장음표시 사용
41쪽
ra quae inlesunteircus,pristi vititur fame comparatione into hos duos modos diffiniendi. s.compositiuu &resolutivit. Primus est dissicilior, quia nihil vidaurpnestipponoeantediffinitio nem naui quod p upponitur res diffinienda ad distiniendu,nec est ibi aliquid inde adiuti proficiis scamur ad diffinitionem. Ideo diffinire non est multitudinis ut iiuluit philosephiis, is eorum qui sciunt.Ouare inuenire&disponere partes diffinitionis difficillimum est,&hoeosti it philolo phus in sisndo posterioni.Secundus modus videtur essesacilior quia ex dissinitione iam assignat. 5: proposta facilius postea progrediamur ad declarandas,& resoluendas patres cius. C UIU S/LIB ET. M simpliciter,&absolute iussi bet ut id etia possint sacere imperiti sed respectu modi iam dicti facilior est,& cuiuslibet non absolute ut diximus, sed eruditi salte in illa scientia.Notata quod tempus bifaria considerinpotest.Vnom6 de se,&de natura sua,alio moti respectu rerumquq sunt,autfiunt in teporc mo modo non est adiutor nec repertor,sed ut coparaturia res quQhut,&sunt in tepor hoc modo dicetur adiutor nus. OPORTET aut in memona habere. , Hac in parte philosophus postea q declaravit,quo pacto explicata est dimnino Micitatis iam assimi ara,nunc docti mota procesendi in tali explicatio facienda.spanisi di tidis,&primo re ducit in mente 'Monnulla q in exordio dixit de mocla procedendi in hac doctrina ostendeta quoddnon oportet exquirere demonstrationes exactissimas in hac scieti sed qualis exigit materia de qua loquimur.Na Hanc demonstrationes habent conclusiones certissimas. Ideo ex principiis necessarvis concludi possunt. Ista aut materia est de his quae saepe fieri solent: ideo non possumus afferre principia necessaria Me de his est loquciata exacuissime,sia proprius modus quale exigit doctrina obseruadus est. M.t .intcrdum ut una eadem. sit subici m diuersarii scientiarum.Sed alio modo ab una alio pacto ab alia coiuideretur,de ab alio exactius qua ab alio. Veluti exemplo ostendit phi/losephus.Rectum.n.angulum faber dc geometra consti sed diuerso modo faber considerat an/pulum rectu in tantii ut per illum erigat recte columna ves rectu faciat pariete,& aliquid huiusmo di. ometra vero conscirat eundrin secundu sumn damnitione,&considerat de esse bus,&diseserenti js,quae copetunt angulo recto ex quibus oritur veritas,quae consideratur a geometra,quod si hoc circa rectum angulu consideraret Liber plura sumeret extra opus suum qua in ip6 opere, disic transgrederetur terminos,& cacellos suς artis. Quare in unaquam doctrina,& in hae etiam morali modus proprius considctanda,& pNcedendi seruandus est. tanta quod quςlibet scietia est determinata,& habet fines suos,quibus clauditur,' interdii scientis plures idem claderant,sed tamen diuoso modo. in medicus moralis, o naturalis philolaphus considerant hominem cis diuerso modo.Consideratur.n. a naturali Ut componitur ex materia,& somm mcdico ut subijcitur egritudini vel sanitati:i morali ut subijotursclicitata, N: potest ea consequL de modo faber conliderat angulum rectum, ut recte erigat parietem: geometra vero 6c ectus Ac dissimilias quae ei mpctunt.Considerat.n.quod cum linea recta cadit penodiculariter super recta linea fiunt duo anguli recti inuales,&deinceps posita,&sic inuenit origine anguli recti, considciat praeterea esse ctus,&differentias propriam anguli recti,& dicit illum cite medium inter obtusum de rectu,& pm habit qucyd recto angula quivis rectus angulus est equalis,quorum nullum considerat faber.Siun. id saceret egrederetur ex cancellis,N: finibus quibusciaudituram sua. N E C in omnibus causam considerat nonnulla notanda circa principia, o causas ex quibus fiunt argumentariones, di pro bationes. Dicit igitur philosophus quod non in omnibus rimus simili modo causam postulare oportet.qui modus cognos i res vocatur pmpta quid.&d in ciuibusda rebus lassicit ostendere quod res talis est qui modus vocatur quia.Et iste modus sis Iaatis est in iis rebus maxime sitim non habcnt causas Per quas dcmonstrari possunt et sunt principia,quae supra se non habent causas quibus nonstrentur, aliter non olant principia. uampter cum duo sint modi cognoscedi, scilicet quia & pmpta quissimodus quia,est prior in ordine q modus propter qui1Nam eo visquia sint pere iuriar principia,&mo propter quid ipse conclusiones,& ideo dicit is modus pri/mus Culcra.Notadii quod res no nulls, ita se habent ut ante ipsas sint caiis eaex quibus profluuiqua da ita ut ip'isunt causae aliptu.Fiteria ut duplo sit modus cognoscedi textamus est quo co osciturquod, uti quia res est.Sccundus modus quo cognoscitur pmpter quid res est e harer est diffcrentia inter istos duos quod primus non constat ex medio,quod est causa rei,sed est tantu mi sa conclusionis.Non.n.ide inesse in rei fi conelusionis.Nam omne medium quod est causa rei, est causa condusionis, non aut econtra. Nam mediii rei ostendit cur,& pmpter quid res est talis ut
r ter interpositione terrae, medium igitur per interpositio terr*Modus autem quia,& in
.vestiti luna deficere,non autem propter quid. Ea litur quae habini causam possunt demonstrari propter quid sunt.Siqua vero sunt quae non habent causam,
42쪽
Nam si causam cause poncremus in medio ad rebanta, & item causam cause esset processu et ira infinitum,& sic nulla ea omnino cognitio, o causam, Vtcausam non cognoscimus 'alia causam: sed pre lucta posteriora,& iste modus eo oscendi qui appellariir demonstratio:qui aerit primus,& initiunt. P RIN C IP I V M vero. Hac in parte philosophus declarat quot modis poO 64 sunt pacipi principia cum dixerit quod non piat pocipi per eam. possctimaliquis dicere es princi/pia nopos Iuni cognosci pocausam:quomodocis cognoscetur Et dicit quod variis modis percipiuntur.Qua cla.n.inductione,quae in sella, quaeda consuetudine, lucta alit'N: caetera, oesi si modi reducuntur ad is hi, qui dicitur demtatiatio, aula Uel quod KS est. Nullus.n.istorum mo/doni dicit m propin qua res est. ncipia rigo innotescunt nobis per modii cognoscendi quoa vel quia rescit,&iste modus a post Noricis accomodatur.Notata quod philosophus dicit quod principioriam quaedam cognoscitntur inductione: luvia sensu:quaedam assuetudine,& aliter, re caestra. Vndesciendii quod inductione cognoscuntur principia mathematica H geometrio,, uti si ab inualibus cqualia demas q remanet sunt piualia.Na hoc fiet notu extemplo discurrendo Πmulta particularia aequalia ex quibus postea inscitur illa uniuersalis propositio: in sumi potest aliud principiti in peometria magis propriti quod percipiatur inductione. Eam vero huius nopotcst afferre pinnactraman rescreturin. fines suos,sta potius si hoc ad alique pemne ad prim si philosophii sp at.Sensu xero percipiuntur pictaq; principia naturalia. Vt quod ignis sit calidus aqua frigida. alia Π.non probantur 'causam a naturali,sed utimur eis tanq principiis,& seri in dilairrendo 'multos ignes, & pocipi edo quod hic est calidus, N: hic de ille calidus. Faciemus deinde hanc intuosale propositione quod omnis ignis est calidus. At Iuctudine Nipiuntur ipsa Principia,N nobis innotescunt.Vt principiam , ut exempli caula,quod qui abstinet a voluptatibus potest fieri ia peratus, quod abstinentia cocupiscentiae si Prantur. Alita tria pra in hos tres modos possunt nobis fieri nota principia. Vt experima. lia sunt principia medicinae, & artium aliam. Vt quod omne aratim purgat phl ma,& omne reubaibani puniit cholaam. H .n. per expericiaria nobis innom nr,ex quom multorum collectioiae infatinus postea univcrsallam pii positione quae est principium in scientia tali. quod omne reubalbani purgat choleram. Est etiam alius modus cognoscendi principia Nam sunt aliqua principia quae diffinitione tantu percipiuntur,& illos duos ultimos modos innuit philosophus cii dixit, di alia ite alita.exemplum secundi. Vt piletus est cuius pars non si linea est longitudo sine laticii clii .H .n.principia diminoe hυ moentiqui V stimima probari a posteriori hoc pacto.Omne quod reminat aliquid, deest ab illo una dimensione: tal superficies terininat corpus, ergo superficies habebit duas dunensi5 . longi redinE,Mantudine,cum corpus habeat tres.slongitudine latitudine,& profunditate. Eodem modo probatur quod linea est longitudo sine latitudine. Similita probatur quod punctus caret omni dimensione,cu sit terminus lineae q iam tantu habet dimenso .slongitudinem. Omnis enim deminus deest una di incissione ab eo cuius est terminus.Sed punctus est terminus tm st haho nam tantum dimensonCergo punctus nulla habct dimensione,& ficos sa sunt ista princiis pia non quidem causam:quia reminus no est causa.Ex his percipi potest quot modis cognoscantur principia comitione, luia, cruoa ENIT E ND U Μ est. Hac in parte decli arat quo modo procedendu is in cognitione talui principioni,ct dicit quod mirendum est tractare principia eo modo, quo potest eoru nuquodet cognosci,& addit quod oportet chligcntia adhibere L t bene diffiniantur'. Nam principia habent magnum momentum ad declarados affectus,& proprietatesque insunt alicui rei,&addit rationCquia principi uest plus adimidiumnus,&po se ipsa principia multa innotescunt eoru q sequuntur.Et cu principia mi iuntur diffinitione, ideo enitet uluestri bore diffiniantur,& hoc est smenta non solum in nac sciretia,sed uniuersalito in omnibus scientiis. omnis cimolistrario potissima pendeta noritia principioris,ideo diligenter aiadum tenta,ut noscamus principia.Notandu quod 'principium p ossumus intelli re vel diffinitio,n , vel principiti complexum primu in qualibet scientia.Diffinitio aut quavis in ea plura suma/tumanten dicitur esse incomplexum principiti. Complexum aero inrellis potest primu illud comunissimum,de cruolibutila vel non esse dicitur, vel primit, di propinquum in qualibet scientia. Vtin geometria si ad qualibus aequalia demas,& caetera. Et illa principia dicuntur uniuersalia quaevi rem formaliter ingrediuntur demonstrarione.Sed sera est sententia philosophi de xtrisci s.complans Acincomplexis, quod habre magnu mometum adsequentia,5 quod in plus a dimi/dium totius Nam intelligendo de diffinitione pater quod cius notitia confert adsequentia:& est plus i dimidium,& mina.Nam si diffinitio sit, aut subiecti tantum, aut praedicaci tantum, aut
utriusq; quς est,monstratio positi differens, et dicit philosophus in libro posteriorum, certe ea dicetur principium plus i dimidium totius.Nam dc t cognosci quod propria passo inest subitactorquod habreurpo distinitionem tanquam 'causam&principium .diam dimidium ves mi. nus cognitionis est nosse tantu quod aliquis proprius affinus ves propria passo inest alicui subi cto I lus
43쪽
scto:plus autem quam dimidium totius est non solum nosse talampassionem propriam inesse tali subiecto, sed enam nosse causam propter quam inestinc hoc habetur per distitutionem. ne igitur dicitur quod principium.i.ipsa dimnino est usu dimidium totius,iuilicet cius quod volumus scire.Quia si principium intriligamus no diffinition : sed primum principium complexu, de non simpliciter,aut aliqua P vi qum in principium proprium in qualibet scientia, adhuc marit etiam de his sententia philosophi.Nam quodlibet proprium principium mi bet sciet Restincturin veritate primorum principiorum,scilicet dequolibet Me vcl non aeq& extera.Et enim
quia illud primum prinUii in Verum,id iqus propositiones sum MN . Nam veritas omnium primipiorum pensa a Veritate primi principi j.Vnde qui bene nouitptimum principiti, bet rim veritatis curuilibet verg propciarionis. Et sicut in entibus est dare prima ens complectens omnem persectionem omnium entium vi sua,& ideo dicitur primum principium.Sic primu principium complexorum est tale ut vi cnlectatur Veritatem omnium propositionu inferiora, ut non ingreditur demons bationem paeuennam suam,nisi aliquiso nec tam causa sumatur pro maiori termino ut latius ostendit philosophus in libro posteriorum. eum igitur vi contineat verbiat omnium principiorum, merito dicetur plusu dimidium tonus. Nam qui cognostit prima niticipium bene cognoscit vim omnium veritatum,quauis nesciat quid eui p sit tribuendii. Sed hoc Ioeo philosophus per trincipium intelligit felicitatem ves diffinitionem rius,& hoc sci unda Albertum magnum. Quod si perprincipium intriligamus etiam virtutem bene procedit, quia ipsa est causa effectrix selicitatis, & etiam operario dici principium Iutest cum ipti sit usa esse ctrix virtutis. 5: per consequens sincitatis. Ideo oportet bene nosse dissulitionem euiusque ho/ium, scilicet felicitatis: Virtutis, operationis. Et sic habetur in hoc quatio capitulo. Prismo descriptio communis selicitatis,dcinae propriassertio quod magis manisestabitur sdicitas ad arentur partes posts in ei diffinitione, & o adit modum procedendi in tali declarationes. quia & non propterquid.
De dictorum antiquorum cum uera felicitate consensa ac de triplici bono ad felicitatem necessario. Cap. VIII. Onsiderandum est igitur de ipso: non ex concIustone Ium,& iis ex quibus est ipsa ratio: sed ex ijs etiam quae de ipso dicuntur. Vestro nanque omniaque competunt,consona sunt:a salso autem cito
ipsum dis,epat uerum.Cum igitur bona in tria sint diuisa,& alia
extern alia circa animam, alia circa corpus bona dicantur: ea quς sunt circa animam proprηssime maxime* dicimus bona. at aetias 8c operationes antomae: circa animam esse ponimus.quare hac opinioe cum antiqua,tum a philo. , concessa: bene dicitur fine ipsum, aetiis quositam se operatioes
esse.Sic enim fit ut sit ex ipsis animae honis: dc non ex bonis externis. Consos
num est etiam ipsi rationi,& id quod dicitur: silice inqua bene uiuere, ne agere. finis enim bona quaedam uita,bona actio dictus est.cuncta praeterea dio quae circa felicitatem quaeruntur: ei quod dictu est inesse uidentur. Aliis nam uirtus aliis prudentia, alqs sapientia quaedam,alijs haec, aut horum aliquod
cum uoluptate,aut non sine uoluptate selicitas esse uidetur. Sunt & qui exteronam etia affluente simul accipiunt.atque fisc partim multi Sc antiqui partim pauci, uiri* dicunt praeclari: quorum neutros tota uia aberrare,sed aliqua ex parte,& in plurimis veru attingere consentaneum est rationi. eorum Igitur sententiae qui uel omnem uel aliquam uirtutem selicitatem asserunt esse lapsa ratio consona est. huius est enim ea operatio: quae per ipsam efficitur. Interest
aut fortasse non paru in possesnone,an in usui ac in habitu, an in operatione: summu consistere bonu putare: fieri enim potest ut habitus quide etsi inest: nullum essiciat bonu: ut in dormiente uel etia alio modo quoda otioso secto. τ2 ut operatio autenihil efficiat boni: Reri nequit. quina operatur, ageturicy
44쪽
uoluptate quidem assici: ex ηs est quae ad animam pertinet.id autem est cui uoluptati. cuius amaspr dicitur qui sep ut equus equorum amatori,S spectrculum, spzaculorum identidem amatori, eodem modo S amatori Iusto, riam iuita re omnino uirtutum amator ea quae per uirtutem essiciuntur.quei alunt. sed amatoribus honestatis ea sunt uoluptati :quae sunt natura iucurioda.tales autem eae sunt adtiones,quae a uirtute emanant.quare dc his ipsae surit plate,tanquam aliqua foras adiungenda: sed habet in seipsa uolupicem. Prae 73
situ qui bonis actionibus non dele,
modo. si haec ita sintractionum eae quae a uirtute proflaissicuntur, per seipsa horum horum unumquod* maxime ipsis competit:si recte de his ipse iudicat stud mest ipsa felicitas:&non seiunguntur haec perinde atque in illo Deo haco carmine separantur, summe est pulchrum: ex astrea quod RipnituraIoas Ma Haec enim operationibus omnia competunt.has autem ipsas aut unam ipsertim quaesit optima: felicitatem Ipsam dicimus esse Videtur lao 74 non potest aut non sa
per diuitias,per ciuilem potentiam:tanqua per instrumenta aguntur Quibus
isti iri uti . R i sthQ tam idoneus est:qui penitus est de his, fortasse. si cui perprau CO E N.
Idd pines diffinitionis at deminuise Hiritatis, E dixis Gmnaon sesum et superius dirit dies ledeci, mi dum modum accomodanim hi -'uibus concluditur Rhorum philosophoriam de ipsa Mici a d , ' Qpinionibus
45쪽
in eo quod bene dixer uni:&mum inem rationes ad declaranda ea quς sunt posita in diffinitionequc indi ent declaratione. Diuiditurautem hoc capitulum in tres partes . In prima igitur dicit philosephus: quoddi considerandum principium positum a nobis non Dium ex conclusione qua attuli ini de ipso,nec in principiis tantum ex quibus profluit illa cociusto: scd ctiam ex sententius aliorum philosophoni de ipsa felicitate,&.quia ex illis etiam apparebit diffinitionem nosti. fuisse bene assignatam:& affert raram sententiam quae est causa huius inquisitionis.Et naiam quod di caetcra.Hunc textium trahunt expositores nonnulli,sc violenter acesmodant menti philosophi afferendo expositiones suas,quasdam sententias comunes, quomodo omnia consonant vero, dc quod in falsis eciam propositionibus ut homo est lapis. lata etiam quoquo modo Veritas,quae omnia non ne accomodantiar huic proposito. Sentcntia philosophi in hoc loco non est communis, sed ad Propositum suum. ques omnia quae dicuntur vere de aliqua re,concordant cum omnibus his quere competunt tali rei.quod autem salta dicitur de aliqua re illud certe discrepat ab omnibus vere com tentibus rati ter,ut exempli causa.Siquis dioeret quod homini copetit per se substacia: rpus:racionalitas dc huiusmodi,vere ciceret. At siquis diceret quod rudibile competit homini,dc Omilia salso diceret,& tribueret ei tale,ec cito apparerer quod ditanat a vero talis sententia, quia ralia non convcniunt cum substantia corpore animali:& caetera quς competunt vere, dc per se homini, quia homo est substantia animata sensitiua,racionalis autem rudi Pilis. dem pacto ea quq dicuntur vere a philosephis de felicitate, conuenient statim cu naistris cluae vere tribuimus Micitar sdicendo quia est operatio animi,& per viitutem,& caetera.Ea vero qu. ae non conueniet tacum nostins vcre allatis,quam primum constabit esse salsa. Non ergo asscit uniuersalem sententiam,hic
Vt volunt n5nulli expositores.Neeest x crum,quod ditat quod no est ulla propositio ita salsa: quae non concineat aliquid veri. Haec est autem propositio salsa Substancia est qualitas, de nullam ha hct Veritatem. Sed est inrelligendus textus vet diximus.Vndesquis dixerit felicitatem esse summa bonum:statim consonabit iis quae vers tribuimus selicitati.Sin diurit illam ess e malum statim discrepabit.Notandum quod philosophus in assignatida diffinitione felicitatis attulit plures coetu sioncs,quae pnmucsant a quibusdam propositionibus tanq ex principijs conclusionii quibus do lambatiir summum bonum humanum: ex condusionibus vero emanabat diffinitio felicitatis. Dcciaranda in igitur ea non solum ex conclusonibus,&principii sed etiam ex opinionibus ho minum ex quibus ea quae vcre asseruntur bene consonabunt nostris tributis felicitati falsa vero dirscrepabunt. CVM igitur. H est secunda pari,in qua dicit asserendo opiniones philosopho rum, quae simul convcniunt. quod cum triplicito dividantur bonaesin bona animi cone ris ,re t a,aliqui posueruntbona animi esse principalissima,& maxime bona, sed Micitas est animae numelpo selicitas est summum, ei: inaxime bonum. Itam isti qui posueruttaicitate in maxime no quod est animi,concordant tu, biscum,quia nos posuimus summum bonum esse operati nem ipsius animi. B E N E dicitur. I Affert alia sententiam pris rum qua dicebant selicitatem esse nil et finis de hac conlaeniunt cum nostra stirientia quod probatur.omne quod est bonum animc t finis est operatio eius. At nos posuimus Micitatem esse bonum anime ut finem,ergo ipsa in eius orirario aior.Nam si Micitas subiit rationE boni ipsa erit ut finis,quod aut operatio sit
talis finis paret: illla anima pergit ad operatione tanu ad finem suum ultimum per omnes suas potentias pa quas nihil aliud sacit quam orirari,& hoc intelligitiar de omni anima. Haec eo sente tia conuenit cum nostra qui diximus Eicitatem esse operationem,&re bonum xet finem est patet quod talis finis non stra extentis,sed ex bonis animi. Notandiim quod prisci diuere icitate esse bonum x t finem de recte.Fam tria sunt genaa bonoriim,ri: duo prima. externa & corporis serumtur ad bona animc tan a ad filam ob quoti ordinantur aris quidam:quia non omnes amis. Sutenim aliqui mali. c o N S O N V M cnetiam.J, Affert aliam sciuentiam antiquorum qui dixere quod Mix in illii liciae agit c bene Quir. Ista sententia I idctur conuenire cum nostra nam isti ni/hil aliud direre volui rimnnisi quod inicitas est bona operatios bona vita. Id quod dicitur.sUna comuni sententia philosophantium se aliorum. Notandum quod vita tripliciter dici potest.Vno
modo pro actu mino,qui nil aliud est quam ipsum esse viliciatis, esic dicit philosophus quod 1 Puentibus est esse,quod profluit ab essentia anime, in ipsa est anima. Vnde dicit in libro de anima
uod anima in aedis primus corporis, & caere . Secundo modo sumitur pro operationesprouit ab anima popotentias eius. Primus modus profluit tantum ab cillantia animς non per poterias medias.. cundum aero aetiam producit anima per indias ,reres,se potetitias, &sic dicimus hominem xjuctrii. operari ut intelligere ves sentire ves ranciaresbi simile in specie, tu huiusmodi, ut ostendit philosephum in libro de anima.Tertio modo accipitur vita pro modo vivendi na se
temtis . urere quo pacto qui tralis.l quem haba modum Quendi ecquam conuersationem, desie ibi sumit philo hiis ubi dicit quod vulgus ex modo vivendi suo credit Micitatem esset'la aut talem, et qui amabant voluptatem diccbant Micitarem in voluptate itastere. u hie
46쪽
vita accipitur secundo modo.se' operatione quin dicit quod Eicitas est bona vita.i. momratio, & ita conueniunt nobis . CUNCTA memea. me est tertia pars, in qua postea qua γοostendit opinionem eorum, qui eodem modo strucrant de felicitate conuenire cum lua,nunc eniti tur accomodate sus sententiς opiniones aliorum, qui diuerso modo sciaseisit de Ficitate.D primo
enumerat opiniones eorum singulas. nde incipit afferre,& accommodare unam illanim, &eorum qui posuerunt felicitatem in virtute inauri pluribus. Postea aliam opinione eorum qui didreunt ipsis virtutibus voluptatem ad constituendam selicitatem. Demum aflin opinionEeorum qui his addiderunt bona externa, omittit coa,qui ponebant summu bonum, aut v luptate tam,aut tantia In bonis extemis. antea has opiniones penitus reiecit,& nuc etiam post habre, quia non conueniunt eum philosophi sententia. Dicit igitur in primis quod cuncta quae circa Micitatem varie armultis dicuntur cum nostra sententia conuenire identur,& aflare tria.s. virtutem,pr cratiam,sapientiam, quae sunt persectiones trium potentiamin anim*Virtus quae hic accipitur'pro morali in perfectio appetitus.prudentia est persectio intcllectus activi. sapientia est perfectio ita tellectus specialatiui.Igitur istatio hominis secundum opinionem istorum consi stit,aut in una, aut pluribus,aut in omnibus istis,& omnes istos enumerat, & ponit pro una opis mone,quia ii omnes conueniunt in virtute sine aliquo additamento.Deinae affert aliam opini nem eorum. s. lui addiderunt voluptatem ipsis virtutibus clictis,aut cmnibus sit nul sumptis, aut alicui illarum 8 dicit m volupta aut non sine Voluptate, propin hacrationem,quia aliqui ct xerunt quod Picitas conflabat ex supradictis virtutibus ves una ves pluribus,&ex voluptate vesitio parreri essentiali .i. et Hicitas tanq quoddam totum aggregatum constitueretur ex virtute di voluptare,tanq ex suis partibus essentialibus,quod innuit cum dicit cum voluptate. Cum vero dicit non sine voluptate niauit aliam opinionem,quae dc Verior videtur,& magis conuenire cum
sua. Isti enim qui posuerunt Micitatem in illis rimitibus,aut una aut pluribus, intest exerunt quod voluptas non sit deessentia felicitatis,sed quoddam quod oritur exea, ec sequitur eam vesuti pullachritudo ex bona complexione,& compositione partium corporis,desicut umbra oriturex cor redi sequitur ipsum,sic voluptas exstacitate, di sic sequitur ea tanqua inseparabile accidens, de licur intestigatur de bona voluptate non aurem de turpi. Affere deinde tertiam opinionem,scilica emit qui praeter haec quae posita sunt addi unt Micitati bona exterim Post huic enumeratis opinioni. hos vult ostendere quod merito in illis est aliqua veritas,quia ista dixerunt, aut multi & antiqui, aut pauci 5c praeclari. ulti quia imoino vana es sama quam populi multi decantant Talibi in. . quit philosophus. Antiqui quia suersit propinquiores primordijs rerum,de naturς, ergo isti debet scire aliquam eritatem.Pauci 5c praeciari etiam manifestum est quod dient scire aliquam verit rem.Aliqua igituro parte proban horum sententi c. EOR UM igitur sententiq. Hac in par Trite philosophus incipit accommodare sententissus opinionem eorum, qui Hicitarem,aut in vim tute morali,aut in prudelia, aut in sapietia,aut in omnibus iis tantum collocabant,& primo ostindit quod conuenit in eo eum opinione sua quia operatio secundum irtutem est aliquid virtutis, Eca vi te orituris rinde ostendit quod sua sententia est melior,quia cum stlicitas sit quidda optimum, disci collocari potius inma, bono, i in minus bono. Aus&opcratio est magis bo/num,q habitus &possesso. Ficri enim potest et aliquis habitiim habens nihil agat boni,vi do mires vel aliter de s in otio. At qui operatur secundum virtutem necessario agit,&p suci tali quid boni.Melior istitur est actus q habitus Ne usus,quam pos Icilio.Haec autem duo membra cor/respondinti possessio & sus habitus de operatio.&d non parum interest inter nostram sentcti arridi antiquorum.Nos enim volumus Micitatem potius consistere in usu,quam in possesside & aetii, quam habitu illi autem econtra. tandum quod est differentia inter possessionem usumi, & h bitumino operisonem Possesso dc usus proprie dicuntur rerum extemarum.Habitus de actus, aut animi, aut corporis. Α TQ U E ut in olympia. Probat etiam exemplo mata sua postio in opera ritione in melior, q illa antiquorum in habitu.Sicut enim amicis tantum incoronatur m olympia: qui colant,&opcrantur,& non ii quavis sintsortissimi,qui otiosi spinates cinamina nihil adit, copcratores secundum virtutem sunt proprie appestandis lices, de non illi qui tantum liadent habitum,& non operantur.Suntenim selices in potentia propinqua,illi autem in actu . IPSO/ γ 3. RVM insuper. I, Affert opinionem eorum qui dixerunt felicitat consistere in virtute,aut virtutibus cum voluptate,aut non sine voluptate.Et primo ostendit quod Micitas continet voluptati,d inde quod Micitas est iocunda.Item γω est per seiocunda. praeterea quod felicitas, ita habet voluptatem, ut non indigeat ea tanu alic pio extrinsciis adueniente.Demum quoid Micitas non foelum est iocunda,sta etiam bona, de pulcitra,ri postremo quod Micitas est palatam optimum, de iocundissimum ut patebit,& in primis operatio animς conrinci voluptatem, quia percipere volu/ptatem est ipsus animς,de habentis aram senstium ves intellistiuam,ii 5 enim est animata anima
vcntativa.Nam planis non sentiunt voluptatem. Ite sdicitas est iocunda, obatur quia id quod
47쪽
amatur ab unoquo ai ci est iocundum.At omatio solbsum virtutem amatur a studioso ergo operatio secundum virtutem est locu selici homini, re ibidiose vim, maior decimatur a philosi oinductione.Nam equus amatori equorum,& spinaculum,& caeteraeminor camue est manis Item felicitas est per se iocunda, probatur. Id quod est siua natura iocundum in m se iocundu Sed
operatio securidiim virtutem in sua natura locul ad ergo& caetera. mea quae multitudini ri/dentur iocunda, ni repu antia inter se, quia qualia Ap delectant, quando p molestiam afferat: A causa est,quia non sunt de se,&natura sua iocunda. Si enim eis natura inesset iocunditas nun/quam eam amitterent sed semper essent iocunda. Sta talia multitudinis nostra sententia nunc sunt nunc non sunt iocunda sed mutantur secundit rationum fratrum,sc conditionum,5 hoc est,quia illa non sunt naturaliter, A per se talia.Sicut ea quar semper desectant bonos, N.Tapientes viros ad quos pertinet,& quorum est verum,& incorruptum iudiciu de Hrus,5 emptarea idest natura i
cundum,& s pcr iocundum,& per se iocundum,quod est eis voluptati. Id autem est praecipue solicitas, & operatio arvirtute. Item ipsorum vita non indi voluptate,quia felicitas ita in se ha/ba voluptatem ut non indi area vcluti aliquo foris ad ente, N: per no quod .Hoc pro/batur quia si felicitas per se sola sumatur separata ab omnibus alius:habet in se voluptatem. Oratorritim cuiusqi virtutis gaudet cum op tur sectandum illam, ut iustus eum operatur secunduiustitia.Quod si non gauderet non esset iustu aut studiosus,sed aut vi ,misimulatione, aut aliter alias de causa operaretur. Quare inicitas,& opcratio secundum virtutem habet in se voluptate. Item scitotas est non latum iocunda,sed citam bona,& pulchra,& honesta,quia sic sapiciis,& stidiosus iudicamudicat autem bene, quia ipse est tam mensurat ilium operationum. Vt enim plaetor defiguris sic prudens,&studiosus deactionibus.Item optimum,& pulcherrimum, se iocun/dissimum est ipsa felicitas Nam ea quae tribuunturselicitari pose debent inbui in summo gradu.Atulicitati bonitas iocunditas lulchritudo post tribuuntur ut supra ostendimus, ergo haec sta citati sunt tribuenda in summoseadu:non m deest tribui superlatiuum nisi summis rebus. At Micitas est summum bonum,& tale est oper. alio secundum virtut aergo operationi secundit vi νtutem sunt ista tria ii sum io gradu tribucnda' simul, 5: non alterum sine altero separando ea ibcut lacitdcliacum carmen: in quo tribuitur iustiti pulcherriinum,&accommodare si mrelligatur pro operatione secundum iustitiam quae est, uec dicitur tota virtus, Neoptimum tribuitur sanitati, accommodate etiam si intellinatur de sanitate mens, 5c iocundissimum dicitur te amata potiria Gm ate etiam si tralain rem intelligamus felicitatem,quae inarame est amore digna.&d nos dicit 4 philosophus,no separamus haec,sedomniassimul tribucre debemus felicitati. v I DETUR EL Hac in parte affert ultimam opinioncm eorum qui, praeter ea superius allata afferebantetiam, α adiungebant eat a bona,& villatur accommodare sententiae s Si enim consistit in operati bus animi secundum virtutem,& Caetera Ad exercendas autem Noationes indigemus Donis erat is ut instruinciaris,ideo vi itur indigere bonis externis, N: enumerat plures species bonorum externorum Vt amici, di caetera quae si essint tanqinstrumenta videtur felicitas quodammodo minui vel potius impcdiri, sic licitas inqua ciuilis. Et adiut quod non nulli adeo putauctui bona exter ita conferre ad stlicitatem Vt cis pro pere uti idem esset pensiquod felicitas, N: qui biniam,& secundam sertunam Micitatamq; in eodem ponunt,& alii tamen qui virtutem,ri: Micitatem idem pia
tanti talidum quod felicitas ut ad hocpro situ spectat duobus modis residerari potem aut rem ficit habriate, di est ad lapsum,&sic iactur de se esse sufficiens sine ulla alia accessione. Aut con/fio an potest ut est ad alio fi tunc est felicitas ciuilis quae videtur esse aggregatum ex tribus illis generibus bonorum,& dc tali videtur loqui philosophus cum dicit quod vinctur incligere externis bonis, idcst de scilicitate, Λ sdici ciuili,5 ita huic finem tractatui i ponit,in quo affoedo primo res opiniones venit postea ad chffinitionem summi boni secundum sententiam sitam post habitis aliis & consutatas,deinde confimiauit suani diffinitionem ex dictis aliorum Pigendo ea, quae bone dicta sunt ab illis,& accomodando suae diffvitioni,ut ex hoc otandat melius sensisse, a Micios di non penitus distensi illa ad caeteris.
De modo assequendae felicitatis. Cap. IX. Nde Sc dubitatur: utrum disciplina,an assiletudine,an alio quodamodo per exercitium acquiri possit, an aliqua diuina sorte, an Iob fortunam protieniat. Si igitur & aliquid aliud deorum est inuom nus hominibus:co sentaneum est rationi,& selicitatem a diis ipsis dari dc eo magis:quo caeteris humanis bonis est praestabilius. Uerum hoc ad ρ
48쪽
ETHICORVM aliam magis considerationem forsitan pertinet.Videtur tamen & si no a dijuimmortalibus mittitur,sed uirtute disciplina ue quadam uel exercitio comparatur: diuinissimum esse. Praemium enim,sinis, uirtutis: optimum & diuinia quiddam ac beatum esse uidetur. suerit etiam & multum commune. Reri nam potest ut disciplina quada ac diligentia ab uniuersis iis comparetur: qui nullo principio labesa stato, idonei sunt adc5 sequendam uirtute. Hdsi meo Ilus est hoc modo quam ob sortunam selicem esse: rem ita sese habere conseriotaneum est rationi.Siquidem ea quae sunt secundum naturam : ut quam optio me sese habere possunt sic se habent suapte natura, & ea similiter quae per arotem conficiuntur,atque a quacunm proueni ut causa,& ea maxime quae a praestabilissima proficiscutur. id autem quod maximum tam pulcherrimum est:
sortianae tribuere,ualde erroneum est. Patet etiam ex ipsa ratione quod quae: ritur.Dicta est enim operatio animae per uirtutem Caeterorum autem bono:
rum alia inesse necessariu est: alia adiuuant,sunt* utilia,ut instrumenta. Haec& iis consona sunt quae in principio diximus. ipsum enim finem facultatis cis uilis optimum ponebamus .haec autem magnam adhibet diligentiam : ut cio Des ipsos disponat bonos faciat,& ad honestas res agedas idoneos reddat. Merito igitur nec bouem,nec equum,nec aliud quicquam animantium dicismus felix,quippe cum fieri nequeat ut ipsorum quicquam talis sit particeps operationis. Hanc autem ob causam neque puer est selix. Nondum enim est: set idoneus ad res tales agendas propter aetatem. qui dicuntur felices: ob spem dicuntur.est enim opus ut diximus persecta uirtute,8c persecta etiam vita. Multae naiam mutationes in uita fiunt: uariae* fortunae,aim fieri potest: ut is a iqui maxime bonis abundat, in magnas incidat in senectute calamitates: ut
in heroicis de Priamo dicitur.eum autem qui tali fortuna est usus,& miserabiliter obhimemo felicem dicet.
VNDE &dubitatur.' Hic est tertius tractarias huius lini libri,in quo declarat tria, q vi/dentur sequi post diffinitionem felicitatis. mum i qua causa effectiva proueniat ipsa solacitas Dein, in quo ea sit tanqua in subicctoaemo in quo tempore dicatur quis Me fclinquod
Idctur innuissem eani partem diffinitionis.sin vita persecta. Diuiditur autem hic tractarias in tria capitula. In primo tractat de causa efficiente ipsius selicitatis,& eius subiecto. In secundo πω ctat quo in temporeali litis dicatur esse felix.In temo dcclarat quomodo posterorum sonum con/diciones 'mneant ad Mico iam mortuos. mumeriam capitulum diuiditur in duas partes. In prima autem parte ista quot primo,& enumerat causas a quibus , idctur posse prouenire selis oras.Dei Heponit aqua causa proueniat,& a qua non proueniatiQuot igitur in primis in cloximus a qua causa ranu incantua proueniat selicitas,quae dubitatio videtur oriri ex paulo ante doctis,di allatis: cum dicit quod quidam Micitatem ponunt idcm cum vi mi alii vero nonnunquta dicunt esse idcm cum bona fortuna: quorum duorum alterum vidctur esse quid extemum .ssorti na,alacrum quid intemum.s 4rtus.Mcrito igitur qumtur Hrum Micitas oriatur a caulaint aan eat a.Causam autem intemam explicat ' illa tria. s. r disciplinam , assuetudii em, exerri num. Causam vero exumam explicat per illa duo. per diuinam sortem,&per fortunam. m vero quaeritur virum Micitas possit acquiri per disciplinam: in qua tere vini ea possit acquiri ut scieris,quς per domanam discendo acquininti inper assuetudinem v luti virtutes quae non doctrina, sed ai Iuctudine acquimntur agendi,& producendi operationes midiosas: per macilium est quaerere virum acquiratur,ut non nulle artes et saltandi, citharizindi, & similium per lonstam exercit, non .spulsandi citharam ves saltandi Ista igitur dicuntur intema,quia sunt in nobis, & in no/stia potestare collocata.Sors aurem diuina,& voluntas ,rum etiam ipsa fortuna manis mim ei
49쪽
quod sunt extra nos,&quicquid haruetur a deo in a sortima non est in nostra pomae ed ridetur γ c esse minus ab illis. SI IGITUR& aliquid. Hac in parte philosophus incipit ostendere primo
quod issicitas prouenit a causa diuina, dcinde in prouenit a causa humana: preterea quω no pro uenit a fortuna: possimo quod no prouenit a fortuna,sed a causa humana. cistur in primis, quod si aliquod munus est nominibvsidatum a deo,consentianeum est rationi id e fclicitatem. enim nobili lunus effectus re produci a nobilissima causa, sed felicitas est huiusmodi, ergo feeaetera.Nam & hoc praecipue coiifirmari vicitur,quia Micitas est praestabilissimum quiddam oranium rerum humanarum. At nonnesicres humanae sunt nobis MN a deo: erm multo magis ipsa selicitas cum excestentior sit caeteris rebus adeo datis:is inuere,&alia sunt huiusmodi quae sunt ignobiliora Micitate se ipso boκ Quercii bene operari,ago multo ma s ipsa Micitas. quantonnum est clarius eo magis videtur esse numiciis .Sed omittit tamen istam considerationem et quia non videratur essep sentis speculationis, sed potius primae philosophiae ubi tractat νγ de prouidciatia diuina. VIDETV R tamen.IHac in pane ostedit quod felicitas prouenit a causa humana,& innuit talem rationem.Illud quini acquiritur hominibus virtute,aut do 'na,aut assuetudine,aut aliquo exercitio comparatur a causa humana. sed Micitas profici scitur a vinum aula assuetudine,aut aliquo huiusmodi ingo i causa humana. Hanc rationem videtur innum philosophus per verba sua,ec simul repellere obiectionem tacitam qua quis dicere posset z videtur quod Micitas sit res diuinaeergo non videtur profluere a causa humana. Dicure autem 1idetur philosophus quod si inicitas pioSriscituri Hrtute in aliquo huiusmodi tamen videtur esse mindam diuina:cum sit minium, de finis tam priorem boni,quale est ipsa virtus , quasi istud ex dens ipsam virtutem oportet visit quasi aliud diuinum propter excelletitiam suam,&suere eminen conditionem. tandum quod idicitas,&si primo, de maxime videtur proficisci adeo,ta se cundario proficiscituretiam a causa humanassam a propinqua.Nam quaedam proueniunt a duo sine nostra operatione Hesse et vetuere,& potentiae omandi & huiusmo quaedam sunt quae pro ueniunt a deo,tamcn concinimus etiam nos. ut est virtus,sclicitas &huiusmodi.Nullus enim tinvitus acquirituri nobis si caesa diuina quae est uniuersalissima,& principalissima causa omnia, ardeo et nullus effectus possit fieri apud nossine ipso,&m s concurrit illa, q aliqua causa parti cularis pcr illam rationcm,quod cum causae sint ordinals alia sub alia semper uniuersalis,di primaria cauta magis concurrit uilla quae est sub ea, idest particularis,& is undariai. Sciendum ranam quod deus non concurrit ullo pacto ad vitia nec ad actiones vitiosas, quia xqtra operationem.' tinent desectus,cuius nullo modo est auctor deus.Dicendum est igitur quod Micitas profluit a d tanqua ab mi uersali caula,se ab homine rana a causa particulari de propinqua. Notandu quoari tum est duplex. sint um di ext montemum est ipsa Micitas: que licet respiciat amas textamen remanet in animo,& dicitur inrema promium vero extemum est honos mystratus: potentia &huiusnodi philosophus autem intestent nic de praemio intrino,scilicet dein egregium pronium & nobilius ipsa virtute,& inprmium is finis, nos uri ut id quod rit ad finem,&non finis. Est etiam&valde commune: probat eandem sententiam.squod QTur P fluere a causa etiam humana cum felicitas sit quid valde comunes et possit acquiri. Potest comparari a cunctis qui non habent ictum principium rerum agendarum, ita ut sint inepti ad consequendam felicitatem, quasi dicat quod inicitas est posita in nobis, 5: possumus omim eam acciuirere nisi sit in nobis principium labefactatum,ergo est a nobis se a musa humana,& deus ut diximiis Aprincipalis causa,& iniuersalis.homo autem causa est particularis,homo inquam quino sit listis, ncc habeat principium aliquod labefactata v luti quod sit in eo te Maut imaginari aut continua, aut memoria. Intrilinus autem non imitur nisi per a vitai s. si Ioantur aliqui sensus,aut interiai,aut externi.Nam omnis habitus ortum habet a sensibus extemis pci medios in/ternos.Quodsi aliquis ledatur sensus,quo necessario vetamur in his acquirendis, quae sunt etia-g Micitatis:talis carens eo non videtur aptus, iami habilis ad Picitatem. TUOD similius.' Hae in parte philosophus ostendit quod Micitas no prouenit a fortuna tanq a causa effectiva,est enim incctiva duplex. possi& per accidens. igitur Micitas sit nobilissimus effectus non pro/uenire potest,ncc debet ab ignobilissima causa. Talis autem in causa per accidens.i. ipsa somnNam nobilissima causa potest ne producere robilem,& ignobilem essectum.Vt sol generat limminem &ranam. Sed non econtra ignobilis causa potest producere nobilem effectum. Nam mo/uens centum potest mouere dccem. Non autem econtra, non ergo Micitas proueniet a fortuna. etia probatur ex iis quae fiunt ad natura ves ab ait:Nam ea quae fiunt a natura bene se habendi cum itanum,ut sunt apta nata fieri ab ipsa natura. dem modo quae fiunt ab arte,male autem mdigrediuntur ab ordine natum artis ut per accidens fiant. duae enim videntur esse causae quo ad hoc propositum spectatis natura & mei suae per accidens. casus & fortuna Casus est ca
aliquid Procrint i cm naturi vcluti cum oritur aliquis habes sex digitorum manum, Ma
50쪽
natura in 'at lacere eum qui fortuna dicitur nasit aliquid praeterantentionem menti xt siquis effodiat terrantur nat vites,inuenit postea thesauriam praeterinterion .&in altibus manunicum is digitis labrete penicillo,quam inici bat pingere in uincti dipis
rarat tum omiua bene se habent cum fiunt a causa per se eo modo quo mT fieri Is , uproumit a qdimmeliore causa potest,equum est pmsecto se rati crucin nobilissimus cffectus:tribri nobilissimam causam hui,anam test mens causam inAM P
, Q i itura philosopho in libra physe iis
Q T E T diffinitione.y Duplici ratione iterunsostendit quod selicitas oritur a ratisti Iolmana,& non a sortuna. Prima ratio est alis: omitis operatio animi per virtutem est effemis ciuipmuenit a causa humana. at selicitas est huiusmodi,o &caetera:&enim ovcratio talis ricii , in nisi ab homi ire,quod aut sit operatio animi patetex dissinitio eiusta assinum antea OV Α, 73lis quaeda9 polim Vititur innuere quω selicitas sit in genere qualitatici. Gm,N ins equalitatis ut os atquω cum sit ab habitu,Stota simul se non res suritia
Quae acquiratur per panes.Potin etiam diciqudd philosophus itodi e nucla seli tancta sortuna ex eo quia aliquis dicerepossetquὀdiana eamna connumbus constituitur selicitas ciuilis: cetos licitas oritura semina. Ideo diuidit ista bona.&dicit ou felicitas praecipue consstit in bonis animiis natet ei diffitii i h θ' Zo MMI HMarium sunt illa pmpria esse de essentia selicitatis vidi mus HAE consena mam. Hic etiam ostendit philosophus quod felicitas est a causa humanae in nox ith, Ma sica humana pisat dicendo quod ciuilis diligenter versaturetica halis O b die de Sic igitur patetquc selicitas mumita causa humana. MERITO istitur nec bovem , nostera Ziquae 8stendit quod felicitas prouenit a causa humana &non omni det dii;