장음표시 사용
11쪽
itur,fiunt enim qui Nicomachum hanc morum doctrinam voce no scriptisi patre Aristotele ac episse at* hunc deinde librucomposiviisse arbitrentur.horum ego in alijs malo in hac parte auctoritatem sequi,non.n.tantς doctring sutile Nicomachus dicitur,ut talem librum,qui potius viribus pateri us squari videtur,coponere potuisset a rdo aut fiuius doctring,si ad alias scientias,se facultates comparetur,ut aperipateticis platonicissim acciepismus,talis esse videtur,na post grammaticam re rhetoricam si ad philosephiam ascendere volumus, danda est opera arti disseredi, qus logica dicitur,deinde philosephia moralis statim est percipienda,quo eius doctrina tanu cultura quada vitiis radicitus extractis cupiditatibusq; repressis ammas expeditus non solu ad operandu semper cum rech a ratione, sed etiam ad speculandum contemplandust, aptus relinquatur.praeterea si ad speculativa actisua philosbphsa ordinatur, ut aiunt, proculdubio ipsa moralis piscedere,utiis speculativam scientiam debet,exquo fit ut post argumentandi diisserendiq; doeirina,quq utram philoIsopini partem,veluti quaedam via videtur pri cedere,hςc sit nobis amplectenda iacultas, s pertinete scientiam ordinem seruare voluerimus.hac assthabita at percepta,ceconomica deinde,& ipsa demum rei ciuilis doctrina sumenda est,na sicut liber de physico auditute habet ad reliquos libros philosophiae naturali te moralis doctrina se habere videtur ad reliquas partes philosophiae activae. Continet enim prima elementa primam principia, ital moralis in ordine praecedit, deinde oeconomica, demum ciuilis uitur disciplina, atq; ijs cognitis quibus a stiva philoisphia continetur, gradatim postea ad speculativam ipsam acceditur. Diuiditur alit hoc opus indece libros in manifeste patet,sed quid in uno quo libro contineatur in aliis locis comodius indebimus,dicere tamen breuissime postlimus,quod in primo libro philosephus vltimum finem humanum nobis proponit at ea diligenter describit designat in secundo considerat de virtute, ostencit quo acquira tur, ecquid ipsa sit in genere re in conium . in tertio docet de principiis operationu nostra/mm,oc declarare volens in specie unaquam cp virtutem incipit determinare de sortitudom re temperantia. In quarto prosequitur declarando liberalitatem magnificentia,& resis quas fradatim virtutes morales excepta iustitia. In quinto determinat de ipsa iuuitia,&squitae oc bonitate. In sexto docet de quin phabitibus,5 virtutibus inleslecticis. In startimo de heroica virtute e continenti de c6stantia tum de voluptare,ec dolore ut sunt obieci a illaru dispositionum. In odiatio de amicitia, es speciebus eiusde. In nono decondistionibus re proprietatibus amicitis.In decimo de voluptate,ut inueniat eam qus inicitaucomungitur,deinde de inram inicitate,sed pKcipue de conleplativa cosiderat ut locis suis Patebit.hic aut moralium liber ad eam partem philosophis reducitur,ea activam appel/lant,non quia speculationis tuhil contineat doctrina talis,tal quia ad actione tan' ad ulteriorcm,oc ultimii situm finem ordinari videreir,ati hoc etiam speculatius,ae actius inter sese scientis disserunt quod speculatius speculatione,& contemplatione terminantur,actius vero praeter speculationem ulterius etiam actionem requirunt at* ad eam ranu ad ultimum finem diriguntur,ut diximus. modus huius doctrins, quo in hoc libro philosephus utitur partimestresblutivus, partim demonstrativus, non a priori sed aposteriori,oc des monstratione, luia res est quc non est ex principiis necessariis ut fit in scientiis demonstrativis,ubi materia patitur talem modii doctrins,oportet autem modii doctrins semper a comodare materis atm subiee o circa quod talis doctrina versatur,sed materia disciplinaemo alis Waria est arcu ex iis quae ut plurimum fieri solent,ec quae non stat necessaria, qua/re modus doctrinae non debet esse demonstrativus a priori, ita a posteriori,ec ab essectu.
E st enim ut philosophus in primo'ethicorum inquit,hic principium, quia res est atque si id sufficienter constet, non est opus: scirepropter quid re quam ob causam est, desubi cto autem huius philosophiae moralis.& ii plures opiniones Merri soleant, illa tamen prν clarior esse videtur, quae dicit subiectum 'esse ipsum hominem ea ratione qua liber est in agendo.nam sicut medicina considerat hominem secundum ea quae *ectat ad eorpus, sie moralis philosephia considerat hominem linerum,& de homine ea quae sunt animi in virtutes,ec operationes,ec alia eiusdem generis quaevrproprii assectus competum es , sed iis primissis iam ad explanationem libri ethicorum accedamus.
12쪽
INDEX CAprTvM ETHICORUM ARISTOTELI sSTA IRITAE AD NICOMACHVM.
E Uniti et Ii boni appetitu ac finium diuersitate.capa. car. I. Qiiod onus agibilium finis qui ciuilis sit facultatis. cap.II. car.et. De modo procedendi ec auditore moraliaeap.I II. De summo bono oc reeia auditoris educatione.cap.I III. uod felicitas non sit voluptas,honor, virtu aut Auitis, cap. t. car. s. Quod non siti a.cap.vi. Car. De selicitatis subiecto substatia &prsceptis in unaquam scietia seriatasta . H.carito. De dictorum antiquorum eum oera sesicitate consensu ac de triplici bono ad selicitatem
Demodo altequendae selicitatiscap.I Miniod quis in nae vita disendus sit selix re quid felix. capac. Qiuod posterorem sortunae ad destinctos pertineant. cap. XI. Quod felicitas bonum sit honorabile potius u laudabilexapaci I. De duplici animaeparie ac virtutis diuisioneae .XI II. Capita secundi libri. productione uirtutis intesIed tuae ac moralis. cap.I. od virtus ab excessu Ac desectu corri aditu ad mediocres iclinas opatiora.'
uod virtus moralis fir eirea voletata esse tristiti R. 32.I I I. DIIcrimen inter iusta agere iiivea ere. p. m.
de duplici mediocritatere inmiti, stibistarit .e 2 vi.
J Iediocritatum inter diro extrema dii 'osti .c m.V Uc Uirrulum ac vitiorum mimia mi ositi P . 2.VDI. De praeceptis quae ad ipsiim medium duci Inrae P. X.
mira fereti talia De Voluntario & inuoluntario. cap.r.
De consilitatione. Can. VI. De voluntate re luntate assecti bil p.ror. De iis quae in nostra s ' restate. cap. . Petortitudine ac sortica l. De t ridilium cliue sitare S fortitudinis extremis. p. II. ii iam modi fortior finis non vere. cap.VI II. De proprietatibus ibriitudinis. cari. IX. e Vm rantia. p.x. Quod vivetis sint cuoiditanim species. p M. TDe temperantiae extremi apac II.
De liberalitate re eius extremis. . I. De magnificentia,& eius extremis.cim
De maenanimitate Ac eius extremiq. Cap.IM. Pe modelita eius D extremisca . .ge manIdetudine riusin extremis. ea . U. De affabilitate eiust extremis, cy2 V i
13쪽
Deiustitia iniustitia 5c modisiniusti.cap.I. car.7s. Quod iustitia particularis,ec quos lexae .II. Or.7'. De iustodistributivocap. II. car.8I. De iusto commutativo.cap.II II. car.33. Derepassionenummo, di indigentia. p. in car.31. Deinlusiotustociuili herili,5 oeconomico. p.VI. car.83. De iusto naturali relegitimo. cap. II. Car.'o. Detriplici nocumento quod alijs irrogatur. p.vIH. Car.9Σ. Depatii niuriam.cap.ix. Car. 23. De aequitate α bonitate aequo &bono. paci . mr 'GDe facere iniuriam.capacI. . car 98.
Habituum intellectualium enumeratio quod scientiae obiectum aequae proprietat ae
inutilitates apientisatqueprudentiae.capacri. car, 13. Tenatiua virtute,virtutum,o prudentiaeconnexione. pacIII. car IzI
De heroica virline continentia re earum oppositiscap.I. ear I De continente ec incontinente. p. l. Gr.ΙΣ . Quonam paelo continentes agunt. p.ri I. car.IT Circa qliae continens & inconlinens versiatur.cap.Irar. car.Ho. Quod circa delecitabilia praeter naturam non sit incontinentia,& eius di sint species.ca put quintum. car.I 3T. De incontinentiairs,voluptatum ditarent is& vitio humano. pNI. car.I33. Decontinenteincontinenteconstante Oc mobili.cap.vH. car.I3 . Diserimen incontinentis ab intemperato.cap.vi II. car.I3s. De continentis repertinacis conuenientia Sc differentia. p.Ix. Or.I38. Qiiod prudentia Sc incontinentia simul in eodem non sint. cap. . carit 39. Devoluptate.cap.XI. car.I o. Improbatio rationum de voluptate.cap.ra r. car.I I. Devoluptatum sipeciebus.cap. xHi. car.I4 . De corporeis voluptatibus. cap. cI III. car.I4sa
14쪽
De amabili cap.II. cam4y. De speciebus amicitiae. p.III. Car. Is I. Q iod studiosa amicitia proprie dicatur amicitia at vero per accidens. p. III i. car.I13.
Qui dicendi amici,oc qui ad amicitiam apti.c M. In qua amicitia plures politant esse amiciaeap.VI. De amicitia in excellentia.cap.VI I. Qiiod amicitia magis consistat in amare quam amari cap.VI II. De cit illi amicitia. ap.IT. De speciebus reipub.cap. x. Deamicitia regia, paterna economica aestaterna capaci.
De amicitia sodalitia ec filiaticap.xii. De duplici iusto oc de compensanda amicitiacap.xIII. V De querelis amicitiae in excellenti aede abdicatione.capacIIII. Capita noni libri.
Quae conseruant amicitiam. p.I. Quod singulis pro digilitate sent beneficia rependeta ap. II. Qitando saluanda amiciti cap.III. Quae opera amicitis &v nonsimprauorum. p.IIII. De beniuolentia. p.va De concordi ap.UI. De beneficentia cap.VII. De amatore sui. p.UI II. De amicis sesicis cic quibus indigea U.In
In qua fortuna sint habendi amici.cap.xi. De praecipuo munere amicorum di honorum εἴ malorum amicitia.cap.xII. Capita decimi libri.
De voluptate. p.I. Opin o Eudoxi de voluptateaeap.II. Dicetiu voluptate non elle hqnu confutatio oc si non omnis expetibilustae .rii. mDI 84. Qi ita non sit voluptas aequomodo operationem perficiat p.IIII. car.I36. iod voluptates interse specie differantaeap.ri canI39.
De selicitate p.vi. . car. 3I. De seliestate contemplati ua. p. II. Car.I93. De felicitate acti a praecipuo munere operationis. cap. III. canis Paoratio operis p. X.
15쪽
ARISTOTELIS STAGIRIT AB ETHICORUM AD NICO.MACHVM LIBER P R I M V S
IOANNE ARCILO PYLO BYZANTIO INTER LETE, CUM DONATI ACCIA IOLI FLORENTIONI COMMENTARII S.
uniuersali boni appetitu,ae finium diuersitate Caput primum Mnis ars,omni doeti in atq; :ctio: bonum quodda :bene ueteres bonum ipsum id esse dixerat: quodnia appetunt. Finium autem differentia quaedam uidetur. quidam enim sunt operationes: quidam prso ter has ipsas,opera quaedam. Atque in quibus prster. operatiora alij quidam sunt fines: in ηs ipsa opera sunt operatio ibus praestabiliora. Cum uero complures sine aetiis,&artes,atcyscientiae: fit ut multi sint etiam fines. Medicinae nam finis, est sanitas.artis extruendaru nauium,nauis. secvItatis rei militans, uictoria. 6 8c familiaris rei gubernandae:diuitiae. Quae autem talium,sub aliqua una postentia sunt,ut ars conficiendorum frenorum,caeterae omnes instrumentoria equestrium effectrices: sese habent ad facultatem equestrem,& haec cum illis, omnis, actio bellica: ad militarem facultatem,& ad alias alis simili modo: in is omnibus fines earum quae rationem architecturς subeunt,magis sunt expe. ν tibiles,st omnes fines inferiorum.& illi enim horum gratia expetuntur. At
nihil interest siue fines actuum, ipsae sint operatioes, liue praeter ipsas aliquid aliud: ut in dictis facultatibus intueri licet. COMMEN.
lnis ars onmis p doctrina Aristoteles philosophus in hoc ethieoru siue morata , , libro,defclicitiite humana considoans dotae intendit ea omniauiuibus homo quo Q
est Pla sed cii vires &potetias habeatiquibus est apta ad eam acquirendamaea au/ . c I videatur posse acquiri nisi sit antea quoquomodo priccsgare cognita : ideo philosore ab T ia , --phum Aristotelem finis ultimus in rebus humanis,sic necellario com Osccndus est homini volen Pr, o, .st . ri eum consequi:ncuti sagittario signum quod amngere intendit.Videiadum est iram: quid ipsa se licitas sit.Verum antea quaerendum si est.Quaestio enim si est,prxceditqucstionem quid est: verit ρ - λ ... philosophus in libro postmorum. Igitur in hocprimo libro inqui At philotimus sitit felicitas,& V Τμ- cum sit quid ea re qualis sitire si fieri potar thbmo eam acquirat.Qua propter riserio & ordine haec in spi possint: diuiditur hic primus liba in quatuor tractatus. l n primo inquirit utrum selicitas si re trum homo posuit cam acquirere. In secundo diffinit Micitatevi & coiiderat quid io a sit & in quibus rebus sit aut non iit. In temo aute a quo est innet ar causa & in quo in rana in suta Ethuacci. A
16쪽
iecto ipsa Mibitas. In quarto vem ostesidit qualis est Hicitas & in qua animae potentia emistin Primus tractatus est exordium totius libri & diuiditur in tria capitula.In primo quaerit utrum in rebus humanis est aliquis finis bonusAn secundo ossedit quod in rebus humanis est aliquis finis
optimus. In tertio ostendit quis modus sit tradendi atquecipiendi hanc do nam & a quo auditore. Primum capitulum diuidiriar in tres partes. In prima d arat quod in ictus humanis est ali/qui, finis bonus In secunda ostendit quod in us humanis est finis melior,&p stantior altero me. In tertia soluit quandam dubitationem quae oriri posstr ex diffcrentia finium. In prima igi/tur parte huius primi capituli affert sane conelusionem:quod in rebus humanis est quidam Nunus finis, i conclusio sic probari potest.Si omnis ara: dodrinaractus edelectio bonum appo tunt quoddam quendam finem intendunt,profecto quidam in finis in rebus humanis.At prismum est, ergo & secundum.paret ratio: luia per harc tanqua principia humanarum operationum homo agit omnia quae Vinassumptum de se est manifestum auod ista omnia,& eoruinuquod a intendit&apectitqimam finem: ergo sequitur Me in rebus humanis aliquem finem & aliquod
homo agit omnia quae Vinassumptum de se est manifestum auod ista omnia,& eoru ntiquo iintendit&appetit quendam finem: ergo sequitur esse in rebus humanis aliquem finem & aliquod bonum: auia finis di bonum conuertuntur.Confimat etiam hanc conclusionem diffinitione pristorum de ipseMO Toremetiar de modo probari. Omnia appetunt bonum. Sed omnis ars: doctrinaramis,&elcimo sunt de numero eorum quae sun ergo ista appetunt bonum Sed bonum&Disremorianturiceto ista appetunt finem: tuo sequitur quod aliquis finis intiniichimmanis:Maior probatur auctoritate de diffinitione priscorum de summo bono vel ipso bono m/- . mdum quod ire incipit ab hac sententia o probatione philosophus, scilicet quod est aliquis finis in rebus humanus, ut nos inciret ad consequendum eum adest ipsam Micitatem. APPETERE videtur. Non dicit videntur: quia illa quatuor non accipiuntur collective sed distributive ' ut omnis ars Uctur appetere. Item omnis doctrina disie de aliis.Notandum quota philosophuς in suis libris plerum utitur propositione Vmuersali affirmativa et hic, o in libro misi nim: x t in metaphysicis. Onanta homines natura scire desiderant. In posterioribus item is omnis doctrina
irem quoa 'riltoteles quatuor sum it ad pHbandrin hanc conclusonem scilicet artem,doctri rationum humanam duo sunt principia intellectus -α appetarias. intellectus bisanam sumitur: aut speculativus, aut activus. Appetitus item bisa riam, aut electivus,aut exemtiuus. Inicilectus activus continci sub se artem omnem non solum Proprie dictam, sed omnem scientiam activam. Intellectus vero speculatiuus continet sub se scientiam.quae intelligitur cum dici octrina est xeta ad scientiam. Sub appetitu decliuo ponitur He
sitandisti ac mirar lingula hoc pacto.'s est habitus cum ratione vera factivus constans ex multis experim collectas,que ad usum humanum cons n Doctrina est modiis & via ova aut artem aut sci
ista doctrina morali. Nain omne principium quia consideratiare a morali aut dirigit aut piose accipitur pro executioncitunc illiidein licatur peractum qui est illud: quo exequitur homo res agendas. Bene emo posita sunt ista quatuor. Sta philosophus rividetur sus est ordine praepostero.Nam prior intitur esse doctrina clara,cum sit via ad seientiam aetatum. Similiter prior nescinio, stactus. Dicendum quod incipiendum est a magis notis no/his, et ipsemet posterius omn&r. Sta magis notae sunt nobis aletes ipsae u doctrinae & actus.qriclo. ora quod electi tripli et Primo modo is supra diffinira est' alio modo i est elimus deli rationis: fit acopitur iri rcitio huius. Tertio molao pro operatione volunt . dictitur per habitum 5c dispositionetir,quam habet ad hoc magis u ad oppostlim,vi a . . cipitur in quinto huius. Hic quocunq; modo accipi Homo potest. IPSUM bonum . Diau dii eliciter capitur aut Vere existens: aut apparens. Hic sumi potest illud commuire quod de rit i citur bono. At graece τε ad modo pro bono, modo m summo bono capitiir. Quod siquis hic m summo bom re velit dicere possenquod ars appetit quoddam lac num: similiter do/mina alas & clinio, di quia omnia ad unum supremum referuntur bonum, ideo summum bo num indirer quoddam ab omnibus inretibile. Nam Vnumquod Edicitur bonum in quam
dammodo appetatur ua quolibet no Notandum quod appetitus uno modo sumitur natu/ralis
17쪽
rali uo inanimata diei innirappaene loca sua nata resia,ut ignis sursum,lapis deorsim elixi ia-
questim bonum suum. Secundo modo dicitur vegetabilis qualis est in plantis.Tertio modo di. ' emtur appetitus animalis,qualis est in brucis,qui est coniunctus cum imaginatione &dicitur Θυsibilis vel potiuς sensiimus. aitus dicitur appetitus rationis, qui est tantum in habentibus ra/tionem,5 iste appellatur voluntas,&cuna se habre secundum naturam sequitur in lectu&impe
rancum vero contra iesilet resutur ab appetita,ut in tertio de anima idem tantaVincit autem 'L-Interdum appetitus in hominibus voluntatem, intodum Mecillum.Omnia igitur quae sunt siue animata,siue mammata appetere videntur aliquod bonum .5c cum inter appetitus sint gradus D militer inter bona&Des,nam illa appetuntur&ad illa diriguntur appetitus.Dubitatur quia phi alosophus enumerauit ista quatuor. artem, doctrinam,& caeter re non meminit scientiae. Se n. dubitatur cum dicit omnem artem&doctrinam appetere bonum cum sit ars venes &huius , mod quae malum videntura etere.Dicelidum quod philosoplimi nomine doctrinae eom/Prehendit laentia cum sit via suae ordinatur adscimtiam.Adsecundum cubdilla non nata di '
Gmprie ars,quae non appetit num,cum arasit ut dimita est ad bonum humanum, ergo ills artes qu. π non suscipiunt talem diffinitionem, non sunt proprie artes &de his non loquitus hie Philosophus.Possumus etiam dicere,quod omnis ars appetilbonum,sed aut verum,aut appares 4 bonum. FINIVM autem differentia. Hic est secunda pars huius primi capituli, in qua deciarat mole disserentiam inter fines ex quo sequitur quod inrctus humanis est finis aliquis melior altero Die. Et primo affert talem diuisionem finium dicens,quod finium quidam sunt operationes, qui/dam sunt opera maner o rationes,&hi fines habent ordinem nobilitatis inter se. Nam hi fines qui sunt ratam operationes, sunt nobiliores omnibus operacionibus p cedentibus. Quod si finis sit opus,tale opus est nobilius cunetisoperationibus, quae praecedunt Ipsum opus,cum precedentes ordinentur ad illud.Notandum quod finium qui dia sunt operationes, quidam opera finis nutest operatio dicitur cum post tala operationcuti vhil ronaiam et in pulsatibne Siaata fit, post te maneat. Finis vero qui opus: dieb
quam nihil remanet per se quavis aliquid per accidens sorte maneat. tinis vero qui est opus: diebriar cum post operationem remanet aliquod opus, ut statua quae est nobilior omni antecedri operatione,& est finis operationis. Et breuiter omnis ars sordida tres habet fines. Primum operati nem Quae fit ab arte.Secundum,ipsi im opus. Tertium,usum operis:vt patet in aedificatione d , mus,sed ultimus finis est nobilior secundo di secundus priino. CUM uero compIures. Nunea, tem declaraiphilosephus plures esse fines in rebus huin Mut ostendaturquod in qualibet difffcietia finium siue sint operationes iue oper plures sunt fines de probat si Vbi sunt plura quae apperunt fines & bona Sunt etiam plures fines, dis res iis humanis sunt pluraequae appetunt fines &bona sua:e plures sunt fines, maior pate minor declaratur exemplis tam finium qui sunt opo tiones, a sinium qui sunt opera, ut patet in textu. quae cum sintdiuersa diuersos appetunt fines plures ergo erunt finG. randum quod dicitdiuitiasta ina rei familiaris&loquitur secundu imonem vulei Mimn libro oeconomico& polliti dicitola instrumenta ad finem quedam Eo . num consequendum ut ibi patet. AE autem artes. ost pluralitatem finium os asam declarat V . , ε -- . , esse ordinem inter fines vivia sit praestantior alteroi curi res sunt aliae aliis prestantiores bra
res earum rerum.Nam ut frenum ordinarur ad equum & eoitus est praestantasimo,sic ars seme/sactiva ordinatur ad artem equestrem, quae est nobiliorsrei laetiti cum ob has illa ess
Notandum quod Philasophus appellat istas artes hic virtutes, nulli habent in tu graeco , - - , nonnulli αμ-.i.Virtutem. Quod si dicat virtutem tunc illa.accipienda est pro vi&poreny ria quae est in qualibet aere,quae appellari proprie lacultas potest,cum sit ad utram partem indifforenter & aeque disposita. Veluti mcdicura dicitur potentia, quia potens est ad iaciendum &coris pcndum sanitatem. Ars disserendi &oratoria est potens ad probandum,& suadendum cociariaetim ter dum de eodem, 'cludi quod voluptassit bonum,&sit malum. tandum quod sicut se habent fines sieres quarum illi sunt fines & ec uerso. nuerritumum consequentia ista. Tilesiunt res et qualcs sunt fines eam,& ecocia tales sunt fines,quales suntres quam isti sunt fines. lae ostendi dat sitne fine ola prisatiorem, rhoc quod res alte praestarioralteracst,&ars arte nobilior. AT Vε nihil interest.IH est tertia Vesrincipalis huiuSprimi capituli in qua remouet dubita a x cione q onmus scriQuia divi quod est damnentia finiri in alii sint opera, alii operatisi δε quod insibus sinis in opus: iii his potiora sunt opera operarionibus. Iritur ne hoc adcaturia tediuersitatem rem 5 ideo non valeat sententianus Igitur ne hoc, deaturiacet e diuersitarem rem a luco non valeat lententia nuper dicta: quod finis alter altero sit nobilior cu opera sempsint nobiliora operationibus prircesciatibus,idea ina hoc soluit dicendo quod nihil inde est siue ζωssitat opera siue omationes,quia semper finis ob quem alii sunt praestantiorinquieuiri sit siue opus siue operatio, ut in finibus supradictamni lacultatum intueri licet. Nam propterquod unu/quodet tale de illud magis, ut primo posteriorum dicit philosophus. Ethtia . A u
18쪽
I igitur quispiam rerum agendarum est Rnis, quem nos propter seo a ipsum,caetera autem propter hunc uolumus: ne sp fit ut omnia proopter aliud expetamus esset enim hoc mo sine ullo fine semperabistio,atcph mcnosi erappetitus inanis uanum resilitaret o stat huc ἐ-tatemn nem rium mulionum,ipsum poptimum esse. Et ad hun nam igitur shuiusce cognitio opem assert. Naut sagittarii, ignum haben. quod oportet attingere possumus. Qiiod si ita sit: enitendu est
ipium figura quidnam sit comprehendere,& cuius sit scientiae uel facul=. ratis percipere. Videbitur aute eius esse: quae maxime dominatur, maxime* i rationem subitares ite rae. Talem autem sese offert ipsa ciuilis facultas. hsc enim dc quas scientias in ciuitatibus eme&quales que discere, dc quouscuoportet: instituere selet.Eas praeterea facultates,quae summis assiciuntur honorius: ut rei militaris rei*familiaris facultatem ac oratoriam artem, huic iube se facuItati videmus .cum igitur caeteris adituis scient as haec utatur,& Iestges serat,ato instituat quid quis p agere,& a quibus abstinere debeat: huiustinis,caeterarum omnium iacultatem continet fines. Quo fit ut hic finis sit ho num ipsam humanum. Quanct enim unius hominis id e 8c ciuitatis est bonii: ciuitati tamen comparare conteruare* bonum, maius at persectius esse uis
detur ana amabile e Letsi uni soli: maius autem at diuinius est si genti cistuitatibuvie sit acquisitu, partum. conseruetur. haec igitur appetit haec doctri, ' 'na:cum sit facultas quaedam ciuilis. COMMEN.i Ic 2 quis a II De est Fri capitulum huius primi tractatus in quo ostedit quod in humanis sida ultimus finis,&summu bonii. Et omine Pisit. Napoc
tim, tam inrisore demum optimum. Dividitur aut hoc capitulum asiiu pari an primai ait quod est linis ultimus qui est laminii bonum. In secunda declarat cuius ici me sit 5 ad η mn dico oscere tale fine. In prima istitur parte affert tale conclusione. Od si in rebus hu is cit aliquis finis ultimus,is in summum bonum ci optimum,quia alii ad illum 6c propto u miunti au'daut sit aliquis finis ultimus probat philo phus pcr deductione ad impossibile, Pian non cisci tunc pro dactur in infinitu, quod vi absurdit,cii infinitum p citransirino possit ev It umanam ni fine. Ita insequeretur quod frustra inetralis appetitus humanus cu nunci martingere possct. At narura iuhil facit frustia,&Hic haberiir quod est alics finis ltimus docii finis sit quid bonu& ea natione qua est ultimus ad que alii oldinantur,erit Op Ninu. mdu quod philosophus inquirit hic summu bonsi non simplicito,sed in genere.l. humanum summu bonum.Na mmmum bonii simpliciter est deus, qui non acquiritur ita t fori alit
rione potin evanus, presentinis qui astit sine electione.Sed esset absurdii quod ap msu si ita et mo quiὴ Mus re natura Ut inquiunt laihil agunt frustra.
nu potest, Mo mori vult tantis,ahomo in limitatur oncrema potest-van Medam
illi Ioquatur s. Secui 3 non est vana nem impossibilium de qua loquitur hic.Nam volutas in nilu.Potest etiam dici quod humanus appetitus
naturalis per se no in vanus sumptus in genae,scd sorte huius vel illius hominis singui tersen
19쪽
ia dicit Quod si ita e vitalis Iuno sit vincincter utilis auolantisti: fixus be
m facultatis Usquami atrale bonum eo noscere. Et adli duo declaranda plis m/riirone in stiro. a primo declarat cuius sit,&ades sciem Gultate pullaath Iscere Deinde insecudo tractatu huius D mI-- - fuerat squid sit
se Deinde ecudo statu huius rimi libri; ζ
ummus finis humanus, escriba ipsum. VIDEBITUR aut. Hre est lau
Z U Hu icientiare faculta n ciuilem, ς iam .cita ciuilis in hinoi, cim illa est domina resi quarum activam. tam ' Quis .p.&quae non est utilis. trem insumi bonum hominis. Idena est aut summus a bolia hominis unius&ciuitatis estes dis Uur magis pnmς uspquc est uniuersili: in dando,& consentando omnia. Postea quasi
mndicionaeam potest quis dor .ari aliquibus,re non Hiiis,quibus imperat,sed no potest uis habere ratione architini, tatur ira re cetu quoni dicitur esse architinuia in ramυ nauis utitiirdolatore lignorurn,&illi N'pcrat Gisiit archi tactus respectu illius.m frustra mo
nuntur a philosopho hae duae conditioncs quas habet ciuilis respectu aliarum s tu.Norancum ranam φ diuerso modo vetitiar scientiis occulanuis,&activis.Na artes & activas sciciatim su/mt duplicita orditrata .ipsas&ctia imperat eis vili modo,&ὼ his tui G
a. - selia Miniri, resta iacultatibus, imperat. naeis& m cum Uendi praesicribit.Circa speculius aut tantum vesatur imperando ut ipse sint in ciuitate. non aut imponit eis modii immandi.Non.n.imperat ut geometra no hoc modo pmbet, aut illo modi hanc elusione, tuod triangulus habet tres angulos equales duobus tostis, cum sit necessa
ria, re non possit aliter se ullo nacto habere. Iram ciuilis dici me oriri in il m. - Q
artifices.i. as, quia excitent holis cultaris cirulis resp) aliarum.Disitan .quod haec instituit quas iacultates,& scientias in ciuit, re oporta es scillacundo, quas quin adiscere.tertio quousci .Primo non oci scientiae sunt utilis inmitate.llacundo:non omnes sunt idones ad qualibet sicultat cd alius ad alia.tertio quouis aut res u quantatatis reuaporis: cluti po tot annos, aut respectu sciciatiae. vis ad tale minutum necessarium,vel x sq; ad nile modum i metu aliarii artium.Notandu quod ide est bonum hominis inius,&ciuitatis rei gentis idema diuosum tamen ratione. Nam hominis summum bonuinfelicitas,&beatitudo deest clam ciuitaris vel gentis poscetio.Sed dificit racione quia sum/mum bonum unius hominis satis estum indiuiduo, non est aut tale, aleest illud quod aequiris
turgenta et ciuitati.Ho n.a lumincia b&ideo est meli bonum tutocli praeclunus,quanto muniuvi ΡRoditicis.Verusicut fit de lumine, tuod ide est si sit in
modico acie Nan multo,sic summum bonii quod est in ciuitate est melius,quia latius,qua in uno di licet sit defclicitas, tamen illa ciuitatis pulcrior,& praedarior latitudine sua. bitatur. quia plis vicitur m onae bonum coemptio inius. Item dubitatur iram ad scientiam ciuisenentidit considerare de ultimo fine humano,quia hoc videturpemnere potius ad morale A ad ciuile. Ad primi iter m&tur quod bono coi magis studeta si pm o,qa coe coplectitur et prid. di pam lare,non in econtra. Ad sim dicendu quod ad cientia ciuile pertina, considerare es vltimo bono humano Vse tendit ad ciuitate, ad morale vcro Hest vivus litas bonu. absurda est ide nil dilicius res e us a diueris facultatibus considerari Nam in morali non consideratur quo acipiratur nuciui , tamen idem bonum conlid tur ab um; scientia D sicut multae in nabet meta Pr pinquum re remotussi moralis, Nisi propinquum unius hola posectura Ethi. acci. A
20쪽
hane postea tendit ad summum bonum ciuitatis, ergo ad utran ν scientia ves sati illa epotiio considerario summi boni.Notandu quod plis dicit.UTΑ appetit hF doctrina. Dupiij trciter: poni potest vilhcc doctrina appetitum.1.summum bonum humanum de omnia quibus Ompa potest in. Ista.t.bonum proprium ut propinquum,c une ut rem tu. CIUILis quae dam. Moralis scientia potest etiam dici ciuilis,cum illa quae ordinantur ad inuicem possint alu
De modo procedendi,& auditore morali.
Icetur autem satis, si declarabitur perinde at* subiecta materia postuIat. Ipsum enim exaehum non est in omnibus simili modo raε 1 3tionibus flagitandum. Sicut nec iisce: quae per artem conficiuntur. - Honesta autem:& iusta,de quibus ciuilis considerat tantam disserentiam,errorem habent ut lege tantum esse uideantur,& non natura. Tao ' 'iem etiam quendam errorem habent Sc ipsa bona: quia compluribus ex ipsis accidunt detrimenta. iam enim quidam ob diuitias: quidam ob sortitudinem periere. amabile situr est de talibus at* ex talibus dicentes:grosso modo, Rogurat uerum ipsum ostendere,& de as quae sunt plerum,atque ex talibus dicentes talia dc concludere.eodem modo &unum quen* auditorem ea quae dicuntur accaeptare oportet. est enim eruditi. exactum ipsum eatenus in uno, ' quom genere flagitare,quatenus seri ipsius rei natura. Simile nam uidetur eε mathematicu suadete probare,& ab oratore demonstratioes exigere. Atqui bene quisci' iudiciit ea q cognoscit, &ipsoru bonus est iudex.is ergo in unast 1 cqua re bene iudicat qui in illa est eruditus .absolute ausiqui est in Oibus eru 'clitus. quapropter iuuenis,ciuilis disciplinae non est idoneus auditor. Estn.rudis actuum uitae. Ex his aut,& de his ipsae rationes efficiuntur. Praeterea cum Perturbationes sequatur,uane,sine* utilitate audiet: quippe cum finis no coo i γgnitio sit,sed actio. I nterest aut nihil iuuenis sit state an moribus iuuenis simi is. no enim desectio est ob tempus: sed quia uiuit S persequitur singula cum '
perturtiatione,talibus enim inutilis fit ipsa cognitio: perinde ater Incotinenti ute qui suas rationi sub aciunt appetitiones,cu ratione* a unt:
magna amerre potest uti Iitatem. De auditore igitur,& quonam modo ratiost
CYrvaram saris. di inertia capitulum huius primi Nactatus i.pro H. in modcciarat modum tradendi hanc doctrinam arii recipioidi,& a quo auditore di deber I
. ---si m ima est necinaria, bc modus doctrinae est demonstra, necessianum