibus in hydrope & apoplegia indendum
Gl re R. rantes clysteres virtute sua non modo in--ues. testinis, sed Sc aliis partibus atonia laborantibus dicati Bnt, Zc ob id varia etiam recipiunt. Quum uidem tunicae intestinorum languentes roboranae, carminativa sic dicta ex usu tant, quae flatus
discutiunt de recrementorum evacuationem secundant, de ex his maxime semina quatuor carminativa majora dc parata ex ipsis olea, baccae
lauri de juniperi. In gravioribus capitis morbis, ut apoplexia, paralysi, affectibus soporosis, auditus
de visus debilitate, utiliter herba rutae, majoranae, rorismarini, saturejar, thymi, salvite, flores lavendulae, spicae adjiciuntur. Ubi palliones ex uteri vitio, maXimeque ejus atonia otiundae, affigunt, ob peculiarem de specificalia quasi facultatem cum fructu adhibentur herbae pulegii, artemisiae, ma- tricariae, sabinae , meiathae, flores cheiri, calendulce, radices aristolochiae, nec non myrrha dc gal-- vanum, de ex his concinnati clysteres crebrius
injecti in restituendo mensium fluxu de expellendis molis eximia pollent efficacia.
Ego quoque experientia edoctus in chronicis virii De
ex succorum impuritate, viscerum prava consti- η--
tutione, insuctu humorumque stagnatione, afiuctibus, praesertim cacheria, scorbulo, malo hypochondriaco , mensium vel hamaorrhoidum luppressione, maximi facere soleo clysteres, quibus admixta amara 8c balsamica, cujus generis sunt trifolium fibrinum, summitates centaurii minoris, carduus benedictus, radix gentianae, scolOpendrium, rhabarbarum, essentia rhabarbari , eli-xir proprietatis, essentia fuliginis alcati lata, spiritus cornu cervi de massa pitularum balsamic ruin. Et solo ejusmodi clysterum usu, desperatos se ad sanitatem reduxisse hypochondriacos testatue HERCULES SAxΟNI A lib. I. prax. cap. I 6. Neque minus roborantia apprime proficua clysmata confici possunt ex vino , quibus etiam ubi vires admodum languidae nec corpus nimis sensibile, as di potest balsamum nostrum vitae dictum. Hinc in Actis Anolle. pag. F98. mentio injicitur clysteris ex vino Hispanico, pipere dc vitello ovi, egregiae virtutis, quod tota nocte retentum, Viscera calefaciat de aliquot horis post 1 orem movear. Quin tam conspicua Elysinatum ad corroborandum univcrsum nervorum systema est virtus, ut ipsos sebriles in intermittentibus insultus compencant. Etenim HELVETIUs in peculiari tractatu, de methodo sebres sine interno medicamentorum usu curandi, perhibet; febres sola clysterum injectione ex decocto corticis chinae cum aqua, vel etiam addito tantillo vini, optime posse perlanari, id quod etiam ALBRECHT , in Misic. nai. cur. Dec. III. An. III. ob f. ta . quinque confirmat oexemplis. Et AEgyptii in quartana pro secreto habent clysterem ex decoeti majoranae libra una de tribus olei laurini unciis, uti auctor est ALPINUs de Medis. method. pag. I 89 addens: hoc ol sere, in me ipsi olim quartana vexato summa eum utilitate usius sum, O nonnullos tribus solummodo hisce et eribus iasios, sinatos fuisse, vidi. s. XXII.
Supersunt denique clysteres sedantes, dolori- vel sed abus complacandis de spasmis solvendis inserviem 'tes. Horum in numero sunt clysteres ex meris oleis , pinguedine animantium de butyro insulso conflati, qui, ubi tunicae coli a vehementi spasmo obsidentur, ut ipsus cavum angustatur, flatus retineantur de dira oboriantur tormina, uti obvium est in colica convulsiva spasmodica, praetenim haemorrhoidali Zc quae ab inhaerente acri caustica a superficie corporis repulsa materia suscitatur, laudatillimae sunt virtutis. De his magnifice admodum ex Veteribus sentit ΑETius, qui lib. IX. cap. de eotica clynerem antispasmodicum parari jubet, ex but ro recenti, adipe anserina, gallinacea, medulla cervina, adipe ursina, cumino, soliis rutae, nardo Celtica, castoreo de oleo ru- taceo, addito hoc praecepto: utere hoc φθιn v hem mitibus doloribus, evacuatione tam prius Peralium e serem facta, ct post hora Daιium mensuram unam mediocris poculi tepefactam infundect jube quiescere ae aliquandiu pharmacum retianere, atque ita divinam ejus videbis facultatem. Quod si vero spasmis nimius aestus sanguinisque orgasinus jungitur, ut in doloribus capitis, arti culorum , hannorrhasiis, clysteres cum sero lactis, vel lacte ex emollientibus de anodynis quam optime injiciuntur, floribus scilicet chamomillae ivulgaris, sambuci, verbasti, meliloti, nec non croco , nitro depurato dc oleo mystalarum dul- .
518쪽
cium. Non minus in pathematibus spasmodicis, epilepticis de convulsuis motibus, ut specifica aue dantur ex usu est. In hystericis quidem pathem tibus sagapenum, asa laetida oc castoreum accommoda sunt. In epileptico & convulsivo insultu , radix , semen & flores poeoniae, succus
lumbricorum terrestrium, liquor cornu cervi succinatus, utiliter commiscentur; cujus generis clystere eκ antepilepticis & tinctura castorei parato Primiparam epilepsia tentatam egregie esse levatam testatur HARDERUS in Misc. nai. cur. Dec. III. A. II. obs. I .
Hi itaque clysteres pro varia medentis intentione amplissimi in praxi medica sunt usus, quem CELSUs lib. II. eap. II. sic in compendium sistit:.ami ductio per lotiones semel vel summum bis nouomittatur, si eaput grave es ;s oculi caligant; smorbus majoris intestini es, quod Graeci κόλον nominant ; si in imo verure aut in coxa dolores sunt; s in stomachum quaedam biliosa concurrunt, vel etiam pituita eo se,' humorve aliquis aqua smilis
eonfert; si sipiritus dissicilius redaitur; s nihil per
se venter excernit; utique , s juxta quoque stercuses, ct intus remanet, aut sper coris odorem nihil dejiciens aeger ex spiritu suo sentit; aut si corru tum est, quod excernitur ; auis prima inedia febrem non sustulit ; aut s sanguinem mitti, quum
opus D vires non patiuntur , tempusve ejus rei praeteriit; auis multum ante morbum aliquis po-ravit; auis is, qui saepe, vel sponte aut casu Pumgatus est, subito habet alaum suppressam. Praeter ea autem quae in superioribus de enematum in variis morbis utilitate passim inserui, tenendum adhuc, quod in genere quam maxime conducant his , quibus venter aegrius descendit &somachus imbecillis medicamenta ad subducem duin emcacia sustinere nequit. Pariter in febribus continuis & exanthematicis praestat semper clysteribus & venae sectione , si opus est , curationem auspicari, & sub eadem etiam si alvus clausa , clysteribus insistendum. CHRIST. qumque LANGlus in Μisc. natur. eurios omnibus vulneratis serio commendat clysinatum usum, ne alvi supi ressio inflammationes vel languinis flagitationes augeat. Possunt etiam clysteres aliis adhuc quam quorum meminimus usibus, Pro v ria morbi ejusque causae conditione , adaptari;
quo inprimis reserendi illi, qui in diarrhoeis, dysenteriis ic intestinorum erosione, tam ad acrem humorem contemperandum, quam eXeLS partes consolidandas summo injiciuntur cum studiu , conficienda ex decocto pedum Vitulinorum, vitello ovi, sevo hircino, bolo Armena, tragacantha, succo cancrorum fluviatilium, spermate ceti , balinino de Copaiva & sulphuris therebinthi
Et licet clysteres enicacia sua proxime am-ciant intestina &. in substantia & materia crassi
rum limites non transcendant; nihilo minus tamen eorum Virtus, non modo ex intestinis, tanquam partibus nervosis & quae cum reliquis ne vosis corporis partibus exquisitum consensum alunt, ad alias & remotas etiam propagatur,
sed & ipsi languini ac lymphae insinuatur. Prius
ex eo patelcit, quod clysmata, si nimis acria, t ne AvICENNA Can. meae lib. I. Sect. IV. cap. T. febrem accendant, emeticis imbuta vomitum moveant de dolores vel in supreina corporis regione complacent ; posterius vero nutriens, confortans stupefaciens eorundem iacultas testatum facit,
di quod, ut quidem fidem iaciunt Act. Angi. pag. y98. spiritus vini per inserius os injectas
longe magis inebriet de infatuet, ac si eadem mensura per oesephagum ingurgitetur. Potissimum tamen conspicuus est clysterum in intestinis tenuibus doloribus & spasticis constrictionibus laborantibus effectus, hanc mavime ob caulam, quod illud crassbrum amplissimum colon tenuia cingat iisdemque ubique sit circumvolutum, eaque propter in um eidem emolliens & paregoricum clysma, blando tepore suo, contigua tenuia simul assiciat, & penetrante per tunicarum poros vapore, iisdem facultatem insinuet, haud secus ac vesica decocto emolliente repleta extrinsecus apposita, in magnis internarum partium dolorihus, spasmis 8c inflammationibus levamen affert praestantissimum.
Ut autem saluberrimus clysterurn effectus eo C-- lis certius obtineatur, utique in eorum, haud μ v mcus quam in aliorum sanitatis praesidiorum usu, circumspectio adhibenda & necessariae quar- da.dam cautiones tenendae. Nimirum sunt quidam adeo sensibilis naturae , ut intestina clysteres plane serre nequeant, & ipse viderim, colicos alio que dolores eo magis increvisse, quo plura clyμmata injecta , qui postea solo intemo conveniemii laxante eximie levat L Et sicuti in his clys. terum injectio non urgenda; ita etiam acres non statim applicandi, quando alvi excrementa dii lius retenta, ne plus trahant ad infatista intestina & obstructionem obfirment, sed potius praemittenda his enemata, quae laxant, lubricant, stercora emolliunt de evacuationi viam pandunt, uti perite monet MERCATUS Iib. I. pag. 64. Post passum quoque clysterum usus tempestivus minusque proficuus, eo quod ciborum concoetionem atque digestionem interturbat; chyli elabo
rationem & extractionem impedit ac nimis celeia rem ingestorum evacuationem proritat.
Neque etiam alvum crebro nimis & jugiter E minita. clysteribus iblicitare expedit; tum quia virtutum intestiliorum expultricem sequiorem reddunt, ac ut natura iis assuefacta ossicii spontaneae eκ- cretionis obliviscatur faciunt; tum etiam, quod subita & repetita crebrius liquoris clysmatici vel nimis calidi, vel perfrigerati infusone , ordinata illa & naturalis fibrarum intestinatium tensio laedatur & inordinati motus provocentur, acquum nullum eiacma applicari possit, quocum non simul flatus intrudatur, flatuum metuendus sit proventus. Praeterea quia intestina etiam crassa partes sunt admodum nervosae, omnia quae nervis sunt inimica, frigida scilicet, acida, austera, diastica virulenta & salia acriora, optata, narcotica, item adfringentia, penitus ex clyst rihus dςbent excludi, ne motus intestinorum
perissalticus inde laedatur, vel destruatur, quoialvo, ciborum digestio cum saluberrimis secretionibus & excretionibus ex voto succedit, quo destructo , intestina spasmis, flatibus de secibus multis cum molestiis obsidentur. Quibus denique addi etiam merentur praeclara CELSI I. c. monita, servanda, inquientis, ilia sunt, ne ducatur ulla eruditate siubsantes; ne in corpore infirmo, diuque in adversa valetu ne exhausto neve tu eo . cui fatis alvus reddit quotidie, quive eam liquirim habet; n e in ipso aeresionis impetu, quia . quod tum infusum es, alvo eontinetur, regestumque in caput, multo gravius periculum escit.
519쪽
De aquae frigidae potu salutari.
CAPUT XI., De aquae frigidae potu salutari.
f. I. IN hae de salubritate frigidi, inprimis aquae purae, potus, disquisitione, duplex potissii num
nobis agitandum est argumentum. Unum, quo demonstremus , quid ab humido potus,utilitatis, ad sanitatem, vel integram conteruandam, vel labefactatam recuperandam, sit exspectandum. Alterum, ut evictuin demus , potum ejusinodi, ob id etiam quod frigidus est, peculiares saluberrimas exserere virtutes de medicinae pristabilis
Sane perutile ac necessarium esse, humidum ac diluens potus elementum, ad conservandos vitales machinae animalis motus, comprobant multa. Omnis enim corporis humani structura fibrosa est de vasculosa. Singulae ipsus flexiles partes ex innumeris majoribus , minoribus, minimis de tantum non infinite parvis canaliculis coagmentatae. Atque per horum alveos fluida perpetim seruntur, progrediuntur de circum,guntur. Docent haec omnia uberius anatomicae, maximeque immortalis nominis RUYSCHII, injuctiones Ze observationes exquisita . in hoc autem fluidorum per solida progressu continetur vita , atque illo per tenuissimos tubulos cursu a solvitur nutritionis, tecretiduum atque excretionum negotium ; sine quo nec sanitas, nec partis
ullius lanetio potest conlittere.
Quod igitur per tubulos adeo exiles in corpore vivo de simo decurrit fluidum ; utique esse debebit valde tenue. Atque etiam sic esse evincit experimentum nostrum, quo constat , 1 inguinem sani hominis e vena millum, libratum dein vase amplo fornaci calidae impositum, iacta luccei sive humidi exhalatione, tres partes amittere, restitante tantum una sicca de solida. Neque tamen Venosus languis genuinum de subtilitate de fluiditate omnis in corpore sanguinis seri testimonium , sed is , qui corde de majoribus arte riarum ramis continetur, longe tenuior, eundemque vel triplo majorem humidi quantitatem habere, haud est improbabile. Nam si quis potum de cibum , a sano de operoso homine assium solitum, ad siccitatem reducet , computatione facta , novem circiter liquidi paries , ad unam lolidi, inesse, patebit. Lac quoque, quod ui-hil aliud, quam extractus ex alimentis luccus, ex quocunque sere animali depromtum, perdestillationem ς minimum septum liquidi paries la gitur , relicta duntaxat una solidioris massie parte. Lymphaticus quippe de chylosus liquor, qui subclaviae venae succei live copiose infunditur, sanguinem diluit insigniter. Sanguis autem humido sic imbutus, pergit ad dextrum cor, ex quo mittitur in pulmones, in quorum vasculis& vesiculis , hausto per inlpirationem aere, conquassatur, atteritur de quoad minima intime mil-cctur. Quo floridus Se fluid .llimus redditus , venit in sinistrum cor , de ex hoc in universiam corpus diffunditur, pro subeundis secretionibusti excretionibus obeundisque sunctionibus variis , quibus factis, per venas tandem iterum con-stuit in coro
Patescit jam, quam necessarium sit ad miritionem de vitalem sanguinis motum, humidi elementi , multis modis lolidum seperantis connu-hium. Ex 9uo porro facile colligitur, non tam adversum esse vitalibus humoribus humidi, per potum , nisi fuerit insalubris, assumti excessum, quam illum , qui in cibis solidioribus admittitur. Vicissim expedita est ratio, quare ex desectu potus, sceminis cic vitae sedentariae addictis , multa longae de graves passiones, a succorum spissitudine de facta inde minimoriun tubulorum ob structione, accidant. Innotescit quoque, cur ad arcendas Sc persanandas, acutas aeque ac chroni cas palliones , non certius, tutius de magis praesens sit remedium, quam humectantiade diluentia. Quorum in numero sunt Veterum ptisanae, serum lactis, aquae minerales de medicatae, thermae de acidulae , decocta de insusa vegetabilium cum aqua. Neque minus in promtu est causa, qui fiat, ut pharmaca maximarum Virium, ex
minerali regno petita, in gravibus rebellibus de diuturnis passionibus nihil sere eximii prasent, nisi accesserit humidum susticiens, vinulem in
Permoverunt me haec omnia, cum aliis rationum momentis, ut jam ante viginti de 'uod e currit annos peculiari dissertatione assererem :aquam esse medicinam univerialem. Non tamen omnem. Sunt enim variae, saepe non salubris indolis aquae. Sed quae panacear nomine digna, levissima est de purissima, heterogenuiS, te restribus de salinis particulis destituta. Quibus d tibus splendet potii simum pluvialis, ruri in aere libero, non ex stillicidiorum compluviis collecta, nec non destillata. Talis enim iubtilis, pura delevis aqua subit expedite corporum .intima , quae dura cie rigida mollit atque mulcet, firmioren . queiplorum compagem eliquat atque distolvit. Umde, uti oeconomis notum est ac coquis, ad promtiorem ciborum , qui compactioris tCXturae, c ctionem , item ad eluendas maculas abstergendatque sordes , adhibetur utiliter. Neque ea- propter dubium est, quin in humano corpore, rugidas praeter naturam fibras mulceat atque adeo adversus inde oriundos multos dc difficiles morbos , praesidium sit certe probatillimum. I. VI. Quae quum ita sint, de salubio: potus aquosi dubitabit quidein nemo ; led id etiam actufiigidus conducat de ipsis in morbis sit praesidio,
certe arbitrabuntur non omnes. Grave de noxa potus frigidi est ariis nostrae parentis, HIPPOCRATIS, jam testimonium , quod libr. de intem. Uin. V. f. I 8. sc habet: frigido pο- tu , si quis in considerate utitur , Dasmos O rigorem inducit. Nam exitu inquinamenta prohibet, θ' osibus ct cerebro bellum iudicit. Et sane calidi sunt in omni animante humores. Frigus autem, vitae ipsique servientibus motibus, censerur insensissimum. Nam succos dentat fibrasque de ex his coagmentata tenuissima vascula constringit. Quo secretionum de excretionum successus interturbatur, ipsique libero languinis progressui, in quo maxime vitae sanitatisque ratio est posita, ponitur obex. Docet praeterea ex perientia: graves, immo funestas, multas,chronicas de acutas passiones, a frigido potu fuisse ii ductas. Inflammationes scilicet ventriculi, intestinorum Sc pulmonum , morbos spasmodico- convulsivos,asilamata, phthisn, hydropem, hecticam, hypochondriacum malum, menstrui Sc hae-R r morrhoi-
movisse morum morborum per aquam.
520쪽
morrhoidalis fluxus suppressionem, indeque ortas gravi: simas totius syssematis nervosi palliones de quae id genus plura.
Licet autem haec negari omnino nequeant; neutiquam tamen ea propter frigidnm potum penitus csse damnandum censemus. Dabimus potius rationis de cκperientiae suifragio evictu ri : eundem quandoque medicinam praebere, enicacem non minus, quam salubrein. Frisiis enim ipsum naturae humanae non adeo adVertum est ac inimicum, uti vulgo putatur. Observamus certe , homines de animalia frigidarum septentrionalium regionum, frigus non modo se re innoxie, sed de longe robustiora, vivaciora &Decundiora esse iis, quae sub calido coelo vuvunt de aluntur. Tempore hiemali, sub couistitutione aeris quantumvis gelido, cpidemici morbi gravi ili mi, nec non anomalae februs, rari res iunt minusque infestae , quam aestatu de coelo regnante auiuoso. Experti sumus id jam per aliquot annos , quibus ob aestatis servorem nimium intolitamque siccitatem, ubivis sere, Varii generis anomalae febres , acuis de chronicae, nec non dysentericae, populares habuerunt circuitus de stragem ediderunt haud levem. Atque etiam huic inlalubri aeris de temporum constituti ni siccae nimiique calidae, illud haud immerito videtur tribuendum, quod ab aliquo tempore,
maj ir semper mortuorum fuit numerus, qualia natorum. Nemo porro non novit, suo coelo sereno frigido, spirantibus ex oriente dc borea ventis , vires esse vegetiores , ciborum appetun-tiam cum digestione promtiorem ipsumque si,mnum ibaviorem, ac aestate de sub atmosphaera levi ac calida , cujus indicium fert mercurii in bur metro destensiis. Frigidus enim aer elasticus cli de expansivus, fibrasque stringendo,robur ipsis addit, eaque propter cordis omniumque vasO-ruin systallicum motum intendit. Cujus in confirmationem iacit praeterea domesticum, sed ciriosam experimentum, quo e natum carpionis majoris cor adhuc palpitans, simulac aquae tepidae injicitur, illico motum intermittere, in stigidam projectum cundem repetere, iterum calidae commissum, amittere, & in frigida postea aliquandiu adhuc concuti cernitur. Ne dicamus, pisces in aere frigido aliorsuin delatos, diu vitam servare, in calido autem brevi Exspirare.
gidum aquosum potum quodique , uti antiquissimus Sc communissimus, ita etiam si luberrimus. 'Non leviseni n hanc in rem momenti est observatio, quod qui potibus spirituosis, cerevisiis inebriantibus , vino & aquis sic dictis vitae liberalius utun-ter, gravissimis morbis stequentius assiciantur, apoplexia scilicet, paralys , suffocativo catarrho, capitis doloribus, phthis, hoemoptys, peripneumonia , hydrope, calculo, podagra, hinmorrhoidum turbis de inde oriundis pathemati-hus, nec non internorum aeque ac externorum
sensuum vitiis. Illi vero qui frigidum de simplicem aquosum potum bibunt; longe rarius omnibuς his diris malis suiu obnoxii, sed corporis de animi vires habent integras, appetitu pollent
meliori , albos otiam dc compactos , nec eXesos dentes gerunt. Nec ea propter ratione caret illud Turcarum praeceptum, quo vini potus ipsis serio interdictus , tum, ut occasio praeicinderetur cbrietatis sensusque interni sibi conssarent semper, tum etiam, ut in calido lub quo degunt coelo , vita oc tantia. iuriaretur integra. Λω
que etiam in Italia de Hispania, ubi calidior atmosphaerae habitudo, solennis est stigidus , quin
glaciatus, potus, quo aestum restinguunt tam utiliter, ut, sine eo, vix sanos esse incolas, optimates prasrtim, vini potui sinul indulgentes, res
cxperientiam constet. De quo testis gravis est RAMALLIM, de tuenae princi' valetud. cap. V. perhibens: pro sustulari bmia scio a divina b nitate , ad repellendam aeris a tirutis violenuam , nix es accipienda , in regionibus proeserima calidioribus, ut in Sicilia, regno Neapolitano ac tota fere Italia, tum profanis,tum pro Uris corρ rotis. Ubi enim, uti aliquando evenit, cum per hiemem vel paucae nives, veI nulla delapsae fuerini, ac propterea nivalis annona caritate laboreiarur, anuus ille pro nefaso habetur. Nec observa tione carra, quod in hujusemodi casu, longe phiresct graviores morbi vagati fιerint, quam ceteris
I. IX. Quod si autem in modum, quo stigus in potu salutarem exsequitur essectum , inquiramus ;praeter id , quod motum intestinum partium in sanguine, intensorem , cum inde pendente calore attemperat, a roborante facultate eundem potissmum repetendum csse censemus. Enim vero robur de imbecillitas in genere, quae partibus corporis vivi de sani insunt, non secus ac in universo, ad virium motricium quantitatem , vel auctam, vel imminutam , referri debent. Deincers robur animantium Vitale , ccrtam in
fluidis 8: solidis dispolitionem requirit. Quo magis quippe solidae partes tenis, frictae de compactae , quo copiosior liquidi tenuissimi, quot
in sanguine prael urtim arterioso & poroso nervorum contextu continetur , est in pta tes influxus: O validior lolidorum, eqoue expeditior liquidorum crassiorum per canales est motus. Contra ea, quo remissiores fibra , 1blidas corporis partes componentes, quo parcior fluidi mobilissimi a terioli de nervosi influxus, eo major ad motum
imbecillitas de in circumagendis liquidis deseetus. Plurimi porro morbi vel a stasi, sive quiete persecta , vel a stagnatione, sivα lentiore hum rum progressu , dc ingignuntur , dc 1 issentantur. Et hae morbificat caulla pendent ab clatere de motrice solidorum vi amminuta. Frigoris at tem in universum is in corpore esseclus, ut fibras stringat atque adducat. Igitur, quando potus corpus subit stigidus, laxatas 1blidas partes moderate constringendo si at,quo dum non modo vasorum diameter minuitur, sed de impensior fibris conciliatur resistentia, humorum etiam motus partim liberior redditur de inpeditior, partim quoque alio determinatur. Ex quibus utique fit planum, frigidum potum, ob roborantem hanc suam iacultatem ad praescindendas humorum stagnationes 8c excutiendam quae in vitio est materiam, adeoque morbos Se arcendos, depers mandos, usus este longe saluberrimi. s. X.
Iam, ut propius accedamus ad scopuIn, omnis medicatio eo dirigenda, ut non tantum temperata mixtio in humoribus, verum etiam symmetria de legitima proportio in vitalibus motibus , conservetur. Ad hanc autem obtinendam , transcuncium interdum ad extremum contrarium: Et ipsa illa generosa remedia,quibus magna juvandi virtus inest, a temporie desciscunt de ad extremum quoddam inclinant. Nam scite non minus, quam vcre, tradidit MARTI ANUS Comment. in Hippocr.do humid. uiu , pag. Ia8. mediocrιtas, inquiens, in calefaci do rigυπ- riendo,